श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥
श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नमः ॥
ॐ नमोजी पुराणपुरुषा ॥ श्रीमद्‌भीमातटविलासा ॥
दिगंबरा अविनाशा ॥ ब्रह्मानंदा जगद्‌गुरो ॥१॥
जय जय जगद्‌वंद्या पूर्णब्रह्मा ॥ अजअजित आत्मयारामा ॥
नीलग्रीवहृदयविश्रामा ॥ पूर्णनंदा परात्परा ॥२॥
जयजय मायाचक्रचालका ॥ मायातीता विरिंचिजनका ॥
सकळचित्तरीक्षका ॥ निजजनरक्षका करुणाब्धे ॥३॥
कमलोद्‌भव वैकुंठ कर्पूरगौर ॥ अंबिका गजवदन दिनकर ॥
हीं स्वरूपें तुझी साचार ॥ तूं निर्विकार सर्वदा ॥४॥
मंगळकारक तूं गजवदन ॥ मंगळारंभीं तुझेंचि नमन ॥
मंगळजननीवरी करितां लेखन ॥ तुझे गुण न सरती ॥५॥
रातोत्पलें सुकुमार बहुत ॥ तैसे चरतळवे आरक्त ॥
प्रपद गौर नूपुरांसहित ॥ ध्याती भक्त हृदयांतरीं ॥६॥
क्षीरावर्णवश्वेतांबर ॥ कीं कांसेसी लागला क्षीरसागर ॥
कीं निर्दोष यश पवित्र ॥ वसनरूपें आकारलें ॥७॥
अरुणसंध्यारागमिश्रित ॥ तैसी उटी दिसे आरक्त ॥
कीं मंदराचळ सिंदूर चर्चित ॥ चारी हस्त विराजती ॥८॥
भक्तांचा मनोवारण अनिवार ॥ नावरेचि कदा साचार ॥
तो आकर्षावया निर्धार ॥ विवेकांकुश धरियेला ॥९॥
भावें जे शरण येती अज्ञानजन ॥ त्यांचें छेदावया अविद्याविपिन ॥
यालागीं ऊर्ध्व फरश धरून ॥ सिद्ध गजानन सर्वदा ॥१०॥
हातीं झळके लीलाकमळ ॥ जें अम्लान न विटे सर्वकाळ ॥
तेणें पुजूं इच्छी भक्त प्रेमळ ॥ जे कां निर्मळ अंतर्बाह्य ॥११॥
जैसे कल्पांतविजूचे उमाळे ॥ तैसे अलंकार अंगीं मिरवले ॥
नक्षत्रपुंज गुणीं ओंविले ॥ तेवीं मुक्ताहार डोलती ॥१२॥
हृदयकाशीं सुरेख ॥ पदक झाला तो मृगांक ॥
क्षयरहित निष्कलंक ॥ निजसुखें सुरवाडला ॥१३॥
भक्तांसी विघ्ने येती प्रचंडें ॥ तीं जो आकळी शुंडादंडें ॥
कल्पांत विजूचेनि पाडें ॥ एकदंत झळकतसे ॥१४॥
दिगंतचक्रीं तेज न समाय ॥ तैसीं कुंडलें झळकती मणिमय ॥
किंवा चंद्र आणि सूर्य ॥ कुंडलरूपें तळपती ॥१५॥
मुगुटीं झळकती रत्‍नकळा ॥ तेणें नभमंडप उजळला ॥
आदिपुरुष हा साकारलां ॥ वरदान द्यावया कवीतें ॥१६॥
ऐसा महाराज गजवदन ॥ वरदहस्तें दावी चिन्ह ॥
करी रामकथाबीजारोपण ॥ त्यासी जीवन घालीन मी ॥१७॥
ऐसा उगवतां वरदचंद्र ॥ तेणें उल्हासे कविहृदयसमुद्र ॥
साहित्यभरतें अपार ॥ असंभाव्य दाटलें ॥१८॥
जयजय गजवदना निरुपमा ॥ अगाध न वर्णवे तव महिमा ॥
तुझिया गुणांची पावावया सीमा ॥ कैसा सरता होईन मी ॥१९॥
काखेंसी मेरू घेऊनि देखा ॥ कैसी नृत्य करील पिपीलिका ॥
कैसे ब्रह्मांड उचलेल मशका ॥ भृगोळ मक्षिका केविं हलवी ॥२०॥
चंद्रासी कर्पूराचें उटणें ॥ वासरमणीस दर्पण दावणें ॥
हिमनगासी वारा घालणें ॥ मेघासी अर्पणें उदकांजुळी ॥२१॥
सुरतरूपुढें ठेविजे बदरीफळ ॥ मलयाचळासी धूपपरिमळ ॥
कामधेनूसी शुष्कतृणकवळ ॥ आणोनियां समर्पिलें ॥२२॥
क्षीरसिंधूसी समर्पिजे अजाक्षीर ॥ कनकाद्रीपुढें ठेविजे गार ॥
तैसें प्राकृतबोलें अपार ॥ तुझें महत्त्व केविं वर्णूं ॥२३॥
परी जो जो छंद घेत बाळक ॥ तो स्नेहेंकरोनी पुरवी जनक ॥
तरी हा रामविजय सुरेख ॥ सिद्धि पावो तव कृपें ॥२४॥
आतां नमूं सरसिजोद्‌भवकुमारी ॥ जे विलसे सदा कविजिह्वाग्रीं ॥
जिच्या प्रसादें मुकाही करी ॥ वाचस्पतीसीं संवाद ॥२५॥
जे आनंदसरोवरमराळिका ॥ जे चातुर्यचंपककळिका ॥
