श्रीरामदास उवाच
अथ रामोऽपि धर्मात्मा चरमे तुरगाध्वरे ।
हयं मुमोच शत्रुघ्नस्तस्य पृष्ठे ययौ जवात् ॥ १ ॥
दक्षिणां पश्चिमामाशामुत्तरां तुरगोत्तमः ।
अतिक्रम्य तथा प्राचीं यज्ञस्थानं न्यवर्तत ॥ २ ॥
नृपतिभ्यः समस्तेभ्यः शत्रुघ्नो वसु कोटिशः ।
गृहीत्वा तैनृपैर्युक्तस्तुरगस्यानुगो ययौ ॥ ३ ॥
सेनया चतुरंगिण्या च दशसाहस्रसंख्यया ।
तस्मिन्विमाने ऋषयः सर्वे राजर्षयस्तथा ॥ ४ ॥
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः समाजग्मुः सहस्रशः ।
चरमाध्वरभवं द्रष्टुं रामस्योत्सवमागताः ॥ ५ ॥
वाल्मीकिरपि संगृह्य गायतौ भूमिजात्मजौ ।
जगाम यज्ञवाटस्य समीप सीतया सुखम् ॥ ६ ॥
मार्गे नृपसमूहेषु शिबिकास्थां हि जानकीम् ।
न विदुः पार्थिवाः सर्वे जनास्तेऽपि यथेतरे ॥ ७ ॥
सुमेधया जनकोऽपि ययौ रामाध्वरं प्रति ।
क्रोशद्वयांतरे पूर्वे यज्ञवाटान्मुनीश्वरः ॥ ८ ॥
कृत्वा पर्णकुटीं रम्यां ताभ्यां युक्तः स सीतया ।
वाल्मीकिर्गोपयामास पर्णकुट्यां विदेहजाम् ॥ ९ ॥
नृपसेनानिवासेषु जनकश्च सुमेधया ।
स्वसैन्येन ययौ तूष्णीं रामेणासौ निरीक्षितः ॥ १० ॥
वाल्मीकिरपि तौ प्राह न्यस्तालंकारमण्डितौ ।
जटाचीराजिनधरौ सीतापुत्रौ महाधियौ ॥ ११ ॥
यत्र तत्र च गायंतौ पुरे वीथिषु सर्वतः ।
रामस्याग्रे प्रगायेतां शुश्रूषुऽर्यदि राघवः ॥ १२ ॥
आजन्मकांडात्कांडानि न गेयान्यत्र बालकौ ।
यदा करोम्यहं चाज्ञां गायेतां सकलं तदा ॥ १३ ॥
न ग्राह्यं तद्युवाभ्यां स यदि किंचित्प्रदास्यति ।
इति तौ चोदितौ तत्र गायमानो विचेरतुः ॥ १४ ॥
तथोक्तं ऋषिणा पूर्वं तत्र तत्राभ्यगायताम् ।
तां तु सुश्राव काकुत्स्थः पूर्वचर्याकृतिं ततः ॥ १५ ॥
अपूर्वपद्यवृत्तादिगेयैश्च समभिप्लुताम् ।
बालाभ्या राघवः श्रुत्वा कौतूहलमुपेयिवान् ॥ १६ ॥
अथ कर्मान्तरे रामः समाहूय मुनीश्वरान् ।
राज्ञश्चैव नरव्याघ्रः पण्डितांश्चैव नैगमान् ॥ १७ ॥
पौराणिकाञ्छब्दविदो गणकांश्च चिकित्सकान् ।
नानाकौशल्यनिपुणांस्तथा वृद्धान्द्विजादिकान् ॥ १८ ॥
यज्ञवाटे तु तान्पूज्य गायकौ संप्रवेशयत् ।
ते सर्वे हृष्टमनसौ राजानो ब्राह्मणादयः ॥ १९ ॥
रामं तौ दारकौ दृष्ट्‍वा विस्मिता निर्निमेषकाः ।
अवोचन्सर्व एवैते परस्परमथानयोः ॥ २० ॥
इमौ रामस्य सदृशौ बिंबाद्‌बिंबमिवोदितौ ।
