श्री गणेशाय नमः ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नमः ॥
उकलोनी कमलोद्‌भवाचें पत्र ॥ वाचिता जाहला सौमित्र ॥
सावध ऐके राजीवनेत्र ॥ सूर्यपुत्रादि कपि सर्वही ॥१॥
अनंतकोटीब्रह्मांडनायका ॥ हे दयार्णवा विश्वपाळका ॥
वैकुंठपते विश्वव्यापका ॥ मम जनका श्रीवल्लभा ॥२॥
हे राम सकळबंधछेदका ॥ हे राम साधुप्रतिपाळका ॥
दुष्टरजनीचरसंहारका ॥ जानकीनायका जगद्‌गु ॥३॥
हे राम जगदंकुरमूळकंदा ॥ साधुहृदयारविंदमिलिंदा ॥
निजजनचातकजलदा ॥ ब्रह्मानंदा परात्परा ॥४॥
संसारगजविदारक मृगेंद्रा ॥ दुःखपर्वतभंजन वज्रधरा ॥
निजभक्तचकोर सुधाकरा ॥ अतिउदारा सीताधवा ॥५॥
त्रिभुवनजनका दुःखहरणा ॥ जनकजामाता जनपाळणा ॥
जनकजापते जलजनयना ॥ जलदवर्णा जगत्पते ॥६॥
जय जय राम वेदोद्धारका ॥ कमठरूपासृष्टिपाळका ॥
नमो सकळ दैत्यांतका ॥ वराहवेषा दीनबंधू ॥७॥
नमो हिरण्यकश्यपमर्दना ॥ नमो त्रिविक्रम बलिबंधना ॥
नमो ब्राह्मणकुळपाळणा ॥ भार्गवकुठदिवाकरा ॥८॥
नभो पौलस्तिकुलविपिनदहना ॥ मीनकेतनाहिरहृदयजीवना ॥
नमो चतुर्दशलोकपाळणा ॥ मखरक्षणा रघुवीरा ॥९॥
जय जय विश्वपाळणा ॥ विश्वव्यापका विश्वकारणा ॥
विश्वमतिचाळका विश्वजीवना ॥ विश्वरक्षणा विश्वेशा ॥१०॥
नमो मायाचक्रचाळका ॥ नमो अज्ञानतिमिरांतका ॥
नमो वेदरूपा वेदपाळका ॥ वेदस्थापका वेदवंद्या ॥११॥
नमो कमलनाभा कमलजीवना ॥ नमो पापारण्यकुठारतीक्ष्णा ॥
नमो त्रिविधदाहतापशमना ॥ अनंतशयना अनंता ॥१२॥
नमो दशावतारचरित्रचाळका ॥ नमो अनंतब्रह्मांडनायका ॥
नमो अनंतवेषकारका ॥ ताटिकांतका पापहरणा ॥१३॥
नमो जननमरणरोगवैद्या ॥ सच्चिदानंदा स्वसंवेद्या ॥
मायातीता जगवंद्या ॥ भेदाभेदातीत तूं ॥१४॥
नमो सर्गस्थित्यंताकारका ॥ नमो कैवल्यपददायका ॥
अज अजित सर्वात्मका ॥ करुणालया सुखाब्धे ॥१५॥
जय जय षड्विकाररहिता ॥ नमो षड्गुणअलंकृता ॥
अरिषड्वर्गच्छेदप्रतापवंता ॥ शब्दातीता निरंजना ॥१६॥
तूं निर्विकार निरंजन ॥ आम्हांलागीं जाहलासि सगुण ॥
बंदींचे सोडवावे सुरगण ॥ पिशिताशन वधोनियां ॥१७॥
पितृवचनाचें करूनि व्याज ॥ कानना आलासी रघुराज ॥
पंचवटीस राहून सहज ॥ बहुत राक्षस वधियेले ॥१८॥
दशमुखें केलें सीताहरण ॥ त्याचे करावया गवेषण ॥
म्हणोनि किष्किंधेसी आगमन ॥ जाहलें तुझें श्रीरामचंद्रा ॥१९॥
शुद्धीलागीं रुद्रावतार ॥ अंजनीहृदयारविंदभ्रमर ॥
जो ब्रह्मांडासी देणार धीर ॥ तरला सागर निमिषार्धें ॥२०॥
अगाध मारुतीचे उड्डाण ॥ बहुतीं वाटेस केलें विघ्न ॥
परी तो अनिवारकिराण ॥ कोणासही नाटोपे ॥२१॥
पडलंकेसी येऊन हनुमंत ॥ राक्षसी संहारिल्या बहुत ॥
प्रवेशला क्रौंचेच्या मुखांत ॥ दांतांस दांत मेळवीं जों ॥२२॥
उदर फोडोनि आला बाहेर ॥ मग शोधिलें निकुंभिलानगर ॥
सुलोचना देखोनि सुंदर ॥ म्हणे हेचि होय जानकी ॥२३॥
तिजवरी घालावया पाषाण ॥ सिद्ध जाहला वायुनंदन ॥
मग तिचे शब्द पसिसतां पूर्ण सीता नव्हे कळलें हें ॥२४॥
मग अणुप्रामाण होऊन ॥ प्रवेशला लंकाभुवन ॥
विटंबिले सकळजन ॥ करूनि नग्न बिदीसी ॥२५॥
पत्र ऐकतां जनकजापती ॥ म्हणे धन्य धन्य वीर मारुती ॥
अद्‌भुत कर्तव्य अगाध शक्ति ॥ त्रिजगतीं ऐसा नाहीं ॥२६॥
ऐकोनियां विनोदरीती ॥ वानर गदगदां हांसती ॥
एकावरी एक पडती ॥ मुरकुंड्या वळती ऐकतां ॥२७॥
नाना वस्तु उत्तम आणून ॥ वानर टाकिती ओवाळून ॥
एक सप्रेमें हृदयीं धरून ॥ म्हणती धन्य बलाढ्य तूं ॥२८॥
