|
॥ श्रीवाल्मीकिमहामुनिकृत शतकोटिरामचरितान्तर्गतं ॥ ॥ आनन्दरामायणम् ॥
विवाहकाण्डम्
॥ पञ्चमः सर्गः ॥
॥ श्रीसद्गुरु रामचंद्राय नमः ॥
श्रीरामदास उवाच एकदा रघुवीरः स सीतया बालबंधुभिः । पौरैमन्त्रिजनैरिष्टैः पुष्पकस्थो ययौ वनम् ॥ १ ॥ पश्यन्नानाकोतुकानि रंजयन् जानकीं मुदा । ययौ स दण्डकारण्यमगस्तेराश्रमान्तिकम् ॥ २ ॥ राममागमाकर्ण्य कुंभजन्मा मुनीश्वरः । प्रत्युद्गम्य रघुश्रेष्ठं निनाय स्वाश्रमं प्रति ॥ ३ ॥ ततः स मुनिवर्यस्तु स्नात्वा रहसि संस्थितः । अन्नपूर्णां महालक्ष्मीं चिंतयामास चेतसि ॥ ४ ॥ तदा तत्तपसा तुष्टाऽऽविर्बभूव सुरेश्वरी । ददौ तस्मै पायसेन पूरिते पात्रमुत्तमम् ॥ ५ ॥ अन्नपूर्णा मुनिं प्राह स्थाल्यास्तु विविधानि हि । पक्वान्नानि यथेष्टानि निष्कास्य तव भामिनी ॥ ६ ॥ सर्वेषामग्रतः शीघ्रं करोतु परिवेषणम् । इत्युक्त्वा साऽन्नपूर्णा तं मुनिमन्तर्दधे तदा ॥ ७ ॥ लोपामुद्रा मुनेः पत्नी स्थाल्या निष्कास्य वेगतः । दिव्यान्नानि विचित्राणि सर्वेषां पुरतस्तदा ॥ ८ ॥ समर्चितानां विप्राणां चकार परिवेषणम् । अथ तुष्टं रघुश्रेष्ठ कंकणे रत्ननिर्मिते ॥ ९ ॥ ददौ मुदा कुम्भजन्मा सीतायै दिव्यकुंडले । एवं संपूजितस्तेन मुनिना रघुनन्दनः ॥ १० ॥ सहितोऽगस्तिना स्थित्वा पुष्पके पूर्ववत्पुनः । पश्यन्तौ दण्डकारण्ये कौतुकानि समंततः ॥ १ १ ॥ विचचार रघुश्रेष्ठो दर्शयामास मैथिलीम् । नानावृक्षान्पर्वतांश्च नदीः पक्षिकुलान्मृगान् ॥ १ २ ॥ पञ्चाप्सरसरो नाम ददर्शासौ भ्रमन् सरः । तत्तटे राघवो रात्रौ निवासमकरोन्मुदा ॥ १ ३ ॥ एतस्मिन्नंतरे रात्रौ नृत्यमप्सरसां शुभम् । शुश्राव मधुरं गीतं सीतया मंचके प्रभुः ॥ १ ४ ॥ तेऽपि सर्वे शुश्रुवुस्तन्नृत्यं गीतं च सुस्वरम् । अदृष्ट्वाऽप्सरसस्तत्र तदा स रघुनन्दनः ॥ १५ ॥ पप्रच्छ कुभजन्मानं गीतं नृत्यं कुतस्त्विदम् । श्रूयते मुनिशार्दूल वदस्व त्वं सविस्तरम् ॥ १ ६ ॥ इति रामवचः श्रुत्वा तमगस्तिर्वचोऽब्रवीत् । राम राजीवपत्राक्ष किं त्वं वेत्सि न वै त्विदम् ॥ १७ ॥ सर्वानेतान्मन्मुखेन वृत्तं श्रावयितुं मुदा । चेन्मां पृच्छसि तर्ह्यद्य तवाग्रे प्रवदाम्यहम् ॥ १८ ॥ पुरा गन्धर्वराजस्य पुत्र्यः पंच मनोरमाः । अरजस्का मुदा क्रीडां चक्रुरत्र सरोवरे ॥ १९ ॥ एतस्मिन्नंतरे राम नागकन्याः सरोवरात् । क्रीडार्थं निर्ययुः सप्त बहिरप्राप्तयौवनाः ॥ २० ॥ तासां परस्परं मैत्री बभूव रघुनन्दन । तत्र ता नागकन्याश्च तथा गन्धर्वकन्यकाः ॥ २१ ॥ यातायातं सदा चक्रुः क्रीडार्थं सरसस्तटे । तपता मुनिना तत्र मुहुर्वाक्यैर्निवारिताः ॥ २२ ॥ माऽगच्छध्वं मन्निकटे चेति ता बालभावतः । अमानयंस्तद्वाक्यस्य समाजग्मुनिरन्तरम् ॥ २३ ॥ इन्द्रेण बोधिताश्चापि तत्तपोध्वसनं प्रति । मुनिश्चापि तपोनाशं दृष्ट्वा शापादिना तदा ॥ २४ ॥ विना शापेन तासां स दण्डं सम्मंत्रयद्हृदि । आत्मवाक्यगौरवेण जलदेवीः प्रचोदयत् ॥ २५ ॥ तद्वाक्याञ्जलदेव्यस्ता मध्याह्ने स्वीयमंदिरम् । निन्युर्धृत्वा बलादेव यत्र केषां गतिर्न हि ॥ २६ ॥ गंधर्वाः पन्नगा यत्र गंतुं शक्ता न चाभवन् । तपोऽन्ते स मुनिः स्वर्गं गतस्ता ह्यत्र संस्थिताः ॥ २७ ॥ ताः सर्वा जलदेवीनां गेहं संत्यधुना प्रभो । इदं वृत्तमाधुनिकं विद्धि राम स्मयप्रदम् ॥ २८ ॥ ता ह्यत्र जलदेवीनां जलान्तर्गतसद्मनि । कुर्वन्ति नृत्यगीतानि तासां संश्रूयते ध्वनिः ॥ २९ ॥ एवं राम यथा पृष्टं त्वया सर्वं मया तथा । वृत्तं तवाग्रे कथितं कुरु येन हितं भवेत् ॥ ३० ॥ सर्वासां नागकन्यानां गांधर्वीणां तथा विभौ । मुनिना चोदितश्चेत्थं तदा सीनापतिर्मुदा ॥ ३१ ॥ लक्ष्मणं प्राह मे चापमानयाद्य क्षणादिह । मुक्त्वा बाणं मोचयामि दग्ध्वा देवीजलस्थिताः ॥ ३२ ॥ कन्यकाः पन्नगानां च तया गंधर्वकन्यकाः । इति तद्राम वाक्यं स श्रुत्वा सौमित्रिरादरात् ॥ ३३ ॥ शीघ्रं चापं सतूणीरं ददौ श्रीराघवं प्रति । ततः कोदण्डमुद्यम्य टणत्कृत्य रघूद्वहः ॥ ३४ ॥ शरं जग्राह तूणीरं निजनामांकितं शितम् । तदा चचाल धरणी चुक्षुभुः सप्त सागराः ॥ ३५ ॥ ववौ घोरतरो वायू रजोव्याप्ता दिशोऽभवन् । तारा निपेतुर्धरणीं दुद्रुवुर्वनचारिणः ॥ ३६ ॥ पर्वताः कंपिता आसन् ववर्षुलोहितं घनाः । तज्ज्ञात्वा जलदेव्यस्ताः श्रुत्वा चापध्वनिं महत् ॥ ३७ ॥ भयभीताः समाजग्मुस्ताभिः सर्वाभिरादरात् । प्रणेमुस्तास्तदा रामं बालिकास्तास्तु द्वादश ॥ ३८ ॥ राघवायार्पयामासुदिव्यभूषणभूषिताः । राघवं जलदेव्यस्ताः प्रार्थयामासुरादरात् ॥ ३९ ॥ राम राम महाबाहोऽस्माभिर्यदपराधितम् । तत्क्षमस्व रघुश्रेष्ठ मा मुंच स्वपतत्रिणम् ॥ ४० ॥ न कश्चित्सूर्यवंशेऽभूत्स्त्रीषु शस्त्रप्रहारकः । त्वयाऽपि रक्षिता पूर्वं स्त्रीत्वाद्भूर्जाह्नवीतटे ॥ ४१ ॥ यदाऽनया तु शपथः कृतो मैथिलकन्यया । ताटिकादिराक्षसीषु यत्कृतं बाणमोचनम् ॥ ४२ ॥ ब्रह्मघ्नीषु त्वया पूर्णं तत्सर्वेषां हिताय च । इति तासां वचः श्रुत्वा विहस्य रघुनन्दनः ॥ ४३ ॥ स्थापयामास तूणीरे पूर्ववत्तं स्वमार्गणम् । ततस्ताभिः पूजितः स तदा हृष्टो रघूत्तमः ॥ ४४ ॥ जलदेवीर्ददावाज्ञां स्वस्थलं गम्यतामिति । एतस्मिन्नन्तरे तत्र गंधर्वाश्चाथ पन्नगाः ॥ ४५ ॥ विदित्वा सकल रामकृतं रामांतिकं ययुः । नत्वा रामं ससीतं च तथा तं कुम्भसंभवम् ॥ ४६ ॥ उपायनान्यनेकानि समर्प्य रघुनन्दनम् । ऊचुस्ते मंजुल वाक्यं प्रबद्धकरसंपुटाः ॥ ४७ ॥ इति श्रीशतकोटिरामचरितांतर्गते श्रीमद् आनन्दरामायणे वाल्मीकीये विवाहकाडे जलदेवीजीवदानं बालिकामोचनं नाम पञ्चमः सर्गः ॥ ५ ॥ श्रीसीतारामचन्द्रार्पणमस्तु |