जे निजकृपेची करूनि नौका ॥ कविबाळका परतीरा नेत ॥२६॥
कृपें तुझ्या विरिंचिकुमारी ॥ जन्मांध होती महाजोहरी ॥
अतिमूढ तो वेदार्थ करी ॥ शक्रपदीं निर्धारीं रंक बैसे ॥२७॥
अंबे तूं कविहृदयाब्जभ्रमरी ॥ कीं निजानंदसागरींची लहरी ॥
वाग्वल्ली तूं बैसोनि जिह्वाग्रीं ॥ विरूढें सफळ सर्वदा ॥२८॥
विवेकहंस शुद्ध धवळ ॥ त्यावरी तुझें आसन अचळ ॥
तप्त कांचन जैसें सुढाळ ॥ तैसें निर्मळ निजांग तुझें ॥२९॥
शुभ्र कंचुकी शुभ्र अंबर ॥ दिव्य मुक्तनग अळंकार ॥
निजबोधवीणा घेऊन सुस्वर ॥ गायन करिसी स्वानंदें ॥३०॥
ऐकतां शारदेचें गायन ॥ तन्मय विधि विष्णु ईशान ॥
अंबे तुझें सौंदर्य पाहोन ॥ मीनकेतन तटस्थ ॥३१॥
रंभा ऊर्वशी तिलोत्तमा ॥ सावित्री अपर्णा मुख्य रमा ॥
तुझ्या चातुर्यसमुद्राची सीमा ॥ त्याही कदा न पावती ॥३२॥
अंबे तुझे गुण केविं वर्णावे ॥ केवीं अर्कास अर्कीसुमनें पूजावें ॥
अंबर मुष्टींत केविं सांठवे ॥ पल्लवीं बांधवे वायु कैसा ॥३३॥
न करवे उर्वीचें वजन ॥ न गणवे सिंधूचें जीवन ॥
सप्तावरणें भेदोन ॥ मशक केविं जाऊं शके ॥३४॥
ऐकोनि बाळकाचीं वचनें ॥ जननी हृदयीं धरी प्रीतीनें ॥
तैसें सरस्वतीनें निजकृपेनें ॥ घातलें ठाणें जिह्वाग्रीं ॥३५॥
माझें मन मूढ चकोर ॥ कुहूमाजी इच्छी रोहिणीवर ॥
तरी सरस्वती कृपाळु थोर ॥ शुद्ध बीज प्रकटली ॥३६॥
बीजेपासून चढत्या कळा ॥ तों तों चकोरांसी अधिक सोहळा ॥
तैसी येथें रघुनाथलीळा ॥ चढेल आगळा रस पुढें ॥३७॥
ज्ञानाचे अनंत डोळे ॥ उघडिले एकेचि वेळे ॥
आतां वंदू श्रीगुरूचीं पाऊलें ॥ जयाचेनि प्रगटलें दिव्य ज्ञान ॥३८॥
जो अज्ञानतिमिरच्छेदक ॥ जो प्रकट वेदांतज्ञानार्क ॥
तो ब्रह्मानंदमहाराज देख ॥ परमाद्‌भुत महिमा जयाचा ॥३९॥
जो कां पांडुरंगभक्त नर विख्यात ॥ जो भक्त भीमातीरीं समाधिस्थ ॥
तो यतिराजमहिमा अद्‌भुत ॥ कवण वर्णूं शके पैं ॥४०॥
जागृती स्वप्न सुषुप्ति तुर्या पूर्ण ॥ या चार अवस्थांवरी ज्याचें आसन ॥
उन्मनीही निरसोन ॥ स्वसुखें पूर्ण समाधिस्थ ॥४१॥
चांदिणें कैचें नसतां मृगांक ॥ किरणें कैचीं नुगवतां अर्क ॥
जीवनावांचोनि बीजीं देख ॥ अंकुर सहसा फुटेना ॥४२॥
जरी नेत्रेंवीण दिसे पदार्थ ॥ मंथनेंवीण जरी निवडे नवनीत ॥
तरी सद्‌गुरूवांचोनि परमार्थ ॥ ठायीं न पडे जीवासी ॥४३॥
वर नसतां व्यर्थ वऱ्हाड ॥ शिर नसतां कायसें धड ॥
तैसें गुरुकृपेंवीण काबाड ॥ तपें व्रतें साधनें ॥४४॥
अजनेंवीण न सांपडे निधान ॥ गायत्रीवीण ब्राह्मणपण ॥
सीमा कैंची ग्रामावीण ॥ तैसें गुरूवीण ज्ञान नोहे ॥४५॥
म्हणोनि तनुमनधनेंसी अनन्य ॥ ब्रह्मानंदस्वामीस शरण ॥
आरंभिली श्रीरामकथा गहन ॥ ग्रंथ संपूर्ण सिद्धी पावो ॥४६॥
ऐसें ऐकतां सप्रेम बोल ॥ बोलिला श्रीगुरू दयाळ ॥
चकोराकारणें उतावेळ ॥ मृगांक जैसा उगवे पैं ॥४७॥
कीं चातकालागीं धांवे जलधर ॥ कीं क्षुधितापुढें क्षीरसागर ॥
कीं कल्पतरू शोधीत आला घर ॥ दरिद्रियाचें साक्षेपें ॥४८॥
तैसा श्रीगुरू दयासागर ॥ तेणें दिधला अभय वर ॥
म्हणे सिद्धि पावेल साचार ॥ रामविजय ग्रंथ हा ॥४९॥
आतां वंदूं संतसज्जन ॥ जे वैराग्यवनीचें पंचानन ॥
कीं ज्ञानांबरींचे चंडकिरण ॥ उदय अस्त नसे जयां ॥५०॥
जे भक्तसरोवरीचें राजहंस ॥ जे कां अविद्यारण्यहुताश ॥
कीं ते पद्महस्ती विशेष ॥ भवरोगा वैद्य होती ॥५१॥
