श्रीरामदास उवाच
श्रीरामेऽवभृथस्नाते शभुर्ब्रह्मादिभिः सुरैः ।
रामं वेदस्तवैः स्तुत्वा प्रत्युवाच पुरः स्थितः ॥ १ ॥
अद्य धन्या वयं सर्वे यत्त्वां स्नातं सुमंगलम् ।
पश्यामो वाज्यवभृथे सीतया बंधुभिः सह ॥ २ ॥
अस्माकं हर्षकालोऽयं देवदेव दयानिधे ।
तस्मादयं सदा पुण्यः श्रेष्ठकालो भविष्यति ॥ ३ ॥
त्वं चाप्यंगीकुरुष्वाद्य देह्यस्मै सुबहून्वरान् ।
अन्यन्नश्चात्र प्रत्यब्दं येन ते दर्शनं भवेत् ॥ ४ ॥
तथा कुरु रघुश्रेष्ठ तीर्थायास्मै वरान्वद ।
अन्यानि च त्वया पूर्वं यानि भूम्यां कृतानि हि ॥ ५ ॥
यात्राकाले सुतीर्थानि लिंगान्यपि निजाख्यया ।
तेषामपि वरानद्य वद त्वं मम वाक्यतः ॥ ६ ॥
पुरीषु श्रेष्ठाऽयोध्येयं त्वया वाच्याऽद्य राघव ।
नदीषु सरयूः श्रेष्ठा वरैः कार्याऽद्य मद्गिरा ॥ ७ ॥
तच्छंभुवचनं श्रुत्वा प्रहस्य रघुनन्दनः ।
हर्षकालेऽब्रवीद्वाक्यं यत्त्रैलोक्योपकारकम् ॥ ८ ॥
श्रीराम उवाच
यत्प्रार्थितं त्वया शंभो तदेव हृदि मे स्थितम् ।
शृणुष्व वचनं मेऽद्य यद्धर्षात्प्रोच्यते शुभम् ॥ ९ ॥
सर्वेषामेव मासानां श्रेष्ठश्चायं मधुर्भवेत् ।
वैशाखात् कार्तिकः श्रेष्ठः कार्तिकान्माघ एव च ॥ १० ॥
माघमासाद्‍वरश्चायं चैत्रमासो भविष्यति ।
चैत्रमासेऽभवञ्जन्म मम यस्मात्तथा पुनः ॥ ११ ॥
वाजिमेधावभृथेषु स्नानेनापि विशेषतः ।
सर्वेषामधिकश्चास्तु मधुस्ते वाक्यगौरवात् ॥ १२ ॥
चैत्रमासे कृतं दत्तं हुतं स्नातं विचिंतितम् ।
सर्वं कोटिगुणं प्रोक्तमयोध्यायां विशेषतः ॥ १३ ॥
सर्वासु प्रथमा चेयं पुरीषु नगरी मम ।
अयोध्या मुक्तिदात्री तु भविष्यति गिरा मम ॥ १४ ॥
अन्यत्र यत्कृतं पुण्यं षष्टिसंवत्सरैः शुभम् ।
तदत्र दिवसैकेन भविष्यति नृणां सदा ॥ १५ ॥
पुरीणां मथुरा ज्ञेया राजधानी शुभप्रदा ।
त्वयाऽस्यै याचितो यस्माद्वरार्थमहमादरात् ॥ १६ ॥
तव वाक्याद्‍गौरवेण तव काश्याः शताधिका ।
भविष्यति पुरी चेयमयोध्या मम वल्लभा ॥ १७ ॥
नदीषु सरयूश्चेयं श्रेष्ठाऽस्तु वचनान्मम ।
सरयूसदृशी नान्या नदी भूता भविष्यति ॥ १८ ॥
अस्यामपि मया चेदं रामतीर्थं विनिर्मितम् ।
निजतेजप्रतापेन तीर्थेषु मुकुटोपमम् ॥ १९ ॥
भविष्यति न संदेहः सर्वपातकनाशनम् ।
तथा यानि पृथिव्यां हि मया तीर्थानि वै पुरा ॥ २० ॥
लिंगान्यपि स्वीयनाम्ना कृतानि तानि शंकर ।
