|
शुक्रस्य शापेन स्परिवारस्य दण्डस्य तदीयराज्यस्य च विनाशः -
|
शुक्रांच्या शापाने सपरिवार राजा दण्ड आणि त्याच्या राज्याचा नाश -
|
स मुहूर्ताद् उपश्रुत्य देवर्षिरमितप्रभः ।
स्वमाश्रमं शिष्यवृतः क्षुधार्तः सन्न्यवर्तत ॥ १ ॥
|
एका मुहूर्तानंतर कुणा शिष्याच्या मुखाने अरजेवर केल्या गेलेल्या बलात्काराची गोष्ट ऐकून अमित तेजस्वी महर्षि शुक्र, जे भुकेने पीडित झालेल्या शिष्यांनी घेरलेले होते, ते आपल्या आश्रमाकडे परत आले. ॥१॥
|
सोऽपश्यदरजां दीनां रजसा समभिप्लुताम् ।
ज्योत्स्नामिव ग्रहग्रस्तां प्रत्यूषे न विराजतीम् ॥ २ ॥
|
त्यांनी पाहिले, अरजा दुःखी होऊन रडत आहे, तिचे शरीर धुळीने माखले आहे तसेच ती प्रातःकाळच्या राहूग्रस्त चंद्रम्याच्या चांदणीप्रमाणे शोभाहीन झाली आहे. ॥२॥
|
तस्य रोषः समभवत् क्षुधार्तस्य विशेषतः ।
निर्दहन्निव लोकांस्त्रीन् शिष्यांश्चैतदुवाच ह ॥ ३ ॥
|
हे पाहून विशेषतः भुकेने पीडित असल्या कारणाने देवर्षि शुक्रांचा रोष वाढला आणि तीन्ही लोकांना जणु दग्ध करीत ते आपल्या शिष्यांना याप्रमाणे म्हणाले - ॥३॥
|
पश्यध्वं विपरीतस्य दण्डस्याविजितात्मनः ।
विपत्तिं घोरसंकाशां क्रुद्धाद् अग्निशिखामिव ॥ ४ ॥
|
पहा, शास्त्र विपरित आचरण करणार्‍या अज्ञानी राजा दण्डाला रागावलेल्या माझ्याकडून अग्निशिखेसमान कशी घोर विपत्ति प्राप्त होत आहे. ॥४॥
|
क्षयोऽस्य दुर्मतेः प्राप्तः सानुगस्य दुरात्मनः ।
यः प्रदीप्तां हुताशस्य शिखां वै स्प्रष्टुमिच्छति ॥ ५ ॥
|
सेवकांसहित या दुर्बुद्धि आणि दुरात्मा राजाच्या विनाशाची वेळ आलेली आहे, जो प्रज्वलित आगीच्या धगधगणार्‍या ज्वालेला मिठी मारू इच्छित आहे. ॥५॥
|
यस्मात् स कृतवान् पापं ईदृशं घोरसंहितम् ।
तस्मात् प्राप्स्यति दुर्मेधाः फलं पापस्य कर्मणः ॥ ६ ॥
|
त्या दुर्बुद्धिने ज्या अर्थी असे पाप केले आहे तेव्हा याला त्या पापकर्माचे फळ अवश्य प्राप्त होईल. ॥६॥
|
सप्तरात्रेण राजासौ सभृत्यबलवाहनः ।
पापकर्मसमाचारो वधं प्राप्स्यति दुर्मतिः ॥ ७ ॥
|
पापकर्माचे आचरण करणारा तो दुर्बुद्धि नरेश सात रात्रिंच्या आतच पुत्र, सेना आणि वाहनांसहित नष्ट होऊन जाईल. ॥७॥
|
समन्ताद् योजनशतं विषयं चास्य दुर्मतेः ।
धक्ष्यते पांसुवर्षेण महता पाकशासनः ॥ ८ ॥
|
वाईट विचारांच्या या राजाच्या राज्यावर, जे सर्व बाजूनी शंभरयोजने लांब रूंद आहे, देवराज इंद्र, भारी धुळीची वृष्टि करून ते नष्ट करून टाकील. ॥८॥
|
सर्वसत्वानि यानीह स्थावराणि चराणि च ।
महता पांसुवर्षेण विलयं सर्वतोऽगमन् ॥ ९ ॥
|
येथे जे सर्व प्रकारचे स्थावर जंगम जीव निवास करीत आहेत, ते या धुळीच्या भारी वृष्टिने सर्व बाजूनी विलीन होऊन जातील. ॥९॥
|
दण्डस्य विषयो यावत् तावत् सर्वं समुच्छ्रयम् ।
पांसुवर्षमिवालक्ष्यं सप्तरात्रं भविष्यति ॥ १० ॥
