श्रीरामदास उवाच
अथ प्रभाते रामेण समाहूतावुभौ शिशू ।
नत्वा मुनिं मातरञ्च समायां जग्मतुर्मुदा ॥ १ ॥
वाल्मीकेराज्ञया वालौ जटाकृष्णाजिनांबरौ ।
जन्मकांडं त्वेकमेव जगतुस्तौ पितुः पुरः ॥ २ ॥
जनैः श्रुत्वा स्वचरितं रामोऽभूदतिविस्मितः ॥ ३ ॥
आसन् जनाश्चापि सर्वे विस्मयाविष्टमानसाः ।
ज्ञात्वा सीताकुमारौ तौ सन्तोषं परमं ययुः ॥ ४ ॥
एतस्मिन्नन्तरे सर्वे लववाय्वस्त्रपीडिताः ।
शत्रुघ्नाद्या ययुस्तत्र यानस्थाश्चास्त्रजीविताः ॥ ५ ॥
अंगदाद्याः पार्थिवाश्च मोहनास्त्रैकजीविताः ।
ययुः सवानराः सर्वे लक्ष्मणोऽपि ययावरुक् ॥ ६ ॥
सर्वे नत्वा रामचन्द्रं तस्थुस्तस्यांतिके मुदा ।
अथ संमंत्र्य रामोऽपि तौ विसृज्यादरेण हि ॥ ७ ॥
राक्षसेंद्र लक्ष्मणं च शत्रुघ्नं मकरध्वजम् ।
खगराजं सुषेणं च जांबवन्तं वचोऽब्रवीत् ॥ ८ ॥
आनयध्वं मुनिवरं ससीतं देवसंमितम् ।
अद्यास्तु पर्षदां मध्ये प्रत्ययो वै सभांगणे ॥ ९ ॥
गंगाया दक्षिणेतीरे सभा कार्याऽऽयता शुभा ।
करोतु शपथं सीता ममाग्रे जाह्नवीतटे ॥ १० ॥
मुनीश्वराद्याः सर्वे तां जानन्तु गतकल्मषाम् ।
तथा ममापि वाल्मीके शुद्धिं जानंतु वेगतः ॥ ११ ॥
इति तद्वचनं श्रुत्वा लक्ष्यणाद्या महीं गताः ।
ऊचुयथोक्तं रामेण वाल्मीकिं लक्ष्मणादिकाः ॥ १२ ॥
रामस्य हृद्‍गतं सर्वं ज्ञात्वा वाल्मीकिरब्रवीत् ।
समर्चितान् सुमंत्राद्यान् लक्ष्मणाय समर्प्य च ॥ १३ ॥
युष्माभिः कथनीयं यद्वाक्यं श्रीराघवं प्रति ।
श्वः करिष्यति वै सीता शपथं जनसंसदि ॥ १४ ॥
योषितां परमो देवः पतिरेको न चापरः ।
पतिं विना गतिः काऽन्या नार्याश्चास्ति जगत्त्रये ॥ १५ ॥
लक्ष्मणाद्यास्ततः सर्वे राममागत्य ते पुनः ।
सुमंत्रादींश्चतुर्वीरान्‌राघवाय समर्प्य च ॥ १६ ॥
वाल्मीकेर्वचनं हर्षादूचुस्तं रघुनायकम् ।
वाल्मीकिवचनं श्रुत्वा तुतोष राघवोऽपि च ॥ १७ ॥
सुमंत्रं भरतं वायुपुत्रं वानरनायकः ।
समालिंग्य चतुर्भ्यः स पुनर्जातानमन्यत ॥ १८ ॥
सीतया पालिताः सर्वे वयं लवजितास्त्विति ।
कथयामासुः श्रीरामं सुमंत्रायाः सविस्तरम् ॥ १९ ॥
द्वितीये दिवसे कृत्वा सभां श्रेष्ठां मनोरमाम् ।
सर्वांस्तस्यां समाहूय रामो वाक्यमथाब्रवीत् ॥ २० ॥