स्नाने दर्शनार्चाद्यैर्मुक्तिदाऽन्यत्र संतु वै ॥ २१ ॥
रामतीर्थे चैत्रमासे प्रत्यब्दं भुवि मानवैः ।
स्नातव्यं विधिना सम्यङ्नियमैर्मम वाक्यतः ॥ २२ ॥
यच्छ्रेयश्चाश्वमेधेन यद्‍गोमेधेन वै फलम् ।
यत्फलं सोमयागेन तच्चैत्रेऽत्रावगाहनात् ॥ २३ ॥
सूर्यग्रहे कुरुक्षेत्रे यच्छ्रेयः स्नानदानतः ।
तच्छ्रेयः स्यान्मघौ स्नानादयोध्यायां सुरेश्वर ॥ २४ ॥
अयोध्यायां रामतीर्थे सरयूजलसंस्थिताः ।
चैत्रस्नानं प्र??नास्ते नरा मोक्षभागिनः ॥ २५ ॥
यथा माघे प्रयागे हि स्नातव्यं सुखमिच्छता ।
कार्तिकेऽपि तथा काश्यां पंचगंगाजले स्मृतः ॥ २६ ॥
द्वारकायां यथा प्रोक्ता वैशाखे चक्रतीऽर्थके ।
अयोध्यायां रामतीर्थे तथा चैत्रेऽवगाहनम् ॥ २७ ॥
करणीयं नरैर्भक्त्या वचनान्मम सर्वदा ।
सर्वेष्वपि च मासेषु प्रथमः सकलैर्जनैः ॥ २८ ॥
एतावत्कालपर्यन्तं मार्गशीर्षः प्रगीयते ।
अद्यारभ्य मधुश्चाय प्रथमः ख्यातिमेष्यति ॥ २९ ॥
यथा देवेषु प्रथमस्त्वं महेशस्तथा मधुः ।
मासेषु प्रथमश्चास्तु तथाऽयोध्या पुरीष्वपि ॥ ३० ॥
चैत्रे मासे तु संप्राप्ते सर्वे देवाः सवासवाः ।
बहिर्जलं समाश्रित्य तिष्ठध्वं हि ममाज्ञया ॥ ३१ ॥
प्रत्यब्दं चैत्रमासेऽत्र यथेदानीं समागताः ।
आगंतव्यं तथा सर्वैस्त्रैलोक्यांतरवासिभिः ॥ ३२ ॥
जरठैरातुरैः स्त्रीभिर्येपां यत्संनिधौ मम ।
रामतीर्थं प्रगंतव्यं सर्वत्र भुवि शंकर ॥ ३३ ॥
चैत्रमासेऽवगाहार्थं वचनान्मम सर्वदा ।
इति रामवचः श्रुत्वा गिरिजा प्राह जानकीम् ॥ ३४ ॥
सीते वरास्त्वया देया इदानीं वचनान्मम ।
नारीणां च हितार्थं हि सर्वलोकोपकारकाः ॥ ३५ ॥
पार्वत्या वचनं श्रुत्वा जानकी प्राह सादरम् ।
पृथिव्यां मम तीर्थानि यानि सन्ति सहस्रशः ॥ ३६ ॥
अत्रापि च महच्छ्रेष्ठं यत्र स्नातं मयाऽधुना ।
तेषु चैत्रतृतीया या यावद्वैशाखसंभवा ॥ ३७ ॥
सिता तृतीयाऽक्षय्याख्या तावत्स्त्रीभिस्तु सादरम् ।
स्नातव्यं शीतलागौरीसंज्ञकं स्थानमुत्तमम् ॥ ३८ ॥
सौभाग्यदं मासमेकं पुत्रपौत्रप्रवर्द्धनम् ।
सर्वत्र रामतीर्थस्य वामे तीर्थं ममास्ति हि ॥ ३९ ॥
इति दत्त्वा वरान्सीताऽऽसीत्तूष्णीं रामसन्निधौ ।
ततो रामं गुरुः प्राह गन्तव्यं यज्ञमडपम् ॥ ४० ॥
तद्गुरोर्वचनं श्रुत्वा तथेत्युक्त्वा रघूद्वहः ।
