|
|
॥ श्रीरामचरितमानस ॥ (मराठी अनुवाद) ॥ उत्तराकाण्ड ॥ ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नमः ॥ अध्याय ७ वा Download mp3 मी जशि कथा श्रुता भवमोचनि । तो प्रसंग वदुं सुमुखि सुलोचनि ॥ दो० :- शीतल अमल मधुर जल जलज विपुल बहुरंग ॥ हे सुमुखि ! सुलोचनी ! मी ही भवातून सोडविणारी कथा कशी श्रवण केली तो सर्व प्रसंग सांगतो ऐक ॥ १ ॥ प्रथम तुमचा अवतार दक्षाचा घरी झाला, तेव्हा तुमचे नाव ‘ सती ’ होते परंतु ॥ २ ॥ दक्षयज्ञात तुमचा अपमान झाला तेव्हा तुम्ही क्रोधाने प्राणत्याग केलात. ॥ ३ ॥ मग माझ्या सेवकांनी यज्ञाचा विध्वंस केला तो सर्व प्रसंग तुम्ही जाणताच ॥ ४ ॥ तेव्हा माझ्या मनांत अति शोक झाला, व प्रिये, तुझ्या विरहाने मी अति दु:खी झालो ॥ ५ ॥ मग (मन रमावे म्हणून) सुंदर पर्वत, वने, नद्या, तलाव वगैरे बघत, कौतुक पहात भटकू लागलो (पण कुठेही कशातही) रुचि वाटली नाही (मन रमले नाही) ॥ ६ ॥ शैलिं रुचिर त्या विहग वसे तो । त्यास नास कल्पांतिं नसे तों ॥ दो० :- कांहिं काळ मी हंसतनु धरुनि तत्र कृत वास ॥ त्या सुंदर पर्वतावर तो पक्षी राहतो व त्याचा नाश महाकल्पान्ती सुद्धा होत नाही ॥ १ ॥ मायेने निर्माण केलेले मोह, कामादिक आणि अज्ञान इत्यादि अनेक गुण व दोष सगळ्या जगाला व्यापून राहीले आहेत, पण ते त्या गिरीजवळ कधी फिरकत सुद्धा नाहीत ॥ २-३ ॥ तिथे निवास करुन तो कावळा हरीला कसा भजतो ते उमे ! तू प्रेमाने श्रवण कर ॥ ४ ॥ पिंपळाखाली ध्यान, पिंपरीखाली जप – यज्ञ, आंब्याखाली मानसपूजा करतो व भजनाशिवाय तो दुसरा काही उद्योगच करीत नाही ॥ ६ ॥ तो काक वटवृक्षाखाली सुंदर हरीकथा सांगतो आणि श्रवणाला अनेक पक्षी येतात ॥ ७ ॥ तो अनेक प्रकारे विचित्र रामचरित्राचे प्रेमाने आदरपूर्वक गान करीत असतो. ॥ ८ ॥ त्या तलावात सतत राहणारे निर्मल बुद्धीचे सगळे हंस ते रामारित्र नेहमी श्रवण करीत असतात. ॥ ९ ॥ मी तेथे जाऊन जेव्हा ते कौतुक पाहीले तेव्हा माझ्या मनाला विशेष आनंद झाला ॥ १० ॥ मग हंसरुप धारण करुन कांही काळ तेथेच त्या तलावात राहीलो, आणि रामगुणांचे आदराने श्रवण केले आणि मग कैलासास आलो ॥ दो० ५७ ॥ कथित सकल इतिहास पार्वति । कसा कदा मी गत काका प्रति ॥ दो० :- भवबंधातुनि सुटति नर जपुनी यन्नामास ॥ हे गिरीजे ! मी कसा व केव्हा काकाकडे गेलो तो सर्व इतिहास तुला सांगीतला ॥ १ ॥ गरुड काकापाशी श्रवणास का गेला ? त्याचे उत्तर – पक्षीकुलभूषण गरुड ज्या कारणास्तव काकाकडे गेला ती कथा आता ऐक ॥ २ ॥ जेव्हा रघुनाथाने रणात क्रीडा केली तेव्हाचे चरित्र आठवतच मला वाटते ॥ ३ ॥ रघुनाथ स्वत:च इंद्रजिताच्या नागपाशात पडले तेव्हा नारदाने गरुडाला पाठवले ॥ ४ ॥ भुजंग भक्षक गरुड नागपाश बंधन तोडून गेला (त्याने सगळे नाग खाऊन टाकले) आणि त्याच्या हृदयात प्रचंड विषाद उपजला. ॥ ५ ॥ प्रभूच्या नागपाशबंधनाचे स्मरण होताच गरुड नाना प्रकारे पुष्कळ विचार करुं लागला ॥ ६ ॥ जो सर्व व्यापक, विकाररहित, वाणी पती, माया मोहातील परमेश्वर आहे, तोच जगात अवतरला आहे असे ऐकले होते पण (येऊन पाहीले तो) काहीच प्रभाव दिसला नाही. ॥ ७-८ ॥ ज्याच्या नामाचा जप करुन मनुष्य भवबंधनातून सुटतात, त्या रामाला एका क्षूद्र निशाचराने नागपाशात बांधले (हे कसे) ? ॥ दो० ५८ ॥ विविध विधा समजावि मनासी । ज्ञान नव्हे भ्रम हृदया ग्रासी ॥ दो- :- असें वदुनि गत देवऋषि करित रामगुण गान ॥ गरुडाने नाना प्रकारे आपल्या मनाची समजूत घातली, पण मनाला बोध होईना, आणि भ्रमाने हृदय ग्रासले ॥ १ ॥ मनात तर्क वाढू लागला व त्यामुळे होणार्‍या दु:खाने अगदी खिन्न झाला आणि तुमच्या सारखाच मोहवश झाला (राम परमेश्वर नाहीत असे त्याला वाटू लागले) ॥ २ ॥ तेव्हा तो व्याकुळ होऊन देवर्षी नारदांकडे गेला, व आपल्या मनातले संशय त्याने नारदांना सांगीतले ॥ ३ ॥ ते ऐकून नारदांना अति दया आली (व ते मनात म्हणाले) हे खगा ! रामचंद्रांची माया फार बलवान आहे ॥ ४॥ जी ज्ञान्यांच्या चित्ताला सुद्धा आकर्षित करते व बलात्काराने त्यांच्या मनात महामोह उत्पन्न करते ॥ ५ ॥ जिने मला पुष्कळ वेळा नाचविले आहे, तीच (माया) हे पक्षीराजा ! तुला व्यापून राहीली आहे. ॥ ६ ॥ तुझ्या मनात महामोह उत्पन्न झाला आहे व तो माझ्या वचनांनी लवकर हरला जाणार नाही ॥ ७ ॥ म्हणून अहो खगराज ! तुम्ही चुतुरानन ब्रह्मदेवांकडे जा व जशी आज्ञा देतील तसे करा ॥ ८ ॥ असे सांगून परम सुजाण देवर्षी नारद रामगुणगान करीत तेथून गेले व हरीमायेचे बल वारंवार वर्णन करीत निघाले ॥ दो० ५९ ॥ खगपति विरंचिपाशीं गेला । निज संदेह निवेदन केला ॥ दो० :- मग परमातुर विहगपति आला जैं मजपाशिं ॥ मग पक्षीराज विरंचीकडे गेला व त्याने आपला संदेह त्यांना सविस्तर सांगीतला ॥ १ ॥ तेव्हा रामाने विरंचीला मस्तक नमविले आणि राम प्रभावाचे स्मरण होताचे प्रेमाला भरती आली ॥ २ ॥ विधाता मनात विचार करुं लागले की ज्ञानी, कवी, पंडित इ. सर्व राममायेला वश होतात ॥ ३ ॥ कारण हरीमायेच्या प्रभावाला सीमा नाही तिने मला सुद्धा पुष्कळ वेळा नाचविले आहे. ॥ ४ ॥ स्थावर जंगमात्मक जग तर मीच निर्माण केले आहे. मग पक्षिराजास मोहित केले यात काही आश्चर्य नाही ॥ ५ ॥ मग विधि रुचिर भाषेत म्हणाले की खगेशा ! श्रीरामाचा महिमा महेशांस माहीत आहे ॥ ६ ॥ म्हणून वैनतेया ! तुम्ही शंकराकडे जा. तात ! दुसर्‍या कुठेही व कोणालाही विचारु नका ॥ ७ ॥ तेथे तुमचा संशय नाहीसा होईल ब्रह्मदेवाचे हे वचन ऐकताच विहंग निघाला ॥ ८ ॥ मग अत्यंत आतुर झालेला खगपती जेव्हा माझ्या पाशी आला तेव्हा मी कुबेराच्या घरी जात होतो आणि उमे ! तुम्ही त्यावेळी कैलासावर होतात ॥ दो० ६० ॥ मम पदिं सादर नमुनि शिरासी । तो सांगे निज संदेहासी ॥ दो० :- विण सत्संग न हरिकथा त्याविण मोह न जात ॥ त्याने आदराने माझ्या पायावर मस्तक ठेवले व आपला संदेह मला सांगीतला ॥ १ ॥ भवानी ! त्याची विनंती व नम्र् वाणी ऐकून मी प्रेमाने म्हणालो की ॥ २ ॥ गरुडा ! तू मला रस्त्यात भेटलास, आता, जेथे तुला मी कसे समजावून सांगू ? ॥ ३ ॥ जेव्हा पुष्कळ काळ सत्संग करावा तेव्हा सर्व नाश होतो. ॥ ४ ॥ आणि तेथे मुनिगणांनी नाना प्रकारांनी वर्णिलेल्या सुंदर हरिकथा श्रवण करव्या ॥ ५ ॥ की ज्यात आदि, मध्य, व अंती प्रभुराम भगवानच प्रतिपाद्य आहेत. ॥ ६ ॥ जेथे नित्य नियमाने हरिकथा होत असते तेथे मी तुम्हाला पाठवतो, तेथे जाऊन श्रवण करा. ॥ ७ ॥ तेथे श्रवण केल्याने संदेह जातील व श्रीरामचरणीं अत्यंत स्नेह उत्पन्न होईल ॥ ८ ॥ हे तात ! सत्संगाशिवाय हरिकथा श्रवण नाही, आणि त्याशिवाय मोह जात नाही, मोहनाश झाल्याशिवाय रामचरणी द्रुढ प्रेम प्राप्त होत नाही ॥ दो० ६१ ॥ रघुपतिलाभ न विण अनुरागा । ज्ञान योग तप करुनि, विरागां ॥ दो० :- ज्ञानी भक्तशिरोमणि त्रिभुवनपतिचें यान ॥ रघुपतीची प्राप्ती (सगुण साक्षात्कार वा दर्शन) द्रुढ अनुरागा शिवाय केवळ वैराग्याने, ज्ञानाने वा योग – याग तप करुन होत नाही ॥ १ ॥ उत्तर दिशेला मनोहर नील पर्वत आहे, त्यावर सुशील काकभुशुंडी राहतो. ॥ २ ॥ तो रामभक्ती मार्गात परम प्रवीण असून ज्ञानी व सद्गुणधाम आहे, आणि फार पुरातन काळचा (पासून तो तिथे) आहे ॥ ३ ॥ तो नित्य नेमाने रामकथेचे गान करीत असतो आणि नाना प्रकारचे श्रेष्ठ पक्षी श्रवण करतात ॥ ४ ॥ तिथे जा व हरिचरित्र पुष्कळ श्रवण करा म्हणजे मोहापासून उत्पन्न झालेली तुमची सर्व दु:खे दूर होतील. ॥ ५ ॥ मी त्याला सगळे समजावून सांगितले तेव्हा तो माझ्या चरणांना वंदन करुन गेला ॥ ६ ॥ उमे ! रघुपतीच्या कृपेने मला मर्म कळले म्हणून मी त्याला उपदेश केला नाही ॥ ७ ॥ त्याला कधी तरी अभिमान झाला असेल व कृपासागर रघुपती तो उपटून टाकू पहात आहेत (म्हणून मी त्याला काका कडे पाठवले) ॥ ८ ॥ मी त्याला ठेवून घेतला नाही कारण पक्षीच पक्ष्यांची भाषा चांगली जाणतात ॥ ९ ॥ भवानी ! प्रभूची माया अशी बलवान आहे की ज्याला ती मोहू शकणार नाही असा ज्ञानी कोण आहे ? (कोणीही नाही)॥ १० ॥ ज्ञानी भक्तशिरोमणी आणि त्रिभुवनपती नारायणाचे वा विष्णूचे वाहन असा जो गरुड त्याला सुद्धा मोहित केला ! तरीही नीच मनुष्य व्यर्थ घमेंड करतात. ॥ दो० ६२ रा ॥ श्रीसीतारामचन्द्रार्पणमस्तु |