पत्र वाचितां लक्ष्मण ॥ क्षणक्षणां करी हास्यवदन ॥
मागुती तटस्थ झाले हरिगण ॥ पत्र पुढें परिसती ॥२९॥
शोधिलें बिभीषणाचें घर ॥ कीर्तन ऐकोनि झाला निर्भर ॥
मग कुंभकर्णाचें मंदिर ॥ देखोनिया कंटाळला ॥३०॥
रावणस्त्रिया ऐशीं सहस्र ॥ तितुक्या शोधूनि वायुकुमर ॥
राक्षससभा विटंबिली समग्र ॥ तें अगाध चरित्र न वर्णवे ॥३१॥
रावणसेजे मंदोदरी ॥ म्हणे हीच होईल सीता सुंदरी ॥
तंव ते झाले घाबरी ॥ दुष्ट स्वप्न देखोनियां ॥३२॥
दशकंठास सांगे वर्तमान ॥ विषकंठप्रिय रघुनंदन ॥
त्याची सीता द्याहो सोडून ॥ परी रावण न मानी तें ॥३३॥
सीता पहावया पाठविली दूती ॥ तिच्या मागें गेला मारुती ॥
तों अशोकवृक्षातळीं सीता सती ॥ देखोनि कपि नमितसे ॥३४॥
पुढें मुद्रिका ठेवून ॥ वृक्षावरी बैसला एक क्षण ॥
अपार राक्षसी झोडून ॥ पाडिल्या तेथें पराक्रमें ॥३५॥
मुद्रिका देखोनि सीता सती ॥ शोकसमुद्रीं करी वस्ती ॥
मग पुढें येऊन मारुती ॥ प्रत्यक्ष भेटला तेधवां ॥३६॥
सांगितलें सकळ वर्तमान ॥ मग क्षुधेचें मिष करून ॥
विध्वंसिलें अशोकवन ॥ जें विस्तीर्ण तीस योजनें ॥३७॥
रावणे पाठविला दळभार ॥ त्याचा तेक्षणीं केला संहार ॥
मारूनि रावणाचे पुत्र ॥ शक्रजित विटंबिला ॥३८॥
मग म्यां हनुमंतासी प्रार्थून ॥ ब्रह्मपाशीं नेला बांधोन ॥
रावणासी शब्दशस्त्रेंकरून ॥ सभेसी निर्भत्सिलें हनुमंतें ॥३९॥
मारुतीस मारावया सत्वर ॥ पुच्छासी लाविला वैश्वानर ॥
स्नेहेंसहित वस्त्रें अपार ॥ गुंडाळोनी साक्षेपें ॥४०॥
पुच्छ पेटतां सत्वर ॥ उडोनि गेला वायुपुत्र ॥
तृतीय भाग लंकानगर ॥ जाळिलें क्षण न लागतां ॥४१॥
परी नवल वर्तलें अद्‌भुत ॥ लंका सुवर्णमय जाहली समस्त ॥
धन्य तो लोकाप्राणेशसुत ॥ थोर सामर्थ्य दाविलें ॥४२॥
मग सागरीं पुच्छ विझवून ॥ पुन्हां घेतलें जानकीचें दर्शन ॥
जैसें बाळ खेळतां श्रमून ॥ जननीपाशीं येत पैं ॥४३॥
ऐसें वाचतांचि सौमित्र ॥ ऐकतां घनश्यामगात्र ॥
रामें धावूनि वायुपुत्र ॥ हृदयीं धरिला सप्रेमें ॥४४॥
धन्य धन्य ते अंजनी ॥ ऐसें रत्‍न प्रसवली सद्‌गुणी ॥
मारुतीचें मुख कुरवाळोनी ॥ निजासनीं राम बैसे ॥४५॥
किष्किंधेहूनी रत्‍नें आणूनि ॥ ओवाळित मारुतीवरूनि ॥
म्हणे धन्य मारुतात्मज अवतारोनी ॥ ब्रह्मांड भरलें कीर्तीनें ॥४६॥
धन्य धन्य तो दिवस ॥ स्वामी स्वमुखें गौरवी विशेष ॥
तुच्द त्यापुढें सुधारस ॥ स्वर्गभोग सर्वही ॥४७॥
असो यावरी चापपाणी ॥ हृदयीं धरी दिव्यमणी ॥
श्रीरामासी वाटलें ते क्षणीं ॥ कीं जनकजा आणिली हनुमंतें ॥४८॥
म्हणे धन्य मारुती स्नेहाळा ॥ मज भेटविली जनक बाळा ॥
तुझा प्रताप उजळला ॥ निराळमंडपि अवघाचि ॥४९॥
एवढा सागर उल्लंघूनी ॥ जानकी आलासी घेऊनी ॥
तुवां उपकारऋणेंकरूनी ॥ मज बांधिले हनुमंता ॥५०॥
हनुमंत विचारी मनीं ॥ म्यां खुण आणिली सीतेचा मणी ॥
यालागीं कोदंडपाणी ॥ आनंदला अत्यंत ॥५१॥
मज थोर चुकी घडली तेथें ॥ जरी सीताचि आणितों येथें ॥
तरी आनंदें श्रावणारिसुतें ॥ भरलें असतें ब्रह्मांड ॥५२॥
मग मनीं विचारी सीताशोकहरण ॥ आतां काय झालें बळ क्षीण ॥
न लोटतां यामार्ध पूर्ण ॥ घेऊन येईन पद्माक्षी ॥५३॥
मग म्हणे जी रघुनाथा ॥ क्षण एक धीर धरीं आतां ॥
घेऊन येतों जनकदुहिता ॥ सकळ राक्षसां निवटोनी ॥५४॥
हनुमंत करी उड्डाण ॥ सावध जाहला सीतारमण ॥
म्हणे हनुमंता न करीं गमन ॥ आहे कारण बहु पुढें ॥५५॥