आरुरोह रथं शीघ्रं सीतयार्त्विग्जनैः सह ॥ ४१ ॥
ततो नेदुर्दुन्दुभयो भेरीणां निःस्वनास्ततः ।
मृदगपणवादीनां महाघोषाः समंततः ॥ ४२ ॥
वेदघोषाश्च सर्वत्र जयशब्दा द्विजेरिताः ।
बभूबुमंत्रशब्दाश्च ननृतुश्चाप्सरोगणाः । ४३ ॥
नानोत्सवैः पूर्ववच्च कौतुकानि समततः ।
पश्यन्ययौ रामचन्द्रः शनैरध्वरमंडपम् ॥ ४४ ॥
अवरुह्य रथाच्छीघ्रं नीत्वाऽग्निं प्राक्षिपत्पुनः ।
यज्ञकुण्डे रामचन्द्रः सीतयार्त्विग्जनैः सह ॥ ४५ ॥
पूर्णाहुतिं ततो दत्त्वा वस्त्रेराभरणेः फलैः ।
कृत्वाऽग्रं पूजनं चापि यज्ञपात्राणि राघवः ॥ ४६ ॥
ततो विसर्जयामास यज्ञांते दक्षिणां बहु ।
दातुं तानृत्विजः सर्वान् सौमित्रिं राघववोऽब्रवीत् ॥ ४७ ॥
कोशागारं लक्ष्मणाद्याः सर्वे मे ऋत्विजस्त्वया ।
नीत्वा दूतान्निराकृत्य तूष्णीं स्थेयं ततः परम् ॥ ४८ ॥
यथेच्छयाऽमितं येन गृहीतमुत्तमं वसु ।
तस्याश्रमे प्रापणीयं वाहनाद्यैश्च तत्त्वया ॥ ४९ ॥
ततो मुनिजनान् सर्वान् देयं विपुलहस्ततः ।
तद्‌रामवचनं श्रुत्वा लक्ष्मणोऽपि तथाऽकरोत् ॥ ५० ॥
ततो विसर्जयामास भोजयित्वा रघूत्तमः ।
ऋत्विग्जनान् संवृणीतान्वाजिमेधाख्यकर्मणि ॥ ५१ ॥
ततो रामोऽमरान्सर्वान् शिवाद्यान्विविधैर्निजैः ।
पूजयामास विधिवद्वस्त्रालंकारवाहनैः ॥ ५२ ॥
ददौ कोशान्सतुरगान् केषां स शिबिकां ददौ ।
केषां रथान्गजान्केषां ददौ वस्त्राण्यपीश्वरः ॥ ५३ ॥
एवं पृथ्वीपतींश्चापि सावरोधान् ससेवकान् ।
वस्त्रैराभरणैर्यानैः पूजयामास भोजनैः ॥ ५४ ॥
ततो रामः स्वशरारे दिव्यवस्त्राणि सन्दधौ ।
तदा तं पूजयामासुर्बलिभिर्विबुधा नृपाः ॥ ५५ ॥
सरित्समुद्रा गिरयो नागा गावः खगा मृगाः ।
द्यौः क्षितिः सर्वभूतानि समाजह्रुरुपायनम् ॥ ५६ ॥
सीतया समहाराजः सुवासाः साध्वलंकृतः ।
बंधुभिः सेव्यमानः स विरेजेऽग्निरिवापरः ॥ ५७ ॥
तस्मै जहार धनदो हैमं वीरवरासनम् ।
वरुणः सलिलस्रावि ह्यातपत्रं शशिप्रभम् ॥ ५८ ॥
वायुश्च वालव्यजने धर्मः कीर्तिमयीं स्रजम् ।
इन्द्रः किरीटमुत्कृष्टं दण्डं संयमनं यमः ॥ ५२ ॥
ब्रह्मा ब्रह्ममयं वर्म भारती हारमुत्तमम् ।
दशचन्द्रमसिं रुद्रः शतचन्द्रमथाम्बिका ॥ ६० ॥
सोमोऽमृतमयानश्वांस्त्वष्टा रूपाश्रयं रथम् ।
अग्निराजगवं चापं सूर्यो रश्मिमयानिषून् ॥ ६१ ॥
भूः पादुके योगमय्यौ द्यौः पुष्पावलिमन्वहम् ।