कीं जीव पावे आपले पदासी ॥ ऐसा मुहूर्त देणार ते ज्योतिषि ॥
कीं ते पंचाक्षरी स्वप्रतापेंसीं ॥ पंचभूतांसी पळविती ॥५२॥
कीं ते दैवीसंपत्तीनें भाग्यवंत ॥ मुमुक्षूंसी करिती दरिद्ररहित ॥
कीं ते दयेचीं अद्‌भुत ॥ गोपुरें काय उंचावलीं ॥५३॥
संत श्रोते चतुर पंडित ॥ माझें बोलणें आरुष अत्यंत ॥
जैसा सरस्वतीपुढें मूढ बहुत ॥ वाग्विलास दावीतसे ॥५४॥
सूर्यापुढे जैसा दीप देख ॥ कीं जान्हवीस न्हाणावया थिल्लरोदक ॥
कीं कनकाद्री जो अति सुरेख ॥ त्यासी अलंकार पितळेचे ॥५५॥
कामधेनूस अर्पिलें अजाक्षीर ॥ चंद्रासी शीतळ करी रंभापुत्र ॥
कल्पतरु कल्पिलें देणार ॥ त्यासी निंबोळ्या समर्पिल्या ॥५६॥
रत्‍नाकरापुढें कांच समर्पिली ॥ तैसी माझी हे आरुष बोली ॥
परी तुम्ही प्रीति बहु ठेविली ॥ प्राकृत शब्दीं नवल हें ॥५७॥
विष्णूसी भूषणें अपार ॥ परी तुळसीवरी आवडी थोर ॥
कीं पार्वतीपतीस बिल्वपत्र ॥ भक्तीं वाहतां आवडे ॥५८॥
रायें दासीस पाठीं घालितां ॥ तिची सर्वांवरी चाले सत्ता ॥
थोड्या मोलाचे अळंकार लेतां ॥ जनसमस्तां थोर दिसे ॥५९॥
म्हणोनि तुम्ही संत प्रभु थोर ॥ तुमचा महिमा न वर्णवे अपार ॥
मोटेंत बांधवेल समीर ॥ चरणीं अंबर क्रमवेल पैं ॥६०॥
गणवतील पृथ्वीचे रजःकण ॥ मोजवेल सिंधूचें जीवन ॥
कनकाद्रीचा चेंडू करून ॥ उडविजेल सर्वथा ॥६१॥
भोगींद्रमस्तकींचा मणी ॥ आणवेल एखादे क्षणीं ॥
सूर्य जातां धरवेल गगनीं ॥ नक्षत्रें गुणीं ओंविजेतील ॥६२॥
काढवेल शशिमंडळीचें अमृत ॥ मोडवतील ऐरावतीचे दांत ॥
कीं दिग्गज आणोन समस्त ॥ एके ठायीं बांधिजेतील ॥६३॥
तुरंग करूनि प्रभंजन ॥ करवेल सर्वत्र गमन ॥
परी न कळे संतांचें महिमान ॥ जे ब्रह्मानंदें पूर्ण सदा ॥६४॥
तों संत बोलती आनंदघन ॥ मन निवालें तव बोल ऐकून ॥
आम्ही करूं इच्छितों रामकथा श्रवण ॥ वरी दृष्टांत गोड तुझे ॥६५॥
मेरू सुंदर रत्‍नेंकरून ॥ कीं नक्षत्रें मंडित गगन ॥
कीं वृक्ष फळीं परिपूर्ण ॥ तैसा दृष्टांतें ग्रंथ शोभे ॥६६॥
कीं शांति क्षमा दया विशेष ॥ तेणें मंडित सत्पुरुष ॥
कीं परिवारासहित नरेश ॥ दृष्टांत सुरस ग्रंथीं तैसे ॥६७॥
आधींच भूक लागली बहुत ॥ त्याहीवरी वाढिलें पंचामृत ॥
कीं दुर्बळासी अकस्मात ॥ कल्पतरु भेटला ॥६८॥
कन्यार्थी हिंडतां भूमंडळ ॥ त्यासी राजकन्या घाली माळ ॥
कीं रोगीयासी रसायन निर्मळ ॥ अकस्मात जोडलें ॥६९॥
आतां बहु टाकोनि शब्दजाळ ॥ बोलें रामकथा रसाळ ॥
जैसी सिकता सांडोनि मराळ ॥ मुक्ताफळेंचि सेविती ॥७०॥
कीं कोशगृहीं प्रवेशोनी ॥ भांडारी रत्‍नें काढी निवडोनि ॥
कीं दोष टाकून सज्जनीं ॥ उत्तम गुण स्वीकारिजे ॥७१॥
ऐसे संतांचें बोल परिकर ॥ ऐकोनी ब्रह्मानंदें श्रीधर ॥
साष्टांग घालोनि नमस्कार ॥ म्हणे सादर परिसिजे ॥७२॥
असंभाव्य श्रीरामचरित्र ॥ शतकोटि ग्रंथ सविस्तर ॥
वाल्मीक बोलिला अपार ॥ कथासमुद्र अगम्य ॥७३॥
जो सत्यवतीहृदयरत्‍न ॥ कथी जगद्‌गुरु पराशरनंदन ॥
तें व्यासोक्त रामायण ॥ कोणा संपूर्ण न वर्णवे ॥७४॥
वसिष्ठें कथिलें निश्चितीं ॥ तें वासिष्ठरामायण म्हणती ॥
शुकें कथिलें नानारीतीं ॥ शुकरामायण बोलती तया ॥७५॥
जो अंजनीहृदयारविंदभ्रमर ॥ तेणें पाहोन श्रीरामचरित्र ॥
कथिलें नाटकरामायण साचार ॥ अपार चरित्र निजमुखें ॥७६॥