आवेशें निघाला मारुती ॥ नाटोपेच तो कवणाप्रती ॥
मग स्वयें धांवूनि रघुपती ॥ आवरीत हनुमंता ॥५६॥
उचलोनियां रघुनाथ ॥ निजस्कंधीं वाहे हनुमंत ॥
म्हणे लंकेसी नेतों त्वरित ॥ रावणासी वधावया ॥५७॥
तों उर्मिलापति आणि अर्कसुत ॥ धांविन्नले अंगद जांबुवंत ॥
चौघे हनुमंतासी आवरित ॥ परी तो सर्वथा नाटोपे ॥५८॥
चौघांसही उचलून ॥ उडों पाहे सीताशोकहरण ॥
म्हणे इतुकेची लंकेसी जाऊन ॥ असुर मर्दून येऊं आतां ॥५९॥
वरकड न्यावे जरी वानर ॥ तरी ते कैसे तरतील सागर ॥
यालागीं निवडक थोर थोर ॥ पांचजण नेऊं हे ॥६०॥
पांचजणांसी उचलून ॥ स्कंधीं वाहे वायुनंदन ॥
कीं तो पंचशृंगांचा पूर्ण ॥ नगोत्तमचि शोभला ॥६१॥
कीं पंच फळें लागलीं वृक्षासी ॥ तीं जड कदा न होती तयासी ॥
कीं उदयाद्रीवरी तेजोराशी ॥ पंच सूर्य उगवले ॥६२॥
असो घेऊनि पांचजण ॥ हनुमंत करूं पाहे गमन ॥
यावरी मंगळभगिनीचा रमण ॥ हनुमंतासी विनवीतसे ॥६३॥
मारुति ऐकें प्राणसखया ॥ विचाराविणें भलती क्रिया ॥
न करावी हे कदा चर्या ॥ श्रेष्ठांची असे पूर्वीहून ॥६४॥
ऐसें विनवितां रघुनंदन ॥ मग उतरले पांचही जण ॥
जनकजापतीचे चरण ॥ सप्रेमें धरिले हनुमंतें ॥६५॥
सुग्रीव जांबुवंत नळ नीळ ॥ वर्णिती अनिळात्मजाचें बळ ॥
यावरी तो तमालनीळ ॥ सभा करूनी बैसला ॥६६॥
श्रीराम पुसे मारुतीप्रती ॥ कैसी असे लंकेसी गती ॥
राक्षस वर्तती कोणें रीतीं ॥ काय आचरती पुण्यक्रिया ॥६७॥
यावरी चार्तुयरत्‍नाकर ॥ बोले लोकप्राणेशकुमर ॥
जैसा शक्र आणि अंगिराकुमर ॥ करिती विचार एकांतीं ॥६८॥
तीनशें गांव लांब लंका ॥ रेखोनि दाविली रघुनायका ॥
सकळ सदनांचीं करून संख्या ॥ ठायीं ठायीं दाखविली ॥६९॥
जे कां मर्गज पाषाण ॥ त्यांचीं पांच लक्ष गृहें जाण ॥
सात लक्ष दैदीप्यमान ॥ विटबंदी मंदिरें ॥७०॥
ताम्र आणि कांसें निखिळ ॥ तयांची पांच कोटी सदनें निर्मळ ॥
सुवर्णांची अत्यंत सबळ ॥ सात कोटी राघवेंद्रा ॥७१॥
हेमरत्‍नीं अलंकृत ॥ नवकोटी शिवालयें तेथ ॥
रुद्राभिषेक नैवेद्य बहुत ॥ त्रिकाळ चालविती राक्षस ॥७२॥
असुरांच्या गृहीं पूर्ण ॥ अग्निहोत्र वेदाध्ययन ॥
रुद्राक्षमाळा भूषण ॥ विभूति चर्चन करिती पैं ॥७३॥
मुख्य रावणें सुबुद्धीपूर्ण ॥ टाकिलीं वेदांचीं खंडें करून ॥
तप आचरती दारुण ॥ ठायीं ठायीं राक्षस ॥७४॥
ऐसें बोलतां वायुनंदन ॥ रघुनाथ झाला उदिग्न ॥
ऐसी लंका पुण्यपरायण ॥ ते मज सर्वथा नाटोपे ॥७५॥
ऐसें जेथें सत्कर्माचरण ॥ तेथें नांदे यश कीर्ति कल्याण ॥
तरी तें होता नये लंकाभुवन ॥ बहु यत्‍न करितांही ॥७६॥
तेव्हां क्षण एक रघुनाथ ॥ निवांत न बोले चिंताक्रांत ॥
भोंवते वानर तटस्थ ॥ पाहूं लागले ते काळीं ॥७७॥
मग श्रीराम म्हणे मारुती ॥ तुवां सांगितली राक्षसांची स्थिती ॥
परी दया क्षमा उपरती ॥ शांति विरक्ति मुख्य जया ॥७८॥
शौच आणि धर्मदान ॥ असुर करिती कीं अनुदिन ॥
यावरी सीतासंतापहरण ॥ काय वचन बोलिला ॥७९॥
क्षमा दया शुद्ध अंतर ॥ शौच दान धर्म पवित्र ॥
हें लंकेमाजीं अणुमात्र ॥ सर्वथाही नसेचि ॥८०॥
परम अधर्मी निर्दय असुर ॥ कापट्यचर्या तपें क्रूर ॥
अत्यंत खळ दुराचार ॥ मद्यप्राशक उन्मत्त ते ॥८१॥
मारुती वचन ऐकुनी ॥ हास्यमुख होय चापपाणी ॥
तरी लंका घेईन ये क्षणीं ॥ पापखाणी वसती तेथें ॥८२॥
अंतरीं दया क्षमा नाहीं ॥ मग व्रतें तपें जाळिसी काई ॥
