॥ अद्भुत रामायणम् ॥
अष्टादशः सर्गः
रावणसैन्यनिर्याणम् -
एवं स रावणो विप्राः सहस्रवदनो महान् ।
प्रोक्तस्तेन द्विजेनाहं श्रुत्वाश्चर्यं च विस्मिता ॥ १ ॥
अद्यापि तन्मम हृदि जागरूकं हि वर्तते ।
पत्या मे बाहुवीर्येण दशास्यो रावणो हतः ॥ २ ॥
सानुगः ससुतामात्यः सभ्रातृकः सबान्धवः ।
मत्कृते च पुरी दग्धा सेतुर्बद्धश्च वारिधौ ॥ ३ ॥
सुग्रीवेण सहायेन तथा हनूमदादिना ।
इदं लोकोत्तरं कर्मं कृतं लोकहितं महत् ॥ ४ ॥
तथापि हृदि मे नैतदाश्चर्यं प्रतिभाति हि ।
यदि तस्य वधं कुर्याद्रावणस्य दुरात्मनः ॥ ५ ॥
तदा सम्भाव्यते कीर्तिर्जगत्स्वास्थ्यमवाप्नुयात् ।
अतो मे हसितं विप्राः क्षमध्वं ज्वलनोपमाः ॥ ६ ॥
आकर्ण्य मुनयः सर्वे साधु साध्विति वादिनः ।
जानकीं प्रशशंसुस्ते सर्वलोकहितैषिणीम् ॥ ७ ॥
राघवो वचनं श्रुत्वा सीताया वीर्यवर्द्धनम् ।
सिंहनादं विनद्योच्चैः सर्वानाज्ञापयत्प्रभुः ॥ ८ ॥
मुनयोऽद्यैव गन्तव्यं रावणस्य जयाय वै ।
लक्ष्मणं भरतं चैव शत्रुघ्नं चादिशत्प्रभुः ॥ ९ ॥
मित्र सुग्रीव हनूमन्सर्वे जाम्बवदादयः ।
गच्छामः सहितास्तत्र सैनिकैः सह मन्त्रिभिः ॥ १० ॥
इत्याज्ञाप्य महाबाहुः सस्मार पुष्पकं रथम् ।
स्मरणादागतस्तत्र पुष्पको रथसत्तमः ॥ ११ ॥
तत्रारुहन्महावीरा रामचन्द्रपुरोगमाः ।
भरतो लक्ष्मणश्चैव शत्रुघ्नश्चामितद्युतिः ॥ १२ ॥
सुग्रीव प्रमुखाः सर्वे वानराजितकाशिनः ।
विभीषणो महाबाहुः सह रक्षोगणैः प्रभुः ॥ १३ ॥
मात्रा पित्राप्यकथनादजानन्बोधितोऽनया ।
सीतया रामकार्यार्थै निर्ययौ राघवाज्ञया ॥ १४ ॥
सुमन्त्राद्या मन्त्रिणश्च ऋषयस्ते च निर्ययुः ।
नानाशस्त्रप्रहरणास्तत्रायुधकलापिनः ॥ १५ ॥
मुमुचुस्ते सिंहनादं महाघोरं महाबलाः ।
धनुःशब्देन रामस्य सिंहनादेन चैव हि ॥ १६ ॥
चचाल वसुधा शैलाश्चेलुः पेतुर्ग्रहाश्च खात् ।
नद्योऽशुष्यन्समुद्वेलाः सागराश्च चकम्पिरे ॥ १७ ॥
सुग्रीवो हनुमान्नीलो जाम्बवान्नल एव च ।
ग्रसन्त इव ते सर्वे निर्ययू रामशासनात् ॥ १८ ॥
स तया सीतया सार्द्धं रामचन्द्रो महाबलः ।
कामगं पुष्पकं दिव्यमारुरोह धनुर्धरः ॥ १९ ॥
पुष्पकं ते समारुह्या सर्व एव महाबलाः ।
सीतया भ्रातृभिः सार्द्धं रामचन्द्रं महाबलाः ॥ २० ॥
प्रोत्साहयन्तो वचनैर्निययुर्जितकाशिनः ।
रामाज्ञया पुष्पकं तदाकाशपथमाश्रितम् ॥ २१ ॥
मनोमारुतवेगेन क्षणेन गरुडो यथा ।
जगाम पुष्करद्वीपं यत्रास्ते मानसोत्तरः ॥ २२ ॥
मानसोत्तरमासाद्य विस्मितास्ते महाबलाः ।
किं चित्रं किं चित्रमिति प्रोचुराश्चर्यलक्षणाः ॥ २३ ॥
राघवो भ्रातृभिः सार्द्धं सह वानरपुङ्गवैः ।