नाट्यं सुगीतं वादित्रमन्तर्धानं च खेचराः ॥ ६२ ॥
ऋषयश्चाशिषः सत्याः समुद्रः शंखमात्मजम् ।
सिन्धवः पर्वता नद्यो रथवीथीर्महात्मनः ॥ ६३ ॥
ततो ददुर्नृपाः सर्वे स्यन्दनांस्तुरगान् गजान् ।
शिबिकागोवृषान् खङ्‌गान् दासीर्दासोष्ट्रखेचरान् ॥ ६४ ॥
सीतायै नृपपत्‍न्यश्च देवपन्यः सहस्रशः ।
वस्त्रलंकारयानानि माङ्‌गल्यान्यथ कंचुकोः ॥ ६५ ॥
क्रीडोपकरणादीनि ददुस्ताः पक्षिपंजरान् ।
ततस्तैः पूजितः सर्वैः सीतया रघुनायकः ॥ ६६ ॥
आरुरोह रथं दिव्यं वह्निना बन्दिभिः स्तुतः ।
स्वस्त्रीभिर्नृपपत्‍नीर्विमानेन मुनीश्वराः ॥ ६७ ॥
विहायसा ययुः सर्वेऽयोध्यायां नृपतेर्गृहम् ।
ततो रामो रथेनैव पूर्वोक्तैरुत्सवैः शनैः ॥ ६८ ॥
विवेश नगरीं रामः स्तुतः सूतैश्च मागधैः ।
छत्रं दधार सौमित्रिर्मुक्ताजालविराजिरातम् ॥ ६९ ॥
भरतस्तालव्यजनं शत्रुघ्नश्चामरद्वयम् ।
ताम्बूलपात्र सुग्रीवस्तोयपात्रं तु वायुजः ॥ ७० ॥
नलः ष्ठीवनपात्रं च वालिजो मुकुरं वरम् ।
वासःकोशं राक्षसेंद्रो धूपपात्रं हि जाम्बवान् ॥ ७१ ॥
नानाफलानां पात्राणि पूजापात्राण्यनेकशः ।
सुगन्धद्रव्यपात्राणि ददुस्ते मंत्रिसत्तमाः ॥ ७१ ॥
एवं सुगंधवस्तूनि प्रक्षिपन् वारयोषिताम् ।
वृंदेषु सीतया रामो विरेजे स्यन्दने स्थितः ॥ ७३ ॥
सुगंधरागपूणैश्च जलयंत्रैः करे घृतैः ।
वाराङ्‌गनानां वस्त्राणि नृपादीनां च राघवः ॥ ७४ ॥
चित्रितान्यकरोद्रागैः किंशुकानिव माधवे ।
स्नेहैः सुगंधै रागाद्यैरार्द्रवस्त्रेषु राघवः ॥ ७५ ॥
क्षिप्त्वा परिमलादीनि चित्रितान्यकरोत्पुनः ।
नर्तत्सु वारयोषित्सु वाद्येषु निनदत्सु च ॥ ७६ ॥
स्तुवत्सु बंदिवृदेषु पुष्पवृष्टिविराजितः ।
ययौ राजगृहद्वारं रामो राजपथा शनैः ॥ ७७ ॥
मार्गे कुंभप्रदीपैश्च दध्योदनविनिर्मितैः ।
बलिदीपैः पूर्णकुंभै राजमार्गे पुरस्त्रियः ॥ ७८ ॥
चक्रुर्नीराजनं रामं स्वस्त्यर्थं सीतया युतम् ।
अवरुह्य रथाद्‍रामो सीतयाऽग्निं निजे गृहे ॥ ७९ ॥
स्थाप्य स्वीयसभां गत्वाऽऽरुरोह स्वीयमासनम् ।
ततस्ते पार्थिवाः सर्वे प्रणेमू रघुनंदनम् ॥ ८० ॥
राज्ञा मुकुटरत्‍नौघप्रभाभिः पदपंकजे ।
विरेजतू राघवस्य तदा सिंहासनोपरि ॥ ८१ ॥
मुकुटस्थावतंसानां परागैः पूजिते नृपैः ।
प्रापतुर्नितरां शोभां रक्तोत्पलनिभे परे ॥ ८२ ॥
सीमतस्थचंद्रसूर्यरत्‍नमाणिक्यदीप्तिभिः ।