जटिलौ यदि न स्यातां न ते वल्कलधारिणौ ॥ २१ ॥
विशेषं नाधिगच्छामो राघवस्यानयोस्तदा ।
एवं संवदतां तेषां विस्मितानां परस्परम् ॥ २२ ॥
तदाह रामदूतोऽपि लवबाणरुजं स्मरन् ।
रामचंद्रं यज्ञवाटस्थितं वै संभ्रमेण हि ॥ २३ ॥
लवमंगुलिना वीरं दर्शयंश्च मुहुर्मुहुः ।
राम राम महाबाहो तमेनं पश्य वै लवम् ॥ २४ ॥
येनास्माकं शरौघैश्च प्रक्षिप्य तव सन्निधौ ।
नीतानि कनकाब्जानि सुगंधीनि निरंतरम् ॥ २५ ॥
सीतात्यागनिमित्तेन येन तेनापि वा मुहुः ।
कृता निंदा गर्वितेन त्वद्दण्डैकार्थिना प्रभो ॥ २६ ॥
तव दण्डभयादेव पर्वूवेषं विलोपितः ।
रथवस्त्राभरणानि शस्त्राण्यपि विहाय च ॥ २७ ॥
घृतानि वल्कलादीनि दीनरूपोऽत्र दृश्यते ।
त्वयाऽद्य दण्डनीयोऽयं बंधुसारातिगर्वितः ॥ २८ ॥
इति स्वदूतवाक्यानि शृण्वन्नपि रघूत्तमः ।
प्रेम्णाऽवलोकयामास सुधाक्षिभ्यां शिशू मुहुः ॥ २९ ॥
बालावपि सभासंस्थान्नमस्कृत्य यथाक्रमम् ।
राघवं स्वपितृव्यांश्च वसिष्ठं प्रणिपत्य च ॥ ३० ॥
उपाचक्रमतुर्गातुं वीणे रणयतः शुभे ।
ततः प्रवृत्तं मधुरं गांधर्वं गीतमुत्तमम् ॥ ३१ ॥
श्रुत्वा तन्मधुरं गीतं रामस्तोषमवाप ह ।
ताभ्यां श्रुतं स्वचरितं विलासावध्यनुक्रमात् ॥ ३२ ॥
यद्यदाचरितं पूर्वं सीतया सह सौख्यदम् ।
ततोऽपराह्णे श्रीरामः प्रसन्नवदनाबुजः ॥ ३३ ॥
उवाच तौ समग्रं वै श्वो गेयं मम सन्निधौ ।
तथेति रामवचनं तावंगीचक्रतुस्तदा ॥ ३४ ॥
ततो रामो लवं प्राह मे यद्यप्यपराधितम् ।
त्वया पूर्वं तथापि त्वां तुष्टोऽहं नात्र शिक्षये ॥ ३५ ॥
त्वद्‍गीतिमच्चरित्रादि श्रवणादद्य मे मनः ।
परां विश्रातिमापन्नं त्वत्कृतं क्षमितं मया ॥ ३६ ॥
अधुना मद्‍भयं त्यक्त्वा त्वं सुखं विचरात्र हि ।
तद्‍रामवचनं श्रुत्वा लवो राघवमब्रीत् ॥ ३७ ॥
मयाऽपराघितं राजंस्तव दर्शनकाम्यया ।
मदपराधितं स्मृत्वात्राहूतोऽहं यतस्त्वया ॥ ३८ ॥
अद्य ते दर्शनेनैव पौरुषं वृद्धिमागतम् ।
कीर्तिर्मे महती जाता तवाग्रे गायनादपि ॥ ३९ ॥
इत्युक्त्वाऽऽसील्लवस्तूष्णीं बन्धुना गंतुमुद्यतः ।
सभायास्तौ गंतुकामौ स्थलं स्वीयं निरीक्ष्य च ॥ ४० ॥
रामोऽयुतं वसु तयोर्भरतेन प्रदापयत् ।
दीयमानं सुवर्णं तौ न तज्जगृहतुस्तदा ॥ ४१ ॥
राजन् हेम्ना किमेतेन ह्यावां वै वन्यभोजिनौ ।
कृपावलोकनेनैव पाहि त्वमावयोः सदा ॥ ४२ ॥