मुनयः पार्थिवाः सर्वे शृणुत स्वस्थमानसाः ।
सीतायाः शपथं लोका विजानंत्वशुभं शुभम् ॥ २१ ॥
इत्युक्ता राघवेणाथ लोकाः सीतादिदृक्षवः ।
ब्रह्मगा, क्षत्रिणा वैश्याः शूद्राश्चैव सहस्रशः ॥ २२ ॥
सवानराः समाजग्मुस्तद्दिव्यं द्रष्टुमुद्यताः ।
ततो मुनिवरस्तूर्णं ससीतः समुपागतः ॥ २३ ॥
अग्रतस्तं मुनिं कृत्वा यांती किञ्चिदवाङ्‌मुखी ।
कृतांजलीर्मुदा सीता शनैर्यज्ञं विदेश तम् ॥ २४ ॥
दृष्ट्‍वा लक्ष्मीमिवायांतीं श्रीविष्णोरनुयायिनीम् ।
वानीकेः पृष्ठतः सीतां जयषं प्रचक्रिरे ॥ २५ ॥
तदा मध्ये जनौघस्य प्रविश्य मुनिपुङ्‌गवः ।
सीतासहायो वाल्मीकिस्तदा राघवमब्रवीत् ॥ २६ ॥
इयं दाशरथे सीता सुवृत्ता धर्मचारिणी ।
त्वया पापात्पुरा न्यक्ता ममाश्रमसमीपतः ॥ २७ ॥
लोकापवादभीतेन यमुनादक्षिणे तटे ।
प्रत्ययं दास्यते साऽद्य तदनुज्ञातुमर्हसि ॥ २८ ॥
इमौ तु सीतातनयौ कुशस्त्वत्तो लवो मया ।
लवैर्विनिर्मितः सीताभयात्प्रत्यग्रचेतसा ॥ २९ ॥
सुताविमौ तु दुर्धर्षौ तथ्यमेतद्‍ब्रवीमि ते ।
प्रचेतसोऽहं दशमः पुत्रो रघुकुलोद्वह ॥ ३० ॥
अनृतं न स्मराम्युक्तं यथेमौ तव पुत्रको ।
बहुन्वर्षगणान् सम्यक् तपश्चर्या मया कृता ॥ ३१ ॥
नोपश्नीयां फलं तस्या दृष्टेयं यदि मै थिली ।
इत्युक्त्या राघवस्यांके दक्षिणे स्थाप्य वै कुशम् ॥ ३२ ॥
लवं विन्यस्य वामांके तस्थौ तस्याग्रतो मुनिः ।
रामोऽपि तौ समालिंग्य मूर्ध्न्यवघ्राय सादरम् ॥ ३३ ॥
लवस्य मस्तके हस्तं संस्थाप्य जगदीश्वरः ।
अतिह्रस्वतरं वालं पूर्ववत्सोऽकरोच्च तम् ॥ ३४ ॥
ततो रामोऽपि तां सीता दृष्ट्‍वा बाहुद्वयान्विताम् ।
अज्ञात इव संप्राह लक्ष्मणं पुरतः स्थितम् ॥ ३५ ॥
त्वया भुजः समानीतः सीताया मां प्रदर्शितुम् ।
पुरा तमानयस्वाद्य चेदस्ति रक्षितस्त्वया ॥ ३६ ॥
तथेत्युक्त्वा लक्ष्यणोऽपि पेटिकानिहितं भुजम् ।
सीतायाः पुरतो रामं दर्शयामास सादरम् ॥ ३७ ॥
सीताभुजोपमं दृष्ट्‍वा भुजं मासादिभिर्युतम् ।
पञ्चवर्षान्तरे काले ह्यासन् सर्वेऽतिविस्मिताः ॥ ३८ ॥
एतस्मिन्नन्तरे तत्र पश्यत्सु सकलेष्वपि ।
भुजः स गुप्ततां प्राप्तो विश्वकर्मोद्‍भवः क्षणात् ॥ ३९ ॥
तद्दृष्ट्‍वा कौतुकं लोका ह्यभूवन्नतिविस्मिताः ।