जो परम विश्वासें श्रीरामासी शरण ॥ शक्रारिजनकबंधु बिभीषण ॥
तेणें रामचरित्र कथिलें पूर्ण ॥ बिभीषणरामायण म्हणती तया ॥७७॥
कमलोद्‌भव विष्णुसुत ॥ तेणें नारदासी कथिलें हें चरित्र ॥
तें ब्रह्मरामायण अद्‌भुत ॥ उमेसी सांगत शिव रामायण ॥७८॥
जो कलशोद्‌भव महामुनी ॥ जेणें जलधि आटिला आचमनेंकरूनी ॥
तेणें रामकथा ठेविली विस्तारोनी ॥ अगस्तिरामायण म्हणती तया ॥७९॥
भोगींद्र कथी सर्पांप्रती ॥ तें शेषरामायण बोलिजे पंडितीं ॥
अध्यात्मरामायण समस्तीं ॥ ऋषींनीं निवडून काढिलें ॥८०॥
एक शेषरामायण सत्य ॥ आगमरामायण एक बोलत ॥
कूर्मरामायण यथार्थ ॥ कूर्मपुराणीं बोलिलें ॥८१॥
स्कंदरामायण अपार ॥ एक पौलस्तिरामायण परिकर ॥
कालिकाखंडीं सविस्तर ॥ रामकथा कथियेली ॥८२॥
रविअरुणसंवाद ॥ ते अरुणरामायण प्रसिद्ध ॥
पद्मपुराणीं अगाध ॥ पद्मरामायण कथियेलें ॥८३॥
भरतरामायण चांगलें ॥ एक धर्मरामायण बोलिलें ॥
आश्चर्यरामायण कथिलें ॥ बकदाल्भ्यऋषीप्रती ॥८४॥
मुळापासून इतक्या कथा ॥ कैशा वर्णवतील तत्त्वतां ॥
त्यांमाजीं वाल्मीकनाटकाधारें कथा ॥ रामविजयालागीं कथूं ॥८५॥
समस्त कवींस नमस्कार ॥ जो जगद्‌गुरु आचार्य श्रीशंकर ॥
जेणें मतें उच्छेदोन समग्र ॥ शुद्ध मार्ग वाढविला ॥८६॥
पूर्वी एक सत्यवतीकुमर ॥ तैसाचि कलियुगीं श्रीशंकर ॥
जो ज्ञानाचा सागर ॥ जगदुद्धार केला जेणें ॥८७॥
सकळ मतें उच्छेदून ॥ सन्मार्ग वाढविला पूर्ण ॥
सकळ मतवादी जंबुक जाण ॥ शंकरसिंह गर्जतसे ॥८८॥
सकळ मतवादी दरिद्री ॥ शंकर श्रीमंत पृथ्वीवरी ॥
संन्यासदीक्षा निर्धारीं ॥ स्थापिली जेणें विधियुक्त ॥८९॥
अवघे मतवादी रजनीचर ॥ शंकर त्यांवरी रघुवीर ॥
कीं कौरव वधावया यादवेंद्र ॥ अति उदित साक्षेपें ॥९०॥
तैसा श्रीशंकराचार्य सकळ ॥ कुमतें छेदी तात्काळ ॥
त्या आचार्याचें पदकमळ ॥ श्रीधरभ्रमरें वंदिलें ॥९१॥
जो श्रीधराचार्य टीककार ॥ त्यासी नमस्कारी श्रीधर ॥
मधुसूदनादिक कवींद्र ॥ ग्रंथ अपार जयांचे ॥९२॥
जो शृंगारवनींचा विहंगम जाण ॥ जो जयदेव पद्मावतीरमण ॥
त्याची काव्यकला पाहून ॥ पंडितजन तटस्थ ॥९३॥
जो वेदांतक्षीरार्णवींचा मीन ॥ जेणें विवेकसिंधु रचिला पूर्ण ॥
तो मुकुंदराज गुणनिधान ॥ तयाचे चरण वंदिले ॥९४॥
तारावया जन समग्र ॥ पुनः अवतरला रमावर ॥
गीतार्थ केला साचार ॥ तो ज्ञानेश्वर जगद्‌गुरु ॥९५॥
जो भानुदासकुळभूषण ॥ प्रतिष्ठानवासी परिपूर्ण ॥
त्या एकनाथें ग्रंथसंपूर्ण ॥ बहुसाल कथियेले ॥९६॥
जे चातुर्यजानधानीचे कळस ॥ मुक्तेश्वर मुद्‌गलदास ॥
ज्यांचे ग्रंथ पाहतां सुरस ॥ ब्रह्मानंद उचंबळे ॥९७॥
जैसा चंडांशु सतेज व्योमीं ॥ तैसाचि केवळ वामनस्वामी ॥
ज्याची श्र्लोकरचना या भूमी-॥ मंडळीवरी अपूर्व ॥९८॥
कृष्णदास जयराम ॥ जो शांतिदयेचें निजधाम ॥
ज्याचे ग्रंथ ज्ञानभरित परम ॥ जो निस्मीम ब्रह्मचारी ॥९९॥
श्रीरामउपासक निर्मळ ॥ जो भजनसरोवरींचा मराळ ॥
तो रामदासमहाराज केवळ ॥ भक्ति प्रबळ लावी जनां ॥१००॥
ब्रह्मानंदस्वामीचा बंधु सत्य ॥ नाम तयाचें श्रीरंगनाथ ॥
ज्याची कविता ऐकतां समस्त ॥ अपार जन उद्धरले ॥१॥
आतां असोत समस्त कविवर ॥ अवघे ब्रह्मानंदरूप साचार ॥
त्यांसी अनन्य शरण श्रीधर ॥ द्यावा वर ग्रंथासी ॥२॥
रविकुळीं अवतरोनि श्रीरघुवीर ॥ कैसें केलें लीलाचरित्र ॥