इति संत्यज्य तद्दत्तं जग्मतुर्मुनिसन्निधिम् ।
आसीच्छ्रुत्वा स्वचरितं रामो हृद्यतिविस्मितः ॥ ४३ ॥
कुशोऽपि सकलं वृत्तं वाल्मीकिं मातरं तथा ।
निवेद्य जाह्नवीं स्नातुं कौतुकेन ययौ सुखम् ॥ ४४ ॥
लवो मुनीनां शिशुभिः शिशुक्रीडनमाचरत् ।
एतस्मिन्नंतरे यत्र लवः क्रीडां चकार ह ॥ ४५ ॥
बालकैस्तत्र संप्राप्तास्तुरगाध्वरकारिणः ।
त्यक्त्वा क्रीडां लवः शीघ्रमश्वं धृत्वोटजातिके ॥ ४६ ॥
वृक्षे बबंध शिशुभिः पूर्ववत् क्रीडनं व्यधात् ।
ततः खे पुष्पकं प्राप्तं दृष्ट्‍वा बद्धं तुरङ्‌गमम् ॥ ४७ ॥
ज्ञात्वा बालकृतं सर्वे शत्रुघ्नाद्या विहस्य ते ।
दूतानाज्ञापयामासुर्मुच्यतां तुरगः सुखम् ॥ ४८ ॥
लवस्तानागतान् दृष्ट्‍वा वायव्यास्त्रेण वै तृणम् ।
संमन्त्र्य तान् मुमोचाथ लीलया शिशुसंयुतः ॥ ४९ ॥
झंझावातैस्तदा यानं हस्त्यश्वरथपूरितम् ।
शत्रुघ्नेनापि तैर्दूतैः खेऽभूत्तद्‍भ्रमरोपमम् ॥ ५० ॥
तच्छ्रुत्वा रामचन्द्रोऽपि प्रेषयामास सादरम् ।
सुग्रीवमंगदं नीलं मैन्दं जाम्बवतं नलम् ॥ ५१ ॥
मुमंत्र भरतं वायुपुत्रं तार्क्ष्यं विभीषणम् ।
सुषेणं पार्थिवान् सर्वान् स्वस्वामितबलैर्युतान् ॥ ५२ ॥
द्विविदं दधिवक्त्रं च वानरान्मकरध्वजम् ।
ते लवं दुद्रुवुर्गर्वाद्युद्धं चक्रुस्त्वरान्विताः ॥ ५३ ॥
तानागतान् लवो दृष्ट्‍वा कस्यचिन्पतितं भुवि ।
दूतस्याश्वमोचनार्थमागतस्य शरासनम् ॥ ५४ ॥
तूणीरं च स्वयं धृत्वा ययौ योद्धुं त्वरान्वितः ।
टणत्कृत्य महच्चापं चिंतयामास चेतसि ॥ ५५ ॥
पितृव्याद्याः स्थिता योद्धुं मयाऽद्यपुरतस्त्विह ।
कथमेभिश्च योद्धव्यं मया च समरांगणे ॥ ५६ ॥
कथं तीक्ष्णानद्य शरानेतेषु प्रक्षिपाम्यहम् ।
स्वीयानां वधकर्तारं मां सीतामुनिराघवाः । ५७ ॥
सहिष्यति कथं दृष्ट्‍वा कर्त्तव्यं किं मयाऽधुना ।
युद्धात्पराङ्‌मुखोऽहं चेद्‍भूत्वा गच्छामि तं मुनिम् ॥ ५८ ॥
वाल्मीकिशिक्षिता विद्या तर्हि सा विफला भवेत् ।
अतः केषामपि वधं विना युद्धं करोम्यहम् ॥ ५९ ॥
इति निश्चित्य मनसि मेधशब्दवदाह तान् ।
आगम्यते किमर्थं मां युष्माभिर्ब्रूत वेगतः ॥ ६० ॥
न सीतावत्सुलभोऽहं पीडनार्थमिहाद्य हि ।
सीताक्लेशानलहरं मां मेघं वेत्थ भो खलाः ॥ ६१ ॥
सीतोष्णोच्छ्वासितोग्राग्निज्वालाभिर्वोऽद्य पौरुषम् ।
