|
॥ श्रीवाल्मीकिमहामुनिकृत शतकोटिरामचरितान्तर्गतं ॥ ॥ आनन्दरामायणम् ॥
यात्राकाण्डम्
॥ नवमः सर्गः ॥
॥ श्रीसद्गुरु रामचंद्राय नमः ॥
रामदास उवाच उत्तराभिमुखो समस्ततः पश्यन् स्थलानि सः । ययौ पर्वततीर्थं च ततो ज्वालामुखीं ययौ ॥ १ ॥ पश्यन्स्थलानि संप्राप तप्तां श्रीमणिकर्णिकाम् । करतोयानदीतोये स्नात्वा न ययौ विभुः ॥ २ ॥ तरणे दोषमाकर्ण्य पर्यवर्तत राघवः । कर्मनाशनदीस्पर्शात्करतीयाविलंघनात् ॥ ३ ॥ गंडकीबाहुतरणाद्धर्मः स्खलति कीर्तनात् । गत्वा देवप्रयागं चालकनंदातटेन वै ॥ ४ ॥ नरनारायणौ गत्वा दर्शनान्मुक्तिदौ नृणाम् । बदरिकाश्रमे रामः केदारेश विलोक्य सः ॥ ५ ॥ हिमाद्रौ देवगधर्वसेविते धातुमंडले । महापथं ततो गत्वा ययौ तन्मानसं सरः ॥ ६ ॥ यस्माद्विनिर्गता गंगा सरयूः पापनाशिनी । कंजानि यत्र हैमानि यत्र हंसाः सहस्रशः ॥ ७ ॥ रक्तनेत्रांघ्रिवदना मुक्ताभक्षणतत्पराः । यत्प्रदेशे चित्रभूम्यां देवगंधर्वकिन्नराः ॥ ८ ॥ अप्सरोभिस्तथा स्त्रीभिः क्रीडां कुर्वत्यहनिशम् । तत्र स्नात्वा मानसेऽथ गत्वा बिन्दुसरोवरम् ॥ ९ ॥ स्नात्वा दानादिकं कृत्वा हिमालयगिरिस्थिताम् । दृष्ट्वा ब्रह्मसभां दिव्यां मेरुस्थसदृशीं पराम् ॥ १० ॥ राघवः सीतया सर्वैरवरुह्य स पुष्पकात् । प्रणमंतं सुरेंद्राद्यैरालिंग्य चतुराननम् ॥ ११ ॥ ब्रह्मणा सहितान्देवान् पूजयामास विस्तरैः । विधिस्तं पूजयामास कामधेनुं न्यवेदयत् ॥ १२ ॥ विमानाग्रे कामधेनु संस्थाप्य रघुनंदनः । सुरैर्ब्रह्मादिभिः साकं कैलासमगमत्तदा ॥ १३ ॥ राममागतमाज्ञाय कैलासे गिरिजापतिः । ग्रत्युञ्जगाम पार्वत्या रामचंद्र वृषस्थितः ॥ १४ ॥ शंभुमागतमाज्ञाय राघवः पुष्पकाञ्जवात् । अवरुह्य नमस्कृत्य शिवेनालिंगितः स्थितः ॥ १५ ॥ उमाऽपि सीतामालिंग्य दिव्यालंकारचदनैः । पूजयामास वस्त्राद्यैः सूर्यकोटिसमप्रभैः । ताटंके नूपुरे दिव्ये केयूरे चूडकद्वयम् ॥ १६ ॥ किंकिणीरवसंयुक्तरशनां चंद्रभास्करौ । सीमंतभूषणौ हारान्मणिमुक्ताविचित्रितान् ॥ १७ ॥ ददौ जनकनंदिन्यै पार्वती तोषपूरिता । ततः शंभुस्तदा प्राह राघव पूज्य वैभवैः ॥ १८ ॥ राम त्वन्नाभिकमले ब्रह्माऽयं चतुराननः । ततो जातो विधेश्चाहं रोदनाद्रुद्रसंज्ञकः ॥ १९ ॥ पौत्रस्तव रघुश्रेष्ठ तवाज्ञापरिपालकः । संहारः क्रियते राम आज्ञया तव सादरात् ॥ २० ॥ यदा मया तु प्रलये तदा पापं क्व ते गतम् । यद्दशास्यवधाद्भीतस्तीर्थयात्रां करोषि हि । २१ ॥ क्रीडेयं तव राजेंद्र सुखं क्रीडस्व सीतया । क्रियते लोकशिक्षार्थ जानामि तव चेष्टितम् ॥ २२ ॥ एवं नानाविधैस्तस्य चारित्र्यैरीड्य राघवम् । ददौ सिंहासनं छत्रं चामरे मंचकोत्तमम् ॥ २३ ॥ पानपात्रं भोजनस्य पात्र हैमं मनोरमम् । कंकणे कुण्डले बाहुभूषणे मुकुटोत्तमम् ॥ २४ ॥ रामं प्रस्थापयामास बद्ध्वा चिन्तामणिं हृदि । हृदि चिन्तामणिं दृष्ट्वा राघवस्य विदेहजा ॥ २५ ॥ प्राहातिलज्जिता रामं गौर्मे चिन्तामणिस्तव । तथेति राघवोऽप्युक्त्वा विमानेन जनैः सह ॥ २६ ॥ ययौ नत्वा शंकरं हि कृत्वा यज्ञार्थसूचनाम् । आकारयित्वाऽथ विधिं मासैकेनाध्वराय हि ॥ २७ ॥ भागीरथ्यास्तटेनैव हरिद्वारं ययौ जवात् । कुरुक्षेत्रं विगाह्याथ इन्द्रप्रस्थं ततो ययौ ॥ २८ ॥ दृष्ट्वा मधुवनं रम्यं ययौ वृन्दावनं ततः । गोकुल वीक्ष्य रामस्तु गोवर्धनमगाच्छनैः ॥ २९ ॥ गत्वाऽथावंतिकां पुण्यां क्षिप्रतिरिविराजिताम् । महाकाल पुरस्कृत्य पश्यंस्तीर्थान्यनेकशः ॥ ३० ॥ दृष्ट्वा गजाह्वयं क्षेत्रं सागरं कूपमीक्ष्य च । ययौ स नैमिषारण्ये गोमत्यां स विगाह्य च ॥ ३१ ॥ सूतं पौराणिकं दृष्ट्वा शौनकादीन् प्रपूज्य च । स्नात्वा तद्ब्रह्मवैवर्तसरस्यथ रघूत्तमः ॥ ३२ ॥ तमसां तां विगाह्याथ ददर्श नगरीं निजाम् । राममागतमाज्ञाय सुमंत्रो वेगवत्तरः ॥ ३३ ॥ अयोध्यां भूषयामास प्रोच्चैर्नानाविधध्वजैः । तोरणैश्च पताकाभिः पुष्पहारैमनोरमैः ॥ ३४ ॥ शोधयित्वा राजामार्गान् सेचयित्वा तु चंदनं । विकीर्णकुसुमैदिव्यैर्बलिदीपैर्विराजितान् ॥ ३५ ॥ वारणेंद्रं पुरस्कृत्य सेनया परिवेष्टितः । प्रत्युज्जगाम राजेन्द्रं पुष्पकस्थं त्वरान्वितः ॥ ३६ ॥ दंडवत्प्रणिपत्याथ दत्त्वा चोपायनानि तत् । आलिंगितो राघवेण मेने स कृतकृत्यताम् ॥ ३७ ॥ ततो वाद्यनिनादैश्च नर्तनैर्वारयोषिताम् । वेदघोषैर्द्विजानां च रामतीर्थं ययौ शनैः ॥ ३८ ॥ स्नात्वा तत्सरयूतोये यत्र तीर्थं सुपुण्यदम् । स्वयमेव कृतं पूर्व नित्यकर्मार्दमादरात् ॥ ३९ ॥ वसिष्ठोक्तविधानेन कृत्वा चैकमुपोषणम् । दधिश्राद्धं विधायाथ दत्त्वा दानान्यनेकशः ॥ ४० ॥ तृतीये दिवसे रामो विमानेन विहायसा । पुर्या विलंघ्य प्राकारान् हेमरत्नविनिर्मितान् ॥ ४१ ॥ अयोध्यां शोभितां रम्यां गोपुराट्टालमंडिताम् । वीथीहट्टसमायुक्तां चतुष्पथविराजिताम् ॥ ४२ ॥ पश्यन् स्वीयं राजसभाद्वारं प्राप रघूत्तमः । यानं भूमंडलं प्राप्य सुखमासीत्स्थिरं तदा ॥ ४३ ॥ ततः सुमंत्रपत्नीभिर्दध्योदनविनिर्मिताः । बलयः कांस्यपात्रस्था जलतैलघटास्तथा ॥ ४४ ॥ सीताराघवयोर्देहादुत्तार्य शतशस्तदा । नीत्वा त्यक्त्वा विदूरे तु स्नात्वा रामगृहं ययुः ॥ ४५ ॥ ततो रामो विमानाग्र्यादवरुह्य स बंधुभिः । नागरैस्तेर्नृपतिभिः सभायां संविवेश ह ॥ ४६ ॥ तस्थौ सिंहासने रामश्चिंतामणिविराजितः । तस्थुर्नृपाः सभायां श्रीराघवेणातिमानिताः ॥ ४७ ॥ सीताऽपि निजगेहं सा विचित्ररत्ननिर्मितम् । कामधेनुं पुरस्कृत्य प्रविवेशातिहर्षिता ॥ ४८ ॥ ततो रामः कामधेनुसंभूतैतपाचितैः । परमान्नैः षड्रसैश्च भोजयामास भूसुरान् ॥ ४९ ॥ अचांडालांस्तर्पयित्वा स्वयं कृत्वाऽशनं तदा । निद्रार्थं नृपतीन् याने स्थलमाज्ञापयत्तदा ॥ ५० ॥ पंचरात्रं नृपान् प्रीत्या स्थापयित्वा स्वसन्निधौ । वस्त्रालंकारतुरगैस्तोषयित्वा सविस्तरम् ॥ ५१ ॥ तान् प्रोवाच रमानाथः प्रबद्धकरसंपुटान् । मम यज्ञांगतुरगं दृष्ट्वा तत्पृष्ठगैः पुनः ॥ ५२ ॥ आगन्तव्यं जानपदैः स्वसैन्यैर्नागरैः सह । इत्याज्ञां रघुवीरस्य ह्यंगीकृत्य नृपोत्तमाः । ययुः स्वं स्वं पुरं देशं स्वबलैः परिवेष्टिताः ॥ ५३ ॥ सुग्रीवाद्यान्वानरांश्च परिवारसमन्वितान् । आज्ञापयित्वा सद्मानि स्थापयामास स्वांतिके ॥ ५४ ॥ वाजिमेधानन्तरं हि प्रेषयिष्याम्यहं त्विति । ततो दुंदुभिनिर्घोषं स्वपुर्यां घोषयत्तदा ॥ ५५ ॥ अद्यारभ्य जनैः सर्वैरयोध्यानगरीस्थितैः । यैः कैश्चिदत्र पथिकैर्भिन्नपाकैर्न भुज्यताम् ॥ ५६ ॥ यावत्करोम्यहं भूम्यां राज्यं सीतासमन्वितः । निजगार्हस्थ्यमालंब्य ये वर्तन्ते नरोत्तमाः ॥ ५७ ॥ ते कुर्वन्तु सुखं पाकं स्वस्वगेहेषु भक्तितः । निर्बन्धो मम न ज्ञेयो वर्तितव्यं यथासुखम् ॥ ५८ ॥ इत्याज्ञाप्य जनान् रामः सुखतस्थौ स सीतया । अयोध्यायां तु सर्वत्र वेदघोषो गृहे गृहे ॥ ५९ ॥ मंगलानि समुत्साहा नर्तनं वारयोषिताम् । बभूवुश्च पुराणानि कीर्तनानि हरेः कथाः ॥ ६० ॥ एवमासीत्सुसंतुष्टा साकेतनगरी शुभा । एवं प्रोक्तं मया शिष्य यात्राकाण्डमनुत्तमम् ॥ ६१ ॥ ये शृण्वंति नरा भक्त्या तेषां यात्राफलं भवेत् । यात्राधनार्जनोद्योगे यात्राकाण्डमिदं वरम् ॥ ६२ ॥ पठित्वा ये तु गच्छंति सुखेनायांति ते गृहम् । ब्रह्महत्यादिपापानि कृतानि मानवैः सकृत् ॥ ६३ ॥ यात्राकांडमिदं जप्त्वा शुद्धिस्तेभ्यो भविष्यति । सर्वतीर्थावगाहैश्च यत्फलं परिकीर्तितम् ॥ ६४ ॥ यात्राकाण्डमिदं श्रत्वा तत्फलं प्रतिपद्यते । धनार्थी धनमाप्नोति कामी कामानवाप्नुयात् ॥ ६५ ॥ पापी पूतो भवेत्सद्यो यत्राकाण्डश्रवादिना । यः कश्चित्प्रातरुत्थाय कृतशौचविधिर्नरः ॥ ६६ ॥ तीर्थानां च वरं काण्डमिदं पुण्यं पठिष्यति । तस्य रामश्च संतुष्टः पूरयिष्यति वांछितम् ॥ ६७ ॥ सर्वतीर्थावगाहस्य फल तस्य भवेद्ध्रुवम् । यानि कानि च पापानि जन्मांतरकृतानि च ॥ ६८ ॥ तानि सर्वाणि नश्यन्ति यात्राकाण्डश्रवादिना ॥ ६९ ॥ इति श्रीशतकोटिरामचरितांतर्गत श्रीमदानन्दरामायणे वाल्मीकीये यात्राकाण्डे रामोत्तरयात्रान्तनगरप्रवेशो नाम नवमः सर्गः ॥ ९ ॥ यात्राकाण्डे च सर्गा वै नव प्रोक्ता मनीषिभिः । पंचत्रिंशोत्तराः सप्तशतश्लोका भवापहाः ॥ १ ॥ श्रीसीतारामचन्द्रार्पणमस्तु |