|
|
राज्ञोऽनुरोधेन सीतासहिताय श्रीरामाय वसिष्ठकर्तृकमुपवासव्रतदीक्षादानं वसिष्ठेन राजानं प्रति वृत्तस्यास्य निवेदनं राज्ञः स्वान्तःपुरे प्रवेशः -
|
राजा दशरथांच्या अनुरोधाने वसिष्ठांनी सीतेसहित श्रीरामास उपवास व्रताची दीक्षा देऊन येणे आणि राजाला हा समाचार अवगत करणे, राजाचा अंतःपुरात प्रवेश -
|
संदिश्य रामं नृपतिः श्वोभाविन्यभिषेचने ।
पुरोहितं समाहूय वसिष्ठमिदमब्रवीत् ॥ १ ॥
|
इकडे महाराज दशरथ जेव्हा रामांना दुसर्या दिवशी होणार्या अभिषेकाविषयी आवश्यक संदेश देऊन आपले पुरोहित वसिष्ठ यांना बोलावून म्हणाले- ॥१॥
|
गच्छोपवासं काकुत्स्थं कारयाद्य तपोधन ।
श्रेयसे राज्यलाभाय वध्वा सह यतव्रत ॥ २ ॥
|
'नियमपूर्वक व्रतांचे पालन करण्यार्या तपोधना ! आपण जावे आणि विघ्न निवारणरूप कल्याणाच्या सिद्धिकरिता आणि राज्याच्या प्राप्तिसाठी वधूसहित काकुस्थाकडून उपवास व्रताचे पालन करवावे. ॥२॥
|
तथेति च स राजानमुक्त्वा वेदविदां वरः ।
स्वयं वसिष्ठो भगवान् ययौ रामनिवेशनम् ॥ ३ ॥
उपवासयितुं वीरं मन्त्रविन्मन्त्रकोविदम् ।
ब्राह्मं रथवरं युक्तमास्थाय सुधृतव्रतः ॥ ४ ॥
|
तेव्हा राजाला 'तथास्तु' म्हणून वेदवेत्त्या विद्वानांमध्ये श्रेष्ठ तथा उत्तम व्रतधारी स्वयं भगवान वसिष्ठ मंत्रवेत्ता वीर श्रीरामास उपवास-व्रताची दीक्षा देण्यासाठी ब्राह्मणांना चढण्यास योग्य अशा प्रकारे जोडलेल्या श्रेष्ठ रथावर आरुढ होऊन रामाच्या महालाकडे निघाले. ॥३-४॥
|
स रामभवनं प्राप्य पाण्डुराभ्रघनप्रभम् ।
तिस्रः कक्ष्या रथेनैव विवेश मुनिसत्तमः ॥ ५ ॥
|
रामभवन श्वेत मेघांप्रमाणे उज्ज्वल होते. त्याच्या जवळ पोहोचल्यावर मुनिवर वसिष्ठांनी त्याच्या तीन देवड्यांमध्ये रथाच्याद्वारे प्रवेश केला. ॥५॥
|
तमागतमृषिं रामस्त्वरन्निव ससम्भ्रमम् ।
मानयिष्यन् स मानार्हं निश्चक्राम निवेशनात् ॥ ६ ॥
|
तेथे आलेल्या त्या सम्माननीय महर्षिंचा सन्मान करण्यासाठी राम मोठ्या घाईगर्दीने वेगपूर्वक घरातून बाहेर आले. ॥६॥
|
अभ्येत्य त्वरमाणोऽथ रथाभ्याशं मनीषिणः ।
ततोऽवतारयामास परिगृह्य रथात् स्वयम् ॥ ७ ॥
|
त्या मनीषी महर्षिच्या रथासमीप शीघ्रतापूर्वक जाऊन श्रीरामांनी स्वयं त्यांचा हात पकडून त्यांना रथांतून खाली उतरविले. ॥७॥
|
स चैनं प्रश्रितं दृष्ट्वा सम्भाष्याभिप्रसाद्य च ।
प्रियार्हं हर्षयन् राममित्युवाच पुरोहितः ॥ ८ ॥
|
श्रीराम प्रिय वचन ऐकण्यास योग्य होते. त्यांना इतके विनीत पाहून पुरोहितांनी 'वत्स !' असे संबोधून त्यांना हाक मारली आणि त्यांना प्रसन्न करून त्यांचा आनंद वाढवीत याप्रकारे म्हणाले - ॥८॥
|
प्रसन्नस्ते पिता राम यत्त्वं राज्यमवाप्स्यसि ।
उपवासं भवानद्य करोतु सह सीतया ॥ ९ ॥
|