विदग्धं न स्फुटं लोकान्दर्शनीयं ममापि च ॥ ६२ ॥
इति स्ववाक्शरैर्भिन्नहृदयान्स लवः पुनः ।
मोहयामास सकलान् मोहनास्त्रं विसृज्य च ॥ ६३ ॥
ततो लवः स विजयी सुमंत्रं भरतं तथा ।
कृत्वा स्वकक्षयोः शीघ्रं कराभ्यां वायुनंदनम् ॥ ६४ ॥
सुग्रीवं च मुदा धृत्वा सीतायै तान् प्रदर्शयत् ।
दृष्ट्‍वा सीतापि तान् वीरान् मोहनास्त्रेण मोहितान् ॥ ६५ ॥
पुत्रात्तान् मोचयामास रक्षयामास तान् रहः ।
तान्नितान् राघवः श्रुत्वा लक्ष्मणं वाक्यमव्रवीत् ॥ ६६ ॥
ईदृशं पौरुषं वधो राघणेनापि नौ कृतम् ।
यथा कृतं बालकेन करणीयं किमत्र वै ॥ ६७ ॥
तद्‍रामवचनं श्रुत्वा लक्ष्मणः प्राह राघवम् ।
मा चिंतेयं न्वया कार्या धृत्वाहं तं शिशुं क्षणात् ॥ ६८ ॥
त्वत्सन्निधावानयामि सिंहो मृगशिशुं यथा ।
इत्युक्त्वा राघवं नत्वा रथारूढो ययौ जवात् ॥ ६९ ॥
सेनया सचिवैर्युक्तो वाल्मीकेवसतिस्थलम् ।
तमागतं विबुध्यात्थ लवाऽपि तत्पुरो ययौ ॥ ७० ॥
तं सृष्ट्‍वा बालकं रम्यं कृपया लक्ष्मणोऽब्रवात् ।
मा शिशो त्वं कुरुष्वाद्य साहसं मत्पुरस्त्विह ॥ ७१ ॥
न समर्थोऽसि वै स्थातुं गच्छ नोचेन्मरिष्यसि ।
शेषे राणायणं श्रोतुं त्वत्तोऽहं त्वां निहन्मि न ॥ ७२ ॥
त्वयाऽपराधितं बाल राघवस्य मुहुर्मुहुः ।
तत्सर्वमप्यहं वेद्मि तथापि त्वा निहन्मि न ॥ ७३ ॥
नीतान् वीरान् समर्प्याथ वाजिना रघुनंदनम् ।
एहि त्वं शरणं बाल यद्यस्ति जीवितस्पृहा ॥ ७४ ॥
तत्सौमित्रेर्वचः श्रुत्वा लवोऽभीतस्तमब्रवीत् ।
वेद्मि त्वां राघव चापि सीतात्यागाप्तपौरुषम् ॥ ७५ ॥
सीतायामेव युवयोः पौरुषं न लवे मयि ।
सीतादुःखापनोदार्थं मुनिना निमितस्त्वहम् ॥ ७६ ॥
युवां जित्वाऽद्य समरे सीतादुःखं प्रमार्जये ।
मुधा युवाभ्या सा सीता छलितापि पतिव्रता ॥ ७७ ॥
तस्या विनिष्कृतिं चाहं कर्तुमत्र समागतः ।
सीतादुःखाग्निना युष्मत्पौरुषं दग्धमस्ति तत् ॥ ७८ ॥
न स्थातव्यं ममाग्रेऽत्र गच्छध्वं विधवोपमाः ।
इति ते लववाग्बाणैभिन्नमर्मस्थलाश्च वै ॥ ७९ ॥
लक्ष्मणाया ववर्षुस्तं शस्त्ररस्त्रैर्लवं क्रुधा ।
ततो लवश्च स्वैर्बाणैः शस्त्रवृष्टिं निवार्य च ॥ ८० ॥
श्रीरामसचिवादींश्च प्रक्षिपद्यज्ञमण्डपे ।
ते सर्वे सचिवाद्याश्च लवमार्गणताडिताः ॥ ८१ ॥
भिन्नदेहा लोहिताक्ताः प्रोचुं रामं स्खलिद्‍गरा ।