धन्य त्या वाल्मीकाचें वक्र ॥ कथा अपार बोलिला ॥३॥
हें वर्णितां श्रीरामचरित्र ॥ तरला वाल्मीक साचार ॥
पापें आचरला अपार ॥ ऐका सादर गोष्टी ते ॥४॥

हें वर्णितां श्रीरामचरित्र ॥ तरला वाल्मीक साचार ॥
पापें आचरला अपार ॥ ऐका सादर गोष्टी ते ॥४॥
वाल्मीक पूर्वीं द्विजसुत ॥ त्यजोनि आचार यज्ञोपवीत ॥
किरातसंगें वाट पाडित ॥ अति उन्मत्त विषयांध ॥५॥
महा दुर्धर कानन ॥ देखतां भयभीत होय मन ॥
पर्वतदरीमाजीं स्थळ करून ॥ सहपरिवारें वसे तेथें ॥६॥
भोंवतें द्वादश गांवेंपर्यंत ॥ पाळती राखोनि वाट पाडित ॥
केल्या ब्रह्महत्त्या असंख्यात ॥ नाहीं गणित इतर जीवां ॥७॥
मत्स्य धरावयालागीं बक ॥ बैसे होऊनियां सात्विक ॥
कीं मृषकालागीं बिडालक ॥ बैसे टपत जयापरी ॥८॥
कीं अंगसंकोचें पारधी ॥ जपोनि तत्काळ मृग साधी ॥
तैसा वाल्हा जीव वधी ॥ पापनिधि निर्दय ॥९॥
अपार जीव मारिले ॥ पापाचे पर्वत सांचले ॥
जैसे अंत्यजगृहाभोंवते पडिले ॥ ढीग बहुत अस्थींचे ॥११०॥
ऐसें करितां पापाचरण ॥ तयासी आलें वृद्धपण ॥
पुत्र झाले अति तरुण ॥ तरी अंगवण न सोडी ॥११॥
शस्त्र हातीं घेऊनि वाल्हा ॥ मार्ग रक्षीत जों बैसला ॥
तों अकस्मात नारद प्रगटला ॥ पूर्वपुण्येंकरूनियां ॥१२॥
चंद्रा वेष्टित नक्षत्रें जैसीं ॥ भोंवतीं ऋषींची मांदी तैसी ॥
तों पाळती सांगती वाल्हियासी ॥ जाती तापसी बहुसाल ॥१३॥
वाटेसी धांवोन आडवा आला ॥ शस्त्र उभारोनी तें वेळां ॥
दटावोनि ऋषींचा मेळा ॥ उभा केला क्षणभर ॥१४॥
कीं स्वर्गपंथें जातां नेटें ॥ जैसी यमपुरी लागे वाटे ॥
कीं तपें आचरतां उद्‌भटें ॥ कामक्रोध अडविती ॥१५॥
असो वाल्हा म्हणे तयांसी ॥ मात्रा आणारे मजपासीं ॥
नाहीं तरी मुकाल प्राणांसी ॥ माझिया हस्तें या काळीं ॥१६॥
मग पुढें होऊन ब्रह्मनंदन ॥ म्हणे ऐक एक आमुचे वचन ॥
तुज आलें वृद्धपण ॥ पापें अपार घडलीं कीं ॥१७॥
द्रव्य जोडिलें त्वां अपार ॥ झाले दृष्कृताचे संभार ॥
तुझे पापासी वांटेकर ॥ कोण आहेत हे विचारीं ॥१८॥
तुझें आलें जवळी मरण ॥ यम जेव्हां गांजील दारुण ॥
तेव्हां तुजला सोडवील कोण ॥ पाहें विचारून अंतरीं ॥१९॥
दारा पुत्र धन यौवन ॥ बंधु सेवक आप्त स्वजन ॥
शस्त्रें अस्त्रें चतुरंग सैन्य ॥ न ये कामा ते वेळे ॥१२०॥
जीं जीं प्राणी कर्में करिती ॥ तितुकीं देव सर्व विलोकिती ॥
सकळ तत्त्वें व्यापून वर्तती ॥ मग साक्ष देती परत्रीं ते ॥२१॥
यमपुरीस चित्रगुप्त ॥ पत्रें काढुनि वाचित ॥
मग त्यासारिखा दंड करीत ॥ कोण तेथें सोडवील ॥२२॥
जो पुण्यपंथें न चाले नर ॥ निंदी तीर्थयात्रा समग्र ॥
त्यासी ताम्रभूमि तप्त अपार ॥ तीवरी चालविती हळुहळू ॥२३॥
जो परोपकार न करिती ॥ त्यांसी असिपत्रावरि हिंडविती ॥
इकडून तिकडे शस्त्रें टोंचती ॥ कोण सोडवील ते स्थानीं ॥२४॥
तप्त लोहाचा स्तंभ दारुण ॥ त्यासी भेटविती नेऊन ॥
देवद्विजां जो न करी नमन ॥ त्यासी जाण हीच गती ॥२५॥
जो संतांसी देखों न शके अपवित्र ॥ त्याचे रागें गीध फोडिती नेत्र ॥
जो कीर्तन स्मरण न करी अणुमात्र ॥ जिह्वा तोडिती सांडसें ॥२६॥
गुरु देवब्राह्मण सांडूनी ॥ जो षड्रस सेवी पापखाणी ॥
महानरकींचें दुर्गंध पाणी ॥ तयाचे वदनीं ओतिती ॥२७॥
जो तीर्थस्नान निंदी खळ ॥ त्यासी तप्त कढयीमाजीं जें तैल ॥
त्यांत तळिती तत्काळ ॥ कोण सोडवील तेथें पैं ॥२८॥