तो जरी पढला शास्त्रें साही ॥ व्यर्थ काय ते वटवट ॥८३॥
नटांमाजील कामिन ॥ कीं कोलाटियाचें शूरत्व पूर्ण ॥
कीं भ्रष्टाचें तत्वज्ञान ॥ कीं शांति पूर्ण सर्पाची ॥८४॥
कीं विधवेचें नवयौवन ॥ कीं ग्रामथिल्लरींचें जीवन ॥
कीं अनामिकाचें रम्य सदन ॥ कीं मुखमंडन वेश्येचें ॥८५॥
कीं गर्भांधाचे विशाळ नयन ॥ कीं बधिराचे शोभायमान कर्ण ॥
कीं अजाकंठींचें स्तन ॥ कीं आचरण जाराचें ॥८६॥
कीं सावचोराचे गोड बोल ॥ कीं मैंदाची शांति खोल ॥
वाटपाडे निर्मळ ॥ निरंजनीं बैसले ॥८७॥
कीं दाट लागलें कंटकवन ॥ कीं दंभिकांचें व्यर्थ भजन ॥
तैसें भूतदयेवांचून ॥ ज्ञान ध्यान व्यर्थची ॥८८॥
त्याचा एकांत व्यर्थ देख ॥ जैसे बिळीं बैसले मूषक ॥
शांति त्याची जैसा बक ॥ मत्स्यहरणार्थ बैसला ॥८९॥
भस्म अंगीं चर्चित साचार ॥ जैसा उकिरडां लोळे खर ॥
कीं अरण्यांत वसती निरंतर ॥ वृक व्याघ्र जैसे कां ॥९०॥
तेणें तीर्थीं केला वास ॥ तरी काय थोडे आहे वायस ॥
तीर्थजळीं मंडूक विशेष ॥ वटवटती विशेषें ॥९१॥
तेणें पाहिल्या चौसष्ट कळा ॥ परी तितुक्या जाणाव्या विकळा ॥
दया क्षमेचा नसतां जिव्हाळा ॥ कळा त्या विकळा जाणिजे ॥९२॥
तेणें केलें वेदाध्ययन ॥ जैसा खरावरी वाहिला चंदन ॥
षड्रसपाकीं दर्वीं पूर्ण ॥ व्यर्थ जैसी फिरूनियां ॥९३॥
त्याचे वरिवरि कीर्तन ॥ कीं गोरियाचें गायन ॥
कीं मद्यपियाचें भाषण ॥ शब्दज्ञान तेसें त्याचें ॥९४॥
जैसें वृंदावनफळ ॥ वरिवरि दिसे निर्मळ ॥
कीं धोत्राफळ रसाळ ॥ फणसासम दिसे पैं ॥९५॥
अवघा वेळ चुना मथितां ॥ परी नवनीत नये हाता ॥
सिकताहरळ शिजवतां ॥ मवाळ नव्हे कल्पांतीं ॥९६॥
तुंबिनीचें अत्यंत कडू फळ ॥ शर्करेंत ठेविल्या सर्वकाळ ॥
परी तें अंतरीं गोड होईल ॥ हें कल्पांतीं घडेना ॥९७॥
चुना माखोनि वायस ॥ बळेंचि जाहला राजहंस ॥
परी जाय विष्ठा शोधावयास ॥ व्यर्थ वेष कासया ॥९८॥
यालागीं ऐक हनुमंता ॥ दया क्षमा हृदयीं नसतां ॥
जप तप ध्यान तत्वतां ॥ व्यर्थ गेलें निर्धारें ॥९९॥
तरी ते लंकावासी असुर ॥ करीन अवघ्यांचा संहार ॥
ऐकतां आनंदले वानर ॥ देती भुभुःकार एकदांचि ॥१००॥
असो ब्रह्मपत्र मागें वाचिलें ॥ तें विरिंचीनें होतें लिहिलें ॥
हनुमंतें लंकादहन केलें ॥ परी नगर झालें सुवर्णाचें ॥१॥
ते ऐकोनियां मात ॥ आश्चर्य करी कौसल्यासुत ॥
मग जांबुवंतासी पुसत ॥ हा वृत्तांत कैसा असे ॥२॥
तूं बहुकाळाचा पुरुष ॥ देखिलें ऐकिलें बहुवस ॥
तो ब्रह्मयाचा अंश ॥ अयोध्याधीश म्हणोनि पुसे ॥३॥
वयें गुण तपें बहुत ॥ वडील असे जांबुवंत ॥
सांगे पूर्वीचा वृत्तांत ॥ जैं लंका नगर वसत पैं ॥४॥
जें केलें गजेंद्रोद्धारण ॥ वेगें परतला रमारमण ॥
तों कर जोडूनि सुपर्ण ॥ क्षुधेनें बहु व्यापिला ॥५॥
मग बोले श्रीकरधर ॥ गजेंद्रनक्रांची कलेवरें थोर ॥
तीं भक्षून येई सत्वर ॥ ऐकोनि पक्षींद्र उडाला ॥६॥
नक्रगजेंद्रांचीं कलेवरें दोनी ॥ उरगारि घेऊन उडे गगनीं ॥
तों भृभंग पक्षी येऊनी ॥ विभाग मागे खगेंद्रा ॥७॥
गरुडें न लागतां एक क्षण ॥ भृभंगाचा घेतला प्राण ॥
जंबूवृक्षाची शाखा पाहून ॥ वैनतेय बैसला ॥८॥
तों साठिसहस्र वालखिल्यें ॥ तिहीं त्या शाखेसि टांगून घेतलें ॥
अरुणानुजें बळ तुळिलें ॥ तों शाखा विशाळ मोडली ॥९॥
शतयोजनें शाखा थोर ॥ पडतां मृत्यु पावतील विप्र ॥
शाखा हातीं मुखीं गजनक्र ॥ कश्यपसुत उडाला ॥११०॥