राम त्वं नो पश्यसि किं तूष्णीमध्वरमण्डपे ॥ ८२ ॥
उपायं चिंतयस्वान्यं वधे तस्य लवस्य च ।
शस्त्रेरस्त्रैर्मृतिं युद्धे न गच्छति लवः प्रभो ॥ ८३ ॥
साहाय्य कुरु सोमित्रेर्यदि बन्धुं सजीवितम् ।
त्वमिच्छसि लवशरप्रहाराद्‍बन्धुवत्सल ॥ ८४ ॥
इत्युक्त्वा लववाक्यानि राघवं ते न्यवेदयन् ।
तानि श्रुत्वा राघवोऽपि तूष्णोमासीत्तदा क्षणम् ॥ ८५ ॥
लवोऽपि लक्ष्मणं बाणैर्विव्याध दशभिदृढम् ।
आपुंखमग्नास्ते बाणाः शरीरे लक्ष्मणस्य च ॥ ८६ ॥
ततः क्रोधपरीतात्मा लक्ष्मणो वेगवत्तरः ।
लवदेहे स्वशस्त्राणि भवन्ति विफलानि हि ॥ ८७ ॥
दृष्ट्‍वेतिव्यग्रचित्तः सः क्षणं सञ्चिन्त्य वै हृदि ।
ब्रह्मास्त्रेण लवं बद्ध्वा साश्वं राज्ञे न्यवेदयत् ॥ ८८ ॥
ब्रह्मास्त्रं मानयंस्तूष्णीं ययौ राम लवोऽपि सः ।
राघवस्तं समानीत दृष्ट्‍वा लक्ष्मणमब्रवीत् ॥ ८९ ॥
जानन्नपि सुतं स्वीयं कौतुकं दर्शयञ्जनान् ।
महत्कार्यं कृतं बन्धो त्वमेनं विद्धि बाहुजम् ॥ ९० ॥
द्विजहत्याभयं त्यक्त्वा घातयस्वैनमद्य हि ।
रामं प्रोवाच सौमत्रिर्नायं शस्त्रैर्मरिष्यति ॥ ९१ ॥
भरताद्यैर्मया चापि नायं किं ताडितोऽसिभिः ।
अस्य देहे क्षतं चैकमपि किं दृश्यते त्वया ॥ ९२ ॥
तच्छ्रुत्वा राघवः प्राह प्रष्टव्यो बालकस्त्वया ।
केनोपायेन ते मृत्युर्भवेदिति ममाग्रतः ॥ ९३ ॥
गोपायन्ति निजं मृत्युं न शूरा वधशङ्‌कया ।
न वदन्त्यनृतं क्वापि स्वबलेनैव जीविताः ॥ ९४ ॥
ततः पृष्टो लक्ष्मणेन लवः प्राहाथ लक्ष्मणम् ।
जलस्य सेचनाद्वृद्धिं स्वीयां ज्ञात्वा मुनेर्गिरा ॥ ९५ ॥
कापट्यबुद्ध्या लोकान्हि दर्शयन् स्वपराक्रमम् ।
जलस्य सेचनेनाद्य मृत्युर्मे निश्चितो भवेत् ॥ ९६ ॥
तत्तस्य वचनं श्रुत्वा शिलायां तं निवेश्य च ।
सेवनं तोयकलशैः कारयामास लक्ष्मणः ।
अयोध्यावासिभिर्नारीपुरुषैः परमादरात् ॥ ९७ ॥
चतुर्मुखैश्च घटैर्वृषानीतैश्च कोटिशः ।
तथा कार्पटिकैश्चापि रथोष्ट्रबारणादिभिः ॥ ९८ ॥
आनयित्वा जलं शीघ्रं सिषेच लवबालकम् ।
यथा यथा जलैस्तं हि सेचनं चक्रिरे जनाः ॥ ९९ ॥
तथा तथा लवस्तत्र व्यवर्द्धत घनो यथा ।
सप्ततालप्रमाणोऽभूद्वृद्ध्या भीमपराक्रमः ॥ १०० ॥
ततस्तं लक्ष्मणः प्राह त्वया लव मृषेरितम् ।
नायं तव वधोपायः स्ववृद्ध्यथं कृतः खलु ॥ १०१ ॥
लवोऽप्याहाथ सौमित्रं कौटिल्येन प्रतारयन् ।