"रामा ! तुझे पिता तुझ्यावर फार प्रसन्न आहेत कारण तुला त्यांच्या पासून राज्य प्राप्त होईल, म्हणून आजच्या रात्री तू वधू सीतेसह उपवास कर. ॥९॥
|
प्रातस्त्वामभिषेक्ता हि यौवराज्ये नराधिपः ।
पिता दशरथः प्रीत्या ययातिं नहुषो यथा ॥ १० ॥
|
'रघुनंदना ! जसे नहुषाने ययातिला अभिषेक केला होता, त्याच प्रकारे तुझा पिता महाराज दशरथ उद्या प्रातःकाळी मोठ्या प्रेमाने तुझा युवराज- पदावर अभिषेक करतील." ॥१०॥
|
इत्युक्त्वा स तदा राममुपवासं यतव्रतः ।
मंत्रवत् कारयामास वैदेह्या सहितं शुचिः ॥ ११ ॥
|
असे म्हणून त्या व्रतधारी आणि पवित्र महर्षिनी मंत्रोच्चारणपूर्वक सीतेसहित रामाला त्या समयी उपवास-व्रताची दीक्षा दिली. ॥११॥
|
ततो यथावद् रामेण स राज्ञो गुरुरर्चितः ।
अभ्यनुज्ञाप्य काकुत्स्थं ययौ रामनिवेशनात् ॥ १२ ॥
|
तदनंतर रामांनी महाराजांचे गुरु असलेल्या वसिष्ठांचे यथावत पूजन केले, आणि नंतर ते मुनि रामांची अनुमति घेऊन त्यांच्या महालांतून बाहेर पडले. ॥१२॥
|
सुहृद्भिस्तत्र रामोऽपि सहासीनः प्रियंवदैः ।
सभाजितो विवेशाथ ताननुज्ञाप्य सर्वशः ॥ १३ ॥
|
रामही तेथे प्रियवचन बोलण्यार्या सुहृदांबरोबर थोडा वेळ बसून राहिले, नंतर त्यांच्याकडून सन्मानित होऊन त्या सर्वांची अनुमति घेऊन पुन्हा आपल्या महालात निघून गेले. ॥१३॥
|
हृष्टनारीनरयुतं रामवेश्म तदा बभौ ।
यथा मत्तद्विजगणं प्रफुल्लनलिनं सरः ॥ १४ ॥
|
त्यावेळी रामांचे भवन हर्षोत्फुल्ल नरनारींनी भरून गेले होते आणि मत्त पक्ष्यांच्या कलरवांनी युक्त विकसित कमलांनी युक्त तलावांप्रमाणे शोभत होते. ॥१४॥
|
स राजभवनप्रख्यात् तस्माद् रामनिवेशनात् ।
निर्गत्य ददृशे मार्गं वसिष्ठो जनसंवृतम् ॥ १५ ॥
|
राजभवनांत श्रेष्ठ रामाच्या महालातून बाहेर येऊन वसिष्ठांनी सारे मार्ग मनुष्यांच्या गर्दीने भरलेले पाहिले. ॥१५॥
|
वृन्दवृन्दैरयोध्यायां राजमार्गाः समन्ततः ।
बभूवुरभिसम्बाधाः कुतूहलजनैर्वृताः ॥ १६ ॥
|
अयोध्येचा राजमार्गावर सर्वत्र लोकांच्या झुंडीच्या झुंडी दिसत होत्या ते सर्व रामांचा राज्याभिषेक पहाण्यासाठी उत्सुक झाले होते. सारे राजमार्ग अशा लोकांनी खचाखच भरलेले होते, घेरलेले होते. ॥१६॥
|
जनवृंदोर्मिसङ्घर्षहर्षस्वनवृतस्तदा ।
बभूव राजमार्गस्य सागरस्येव निस्वनः ॥ १७ ॥
|
जनसमुदायरूपी लाटा परस्परात टक्कर घेत असल्याने त्यासमयी जो हर्षध्वनि प्रकट होत होता, त्याने व्याप्त झालेला राजमार्गावरील कोलाहल समुद्राच्या गर्जनेप्रमाणे ऐकू येत होता. ॥१७॥
|
सिक्तसम्मृष्टरथ्या हि तथा च वनमालिनी ।
आसीदयोध्या तदहः समुच्छ्रितगृहध्वजा ॥ १८ ॥
|
त्या दिवशी वन आणि उपवनांच्या पंक्तिंनी सुशोभित झालेल्या अयोध्यापुरीच्या घरा घरांतून उंच उंच ध्वज उभारले गेले होते आणि तेथील सर्व गल्ल्या आणि रस्ते झाडून त्यांच्यावर सडे शिंपण्यात आले होते. ॥१८॥