जे साधुसंतासि पीडिती ॥ त्यांचे अंगाची सालें काढिती ॥
जे गुरु द्विज तीर्थें अव्हेरिती ॥ त्यांचे तोंडीं घालिती नरकमूत्र ॥२९॥
धर्मवाट रोधून हरिती जे धन ॥ त्यांसी कुंभीपाकीं घालून ॥
खालीं चेतविती कृशान ॥ माजीं आक्रंदोनि चडफडती ॥१३०॥
लोहदंड करूनि तप्त ॥ कानीं खोंविती यमदूत ॥
जो नायके हरिकथामृत ॥ गति निश्चित त्यास ही ॥३१॥
ऐसें बोलतां नारदऋषी ॥ अनुताप जाहला त्याचे मानसीं ॥
वेगें आला निजसदनासी ॥ स्त्रीसुतांदिकांसीं पुसत ॥३२॥
पापें घडलीं मजलागीं ॥ कोणी होतां काय विभागी ॥
तंव ते म्हणती आमुचे अंगीं ॥ न लागती पापें सर्वथा हीं ॥३३॥
आम्ही भाग्याचे वांटेकरी यथार्थ ॥ पापें तुझीं तूं भोगी समस्त ॥
वाल्हा झाला सद्‍गदित ॥ म्हणे कैसें आतां करावें ॥३४॥
हा नरदेह उत्तम पूर्ण ॥ केवळ भगवत्प्राप्तीचें कारण ॥
म्यां आत्महित न करून ॥ बुडालों कीं अंधतमीं ॥३५॥
पुण्यक्षेत्र सरसाविलें ॥ तेथें कनकबीज पेरिलें ॥
कनकाचें ताट घडिलें ॥ त्यांत वाढिलें तृणबीज ॥३६॥
सुधारसकुंभ दैवें जोडला ॥ तो नेऊन उकिरडां ओतिला ॥
चिंतामणि फोडून घातला ॥ पायरीस अभ्याग्यें ॥३७॥
सुरभी शोधीत आली घर ॥ तिसी मारूनि काष्ठप्रहार ॥
अभ्याग्यें घातली बाहेर ॥ तोच प्रकार मज जाहला ॥३८॥
बळें कल्पवृक्ष तोडून ॥ वाढविलें कंटकवन ॥
राजहंस दवडून ॥ दिवाभीत पाळिलें ॥३९॥
रंभा तोडूनि महामुर्खें ॥ अर्की वाढविल्या सकौतुकें ॥
वोसंडोनि सतेज मुक्तें ॥ सिकताहरळ भरियेली ॥१४०॥
असो ऐसा अनुतापें वाल्हा ॥ नारदापासीं परतोन आला ॥
सद्‌गद कंठ अश्रु डोळां ॥ साष्टांग घातला नमस्कार ॥४१॥
तनुमनधनेंसीं अनन्य ॥ स्वामी तुज मी आलों शरण ॥
तूं कृपेची नौका करून ॥ तारीं मज अघसाागरीं ॥४२॥
महाराज तूं धन्वंतरी ॥ माझा भवरोग दूर करीं ॥
जळतों या वणव्याभीतरीं ॥ मेघ झडकरी वर्षें तूं ॥४३॥
******************* पडिलों मायेचे मेळीं ॥ पंचभूतें मज झोंबलीं ॥
वासनाविशवी गळां पडली ॥ कदाकाळीं सोडीना ॥४४॥
अहंदेहबुद्धि डांकिण ॥ ममता सटवी दारुण ॥
लोभ झोटिंग एक क्षण ॥ मज उमज घेऊं नेदी ॥४५॥
क्रोध महिषासुर दारुण ॥ कामवेताळें झडपिलें पूर्ण ॥
तृष्णा मायराणी अनुदिन ॥ सर्वदाही न सोडी ॥४६॥
जाहलों मी अत्यंत क्षीण ॥ पंचाक्षरी तूं ब्रह्मनंदन ॥
सकळ भूतें टाकीं झाडून ॥ म्हणोनि चरण धरियेले ॥४७॥
अष्टभावें जाहला सद्‌गदित ॥ मग मनीं विचारी ब्रह्मसुत ॥
रोग पाहूनि वैद्य निश्चित ॥ दिव्य मात्रा काढी जेवीं ॥४८॥
म्हणे हा अनधिकारी परम ॥ 'मरा' ऐसें सांगें नाम ॥
म्हणे हेंचि तूं जपें सप्रेम ॥ मुख्य वर्म जाण पां ॥४९॥
तें जीवन नाम जपत ॥ तेथेचि बैसला ध्यानस्थ ॥
आंगावरी वारुळ वाढत ॥ ध्वनि उमटत आंतोनी ॥१५०॥
टोणपियाचा वृक्ष जाहला ॥ तों नारद बहुकाळें पातला ॥
त्या तरुवरा खाली उभा राहिला ॥ श्रवणीं ऐकिला नामघोष ॥५१॥
वारुळाचे छिद्रांमधुनी ॥ रामनामाचा मधुरध्वनी ॥
चातुर्यसमुद्र नारदमुनी ॥ जाणिलें मनी वृत्त सर्व ॥५२॥
मग उकरोनियां वारुळ ॥ बाहेर काढिला तो पुण्यशीळ ॥
वर्मकळा रगडून तात्काळ ॥ सावध केला तेधवां ॥५३॥
जैसा भूमीवरी अर्क उतरला ॥ तैसा श्रीगुरुनारद देखिला ॥
धांवोन चरणकमळा लागला ॥ पापाचा जाहला संहार ॥५४॥
नाम जपतां श्रीरामाचें ॥ दोष गेले अनंत जन्मांचे ॥