मग बोले विष्णुवहन ॥ म्हणे मी कोणास जाऊं शरण ॥
शाखा सोडितां ब्राह्मण ॥ साठ सहस्र मरतील ॥११॥
कश्यप बैसला अनुष्ठानीं ॥ त्यावरी पक्षें छाया धरिली गगनीं ॥
तों वरुतें पाहे विलोकुनी ॥ तंव सुत संकटीं पडियेला ॥१२॥
तेव्हां कश्यप ऋषीनें प्रार्थून ॥ खालीं उतरविले ब्राह्मण ॥
मग कश्यप म्हणे पुत्रालागून ॥ शाखा येथें न ठेवीं ॥१३॥
या शाखेकारणें पूर्ण ॥ मानव घेतील एकमेकांचा प्राण ॥
मग विहंगोत्तमें शाखा उचलून ॥ लंकागिरी वरी आला ॥१४॥
तिवडा पाय त्याचा रुतला ॥ तोच हा त्रिकूटाचल जाहला ॥
गरुडें आहार तेथें घेतला ॥ टाकूनि गेला शाखा तेथें ॥१५॥
त्यावरी मग लंका वसिन्नली ॥ ते सुवर्ण शाखा असे तळीं ॥
हनुमंतें लंका जाळिली ॥ मूस ओतली शाखेसी ॥१६॥
यालागीं सुवर्णाची लंका ॥ जाहली जाण अयोध्यानायका ॥
तों अर्कज म्हणे मुहूर्त निका ॥ ये समयीं असे पैं ॥१७॥
विजयादशमी नक्षत्र श्रवण ॥ ते दिवशीं निघाला रघुनंदन ॥
पूर्वी रघूनें हाचि मुहूर्त पाहून ॥ दिग्विजयासी गेला होता ॥१८॥
सर्व शुभ योग ते क्षणीं ॥ जयातिथि माळ घेऊनि ॥
दशकंठरिपूचे चरणीं ॥ मिठी घाली तेधवां ॥१९॥
साह्य सुग्रीव किष्किंधेश्वर ॥ उठले अठरा पद्में वानर ॥
बहात्तर कोटी रीस वीर ॥ त्यांचा नृपवर जांबुवंत ॥१२०॥
छप्पन्न कोटी गोलांगूळ ॥ भुभुःकार देती एकचि वेळ ॥
दणाणिलें उर्वीमंडळ ॥ धाकें निराळ कांपतसे ॥२१॥
काद्रवेयकुळभूषण तेव्हां ॥ सरसावित खालतीं ग्रीवा ॥
यज्ञवराहें दंत बरवा ॥ दृढ धरिला उचलोनी ॥२२॥
कूर्म पृष्ठी सरसावित ॥ दिग्गज जाहले भयभीत ॥
मंगळजननी कांपत ॥ भुभुःकार कानीं ऐकतां ॥२३॥
वनचर आणि खेचर ॥ भयभीत जाहले थोर ॥
धडके वाद्यांचा गजर ॥ नादें अंबर कोंदलें ॥२४॥
रथारूढ जैसा सहस्रकर ॥ कीं सौपर्ण श्रीकरधर ॥
हनुमंतस्कंधीं रघुवीर ॥ तैसा शोभला ते काळीं ॥२५॥
नंदीवरी बैसे कर्पूरगौर ॥ कीं ऐरावतारूढ सहस्रनेत्र ॥
अंगदस्कंधावरी सौमित्र ॥ त्याचपरी शोभला ॥२६॥
किरणचक्रीं विराजे तमारी ॥ कीं कुळाचळांमाजी कनकाद्री ॥
कीं निजगणांमाजी स्मरारी ॥ तैसा वानरीं राम वेष्ठिला ॥२७॥
कीं मंथावया क्षीरसागर ॥ मिळोनि निघाले सुरासुर ॥
तैसेच गर्जत वानर ॥ दक्षिणपंथें चालिले ॥२८॥
विशाळ वृक्ष उपडिती ॥ छत्र रामावरी धरिती ॥
वृक्ष पल्लव घेऊन हातीं ॥ चवरें विराजती रामावरी ॥२९॥
दशयोजन रुंद सेना जातां ॥ मार्गीं वानर म्हणती रघुनाथा ॥
आजी रावणा घालूं पालथा ॥ जनकदुहिता भेटवूं तुम्हां ॥१३०॥
एक बोले वानर वीर ॥ मी जाऊन मारीन दशवक्र ॥
एक वेद न लागतां क्षणमात्र ॥ मोट बांधून आणीन ॥३१॥
एक म्हणे स्वामी रघुनंदना ॥ ऐसें वाटतें माझिया मना ॥
रावणाच्या नासिकां कर्णां ॥ छेदून येईन झडकरी ॥३२॥
एक म्हणे एकलाचि जाईन ॥ लंका पालथी घालीन ॥
एकोनि सुखावे रघुनंदन ॥ म्हणे हे सुरगण अवतरले ॥३३॥
दक्षिणपंथे भार जात ॥ मार्गी कपि उचलिती पर्वत ॥
कंदुका ऐसे झेलित ॥ धांवताती आवेशें ॥३४॥
समुद्रतीरास आले भार ॥ भुभुःकार देती वानर ॥
तेणें भयभीत नदीश्वर ॥ जाहला परम ते काळीं ॥३५॥
जैसा वेद बोलत गेला अद्‌भत ॥ स्वरूप देखोनि जाहला तटस्थ ॥
तैसे वानरवीर समस्त ॥ समुद्रतीरीं स्थिरावले ॥३६॥
कीं राजहंसांच्या येऊन हारी ॥ स्थिरावती मानससरोवरीं ॥
तैसे ते समुद्रतीरीं ॥ कपि-केसरी तटस्थ ॥३७॥
दशयोजनें अद्‌भुत ॥ सेना उतरली ओतप्रोत ॥
असो लंकेमाजी वृत्तांत ॥ वर्तला तोचि परिसावा ॥३८॥