रामोऽपि विस्मितः प्राह वाल्मीकिं प्रणिपत्य च ॥ ४० ॥
एवमेव महाप्राज्ञ यदुक्तं मां त्वयाऽधुना ।
प्रत्ययो जनितो मह्यं तव वाक्यैरकिल्बिषैः ॥ ४१ ॥
लंकायामपि दृष्टो मे वैदेह्याः प्रत्ययो महात् ।
देवानां पुरतस्तेन मन्दिरं संप्रवेशिता ॥ ४२ ॥
सेयं लोकभयात्‌ब्रह्मन्नपापाऽपि सती पुरा ।
सीता मया परित्यक्ता तद्‍भवान् क्षन्तुमर्हति ॥ ४ ३ ॥
मत्तो जातोस्ति जानामि कुशोऽयं च लवस्त्वया ।
लवैर्भ्रांत्या कुतो वेद्मि सीताशापभयान्मुने ॥ ४४ ॥
तथापि लोकान्सकलान्द्ररुष्टु सीताऽत्रयम् ।
करोतु शपथं नापि सभायां तव सन्निधौ ॥ ४५ ॥
शुद्धायां जगतामध्ये सीतामंगीकरोम्यहम् ।
तदा तच्छपथं दृष्टुमासंल्लोकाः समुत्सुकाः ॥ ४६ ॥
सभया जानकी चाथ तदा कौशेयवासिनी ।
उदङ्‌मुखी ह्यधोदृष्टिः प्रांजलिर्वाक्यमबवीत् ॥ ४७ ॥
रामादन्यमहं चेद्धि मनसाऽपि न चिन्तये ।
तर्हि मे धरणी देवि विवरं दातुमर्हसि ॥ ४८ ॥
एवं शपंत्याः सीतायाः प्रादुरासीन्महाद्‍भुतम् ।
भूतलाद्दिव्यमत्यर्थं सिंहासनमनुत्तमम् ॥ ४९ ॥
भुवो विवरमार्गेण समानीतं मनोरमम् ।
नागेन्द्रैर्ध्रियमाणं तद्दिव्यदेहं रविप्रभम् ॥ ५० ॥
भूदेवी जानकीं दोर्भ्यां धृत्वा दुहितरं निजाम् ।
स्वागतासीति तामुक्त्वाऽऽसने सा संन्यवेशयत् ॥ ५१ ॥
वस्त्रालङ्‌कारस्रग्गंधसुगंधैः पूज्य मैथिलीम् ।
समालिंग्याथ भूदेवी बीजयामास सादरम् ॥ ५२ ॥
तदा शनेः शनैर्भूम्यां गुप्तं सिंहासनं त्वभूत् ।
सिंहासनस्थां वैदेहीं प्रविशन्तीं रसातलम् ॥ ५३ ॥
दृष्ट्‍वाऽऽकाशस्थितादेवस्त्रियःसर्वास्तु सम्भ्रमात् ।
निरन्तराभिर्वैद्देहीं ववर्षुः पुष्पवृष्टिभिः ॥ ५४ ॥
साधुवादश्च सुमहान्बभूव सुरकीर्तितः ।
अन्तरिक्षे च भूमौ च सर्वं स्थावरजङ्‌गमम् ॥ ५५ ॥
तदा बभूव चकितं सीताशपथदर्शनात् ।
ऊचुस्ते वसुधा वाचो वानराश्च नरादिकाः ॥ ५६ ॥
केचिच्चिन्तापराः केचिदासन्ध्यानपरायणाः ।
केचिद्‍रामं निरीक्षन्तः केचित्सीतामचेतसः ॥ ५७ ॥
मुहूर्तमात्रं तत्सर्व तूष्णींभूतमचेतनम् ।
प्रविशन्तीं भुवं सीतां दृष्ट्‍वा संमोहितं जगत् ॥ ५८ ॥
एतस्मिन्नन्तरे रामः प्रविशन्तीं हि भूतले ।
विदेहजां तदा स्पृष्ट्‍वा वामहस्तेन संभ्रमात् ॥ ५९ ॥
यां दधार करेणादौ धृत्वा हस्तेन वै भुवम् ।