जैसे पर्वत तृणाचे ॥ अग्निसंगें भस्म होती ॥५५॥
पापें जळावया समस्त ॥ नामामाजी प्रताप बहुत ॥
नामाचेनि न जळे निश्चित ॥ ऐसें पाप नसेचि ॥५६॥
वाल्मीकें केली जीं पापें ॥ तीं भस्म जाहलीं नामप्रतापें ॥
नामापुढें अनेक तपें ॥ तुच्छ ऐसें जाणिजे ॥५७॥
जैसा पर्वत होतां संदीप्त ॥ मृगद्विजगण न राहती तेथ ॥
तैसीं नामाग्नीपुढें समस्त ॥ पापारण्यें भस्म होती ॥५८॥
जैसी स्वप्नीं घडली दुष्कृतें बहुत ॥ जागृतीं अवधीं मिथ्याभूत ॥
तैसे रामनामें समस्त ॥ पापसमूह भस्म होती ॥५९॥
तोंवरी तमाची दाटणी ॥ जों नुगवे वासरमणी ॥
तोंवरीच मद कीजे वारणीं ॥ जोंवरी सिंह नाहीं देखिला ॥१६०॥
सिंधु गर्जे तोंवरीच पाहीं ॥ जो कलशोद्‌भव देखिला नाहीं ॥
तोंवरी भूतांची परम घाई ॥ जों मंत्रवादि न देखिला ॥६१॥
तोंवरीच पापांचा संभार ॥ जों नामीं न धरी आदर ॥
नामप्रताप अद्‌भुत थोर ॥ तरला साचार वाल्मीक ॥६२॥
असो वाल्मीक म्हणे गुरुनाथा ॥ जरी कृपा कराल सर्वथा ॥
तरी रामचरित्रकथा ॥ सविस्तर करीन मी ॥६३॥
ऐसें ऐकतां नारदमुनी ॥ परम संतोषला अंतःकरणीं ॥
वरदहस्त ठेवोनियां मूर्ध्नीं ॥ वदला तें श्रवणीं आकर्णिजे ॥६४॥
साठी सहस्र वरुषांवरी ॥ विष्णु अवतरेल दशरथउदरीं ॥
तयाचें तूं भविष्य करीं ॥ शतकोटी सविस्तर ॥६५॥
जन्मकर्मलीला सर्व ॥ जे जे तूं वदसील भाव ॥
तैसाच वर्तेल राघव ॥ अवतारठेव अभिनव पैं ॥६६॥
शतकोटी ग्रंथ वाल्मीकें निर्मिला ॥सुरस रस दिव्य ओतिला ॥
तिहीं लोकांसी कलह लागला ॥ व्यवहार गेला शिवापाशीं ॥६७॥
परम चतुर कैलासनाथ ॥ तीं ठायीं समान वांटिला ग्रंथ ॥
शेवटीं दोन अक्षरें उरलीं यथार्थ ॥ कंठीं धरिली उमावरें ॥६८॥
शीतळ उपचार पूर्वीं केले ॥ परी ते नाहीं सफळ जाहले ॥
चंद्रबिंब शिरीं धरिलें ॥ जटेंत आकळिलें गंगेसी ॥६९॥
हिमनगकन्या शीतळ सुंदर ॥ अर्धांगीं धरी कर्पूरगौर ॥
ठायीं ठायीं वेष्टिले फणिवर ॥ शीतळ थोर म्हणोनियां ॥१७०॥
गजचर्म अत्यंत शीतळ ॥ तेंही पांघरे जाश्वनीळ ॥
परी न राहे हळाहळ ॥ जाळी प्रबळ अधिकचि ॥७१॥
मग हा ग्रंथ निवडितां थोर ॥ दोन अक्षरें निवडिलीं साचार ॥
तीं कंठीं धरितांचि उमावर ॥ शीतळ शरीर जाहलें ॥७२॥
हृदयीं आठविला रघूत्तम ॥ मुखी स्मरतां रामनाम ॥
मध्यें हळाहळ परम ॥ भयभीत जाहलें ॥७३॥
मुखीं नाम हृदयीं राम ॥ दाहकत्व सांडूनि जाहलें शम ॥
भूषणरूप होऊनि परम ॥ शिवकंठीं मिरवलें ॥७४॥
नामें तरला वाल्मीक ॥ नामे तरले ब्रह्मादिक ॥
शीतळ जाहला कैलासनायक ॥ महिमा अद्‌भुत न वर्णवे ॥७५॥
किती गोड म्हणावा सुधारस ॥ किती वाड म्हणावें आकाश ॥
तेजस्वी परम चंडांश ॥ किती म्हणोनी वर्णावा ॥७६॥
पृथ्वीस उपमा काय द्यावी ॥ पाताळखोली किती सांगावी ॥
कनकाद्रीची उंची किती वर्णावी ॥ तैसी नामाची पदवी अपार ॥७७॥
किती वर्णावा विष्णूचा प्रताप ॥ काय सांगावें शंकराचें तप ॥
तैसा रामनाममहिमा अमूप ॥ न वर्णवेचि सर्वथा ॥७८॥
प्राकृतभाषा म्हणोनि ॥ अव्हेर न करावा पंडितजनीं ॥
जैसीं कृष्णावेणीचीं तीरें दोन्ही ॥ परी उदक एकचि जाणिजे ॥७९॥
असो वाल्मीकें रचिला ग्रंथ ॥ भारद्वाजाचे मुखें समस्त ॥
असंख्य ऋषि श्रवण करित ब्रह्मानंदें करूनियां ॥१८०॥
हेचि कथा कैलासीं ॥ शिव सांगे हैमवतीसी ॥
पाताळीं काद्रवेयकुळासी ॥ भोगींद्र सांगे हेचि कथा ॥८१॥