सुरपार्थिवपत्‍नीनां सीतायाः पादपंकजे ॥ ८३ ॥
विरेजतुः परागैश्च केशवधप्रसूनजैः ।
सुरपार्थिवपत्‍नीभिः पूजिते कनकोज्ज्वले ॥ ८४ ॥
ततः सभायां श्रीरामं स्तुत्वा देवैर्महेश्वरः ।
श्रीरामस्तवराजेन श्रीरामेणापि पूजितः ॥ ८५ ॥
प्राप्याज्ञां रामचंद्रस्य सावरोधैः सुरादिभिः ।
प्रस्थानं स्वस्थलं गंतुं चकार वृषभस्थितः ॥ ८६ ॥
नृपस्त्रियोऽपि सीतायाः प्राप्याज्ञां पूजितास्तथा ।
यानान्यारुरुहुः सर्वास्त्वयोध्याया विनिर्ययुः ॥ ८७ ॥
अथ ते पार्थिवाद्याश्च प्राप्याज्ञां राघवस्य च ।
सावरिधाः ससैन्याश्च स्वीयराज्यानि वै ययुः ॥ ८८ ॥
ययौ शिवोऽपि कैलामं सत्यलोकं विधिर्ययौ ।
इन्द्राद्या निर्जराः सर्वे स्वर्गलोकं ययुर्मुदा ॥ ८९ ॥
अथर्त्विजो महाशीलाः सदस्या ब्रह्मवादिनः ।
सर्वे मुनीश्वराद्याश्च स्वधामानि ययुस्तदा ॥ ९० ॥
ततो रामः पूर्ववच्च शशास जगतीतलम् ।
रेमे जनकनंदिन्या चिरकालं यथासुखम् ॥ ९१ ॥
वर्षान्तरेण कालेन वाजिमेधाः पृथक् पृथक् ।
उत्तरोत्तरतः श्रेष्ठा विंशद्वर्षैः कृता दश ॥ ९२ ॥
इत्थं श्रीरामचंद्रेण दशमे तुरगाध्वरे ।
प्रतिपाल्य गुरोर्वाक्यं सर्वस्वमपि भूसुरान् ॥ ९३ ॥
दत्तं किल महाराज्ञा तथा च दिक्चतुष्टयम् ।
ऋत्द्विग्भ्यो दक्षिणार्थं हि दत्त चेति मया श्रुतम् ॥ ९४ ॥
ऋत्विग्भिस्तत्पुनर्दत्त राघवायैव सादरम् ।
कृपालुभिः पालनार्थमिति शिष्यानुश्रूयते ॥ ९५ ॥
एवं शिष्य त्वया पृष्टं रामचंद्रस्य मंगलम् ।
चरितं तन्मया किंचित्तवोक्तं यज्ञसंभवम् ॥ ९६ ॥
इदं यः प्रातरुत्थाय यागकाण्डं मनोग्मम् ।
पठिष्यति नरः पुण्यं सर्वान् कामानवाप्नुयात् ॥ ९७ ॥
पुत्रार्थी प्राप्नुयात्पुत्रं धनार्थी धनमाप्नुयात् ।
यागकाण्डमिदं श्रुत्वा वाजिमेधफलं लभेत् ॥ ९८ ॥
होमकाले श्राद्धकाले चातुर्मास्यादिकेष्वपि ।
जपध्यानार्चनारंभे पूर्वं नित्यं पठेदिदम् ॥ ९९ ॥
रम्यं पवित्रं रघुनायकस्य
    श्रीमच्चरित्रं तुरगाध्वरवम् ।
पठति शृण्वंति जनाः सुपुण्यदं
    लभंति नैजं खलु वांछितं हृदि ॥ १०० ॥
इति श्रीशतकोटिरामचरितांतर्गते श्रीमद्
आनन्दरामायणे वाल्मीकीये यागकाण्डे
रामोत्तरयात्रानगरप्रवेशो नाम नवमः सर्गः ॥ ९ ॥
यागकाण्डोद्भवाः सर्गा नवैव परिकीर्तिताः ।
सपादषट्शतश्लोका रामदासेन वर्णिताः ॥ १ ॥