सिंहनादं ननादोच्चैर्धनुश्चापि व्यकर्षयत् ॥ २४ ॥
स शब्दस्तुमुलो भूत्वा पृथिवीं चान्तरिक्षकम् ।
पातालविवरांश्चैव पूरयामास सर्वतः ॥ २५ ॥
रावणः सहसोत्तस्थौ किमेतदिति सम्वदन् ।
तत्राथ राक्षसाः क्रुद्धाः सर्व एव विनिर्ययुः ॥ २६ ॥
अहो कुतः स्विच्छब्दोऽयं साधु सर्वैर्निरूप्यताम् ।
इत्याभाष्य राक्षसेन्द्रो राक्षसेन्द्रैर्महाबलैः ॥ २७ ॥
नगरान्निर्ययौ शीघ्रं सन्दष्टोष्ठपुटो बली ।
द्वादशादित्यसङ्काशः सहस्रवदनो महान् ॥ २८ ॥
द्विसहस्रभुजोद्रिक्तो द्विसहस्रविलोचनः ।
महामेघसमाध्वाने वडवाग्निसमः क्रुधा ॥ २९ ॥
शतयोजनविस्तीर्णे रथे सूर्यसमत्विषि ।
नानायुधानि संगृह्य परिघप्रासतोमरान् ॥ ३० ॥
भुशुण्डि परशून्घण्टां लौहमुद्गर चक्रकम् ।
पाशांश्च विविधान्गृह्य बाणान्कर्मारमार्जितान् ॥ ३१ ॥
विपाठान्क्षुरधारांश्च अर्धचन्द्राकृतीनपि ।
नानायुधसहस्राणि नानाविध धनूंषि च ॥ ३२ ॥
प्रगृह्य सहसा प्रायाद्यत्र रामो धनुर्धरः ।
लोचनैः क्रोधसन्दीप्तैरुल्काभिरिव दीपितः ॥ ३३ ॥
कोऽयमित्यब्रवीत्क्रोधादनलं प्रोद्वमन्निव ।
सिंहनादं मम पुरे रिपुत्वाद्विससर्ज ह ॥ ३४ ॥
ममापि रिपुरस्तीति दुर्यशः समुपस्थितम् ।
इन्द्राद्याः ककुभां नाथा भृत्या प्राणपरीप्सया ॥ ३५ ॥
पातालविवरे स्वर्गं स्वर्गे पातालमेककम् ।
करोमि सहसैवाहं मानवानां तथैकताम् ॥ ३६ ॥
मेरुप्रभृतिशैलांश्च चूर्णयाम्यणुसंख्यया ।
देवलोकं नृणां कुर्यान्नृलोकं त्रिदिवौकसाम् ॥ ३७ ॥
उद्धृत्य पृथिवीं छिद्यामनन्तं नखराग्रकैः ।
ब्रह्मा मां वारयामास सांत्वयन्प्रियभाषितैः ॥ ३८ ॥
अन्यथा राक्षसमृते नारक्षं जगतीतले ।
सूर्याचन्द्रमसौ भूत्वा तिथिप्रणयनं त्वहम् ॥ ।३९ ॥
बलाहकत्वमिन्द्रत्वं पृथ्वीसेवादिकाः क्रियाः ।
कुर्यां यमत्वं वह्नित्वं वरुणत्वं धनेशताम् ॥ ४० ॥
इत्येवं बहुधा गर्जन्नाजगामान्तिकं हरेः ।
सेनाध्यक्षा राक्षसेन्द्रा राज्ञा सार्द्धं समागताः ॥ ४१ ॥
नानाप्रहरणोपेता नानारथपदातिनः ।
एकैकस्यापि पर्याप्ता जगती नेति मन्महे ॥ ४२ ॥
केषांचिदपि नामानि भारद्वाज निबोध मे ।
कोटिशो मनसः पूर्णः शलः पालो हलीमुखः ॥ ४३ ॥
पिच्छलः कौणपश्चक्रः कालवेगः प्रकालकः ।
हिरण्यबाहुः शरणः कक्षकः कालदन्तकः ॥ ४४ ॥
पुच्छाण्डको मण्डलकः पिण्डसेक्ता रभेणकः ।
उच्छिखः करभो भद्रो विश्वजेता विरोहणः ॥ ४५ ॥
शिली शलकरो मूकः सुकुमारः प्ररेषणः ।
मुद्गरः शशरोमा च सुरोमा च महाहनुः ॥ ४६ ॥
पारावतः पारियात्रः पाण्डुरो रोहिणः कृशः ।
विहङ्गः शरभो मोदः प्रमोदः सहतापनः ॥ ४७ ॥
कृकरः कुण्डलो वेणी वेणीस्कन्धः कुमारकः ।
बाहुकः शंखवेगश्च धूर्तकः पातपातकौ ॥ ४८ ॥