घटोद्‌भवाचे मुखीं दिवसरजनी ॥ ऋषी श्रवण करिती कर्दळीवनीं ॥
किंपुरुषखंडीं स्वमुखेंकरूनी ॥ वानरांसी सांगे हनुमंत ॥८२॥
नारदाप्रती सरसिजोद्‌भव ॥ सांगे रामकथा अभिनव ॥
बदरिकाश्रमीं ऋषि सर्व ॥ व्यासमुखें ऐकती ॥८३॥
तेचि प्राकृत भाषेंत निवाडे ॥ श्रीधर वर्णी संतापुढें ॥
जैसे बाळचाळे वेडेवांकुडे ॥ परी आवडती जननीसी ॥८४॥
तैसें प्राकृत आणि संस्कृत ॥ दोहीमाजी एकचि अर्थ ॥
जैसा दोही स्त्रियांचा एक नाथ ॥ दोन हस्त एकाचेचि ॥८५॥
दोन्ही दाढा एकचि स्वर ॥ पाहणार एक दोन नेत्र ॥
किंवा दोन पात्रांत पवित्र ॥ एकचि दुग्ध घातलें ॥८६॥
जैसें त्रिवेणीचें भरलें उदक ॥ दोन पात्रीं गोडी एक ॥
एक सुवर्णकूपिका अलोलिक ॥ एक ताम्रधातृची घडियेली ॥८७॥
दोन्ही कूपिका नेऊनि देख ॥ रामेश्वरासी केला अभिषेक ॥
दोन्ही धातु परी उदक एक ॥ देवासी समचि आवडती ॥८८॥
अबळां न कळे संस्कृत वाणी ॥ जैसें आडांतील निर्मळ पाणी ॥
परी दोरपात्रावांचोनी ॥ अशक्त जनां केवीं निघे ॥८९॥
तों तडागासी येतां त्वरें ॥ तत्काळचि तृषा हरे ॥
आबालजन तारावया ईश्वरें ॥ प्राकृत ग्रंथ निर्मिले ॥१९०॥
मुख्य संस्कृत पहावें ॥ परी तें अबळा नेणवे ॥
महागज कैसा बांधवे ॥ कमळतंतू घेऊनियां ॥९१॥
सर्वांस मान्य गीर्वाण ॥ जरी असेल पूर्वपुण्य ॥
तरीच तेथीचें होय ज्ञान ॥ आबालजन केवीं तरती ॥९२॥
उत्तम वस्त्रें लेत नृपती ॥ तीं दुर्बळांसी प्राप्त न होती ॥
मग ते घोंगडीच पांघरती ॥ शीतउष्णनिवारणा ॥९३॥
जैसें दधि मंथितां बहुत ॥ त्यांतून निघे नवनीत ॥
कीं स्वातीजळापासोन अद्‌भूत ॥ मुक्तफळें निपजती ॥९४॥
कीं इक्षुदंडाचे पोटीं शर्करा ॥ रसनेस गोडी तेचि विचारा ॥
कीं राजापासोन राजपुत्रा ॥ मान्यता होय बहुतचि ॥९५॥
महाराष्ट्रवचनें निश्चित ॥ परी अत्यंत रसभरित ॥
मधुमक्षिकांचे मुखीं स्रवत ॥ मधु सुरस जैसे कां ॥९६॥
गीवार्ण हें शशिमंडळ अद्‌भुत ॥ त्याची प्रभा ते हें प्राकृत ॥
संस्कृत ग्रंथ वर्णिती पंडित ॥ अर्थ प्राकृत करिती कीं ॥९७॥
अर्कवृक्षीं मधुघट ॥ जरी भरितील यथेष्ट ॥
तरी गिरीकंदरीं करावया कष्ट ॥ काय कारण धांवावें ॥९८॥
सिकतेमाजी दिव्य रत्‍न ॥ जरी सापडे न करितां प्रयत्‍न ॥
तरी चतुरीं करावें जतन ॥ किंवा अव्हेर करावा ॥९९॥
कष्टेंविण राज्य आलें हाता ॥ तरी काय ओसांडावें तत्त्वतां ॥
प्राकृतभाषीं ऐकोनी कथा ॥ लाभ श्रोतां घेईजे तेवीं ॥२००॥
मुक्तफळांची उत्तम माळा ॥ वरी सुगंध सुटला आगळा ॥
तरी चतुरी कां न घालावी गळां ॥ अति आवडीकरोनीयां ॥१॥
आधींच इक्षुदंड गोड ॥ वरी आलें साखरेचें घड ॥
तैशी रघुनाथकथा सुरवाड ॥ त्यावरी साहित्य पुरविलें ॥२॥
आतां श्रोतीं सावधान ॥ वाल्मीकमहाराज गेले कथून ॥
तेचि रामकथा संपूर्ण ॥ मुळापासून ऐकिजे ॥३॥
दृष्टीं न पाहतां अवघा ग्रंथ ॥ उगाच दोष ठेविती अकस्मात ॥
ते शतमूर्ख जाणिजे निश्चित ॥ नव्हती पंडित विवेकी ॥४॥
ग्रंथा नाम रामविजय ॥ श्रवणें सदा पाविजे जय ॥
चिंतित मनोरथ सिद्ध होय ॥ एक आवर्तन करितांचि ॥५॥
आदिपुरुष श्रीअवधूत ॥ तोचि हा ब्रह्मानंद यथार्थ ॥
श्रीधरवरदें अद्‌भुत ॥ महिमा कोणा न वर्णवे ॥६॥
इति श्रीरामविजयग्रंथ सुंदर ॥ संमत वाल्मीकिनाटकाधार ॥
सदा परिसोत भक्त चतुर ॥ प्रथमोऽध्याय गोड हा ॥२०७॥
॥ श्रीरामचंद्रार्पणमस्तु ॥