ततस्तां प्रार्थयामास भुवं स रघुनन्दनः ॥ ६० ॥
श्रीरामचन्द्र उवाच
देवि त्वं सर्वलोकानां निवासस्थानमुत्तमम् ।
असि लोकैकमाता त्वं महानीरोर्ध्वतः सदा ॥ ६१ ॥
वर्तसे पुण्यरूपा त्वं वसुदा सकलान् जनान् ।
स्वजठरादौषधीस्त्वं करोषि विश्वतृप्तिदाः ॥ ६२ ॥
त्वं दुर्गा त्वं स्वरा लक्ष्मीर्मम विष्णोः प्रिया शुभा ।
त्वमेवाद्यात्र मे शक्तिर्निमिताऽसि मयैव हि ॥ ६३ ॥
निजोदराद्ददासि त्वं धातून्प्रीत्या जनान्सदा ।
श्रमायुक्ता त्वमेवासि सूक्तासूक्तादिकर्मसु ॥ ६४ ॥
जानकी तव कन्येयं श्वश्रूस्त्वं मेऽधुना त्विह ।
कन्यादानं कुरु मुदा त्वया पूर्व कृतं न हि ॥ ६५ ॥
प्रसीद देवि नोचेन्मे त्वयि क्रोधा भविष्यति ।
श्रीरामदास उवाच
इति संप्रार्थिता चापि राघवेण महात्मना ॥ ७६ ॥
नारी काठिन्यभावात्सा नाशृणोद्राघवेरितम् ।
शनैः शनैरधः सीतासहिता सा जगाम ह ॥ ६७ ॥
तां गच्छन्तीं पुनर्दृऽष्ट्‍वा भुवं रामो धृतामपि ।
बभूव क्रोधताम्राक्षस्तदा लक्ष्मणमब्रवीत् ॥ ६८ ॥
चापमानय सौमित्रे शिक्षयेऽहं भुवं त्विमाम् ।
मत्क्षुरोपमबाणेन वसुधेयं विदेहजाम् ॥ ६९ ॥
मामद्य दास्यति क्षिप्रमस्य घातं न रोचये ।
ततोऽसौ लक्ष्मणानीतं करे कोदण्डमुत्तमम् ॥ ७० ॥
धृत्वा ज्यारोपणं कृत्वा शरसंधानमातनोत् ।
तदा ववौ महान्वायुश्चुक्षुभे लवणार्णवः ॥ ७१ ॥
तारा निपेतुर्धरणीं बभूवुः सरजा दिशः ।
चकम्पे धरणी सापि त्राहीति वदती मुहुः ॥ ७२ ॥
कराभ्यां जानकीं धृत्वा रामस्यांके न्यवेशयत् ।
श्रीरामपदयोः पृथ्वी शिरसा नमनं व्यधात् ॥ ७३ ॥
तदा खे देववाद्यानि नेदुः कुसुमवृष्टिभिः ।
ववर्षुर्जानकीं राम देवसंघा मुदान्विताः ॥ ७४ ॥
ततो रामोऽपि तां दृष्ट्‍वा पदयोर्नमतीं भुवम् ।
स्वक्रोधं शान्तमकरोत्कराभ्यां चापमार्गणौ ॥ ७५ ॥
विसृज्योत्थापयामास स्वकरेणावनिं प्रभुः ।
ततः सा राघवं नत्वा प्रसाद्य च पुनः पुनः ॥ ७६ ॥
दत्त्वा विदेहकन्यायै तं सिंहासनमुत्तमम् ।
सीतां स्तुत्वाऽथ ता पृष्ट्‍वा तथा संपूजिताऽपि च ॥ ७७ ॥
आमन्त्र्य राघवं पृथ्वी क्षणादंतर्हिताऽभवत् ।
तदा सीतां जनाः सर्वे पुनर्जातां तु मेनिरे ॥ ७८ ॥
जयशब्दैः प्रणमुस्तां चक्रुः पूजां पृथक पृथक् ।