कपिसहित अयोध्याविहारी ॥ पातला सागराचे पैल तीरीं ॥
ऐसी ध्वनी लंकेमाझारी ॥ राक्षसेंद्रें आकर्णिली ॥३९॥
शक्रजितादि सकळ कुमर ॥ प्रहस्तादि प्रधान थोर थोर ॥
त्यांसहित विंशतिनेत्र ॥ बैसे विचार करावया ॥१४०॥
परम सचिंत द्विपंचवदन ॥ म्हणे शत्रु दंदशूक कृशान ॥
हे सर्वथा न म्हणावे लहान ॥ न लागतां क्षण विघ्न करिती ॥४१॥
तरी सहपरिवारें येऊन ॥ परतीरीं उतरला रघुनंदन ॥
हा आकळे ऐसा मंत्र कोण ॥ विचारूनि सांगा आतां ॥४२॥
एकला येऊन वानर ॥ जाळून गेला लंकानगर ॥
शुद्धि सांगोनि रामचंद्र ॥ घेऊन आला वेगेंसी ॥४३॥
ऐसें बोलतां द्विपंचवदन ॥ सकळ कुमर आणि प्रधान ॥
जाहले परम क्रोधायमान ॥ शस्त्रें तुळोनि बोलती ॥४४॥
ते नर वानर आणि ऋक्ष ॥ सहज आले आमुचे भक्ष ॥
कृपाळु आम्हांवरी विरूपाक्ष ॥ तेणेंच धाडोनि दीधले ॥४५॥
तुम्हीं चिंता न करावी साचार ॥ तुमचे शत्रूचा करूं संहार ॥
आम्ही येऊं न लागतां क्षणमात्र ॥ म्हणोनि शस्त्रें झाडिती ॥४६॥
शक्रजित अतिकायादि कुमर ॥ देवांतक नरांतक महोदर ॥
धूमा्रक्ष वज्रदंष्ट्री असुर ॥ म्हणती नर वानर क्षणें जिंकूं ॥४७॥
दूर असतां मृगनायक ॥ मागें निंदा जल्पती जंबुक ॥
कीं मिळोनि बहुत मंडूक ॥ वासुकीसी जिंकूं म्हणती ॥४८॥
तंव ते सभेमाजी बिभीषण ॥ येता झाला सभा देखोन ॥
जैसा वायस सभेंत येऊन ॥ राजहंस बैसला ॥४९॥
जो विवेकरत्‍नांचा किरीट ॥ कीं सद्‌गुणगंगेचा लोट ॥
कीं भाववैरागरींचा सुभट ॥ दिव्य हिरा प्रकाशला ॥१५०॥
विवेकभूमीचें निधान ॥ कीं भक्तिसमुद्राचें भरतें पूर्ण ॥
कीं ते परमार्थवनींचें सुमन ॥ अम्लान सुंदर विकासलें ॥५१॥
असो ऐसा बिभीषण थोर ॥ न्यायसिंधु सत्यसमुद्र ॥
सकळ खळांसी प्रत्युत्तर ॥ देता जाहला ते वेळे ॥५२॥
म्हणे वाचाळ तुम्ही परम दुर्जन ॥ महाकपटी अंतरमलिन ॥
दशमुखाभोंवतें मिळोन ॥ नानाकुतर्क करीतसां ॥५३॥
यश धैर्य सकळ सद्‌गुण ॥ सभाग्याची करणी ऐकोन ॥
परम खेद मानिती दुर्जन ॥ नसतें दूषण लाविती ॥५४॥
परम कुमति जो बळहीन ॥ मागें निंदा जल्पे रात्रंदिन ॥
समरभूमीसी पळे उठोन ॥ हे तों लक्ष्मण श्वानाचें ॥५५॥
सकळ दळासमवेत ॥ जिंकू म्हणतां अयोध्यानाथ ॥
तरी येथें एकलाचि हनुमंत ॥ आला होता निजबळें ॥५६॥
जैसें करतळींचें आचमन ॥ कीं गोवत्सपदींचें जीवन ॥
तैसा ज्याचे दृष्टी समुद्र पूर्ण ॥ लंघोनि क्षणें आला तो ॥५७॥
तेणें विध्वंसिलें सकळ नगर ॥ रावणसभा नागविली समग्र ॥
कोट्यानकोटी निशाचर ॥ अशोकवनीं संहारिले ॥५८॥
राजसुत मारिले समस्त ॥ विवरीं कोंडिला शक्रजित ॥
लंका जाळून अद्‌भुत ॥ पुरुषार्थ तेणें दाविला ॥५९॥
ते वेळे तुमचें बळ ॥ काय जाहले होतें विकळ ॥
आतां रावणाभोंवते सकळ ॥ पुरुषार्थ सांगतां ॥१६०॥
नाना पाखंडी दुर्जन यवन ॥ इहीं वेदांसी ठेविलें दूषण ॥
परी वंदिती कीं विद्वज्जन ॥ ज्ञानसंपन्न धर्मात्मे ॥६१॥
कमळासी निंदिती दर्दुर ॥ परी सहसा न विटेचि भ्रमर ॥
चंद्रासी निंदिती तस्कर ॥ परी ते चकोर आनंदती ॥६२॥
खळ ते निंदती पंडित ॥ परी कुशल वंदिती समस्त ॥
वायस मुक्तें वोसंडित ॥ परी मराळ न वीटती ॥६३॥
मूढासी न कळे कस्तुरी ॥ पंक म्हणोनि टाकिती दूरी ॥
परी श्रीमंत अहोरात्री ॥ हृदयीं शिरी धरिताती ॥६४॥
दिवाभीता नावडे अर्क ॥ परी आनंदती चक्रवाक ॥
अंधें टाकिलें रत्‍न ॥ सुरेख ॥ परी परिक्षक संरक्षिती ॥६५॥