यथा तैलक्षते दीपो वृद्धिमते प्रगच्छति ॥ १०२ ॥
तथायुषः क्षये मेऽपि वृद्धि पश्य क्षणं त्विमाम् ।
तद्वाक्य मानयन्सत्यं सेचयत्तं स लक्ष्मणः ॥ १०३ ॥
जलैर्गांगैः समानीतैः पूर्ववच्च पुनः पुनः ।
काष्ठसोपानमार्गेण सेचनं चक्रिरे जनाः ॥ १०४ ॥
ब्रह्मास्त्रेण विनिर्मुक्तः प्रचचाल लवस्तदा ।
भुजावास्फालयामास तथोरू बाललीलया ॥ १०५ ॥
तं दृष्ट्‍वा दुद्रुवुः सर्वे त्यक्त्वा तोयघटानपि ।
शकृन्मूत्रं प्रमुंचंतो मुक्तकच्छा लवेक्षणाः ॥ १०६ ॥
एतस्मिन्नन्तरे क्रीडन् गंगायां तान् जलान्कुशः ।
पप्रच्छाद्य मुहुर्नीरं किमर्थं नीयते जवात् ॥ १०७ ॥
जनाः प्रोचुर्लवं हंतुमस्माभिर्नीयते जलम् ।
विश्वस्तैर्लववाक्येन तच्छ्रुत्वा स ययौ कुशः ॥ १०८ ॥
संगृह्य स्वाश्रमाच्चापं नूणीरं वेगवत्तरः ।
लव मोचयितुं चापं टणत्कृत्वाऽध्वरस्थले ॥ १०९ ॥
कुशचापध्वनिं श्रुत्वा तस्थौ तूष्णीं लवः क्षणम् ।
ततो दृष्ट्‍वा कुश प्राप्तं ययौ योद्धुं स लक्ष्मणः ॥ ११० ॥
तं दृष्ट्‍वा स कुशः प्राह छलितौ जानकीलवौ ।
त्वया रामेण लोकैश्च तयोः कर्तुं विनिष्कृतिम् ॥ १११ ॥
अहं प्राप्तोऽस्मि मां बाल लववत्त्वं न मानय ।
युवयोः पौरुषं नार्यां शिशावस्तीति वेद्म्यहम् ॥ ११२ ॥
सीताक्लेशानलज्वालासदग्धं युवयोर्बलम् ।
न ममाग्रे स्फुटं कार्यं युवाभ्यामुपहासकृत् ॥ ११३ ॥
वाल्मीकिशिक्षितां विद्यां रामं त्वामद्य दर्शये ।
इत्युक्त्वा तुमुलं युद्धं पितृव्येण चकार सः ॥ ११४ ॥
आसन् वृथा जानकीये लक्ष्मणोत्सृष्टमार्गणाः ।
रामायणात्कुशो ज्ञात्वा शेष एवात्र लक्ष्मणः ॥ ११५ ॥
जातोऽस्तीति वधे तस्य गारुडास्त्रं मुमोच सः ।
क्षात्रधर्मं पुरस्कृत्य न तद्धिंसाभयं दधे ॥ ११६ ॥
जानन् युद्धे पितुर्हत्या जाता चेन्न भयं त्विति ।
तद्दृष्टा खगराजास्त्रं सौमित्रेः कुठिता मतिः ॥ ११७ ॥
भयभीतः पृथिव्यां हि पपात लक्ष्मणो रथात् ।
च्युतं दृष्ट्‍वा स्वयं तत्र दीक्षायुक्तोऽपि वेगतः । ११८ ॥
धृत्वा चाप च तू्णीरं यज्ञकुण्डाग्रतः स्थितः ।
चापं संधाय ब्रह्माणं सौमिवेर्जीविताशया ॥ ११९ ॥
मुमोच बाणमाकाशे गरुडोपरि सादरम् ।
तेन तच्छांतिमगमद्‍ब्रह्मास्त्रेण तु गारुडम् ॥ १२० ॥
ततः कुशः संदधे स सर्पाश्च राघवोपरि ।
उवाच नाहं सीतावत्सुलभश्छलितं त्वया ॥ १२१ ॥