शंकुकर्णः पिटरकः कुटीरमुखसेचकौ ।
पूर्णांगदः पूर्णमुखः प्रभाषः शकुलिर्हरिः ॥ ४९ ॥
अमाहिठः कामठकः सुषेणो मानसो व्ययः ।
भैरवी मुण्डदेवाङ्गः पिशङ्गश्चोडपालकः ॥ ५० ॥
ऋषभो वेगवान्नाम पिण्डारकमहाहनू ।
रक्ताङ्गः सर्वसारङ्गः समृद्धः पाटवासकौ ॥ ५१ ॥
वराहको रावणकः सुचित्रश्चित्रवेगिकः ।
पराशरस्तरुणिको मणिस्कन्धस्तथारुणिः ॥ ५२ ॥
सेनाध्यक्षा महाब्रह्मन्कीर्तिताः कीर्तिवर्धनाः ।
प्राधान्येन बहुत्वात्तु न सर्वे परिकीर्तिताः ॥ ५३ ॥
न शक्या परिसंख्यातुं ये युद्धाय समागताः
नीलरक्ता सिता घोरा महाकाया महाबलाः ॥ ५४ ॥
सप्तशीर्षा द्विशीर्षाश्च पञ्चशीर्षास्तथापरे ।
कालानल महाघोरा हुताशसमविग्रहाः ॥ ५५ ॥
महाकाया महावेगाः शैलशृङ्गसमुच्छ्रयाः
योजनायामविस्तीर्णाद्वियोजनसमुच्छ्रयाः ॥ ५६ ॥
कामरूपाः कामबला दीप्तानलसमत्विषः ।
अन्ये च बहवः शूराः शूलपट्टिशधारिणः ॥ ५७ ॥
दिव्य प्रहरणोपेता नानावेषविभूषिताः ।
शृणु नामानि चान्येषां येऽन्ये राव्रणसैनिकाः ॥ ५८ ॥
शंकुकर्णो निकुम्भश्च पद्मः कुमुद एव च ।
अनन्तो द्वादशभुजस्तथा कृष्णोपकृष्णकौ ॥ ५९ ॥
घ्राणश्रवाः कपिस्कन्धः काञ्चनाक्षो जलन्धमः ।
अक्षसन्तर्दनो ब्रह्मन्कुनदीकस्तमोऽभ्रकृत् ॥ ६० ॥
एकाक्षो द्वादशाक्षश्व तथैवैकजटाभिधः ।
सहस्त्रबाहुर्विकटो व्याघ्राख्यः क्षितिकम्पनः ॥ ६९ ॥
पुण्यनामानुनामा च सुवक्त्रः प्रियदर्शनः ।
परिश्रितः कोकनदः प्रियमाल्यानुलेपनः ॥ ६२ ॥
अजोदरो गजशिराः स्कन्धाक्षः शतलोचनः ।
ज्वालाजिह्वः करालश्च सितकेशो जटी हरिः ॥ ६३ ॥
चतुर्दंष्ट्रोष्ठजिह्वश्च मेघनादः पृथुश्रवाः ।
विकृताक्षो धनुर्वक्त्रो जाठरो मारुताशनः ॥ ६४ ॥
उदाराक्षो रथाक्षश्च वज्रनाभो वसुप्रभः ।
समुद्रवेगो विप्रेन्द्रः शैलकम्पी तथैव च ॥ ६५ ॥
वृषमेषप्रवाहश्च तथा नान्दोपनन्दकौ ।
धूम्रश्वेतः कलिङ्गश्च सिद्धार्थो वरदस्तथा ॥ ६६ ॥
प्रियकश्चैकनन्दश्च गोनन्दश्च प्रतापवान् ।
आनन्दश्च प्रमोदश्च स्वस्तिको धुवकस्तथा ॥ ६७ ॥
क्षेमबाहुः सुबाहुश्च सिद्धपात्रश्च सुव्रतः ।
गोव्रजः कनकापीडो महापारिषदेश्वरः ॥ ६८ ॥
गायनो दमनश्चैव बाणः खड्गश्च वीर्यवान् ।
वैताली गतिताली च तथा कथकवातिकौ ॥ ६९ ॥
हंसजः पङ्कदिग्धाङ्गः समुद्रोन्मादनश्च ह ।
रणोत्कटः प्रहासश्च वेतसिद्धश्च नन्दकः ॥ ७० ॥
एते पुरा रावणसैन्यपाला नानायुधप्राहरणा रणेषु ।
हंसेषु मेषेषु वृषेपु वीरा रामं प्रतस्तुः कृतसिंहनादाः ॥ ७१ ॥
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये
अद्भुतोत्तरकाण्डे रावणसैन्यनिर्याणं नामाष्टादशः सर्गः ॥ १८ ॥
GO TOP
| 