तैसा जगद्वंद्य रघुवीर ॥ जयासी हृदयीं ध्याय उमावर ॥
कमलोद्‌भव सहस्रनेत्र ॥ सहस्रवक्र स्तवी जया ॥६६॥
सनकादिक हृदयीं ध्याती ॥ जो वेद उदयाचळींचा गभस्ती ॥
तो हा पुराणपुरुष आला व्यक्ती ॥ मूळप्रकृतीसमवेत ॥६७॥
ब्रह्मांडनगरस्तंभ अद्‌भुत ॥ मायाचक्रचाळक शाश्वत ॥
दशरथाचा पुण्यपर्वत ॥ श्रीरामरूपें प्रगटला ॥६८॥
तैसा वेदवंद्य रघुवीर ॥ त्यासी तुम्ही निंदितां पामर ॥
रावणासी झोंबला कामविखार ॥ भुलला साचार म्हणोनी ॥६९॥
कार्तवीर्याचे बंदी जाऊन ॥ पडिला होता द्विपंचवदन ॥
परम पुरुषार्थी सहस्रार्जुन ॥ भृगुनंदनें वधिलें त्यासी ॥१७०॥
जो क्षत्रियांतक प्रळयरुद्र ॥ त्यास जिंकी हा रामचंद्र ॥
मतिहीन झाला विंशतिनेत्र ॥ नोळखे स्वरूप तयाचें ॥७१॥
वनचर न होती द्रुमपाणी ॥ अवघे अवतरले सुधापानी ॥
अजून तरी हें मनीं जाणोनी ॥ जानकी द्वावी रामचंद्रा ॥७२॥
चंड कोदंड अद्‌भुत ॥ रावणासी नुचले जड बहुत ॥
तें दुखंड करी रघुनाथ ॥ सकळ रायांदेखतां ॥७३॥
यालागीं सागरपैलापारीं ॥ रामचंद्र जों आहे दूरी ॥
तों मंगळजननीची कुमरी ॥ राघवेंद्रा समर्पावी ॥७४॥
ऊर्मिलाजीवनाची चापरेखा ॥ नुलंघवेचि तुज दशमुखा ॥
यालागीं त्रिभुवननायका ॥ जानकी नेऊन भेटवीं ॥७५॥
जानकीस भेटवी रघुनंदन ॥ बंदींचे सोडवी सुरगण ॥
मग चंद्रार्कवरी कल्याण ॥ पुत्रपौत्रीं नांदसी ॥७६॥
माझीं वचनें वाटती कठीण ॥ परी पुढें गोड अमृताहून ॥
औषध आधीं कटुवट पूर्ण ॥ परी रोगहरण पुढें करी ॥७७॥
गोड अत्यंत नाबदी साखर ॥ मुखीं घालितां कडकड फार ॥
परी गोडी ते अपार ॥ तैसीं साचार वचनें माझीं ॥७८॥
तुरट वाटे आमलक ॥ परी पुढें गोडी दे अधिक ॥
तैसीं माझीं वचनें दुःखमोचक ॥ हृदयीं धरी दशकंधरा ॥७९॥
पिता पढवी पुत्रालागून ॥ त्यास वाटे विषासमान ॥
परी पुढें गोड सुधेहून ॥ महिमा पूर्ण वाढे जेव्हां ॥१८०॥
अशुभ चिन्हें अत्यंत ॥ लंकेमाजी होती बहुत ॥
क्षणक्षणां उल्कापात ॥ नभ थरथरतें वाटतसे ॥८१॥
जलदजाळ नसे किंचित ॥ रुधिरधारा मेघ वर्षत ॥
दुष्ट स्वप्नें अत्यंत ॥ मंदोदरीस जाणविती ॥८२॥
विगतधवा स्त्रिया येऊन ॥ ओटी भरिती मृत्तिका घेऊन ॥
मंगळसूत्र तोडून ॥ कृष्णवस्त्रपुरुष नेतसे ॥८३॥
यालागीं दशवदना तूं सज्ञान ॥ टाकिलीं वेदांचीं खंडें करून ॥
तरी जाणत जाणतां कृशान ॥ पदरीं कैसा बांधिसी ॥८४॥
समजोनिया विष दारुण ॥ कां करावें बळें प्राशन ॥
दंदशूक ओळखून ॥ मग कां उशीं करावा ॥८५॥
खदिरांगार जाणोन ॥ मग कां वरी करावें शयन ॥
उदरीं पाषाण बांधोन ॥ महाडोहीं कां निघावें ॥८६॥
ऐसें बोलतां बिभीषण ॥ तटस्थ जाहले सभाजन ॥
क्रोधें व्याप्त रावण ॥ मौन धरून उगाचि ॥८७॥
बिभीषणासी म्हणे प्रहस्त ॥ उगेच बैसा हो निश्चित ॥
सभेंत बोलतां अनुचित ॥ मृत्यु पावाल निर्धारें ॥८८॥
तुम्ही राजबंधु म्हणवितां जाण ॥ परी शतमूर्खाहूनि बुद्धिहीन ॥
तुम्हांस नाहीं चातुर्यज्ञान ॥ तरी उठोन गृहा जावें ॥८९॥
सक्रोधें बोलें इंद्रजित ॥ तूं अनुचित बोललासी सभेंत ॥
तुज आतांचि वधितों यथार्थ ॥ परी पितृव्य म्हणोनि शंकलों ॥१९०॥
शक्रजित म्हणे दशमुखा ॥ हा तुमचा बंधु सखा ॥
परी हा शत्रुचा पक्षपाती देखा ॥ अनर्थकारक दिसतसे ॥९१॥
बिभीषण म्हणे तूं चांडाळ ॥ महाकपटी कृतघ्न खळ ॥
तुमचे संगतीनें भूपाळ ॥ मतिमंद जाहला ॥९२॥
अंकुशें आकर्षिजे वारण ॥ भुजंग आकळिजे मंत्रेंकरून ॥
राजमती आकळिती प्रधान ॥ परम सज्ञान चतुर जे ॥९३॥