|
तदा ह्ययोध्यानिलयः सस्त्रीबालाकुलो जनः ।
रामाभिषेकमाकाङ्क्षन्नाकाङ्क्षन्नुदयं रवेः ॥ १९ ॥
|
स्त्रिया आणि बालकांसहित अयोध्यावासी जनसमुदाय श्रीरामाचा राज्याभिषेक पहाण्याच्या इच्छेने त्यासमयी शीघ्र सूर्योदय होण्याची कामना करीत होता. ॥१९॥
|
प्रजालङ्कारभूतं च जनस्यानन्दवर्धनम् ।
उत्सुकोऽभूज्जनो द्रष्टुं तमयोध्यामहोत्सवम् ॥ २० ॥
|
अयोध्येतील तो महान उत्सव प्रजांसाठी अलंकाररूप आणि सर्व लोकांचा आनंद वाढविणारा होता, तेथील सर्व लोक तो पहाण्यासाठी उत्कंठित होत होते. ॥२०॥
|
एवं तज्जनसम्बाधं राजमार्गं पुरोहितः ।
व्यूहन्निव जनौघं तं शनै राजकुलं ययौ ॥ २१ ॥
|
या प्रकारे मनुष्यांच्या गर्दीनी भरलेल्या राजमार्गावर पोहोचल्यावर त्या जनसमूहाला एक बाजूस सारीत पुरोहित (वसिष्ठ) हळू हळू राजमहालाकडे गेले. ॥२१॥
|
सिताभ्रशिखरप्रख्यं प्रासादमधिरुह्य चः ।
समीयाय नरेन्द्रेण शक्रेणेव बृहस्पतिः ॥ २२ ॥
|
श्वेत मेघाच्या तुकड्या प्रमाणे सुशोभित होणार्या महालावर चढून, बृहस्पति देवराज इंद्रास जसे भेटतात, त्याप्रमाणे वसिष्ठ राजा दशरथांना भेटले. ॥२२॥
|
तमागतमभिप्रेक्ष्य हित्वा राजासनं नृपः ।
पप्रच्छ स्वमतं तस्मै कृतमित्यभ्यवेदयत् ॥ २३ ॥
|
त्यांना येतांना पाहून राजे सिंहासन सोडून उभे राहिले आणि विचारू लागले - 'मुने ! काय आपण माझा अभिप्राय सिद्ध केलात ?' वसिष्ठांनी उत्तर दिले - 'हां, केला'. ॥२३॥
|
तेन चैव तदा तुल्यं सहासीनाः सभासदः ।
आसनेभ्यः समुत्तस्थुः पूजयन्तः पुरोहितम् ॥ २४ ॥
|
त्यांच्या बरोबरच तेथे बसलेले अन्य सभासदही पुरोहितांचा समादर करीत आपापल्या आसनांवरून उठून उभे राहिले .॥२४॥
|
गुरुणा त्वभ्यनुज्ञातो मनुजौघं विसृज्य तम् ।
विवेशान्तःपुरं राजा सिंहो गिरिगुहामिव ॥ २५ ॥
|
त्यानंतर गुरुंची आज्ञा घेऊन राजा दशरथांनी त्या जनसमुदायास निरोप देऊन पर्वताच्या कंदरात घुसणार्या सिंहासमान आपल्या अंतःपुरात प्रवेश केला. ॥२५॥
|
तदग्र्यवेषप्रमदाजनाकुलं
महेन्द्रवेश्मप्रतिमं निवेशनम् ।
व्यदीपयंश्चारु विवेश पार्थिवः
शशीव तारागणसङ्कुलं नभः ॥ २६ ॥
|
सुंदर वेशभूषा धारण करणार्या सुंदरींनी भरलेल्या इंद्रसदना समान त्या मनोहर राजभवनास आपल्या शोभेने प्रकाशित करीत राजा दशरथांनी चंद्रमा ज्याप्रमाणे तारकांनी भरलेल्या आकाशात पदार्पण करतो त्याप्रमाणे त्या राजभवनांत प्रवेश केला. ॥२६॥
|
इत्यार्षे श्रीमद् रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमद् अयोध्याकाण्डे पञ्चमः सर्गः ॥ ५ ॥
|
या प्रकारे श्रीवाल्मीकिनिर्मित आर्षरामायण आदिकाव्यांतील अयोध्याकाण्डाचा पाचवा सर्ग पूरा झाला. ॥५॥
|
|