जनान् दर्शयितुं स्वीयं पौरुषं जानकी वने ।
त्यक्ता न्वया वृथा पूर्वं जानेऽहं तव चेष्टितम् ॥ १२२ ॥
वाल्मीकिशिक्षितां विद्यां ममाद्य त्व विलोकय ।
नोचेत्त्वं याहि शरणं वाल्मीकिं जानकीमपि ॥ १२३ ॥
तद्वाक्शरैर्भिन्नमर्मा रामः सार्पं विलोक्य तत् ।
औवस्त्रं (?) ससृजे घोरं तेन तच्छांतिमाप वै ॥ १२४ ॥
सदधे सारमेयास्त्रं कुशस्तं राघवं पुनः ।
रामोऽपि मौशलास्त्रेण सारमेयं न्यवारयत् ॥ १२५ ॥
वह्नयस्त्रं ससृजे घोरं कुशोऽपि राघवं जवात् ।
न्यवारयच्च तद्‍रामो मेघास्त्रेण स लीलया ॥ १२६ ॥
वायव्यं ससृजे रामं जानकीजठरोद्‍भवः ।
न्यवारयच्च तद्‍रामः पर्वतास्रेण लीलया ॥ १२७ ॥
वज्रास्त्रं ससृजे रामं सीतेयः सोऽतिसम्भ्रमात् ।
याम्यास्त्रेणाथ रामोऽपि वज्रास्त्रं तन्न्यवारयत् ॥ १२८ ॥
ब्रह्मास्त्रं ससृजे रामं सीतेयः परमादरात् ।
हाहाकारस्तदा चासीद्राघवस्याध्वरांगणे ॥ १२९ ॥
न्यवारयत्तद्‍ब्रह्मास्त्रं वैष्णवेन रघूत्तमः ।
ततो रामं कुशस्तीक्ष्णान्नाराचांश्छतशः पुनः ॥ १३० ॥
मुमोच राघवश्चापि मार्गणांश्छतशः कुरुम् ।
एव तत्तुमुलं युद्धं बभूव प्रहरं तयोः ॥ १३१ ॥
तदाऽऽसीत्कौतुकं रामकुशयोर्युध्यतोर्महत् ।
रामचापविनिर्मुक्ता गता ये ये पतत्रिणः ॥ १३२ ॥
ते ते कुशस्योत्तमांगोपरिष्ठाद्धरणीतले ।
पतंति स्म तथा ये ये कुशचापविनिर्गताः ॥ १३३ ॥
शरास्ते रामचंद्रस्य पतति स्म पदांतिके ।
तद्दृष्ट्‍वा कौतुकं रामो विस्मयाविष्टमानसः ॥ १३४ ॥
आज्ञापयत्स्वसचिव गच्छ वाल्मीकिसन्निधिम् ।
पृच्छस्व तं नमस्कृत्य कौ ते शिष्याविमौ बली ॥ १३५ ॥
ततो ज्ञात्वाऽनयोघाते करिष्यामि मति क्षणात् ।
तथेति रामवचनात्स मंत्री रथमास्थितः ॥ १३६ ॥
क्रोशद्वयांतरेणव सव्यं कृत्वा कुशं लवम् ।
दृष्ट्‍वा नत्वाऽथ वाल्मीकिं रामवाक्यं न्यवेदयत् ॥ १३७ ॥
मुनिः प्राह मन्त्रिणं त्वं वद रामाय मे वच तं ।
सभामध्ये गायनस्य काले श्वो विदितं तव ॥ १३८ ॥
भविष्यति समस्तंहि वृत्तं बालकयोः शुभम् ।
ततो मन्त्री मुनेर्वाक्यं राघवाय न्यवेदयत् ॥ १३९ ॥
कुशं लवं समाहूय वाल्मीकिरपि तौ मुदा ।
समालिंग्य कथाभिस्तां निनाय रजनीमुखम् ॥ १४० ॥
इति श्रीशतकोटिरामचरितांतर्गते श्रीमद्
आनन्दरामायणे वाल्मीकीये जन्मकाण्डे
कुशलवयोः पराक्रमवर्णनं नाम सप्तमः सर्गः ॥ ७ ॥