माजला अत्यंत कृशान ॥ तो विझविजे जळेंकरून ॥
कीं क्रोधोर्मी अति दारुण ॥ सद्विवेकें आकर्षिजे ॥९४॥
नृपें करितां अनुचित करणी ॥ तत्काळ आवरिजे प्रधानीं ॥
परी तुम्ही अवघे पापखाणी ॥ निर्दय आणि कृतघ्न ॥९५॥
राजा आधींच अत्यंत खळ ॥ प्रधान मिळाला अमंगळ ॥
मग अविवेक वाढे प्रबळ ॥ कुबुद्धिकल्लोळ उठती पैं ॥९६॥
शंख करावयाची हौस गहन ॥ त्यांत पातला मास फाल्गुन ॥
कीं स्त्रीराज्यांतील पारिपत्य पूर्ण ॥ जारासी प्राप्त जाहलें ॥९७॥
आधींच चाहाड तस्कर ॥ त्यावरी पाठिराखा नृपवर ॥
कीं उन्मत्तासी सरोवर ॥ प्राप्त जाहलें मद्याचें ॥९८॥
तैसा कुबुद्धीनें वेष्टिला दशवदन ॥ तैसेंच तुम्ही मिळालां प्रधान ॥
जैसे वृकाचे सदनीं श्वान ॥ कारभारी जाहलें ॥९९॥
अरे तुझें मरण आलें जवळी ॥ म्हणोनि आणिली जनकबाळी ॥
अयोध्याप्रभु प्रतापबळी ॥ आला निकट काळ तुझा ॥२००॥
रावणें अनुचित कर्म मांडिलें ॥ म्हणोनि मातेनें मज प्रेरिलें ॥
यालागीं तुम्हांतें बोलिले ॥ मनीं धराल म्हणोनी ॥१॥
परी होणार बळिवंत ॥ तुम्ही नायकाचि उन्मत्त ॥
सीता न द्याल तरी निश्चित ॥ कुळक्षय होईल तुमचा ॥२॥
ऐसें ऐकतां रावण ॥ क्रोधें व्यापिला परिपूर्ण ॥
बिभीषणावरी शस्त्र घेऊन ॥ परम आवेशें धांविन्नला ॥३॥
बिभीषण केवळ परम भक्त ॥ तयासी रक्षिता रघुनाथ ॥
तो रावणाचा उपटला हात ॥ शस्त्र पडलें धरेवरी ॥४॥
मागुता धांवे रावण ॥ इंद्रजितें धरिला आवरून ॥
मग झाडिला वाम चरण ॥ तो लागला बिभीषणासी ॥५॥
बिभीषण केवळ शांत ॥ निर्मत्सर भेदरहित ॥
रावणासी मागुती म्हणत ॥ सखा रघुनाथ करीं कां रे ॥६॥
बिभीषण क्षमाशील पूर्ण ॥ वानिती सकळ राक्षसगण ॥
तो माता कैकसी येऊन ॥ सांगें हित बिभीषणा ॥७॥
म्हणे पुत्रासी तूं ऊठ आतां ॥ शरण जाईं रघुनाथा ॥
जो वज्रपंजर शरणागता ॥ भवव्यथा वारील तो ॥८॥
माझे उदरा आलासी साचार ॥ करीं माझा उद्धार ॥
तनुमनधनेंसी सत्वर ॥ शरण जाईं रघुवीरा ॥९॥
सांडोनि सकळ मायाचिंता ॥ शरण जावें जानकीनाथा ॥
रावणें क्षय केला तत्वतां ॥ तूं जाय परता येथूनी ॥२१०॥
जे बळेंचि विष भक्षिती ॥ शहाणे न बैसती त्यांचे पंक्ती ॥
तरी तूं सखा करी रघुपती ॥ नाश कल्पांतीं नव्हे तूंतें ॥११॥
ऐकोनि मातेचें वचन ॥ बिभीषणें केलें साष्टांग नमन ॥
घेऊनि चौघेजण प्रधान ॥ उभा ठाकला ते काळीं ॥१२॥
रावणासी म्हणे बिभीषण ॥ मी श्रीरामासी जातो शरण ॥
तूं ज्येष्ठबंधु म्हणोन ॥ पुसतों तुज मागुती ॥१३॥
ऐसें बोलोनि त्वरित ॥ बिभीषण उडाला अकस्मात ॥
चौघां प्रधानांसमवेत ॥ सर्वांदेखतां ते काळीं ॥१४॥
जैसें कलेवर सांडून ॥ एकदांच निघती पंचप्राण ॥
कीं पांचही दिवाकर मिळोन ॥ अस्ताचळावरी चालिले ॥१५॥
कीं कल्पांतीं पंचमहाभूतें ॥ जाती स्वरूपास मिळावयातें ॥
तैसे शरण जनकजापतीतें ॥ पांचही जाती त्वरेंनें ॥१६॥
श्रीरामविजय ग्रंथ सुंदर ॥ हाचि केवळ रामेश्वर ॥
आवडीच्या कावडी भरोनि सत्वर ॥ सभक्त नर धांवती ॥१७॥
भाव प्रयागींचें प्रेमोदक ॥ जे या रामेश्वरावरी करिती अभिषेक ॥
त्यांचे मनोरथ अयोध्यानायक ॥ सत्य परिपूर्ण करील ॥१८॥
अयोध्याधीशा ब्रह्मानंदा ॥ श्रीधरवरदा वेदवंद्या ॥
छेदोनियां अविद्याभेदा ॥ अभंग पदा देशी कीं ॥१९॥
स्वस्तिश्री रामविजय ग्रंथ सुंदर ॥ संमत वाल्मिक नाटकाधार ॥
सदा परिसोत भक्त चतुर ॥ द्वाविंशतितमोऽध्याय गोड हा ॥२२०॥
॥ श्रीसीतारामचंद्रार्पणमस्तु ॥