|
॥ श्रीवाल्मीकिमहामुनिकृत शतकोटिरामचरितान्तर्गतं ॥ ॥ आनन्दरामायणम् ॥
जन्मकाण्डम्
॥ द्वितीयः सर्गः ॥
॥ श्रीसद्गुरु रामचंद्राय नमः ॥
श्रीरामदास उवाच अथ सीता राघवेण रम्योपवनभूमिषु । क्रीडाश्चकार विविधास्त्रिदशैरपि संस्तुताः ॥ १ ॥ कदा वनांतःप्रासादे कदा वस्त्रगृहेष्वपि । कदाऽऽम्रवृक्षच्छायायां कदा पुष्पवनेषु सा ॥ २ ॥ कदा सा जलयंत्राणां समीपस्थवरासने । कदा सरोवरतटे कदा नद्यास्तटेऽपि च ॥ ३ ॥ नौकास्था सरयूतोये सा रामेणाकरोत्कदा । कदारात्रौ जलक्रीडां सा दिवाऽपि कदा मुदा ॥ ४ ॥ कदा तटाके नौकास्था कदा रंभावनेषु सा । कदा वृक्षोर्ध्वगेहेषु कदोशीरगृहेष्वपि ॥ ५ ॥ कदा सा सरयूनद्यां निर्मितेषु गृहेषु वा । कदा कृत्रिमगेहेषु पुष्पगेहेषु सा कदा ॥ ६ ॥ कदा सा चित्रशालायां पुष्पके वा कदा मुदा । कदा सा केतकीषण्डे कदैकस्तम्भसद्मनि ॥ ७ ॥ कदा नौकोर्ध्वगेहस्था सरय्वाः सैकते कदा । एकस्तम्भोर्ध्वगेहेऽपि सखीभिः परिवेष्टिता ॥ ८ ॥ कदा रामेण रहसि कदा दोलकसंस्थिता । पर्यङ्कचक्रमध्यस्था कदा सा दाडिमीवने ॥ ९ ॥ वृक्षसम्बद्धपर्यङ्कसंस्थिता राघवेण हि । चकार सा कदा क्रीडां पांडुरांगी पृथूदरी ॥ १० ॥ हरिद्वस्त्रयुतारक्तकंचुक्या जानकी बभौ । गोपयित्वा निजं देहं सीता वृक्षदलैर्घनैः ॥ ११ ॥ चकार व्याकुलं रामं विनोदेन स्मितानना । ज्ञात्वात्मानं राघवेण तुष्टां सम्यग्विविच्य च ॥ १२ ॥ दुद्राव संभ्रमाद्रामं तत्कण्ठे दोर्लतेऽकरोत् । एवं सीताघवयोः क्रीडनं परमाद्भुतम् ॥ १३ ॥ विस्तारेणेह को वक्तुं समर्थः पृथिवीतले । एक एव समर्थोऽभूद्वाल्मीकिर्मुनिसत्तमः ॥ १४ ॥ शतकोटिमितं येन चरितं वर्णितं तयोः । सारं सारं मया यस्माद्विविच्य त्वां प्रवर्ण्यते ॥ १५ ॥ वारस्त्रीणां कदा नृत्यं सीताऽऽरामे ददर्श सा । कदा शुश्राव वाद्यानि मञ्जुलानि महांति च ॥ १६ ॥ कदा चित्रकथा रम्याश्चेन्द्रजालानि वा कदा । कदा वंशारोहणादिकौतुकानि ददर्श सा ॥ १७ ॥ कदा स्तम्भोद्भवं दिव्यं ददर्श कौतुकं महत् । कदा कलानां कौशल्यं सूत्रबन्धैर्विनिमितम् ॥ १८ ॥ कदा कृत्रिमहस्त्यादिनानारूपाणि वै पतेः । सीता ददर्श कुशलैर्धृतान्यात्मयुतान्यपि ॥ १९ ॥ एवं सीताऽऽराममध्ये मासमेकं निनाय सा । ययौ रामेण नगरीं नृत्यगीतादिभिः शनैः ॥ २० ॥ सौधस्थाभिः पुरस्त्रीभिर्वर्षिता कुसुमादिभिः । नीराजिता कुम्भदीपैर्दीपैर्दध्योदनोद्भवैः ॥ २१ ॥ माषतैलसर्षषाद्यैर्नानाबलिभिरादरात् । ययौ निजगृहं सीता राघवेण समन्विता ॥ २२ ॥ एवं नानाकौतुकैश्च नानादोहदपूरणैः । रामस्तां रञ्जयामास साऽपि रामं स्वलीलया ॥ २३ ॥ षष्ठे मासे त्वथ प्राप्ते सीतया राघवो मुदा । सीमन्तोन्नयनं चैव वसिष्ठेन चकार सः ॥ २४ ॥ सुमेधा जनकं चापि समाहूयादरेण हि । ददौ दानान्यनेकानि ब्राह्मणेभ्यो रघूत्तमः ॥ २५ ॥ जनकः पूजयामास रामं स्त्रीबन्धुसंयुतम् । कौसल्यादींश्च साकेतवासिनो वसनादिभिः ॥ २६ ॥ पौराश्च सुहृदः सर्वे भोजनार्थं विदेहजाम् । स्वस्वगेहं पृथङ्निन्युः श्रीरामादिभिरुत्सवैः ॥ २७ ॥ नानावाद्यनिनादैश्च वारस्त्रीनृत्यगायनैः । स्त्रीमुक्तपुष्पवर्षाभिर्नानाकौतुकदर्शनैः ॥ २८ ॥ नानादेशनिवासिन्यः कोटिशस्ता नृपस्त्रियः । समाजग्मुरयोध्यायां सीतां द्रष्टुं मुदान्विताः ॥ २९ ॥ तासां सैन्यैश्च सर्वत्र वेष्टिता नगरी बभौ । ताः सर्वा नृपपत्न्यश्च सीतायाः परमान् वरान् ॥ ३० ॥ दोहदान् पूरयामासुर्दिव्यान्नादिभिरादरात् । ददुर्वस्त्राण्यलंकारान् दिव्यांश्चित्रविचित्रितान् ॥ ३१ ॥ स्वस्वदेशोद्भवैर्दिव्यैर्नानावस्तुभिरादरात् । जानकीं पूजयामासुस्ताः सर्वाः पार्थिवस्त्रियः ॥ ३२ ॥ स्थित्वा ता मासमेकं तु जग्मुर्देशं निजं निजम् । अथैकदा तु श्रीरामः सुमेधां जनकं तथा ॥ ३३ ॥ सीतायाः पुरतः प्राह गुह्यं रहसि हृत्स्थितम् । सीतामदृष्ट्वा सान्निध्ये क्षणाच्च विरहेण ताम् ॥ ३४ ॥ मयाऽऽगत्य तन्मुखेन्दुसुधया स्वास्थ्यमाप्यते । आत्मानं विह्वलं दृष्ट्वा सीतासान्निध्यमाश्रये ॥ ३५ ॥ अधुना जानकीं दृष्ट्वा कामो मेऽतीव बाधते । पञ्चमासोर्ध्वतः संगं गर्हयन्ति मुनीश्वरा ॥ ३६ ॥ प्रसूत्यग्रे पञ्चमासेः स्त्री स्वास्थ्यं प्राप्यते पुनः । पञ्चमासैर्विना सङ्गाद्दंपत्योः क्षीणतेरिता ॥ ३७ ॥ अत्र किं करणीयं हि वद त्वं श्वशुराय माम् । चेत्प्रेषणीया सीतेयं मिथिलां प्रति वै मया ॥ ३८ ॥ तर्हि तत्रापि मे गन्तुं भविष्यति समुद्यमः । किंचित्कालं तु सीताया वियोगो येन मे भवेत् ॥ ३९ ॥ उपायः स विधातव्यश्चिन्तितोऽस्ति मयाऽपि च । लोकापवादभीत्याऽहं रजकोक्तच्छलादपि ॥ ४० ॥ गङ्गाया दक्षिणे तीरे वाल्मीकेराश्रमे शुभे । त्यजामि जानकीं शुद्धां किञ्चित्कालांतरात्पुनः ॥ ४१ ॥ एनां समानयिष्यामि प्रत्ययं मां प्रदास्यति । ततोऽनया चिरं कालं नानाभोगान् भजाम्यहम् ॥ ४२ ॥ जनकाद्य त्वया तत्र निजपत्न्या सुमेधया । वाल्मीकेराश्रमे गत्वा स्थेयं वर्षाणि पञ्च वै ॥ ४३ ॥ तथेत्यंगीचकाराथ जनकोऽपि सुमेधया । सीताऽप्यंगीचकाराथ विहस्य तद्वचः पतेः ॥ ४४ ॥ अथ रामो ददावाज्ञां सस्त्रियं जनकं मुदा । स गत्वा मिथिलाराज्ये स्वीयं संस्थाप्य मन्त्रिणम् ॥ ४५ ॥ ययौ सुमेधया शीघ्रं वान्मीकेराश्रमं मुदा । किञ्चिद्दासीदाससैन्यवाजिवारणवेष्टितः ॥ ४६ ॥ नानोपचारान्सीताथं संगृह्य शकटादिभिः । चकार गेहं विपुलं वाल्मीकेश्च सुखावहम् ॥ ४७ ॥ सर्वसंपत्तिसंयुक्तं बहुगोमहिषीयुतम् । पूरितं धान्यसंघैश्च वस्त्रैराभरणादिभिः ॥ ४८ ॥ कासारोपवनारामपुष्पवाटिशतावृतम् । गवाक्षैश्चन्द्रकान्तानां कपाटैश्च समन्वितम् ॥ ४९ ॥ कृष्णागुरुसकर्पूरोशीरमाल्यादिमोदितम् । कांचनीशृंखलाबद्धरत्नपर्यङ्कमण्डितम् ॥ ५० ॥ हंसपारावतपिककेकीशुकनिनादितम् । मुक्तागुच्छवितानाद्यैः शोभितं चित्रचित्रितम् ॥ ५१ ॥ एवं मनोहरं गेहं सीतार्थं जनकोऽकरोत् । श्रीः साक्षादुगन्तुमुद्युक्ता यस्भिन्निवसितु चिरम् ॥ ५२ ॥ किं दुर्लभं हि तत्रास्ति वर्णनीयं मयाऽद्य किम् । यस्या नेत्रकटाक्षेण शक्रादीनां विभूतयः ॥ ५३ ॥ वाल्मीकये सर्ववृत्तं जनकोऽपि न्यवेदयत् । मुनिश्चाप्यतिसंतुष्टो मेने स्वतपसः फलम् ॥ ५४ ॥ इति श्रीशतकोटिरामचरितान्तर्गते श्रीमदानन्दरामायणे वाल्मीकीये जन्मकाण्डे उपवनक्रीडा नाम द्वितीयः सर्गः ॥ २ ॥ श्रीसीतारामचन्द्रार्पणमस्तु |