ददौ दानान्यनेकानि तदा रामो मुदान्वितः ॥ ७९ ॥
नववाद्यनिनादाश्च सम्बभूवुः समन्ततः ।
ननृतुर्वारनार्यश्च तुष्टुवुर्बन्दिमागधाः ॥ ८० ॥
सीतायाः शपथो यत्र जाह्नव्या दक्षिणे तटे ।
सीताकुण्डमिति ख्यातं तत्र तीर्थं बभूव ह ॥ ८१ ॥
पातालस्थं जलं पुण्यं सन्तप्तमनलोपमम् ।
वर्ततेऽद्यापि तत्तीर्थं गीतोष्णश्वासकारणात् ॥ ८२ ॥
तदत्र जानकीकुण्डं स्मरणाद्‍भयनाशनम् ।
पत्युरायुष्यवृद्ध्यर्थं स्त्रीभिः सेव्यं सदा भुवि ॥ ८३ ॥
ततः सीतायुतो रामः पुत्राभ्यां सहितो मुदा ।
वस्त्रालङ्‌कारयुक्ताभ्यां स्नानं ह्यवभृयाह्वयम् ॥ ८४ ॥
चकार कथितोत्साहैः पूर्ववच्च सविस्तरम् ।
अथ यज्ञशतं पूर्णमेवं कृत्वा रघूत्तमः ॥ ८५ ॥
जातकर्मादिसंस्कारान्लवस्य विधिनाऽकरोत् ।
चकार नानादानानि देवान् संपूज्य भक्तितः ॥ ८६ ॥
ततो मुनीश्वरान् पूज्य पूजयामास पार्थिवान् ।
जनकं च सुमेधां च पजूयामास राघवः ॥ ८७ ॥
विससर्ज ऋषीन्सर्वोन् ऋत्विजो ये समागताः ।
द्विजाद्यास्तान् धनाद्यैश्च तोषयामासुरादरात् ॥ ८८ ॥
ततो विसृज्य विप्रांश्च पार्थिवैः सह राघवः ।
कुमाराभ्यां सीतया च बन्धुभिश्चागमत्पुरीम् ॥ ८९ ॥
नीराजितः पुरस्त्रीभिर्वारणस्थो रघूत्तमः ।
सीतया तनयाभ्यां च ययौ निजगृहं प्रति ॥ ९० ॥
तदा महोत्सवश्चासीदयोध्यायां समन्ततः ।
चिरकालेन वैदेह्या दर्शनं च जनैः कृतम् ॥ ९१ ॥
ततो नृपादिकान् पूज्य विससर्ज रघूद्वहः ।
जनकं च सुमेधां च ददावाज्ञां निजां पुरीम् ॥ ९२ ॥
ततः सीतायुतो रामः पुत्राभ्यां बन्धुभिः सह ।
पूर्ववत्स सुखं रेमे चिरकालं रघूद्वहः ॥ ९३ ॥
रामेण सीतया सार्धं सहस्राणि त्रयोदश ।
वर्षाण्यत्र कृतं राज्यं कस्मिन्कल्पे द्विजोत्तम ॥ ९४ ॥
एकादश सहस्राणि वत्सराणि महान्ति च ।
तथैकादश वर्षाणि मासा एकादशैव तु ॥ ९५ ॥
दिनान्येकादशैवात्र रामेण सीतया सह ।
अयोध्यायां कृतं राज्यं कस्मिन्कल्पे द्विजोत्तम ॥ ९६ ॥
एकादश सहस्राणि चैकादश दिनानि च ।
समद्वापवतीपालो रामोऽभूत् कल्पभेदतः ॥ ९७ ॥
दश३र्वसहस्राणि दशवर्षशतानि च ।
रामेण सीतया राज्यं कस्मिन्कल्पे कृतं द्विज ॥ ९८ ॥
इति श्रीशतकोटिरामचरितान्तर्गते श्रीमद् आनन्दरामायणे
वाल्मीकीये जन्मकांडे जानकीग्रहण नामाष्टमः सर्गः ॥ ८ ॥