|
|
॥ श्रीरामचरितमानस ॥ (मराठी अनुवाद) ॥ अरण्यकाण्ड ॥ ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नमः ॥ अध्याय ७ वा Download mp3 पहा उदार सहज रघुनायक । सुंदर अगम सुगम वरदायक ॥ दो० :- राका-जननी भक्ति तव रामनाम तो सोम ॥ सहज उदार रघुनायका ! हे पहा की आपण सुंदर अगम व सुगम वर देणारे आहांत. ॥ १ ॥ स्वामी ! आपण अंतर्यामी असल्याने सर्व जाणतांच, तरी पण मी एक वर मागतो तो आपण द्या. ॥ २ ॥ मुनि ! माझा स्वभाव तुम्हांला ठाऊक आहे; भक्तांपासून मी कधी काही लपवून ठेवतो का ? ॥ ३ ॥ अशी कोणती माझी प्रिय वस्तू आहे की - मुनि ! ती आपण मागूं शकत नाही ? ॥ ४ ॥ दासांना न देण्यासारखे (अदेय) माझेकडे कांहीच नाही हा विश्वास केव्हांही सोडूं नका. ॥ ५ ॥ तव्हां नारद हर्षित मनाने म्हणाले की मी उद्धटपणा करून हा वर मागतो. ॥ ६ ॥ एकाहून एक श्रेष्ठ अशी प्रभूची अनेक नामे श्रुतीनी जरी सांगितली असली; ॥ ७ ॥ तरी नाथ ! ’राम’ नाम सकल नामांत श्रेष्ठ होवो व ते पापरूपी पक्षी समूहाला इतरांहून विनाशक होवो. ॥ ८ ॥ आपली भक्ति ही पौर्णिमेची रात्र आहे; रामनाम पूर्णचंद्र होवो व इतर विमल नामें विमल नक्षत्रगण बनून भक्तांच्या हृदयरूपी आकाशांत वसोत, निवास करोत. ॥ दो० ४२रा ॥ कृपासिंधु रघुनाथ मुनीस ’एवं अस्तु’ (असेच होवो) असे म्हणाले तेव्हां नारदांस अति हर्ष झाला व त्यांनी प्रभूच्या पायांवर मस्तक ठेवले. ॥ दो० ४२म ॥ सुप्रसन्न रघुनाथा पाहति । नारद पुन्हां वचन मृदु भाषति ॥ दो० :- काम कोप लोभादि मद प्रबल मोहदल भारि ॥ रघुनाथ अति प्रसन्न आहेत असे पाहून नारद पुन्हां मृदु वाणीने म्हणाले की- ॥ १ ॥ राम ! जेव्हां आपल्या मायेला प्रेरून मला मोहित केलात तेव्हां रघुराया ? ॥ २ ॥ प्रभू मला लग्न करण्याची इच्छा झाली होती. मग आपण कोणत्या कारणास्तव मला लग्न करूं दिले नाही ? ॥ ३ ॥ मुनि ! ऐक, तुला मी हर्षाने सांगतो की सर्व भरवसा सोडून जो मला भजतो, ॥ ४ ॥ त्याचे, बालकास समान समजून जशी माता जपते तसे त्याचे हे ताता ! मी सतत संरक्षण करतो. ॥ ५ ॥ लहान बालक (शिशु वत्स) अग्नि किंवा सर्प धरण्यास जाऊं लागले म्हणजे त्याची आई जशी त्याला न कळूं देतां (गुपचुप) निवारण करते (तसे मी करतो) ॥ ६ ॥ तो मुलगा प्रौढ (मोठा) झाल्यावर माता त्यावर प्रीती करते (नाही असे नाही) पण पूर्वीच्या सारखी करीत नाही. ॥ ७ ॥ ज्ञानी मला प्रौढ मुलांसारखे आहेत, व अमानी दास बालकसुता (शिशुवत्सा) सारखे आहेत. ॥ ८ ॥ भक्तांना माझे बळ असते पण ज्ञानी लोकांना स्वतःचेच बळ ! काम, क्रोध इ. शत्रु दोघांनाही असतातच. ॥ ९ ॥ हे जाणून जे पंडित (शहाणे, स्वहितज्ञ) असतात ते मला भजतात व ज्ञानलाभ झाल्यानंतर सुद्धां भक्तीचा त्याग करीत नाहीत. ॥ १० ॥ काम-क्रोधलोभ मद आदि मोहाची प्रबळ सेनादलच आहे पण त्यांत अति दारूण व अति दुःखदायक मायारूपी नारी आहे (नारीरूपाने असलेली माया आहे). ॥ दो० ४३ ॥ श्रुणु मुनि ! पुराण वेद व संत । म्हणति मोहवनिं नारि वसंत ॥ दो० :- अवगुण मूलहि शूलदा प्रमदा सुदुःख-खाण ॥ हे मुनि ! ऐक, पुराणें वेद आणि संत म्हणतात की मोहरूपी वनाला नारी वसंत ऋतु आहे. ॥ १ ॥ जपतपनेम इत्यादि पुष्कळ जलाशय आहेत पण नारी ग्रीष्म ऋतु बनून त्यांना शुष्क करून टाकते. ॥ २ ॥ काम क्रोध मद मत्सर इत्यादि बेडकांना हर्ष देणारा वर्षांऋतु म्हणजे एकटी नारी आहे. ॥ ३ ॥ दुष्ट वासनारूपी रात्रिविकासी कमलांचे जे समुदाय (निकुरंबक) आहेत त्यांना सदा सुख देणारा शरद ऋतु स्त्री आहे. ॥ ४ ॥ सगळे धर्म हे सूर्यविकासी कमळांचे ताटवे आहेत पण अधम सौख्य देणारी स्त्री हेमंत ऋतु बनून त्यांना जाळून टाकते. ॥ ५ ॥ नारीरूपी शिशिर ऋतु वावरूं लागला म्हणजे ममता रूपी यवासांचा समुदाय पालवतो. ॥ ६ ॥ पापरूपी घुबडांच्या समूहाला सुखकारक अशी निबिड अंधाराची रात्र म्हणजे स्त्री आहे. ॥ ७ ॥ बुद्धि, बळ, शील, सत्य इ. सर्व मीन-मासे आहेत व नारी त्यांना गळा सारखी आहे, असे प्रवीण सांगतात. ॥ ८ ॥ अवगुणांची मुळी, शुल देणारी, आणि अति दुःखाची खाण म्हणजे प्रमदा (तरुण नारी) आहे. मुनि ! लक्षांत घ्या की, हे जाणून मी निवारण केले. ॥ दो० ४४ ॥ परिसुनि रघुपति वचन सुशोभन । मुनि तनु पुलकित सजल विलोचन ॥ दो० :- गुणागार संसार-दुख-रहित विगत संदेह ॥ रघुपतींचे सुंदर भाषण ऐकून नारदमुनींचे शरीर रोमांचित झाले व डोळे पाण्याने भरले. कोणत्या स्वामीची अशी रीति आहे व कोणत्या दासांवर अशी ममता व प्रीति आहे हे सांगा पाहू. ॥ २ ॥ जे अशा प्रभूला भ्रम सोडून भजत नाहीत ते ज्ञानरंक, मूढमति व अभागीच. ॥ ३ ॥ मग नारदमुनि आदराने म्हणाले की, विज्ञानविशारद राम ! हे पहा की ! ॥ ४ ॥ नाथ ! भवभीतिभंजना रघुवीरा ! मला संतांची लक्षणे सांगावी. ॥ ५ ॥ मुने ! ज्या गुणांमुळे मी संतांना सदा वश असतो ते संतांचे गुण सांगतो, ऐक. ॥ ६ ॥ त्यांनी कामक्रोधादि सहा विकार जिंकलेले असतात. ते निष्पाप, अकाम, अचल, अकिंचन, अन्तर्बाह्य पवित्र व सुखाचे निवासस्थान असतात. ॥ ७ ॥ त्यांचे ज्ञान (बोध) अमित असते; इच्छारहित, परिमित भोग भोगणारे, सत्य हेच सार मानणारे, कवि, विद्वान व योगी असतात. ॥ ८ ॥ सावधान, दुसर्‍यांस मान देणारे, गर्वरहित, धैर्यवान, धर्मज्ञ व धर्मचरणांत परम निपुण असतात. ॥ ९ ॥ ते गुणांचे माहेरघर, संसारदुःखरहित व सदा संदेहरहित असून माझ्या चरणकमलांवाचून त्यांना इतर घर देह इत्यादि कांहीच प्रिय वाटत नाही. ॥ दो० ४५ ॥ स्वगुण कानिं पडतां संकोचति । अन्य गुणां परिसत बहु हर्षति ॥ छं० :- वदुं न शकति शेष न शारदा पदपद्म नारद धरितसे । स्वतःचे गुण कानी पडतांच संकोच वाटतो पण दुसर्‍यांचे गुण ऐकले म्हणजे फार हर्ष होतो. ॥ १ ॥ ते सम, शांत असतात व नीतीचा कधी त्याग करीत नाहीत; स्वभावताच सरळ असतात व सगळ्यांशीच प्रीतीने वागतात. । २ ॥ व्रत, जप, तप, इंद्रियनिग्रह (दम), मनोनिग्रह (शम), संयम आणि नियम यांचे पालन करतात आणि गुरु, गोविंद (परमात्मा) व विप्र यांच्या चरणी प्रेम करतात. ॥ ३ ॥ अति श्रद्धा, दया, क्षमा, मैत्री, मुदिता हे गुण असून माझ्या (रघुपतीच्या) पायांच्या ठिकणी अकृत्रिम (निष्कपट) सहज प्रेम (रति) असते. ॥ ४ ॥ ते वैराग्य, विवेक, विनय व विज्ञानसंपन्न असतात आणि वेद पुराणादिकांतील यथार्थ ते चांगला जाणतात. ॥ ५ ॥ कधींही दंभ, मान, मद करीत नाहीत, आणि चुकून सुद्धां कुमार्गावर पाऊल टाकीत नाहीत. ॥ ६ ॥ माझ्या लीला सदा गातात व ऐकतात आणि स्वतःचा कोणताही स्वार्थ नसतां दुसर्‍यांचे (शत्रूंचे सुद्धां) हित करण्यांत सहज रत असतात. ॥ ७ ॥ मुने ! ऐक, साधूंचे जितके गुण आहेत त्या सर्वांचे वर्णन गिरा (शारदा) व शेष यांना सुद्धां करतां येत नाही. ॥ ८ ॥ साधूंचे गुण शेष शारदा वर्णू शकत नाहीत. हे ऐकताच नारदांनी प्रभूचे चरणकमल धरले. प्रभु किती दीनबंधु आणि कृपाल कीं त्यांनी आपल्या मुखाने या प्रमाणे असे आपल्या भक्तांचे गुण वर्णन केले ! प्रभूच्या चरणांवर वारंवार मस्तक नमवून नारद ब्रह्मलोकांस निघून गेले. तुलसीदास म्हणतात की सर्व आशा सोडून जे दास हरिरंगात रमले तेच धन्य ! ॥ छं० ॥ रावणारि रघुवीराचे पावन यश जे लोक ऐकतात व गातात ते जप, वैराग्य, योग यांच्या वाचूनच दृढ रामभक्ति पावतात. ॥ दो० ४६रा ॥ हे मना स्त्रीची तनु दीपाच्या ज्योती सारखी आहे. तिच्यावर तूं पतंग होऊं नको. काम आणि मद यांचा त्याग कर, राम भजन सतत कर व सदा सत्संग कर. ॥ दो ४६म ॥ ॥ इति श्रीरामचरितमानसे अरण्यकाण्ड समाप्तः ॥ श्रीसीतारामचन्द्रार्पणमस्तु |