|
|
॥ श्रीरामचरितमानस ॥ (मराठी अनुवाद) ॥ लंकाकाण्ड ॥ ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नमः ॥ अध्याय ४ था Download mp3 दो० :- दशमुख तिकडे क्षोभला म्हणे क्रुद्ध सर्वांस ॥ तिकडे दशानन क्षुब्ध झाला आणि सर्वांस क्रोधाने म्हणाला की – धरा त्या कपिला, धरुन ठार मारा ! तेव्हा अंगदाने स्मित केले. ॥ दो० ३२ म ॥ सुभट बघुनि ह्या वेगें धावा । खा कपि भल्ल जिथें तुम्हिं पावा ॥ सो० :- तो नर कीं दशशीस एक शरें जिहिं वालि हत ॥ सुभटांनो, ह्याला बघून वेगाने धावत जा, आणि जिथे कुठे तुम्हाला जे कपि सापडतील त्यांना धरुन खा. ॥ १ ॥ जा ( लवकर ) सारी पृथ्वी मर्कटहीन करा. आणि दोघे तापस भ्राते ( गोसावडे ) जिवंत पकडा. ॥ २ ॥ युवराज अंगद पुन्हा कृद्ध होऊन बोलू लागला की व्यर्थ वल्गना करतोस, तुला लाज नाही वाटत ? ॥ ३ ॥ रे कुळघातक्या ! तू आपला स्वत:चाच गळा कापून घे आणि मर निर्लज्जा ! बळ पाहून तुझी छाती कशी फुटली नाही ? ॥ ४ ॥ अरे स्त्री चोरा ! कुमार्गी, दुष्टा ! पापराशी ! मंदबुद्धी ! कामी ! तू सन्निपात ज्वर झाल्यासारखा अद्वातद्वा बोलत – बरळत आहेत, रे नरभक्षका, खला आता तू कालवश झालासच. ! ॥ ५-६ ॥ जेव्हा पुढे वानर, भल्ल यांच्या थपडा बसतील तेव्हा याचे फळ तुला मिळेल. ॥ ७ ॥ राम मनुज आहेत असे तूं वाणीने बोलत असतां तुझ्या सर्व रसना हे अभिमान्या कशा झडल्या नाहीत ? ॥ ८ ॥ सर्व रसना गळून पडतील यात संशय नाही-मस्तकासहित युद्धांत रणांगणांतच गळून पडतील. ॥ ९ ॥ रे दशशीर्षा ! ज्याने एका बाणाने वालीला मारला तो मनुष्य काय ? अरे कुजाति ! अरे जडा ( मूर्खा ) ! धिक्कार असो तुझ्या जन्माचा ! ॥ दो० ३३ रा ॥ रामचंद्रांच्या बाणाच्या समूहास तहान लागली असून तुझे रक्त पिण्याची त्यांना इच्छा आहे ती भीती आहे म्हणून रे ! कठोर बडबडणार्‍या नीच निशाचरा ! तुला मी जिवंत सोडतो. ॥ दो० ३३ म ॥ मी तव दशन पाडण्या लायक । परि न मजसि आज्ञा रघुनायक ॥ दो० :- कोटि सुभट घननादसम तैं उठले हर्षून ॥ मी तुझे दात पाडण्यास समर्थ आहे, पण काय करुं रघुनायकाची आज्ञा मला नाही नां ! ॥ १ ॥ ( खरंतर ) असा राग आला आहे की, आणि असे वाटते की तुझी दहा तोंडे तोडून टाकावी आणि लंका उचलून समुद्रात गाडावी. ॥ २ ॥ तुझी लंका उंबराच्या फळासारखी आहे व तुम्ही सर्व त्यामध्ये क्षुद्र जंतूंप्रमाणे रहात असल्याने तुम्हांला शंका ( भीती ) वाटत नाही. ॥ ३ ॥ परंतु मी आहे वानर, मला फळ खाण्यास वेळ नाही लागणार, पण उदार रामचंद्रांनी तशी आज्ञा दिलेली नाही. ॥ ४ ॥ युक्ती ऐकून रावण हसला आणि म्हणाला की, मुला तू एवढा खोटेपणा कुठे शिकलास ? ॥ ५ ॥ वाली कधी असे अति बडबडला नाही, तू त्या तापसाच्या संगतीने लबाड झालास ! ॥ ६ ॥ रे वीसभुजा ! जर मी तुझ्या दहा जिभा उपटल्या नाहीत तर मी खराच लबाड ! ॥ ७ ॥ रामप्रताप समजून कपीने क्रोधाने सभेतच पण करुन पाय रोवला. ॥ ८ ॥ रे शठा ! हा माझा पाय उचलूं शकलास तर मी सीतेला हरली व राम परत जातील. ॥ ९ ॥ दशानन, म्हणाला, सुभटांनो ऐका, ( याच्या ) पायाला धरुन आपटा याला जमिनीवर. ॥ १० ॥ इंद्रजित आणि इतर पुष्कळ अनेक प्रकारचे बलवान वीर पटापट आनंदाने उठले. ॥ ११ ॥ पायाला बिलगून पुष्कळ जोर करुन व पुष्कळ उपाय करुन पाहीले पण पाय मुळीच हलला नाही तेव्हा सगळे खाली माना घालून बसले. ॥ १२ ॥ पुन्हा उठून देवशत्रु निशाचर झटून प्रयत्‍न करु लागले पण कपीचा पाय मुळीच हलेना तो प्रकार असा. ॥ १३ ॥ हे उरगारी ( गरुडा ) ! भारी मोहरुपी वृक्ष जसा कुयोगी पुरुषांना उपटवीत नाही तसा ( पाय हलेना ) ॥ १४ ॥ मग मेघनादासारखे कोटी सुभट हर्षाने उठले व झटले पण पाय हलेना तेव्हा खाली माना घालून बसले. ॥ दो० ३४ रा ॥ कपिचरणास भूमी सोडत नाही, तेव्हा रिपुच्या मदाने मात्र स्थान सोडले संतांचे मन कोटी विघ्ने आली तरी नीती सोडील काय ? ॥ दो० ३४ म ॥ हरले सब मनिं कपि बल बघुनी । उठे स्वयें जैं कपि आव्हानी ॥ दो० :- रिपुबल धर्षुनि हर्षुनी वलितनय बलपुंज ॥ कपिचे बळ पाहून सगळे मनात हसले. कपीने आव्हान दिले तेव्हा ( दशमुखी रावण ) स्वत: उठला. ॥ १ ॥ तो पाय धरीत असतां अंगद म्हणाला, की माझे पाय धरल्याने तुझा उद्धार होणार नाही. ॥ २ ॥ शठा, तूं जाऊन रामचरणच कां धरत नाहीस ? हे ऐकून रावण मनात अति लज्जित होऊन परत गेला. ॥ ३ ॥ रावणाचे तेज नष्ट झाले, त्याची सर्व शोभा गेली व मध्यान्हकाळि आकाशात चंद्र दिसावा तसा तो ( निस्तेज ) दिसूं लागला. ॥ ४ ॥ मस्तके नमवून सिंहासनावर बसला तेव्हा असे वाटू लागले की त्याने आपली सर्व संपत्ती गमावली आहे. ॥ ५ ॥ राम जगाचा आत्मा व सर्व प्राण्यांचे स्वामी आहेत, त्याच्याशी वैर करणार्‍यास विश्राम मिळेलच कसा ? ॥ ६ ॥ उमे ! रामाचंद्रांच्या भृकुटी – विलासाने विश्व उत्पन्न होते व पुन्हा लयास जाते ॥ ७ ॥ जे तृणाला वज्र व वज्राला तृण करुं शकतात, त्यांच्या दूताचा पण कसा टळेल ? ॥ ८ ॥ नंतर कपीने अनेक प्रकारांनी नीती सांगीतली, पण रावणाचा काळच जवळ आल्याने तो कसला या नीती मानणार ? ॥ ९ ॥ रिपुचा मद जिरवून प्रभुचे सुयश गावून दाखवून वालिनृपाचा पुत्र परत गेला. ॥ १० ॥ तुला रणांत खेळवीत खेळवीत मारला नाही तो पर्यतच आधीच मोठेपणा सांगणे व्यर्थ आहे ॥ ११ ॥ पहिल्या प्रथमच रावणाच्या मुलाला मारला होता, ते ऐकून रावण दु:खी झाला. ॥ १२ ॥ अंगदाचा पण सिद्धीस गेलेला पाहून सर्व राक्षस विशेष भयाने व्याकुळ झाले. ॥ १३ ॥ बलराशी वालिपुत्राने शत्रुच्या बळाचे मर्दन, करुन, उत्साह व आनंदयुक्त मनाने ( परत येऊन ) श्रीरामचरण पंकज धरले तेव्हा अंगदाचे सारे शरीर रोमांचित झाले व त्याच्या डोळ्यात अश्रु तरळले ॥ दो० ३५ रा ॥ सुर्यास्त झाला असे पाहून दशानन उदास होऊन घरी गेला तेव्हा मंदोदरी त्यास त्याचे हित समजावूं लागली. ॥ दो० ३५ म ॥ कांत ! विचारें त्यजा कुमतिसी । शोभे रण न तुम्हां रघुपतिसी ॥ दो० :- वधि विराध खर दूषणां मारि सलिल कबंध ॥ मंदोदरीचा चौथा उपदेश – जे जलनाथ बांधविति हेलां । प्रभु उतरति सह दला सुवेला ॥ दो० :- सुत युग मेले दग्ध पुर आतां पुरे करा च ॥ ज्यांनी सहजी सागर बंधन करविले व जे सैन्यासह सुवेल पर्वतावा तळ देऊन आहेत. ॥ १ ॥ जे सूर्यवंशाची ध्वजा असून करुणाशील आहेत, त्याने तुझ्या हितास्तव दूत पाठवला होता. ॥ २ ॥ जसा मृगराज – सिंह हत्तीच्या कळपात जसा ( निर्भयपणे ) शिरतो तसा तो तुझ्या सभेत शिरला व त्याने तुमच्या बळाचा संहार केला. ॥ ३ ॥ अंगद व हनुमान हे दोघे रणझुंझार दुर्धर वीर ज्यांचे सेवक आहेत त्यांना सामान्य नर म्हणतां ? ॥ ४ ॥ हे प्रिया, त्याला तुम्ही घडीघडी नर म्हणता व मान – ममता व मद व्यर्थ धारण करता आहांत. ॥ ५ ॥ हाय ! हाय ! कान्ता ! तुम्ही राम विरोध केलात, व काळाला विशेष वश झाल्याने तुम्हाला ज्ञान होत नाही. ॥ ६ ॥ काळ कधी कोणाला दंड करीत नाही, तो धर्म – बल – बुद्धी व विचार यांना नष्ट करतो. ॥ ७ ॥ स्वामी ! ज्याचा काळ जवळ आला आहे, तो तुमच्या सारखा भ्रमिष्ट होऊन बडबडतो. ॥ ८ ॥ दोन पुत्र मारले गेले लंकापुरी जाळली गेली, आता तरी रामविरोध पुरे करा. आणि हे नाथ ! कृपासिंधु रघुपतिला शरण जाऊन विमल यश पदरांत पाडून घ्याच. नाहीतर अपकीर्ती व सर्वनाश आहेच ! ॥ दो० ३७ ॥ नारि वचन विशिखांसम ऐकुनि । उठुनि सभें गत पहाट जाणुनि ॥ दो० :- धर्महीन प्रभुपद विमुख काल विवश दशशीस ॥ तीक्ष्ण बाणासारखे स्त्रीचे भाषण रावणाने ऐकून घेतले व पहाट झाली हे जाणून तो सभेत गेला. ॥ १ ॥ सर्व भय विसरुन व अति अभिमानाने अत्यंत फुगून फुलून सिंहासनावर बसला. ॥ २ ॥ श्रीसीतारामचन्द्रार्पणमस्तु |