|
जेथपर्यंत दण्डाचे राज्य आहे तेथपर्यंत समस्त चराचर प्राणी सात रात्रीपर्यंत केवळ धुळीची वृष्टि प्राप्त करून अदृश्य होऊन जातील. ॥१०॥
|
इत्युक्त्वा क्रोधताम्राक्षः तमाश्रमनिवासिनम् ।
जनं जनपदान्तेषु स्थीयतामिति चाब्रवीत् ॥ ११ ॥
|
असे म्हणून क्रोधाने लाल डोळे केलेल्या शुक्रांनी त्या आश्रमात निवास करणार्‍या लोकांना म्हटले - दण्डाच्या राज्याच्या सीमेच्या अंती जो देश आहे, त्यामध्ये जाऊन निवास करा. ॥११॥
|
श्रुत्वा तूशनसो वाक्यं सोऽऽश्रमावसथो जनः ।
निष्क्रान्तो विषयात् तस्मात् स्थानं चक्रेऽथ बाह्यतः ॥ १२ ॥
|
शुक्राचार्यांचे हे वचन ऐकून आश्रमावासी माणसे त्या राज्यांतून निघाली आणि सीमेबाहेर जाऊन निवास करू लागली. ॥१२॥
|
स तथोक्त्वा मुनिजनं अरजामिदमब्रवीत् ।
इहैव वस दुर्मेधे आश्रमे सुसमाहिता ॥ १३ ॥
|
आश्रमवासी मुनींना असे सांगून शुक्रांनी अरजेला म्हटले - दुर्मधे ! तू येथेच या आश्रमात मनाला परमात्म्याच्या ध्यानात एकाग्र करून रहा. ॥१३॥
|
इदं योजनपर्यन्तं सरः सुरुचिरप्रभम् ।
अरजे विज्वरा भुङ्‌क्ष्व कालश्चात्र प्रतीक्ष्यताम् ॥ १४ ॥
|
अरजे ! हा जो एक योजन पसरलेला सुंदर तलाव आहे, त्याचा तू निश्चिंत होऊन उपभोग कर आणि आपल्या अपराधाच्या निवृत्तिसाठी येथे समयाची प्रतीक्षा करीत राहा. ॥१४॥
|
त्वत्समीपे च ये सत्त्वा वासमेष्यन्ति तां निशाम् ।
अवध्याः पांसुवर्षेण ते भविष्यन्ति नित्यदा ॥ १५ ॥
|
जे जीव त्या रात्रिंच्या मध्ये तुझ्या समीप राहातील, ते कधीही धुळीच्या वृष्टिने मारले जाणार नाहीत - सदा टिकून राहातील. ॥१५॥
|
श्रुत्वा नियोगं ब्रह्मर्षेः साऽरजा भार्गवी तदा ।
तथेति पितरं प्राह भार्गवं भृशदुःखिता ॥ १६ ॥
|
ब्रह्मर्षिंचा हा आदेश ऐकून ती भृगुकन्या अरजा अत्यंत दुःखित होऊनही आपल्या पित्याला म्हणाली - फार चांगले. ॥१६॥
|
इत्युक्त्वा भार्गवो वासं अन्यत्र समकारयत् ।
तच्च राज्यं नरेन्द्रस्य सभृत्यबलवाहनम् ॥ १७ ॥
|
असे म्हणून शुक्रांनी दुसर्‍या राज्यात जाऊन निवास केला तसेच त्या ब्रह्मवादीच्या कथनानुसार राजा दण्डाचे ते राज्य, सेवक, सेना वाहनांसहित सात दिवसांत भस्म झाले. ॥१७॥
|
सप्ताहात् भस्मसात् भूतं यथोक्तं ब्रह्मवादिना ।
तस्यासौ दण्डविषयो विन्ध्यशैवलयोर्नृप ॥ १८ ॥
शप्तो ब्रह्मर्षिणा तेन वैधर्म्ये सहिते कृते ।
ततः प्रभृति काकुत्स्थ दण्डकारण्यमुच्यते ॥ १९ ॥
|
नरेश्वर ! विंध्य आणि शैवलगिरिच्या मध्यभागात दण्डाचे राज्य होते. काकुत्स्थ ! धर्मयुग कृतयुगात धर्मविरूद्ध आचरण केल्याने त्या ब्रह्मर्षिनी राजा आणि त्याचा देश यांना शाप दिला होता. तेव्हापासून तो भूभाग दण्डकारण्य म्हटला जातो. ॥१८-१९॥
|
तपस्विनः स्थिता ह्यत्र जनस्थानमतोऽभवत् ।
एतत्ते सर्वमाख्यातं यन्मां पृच्छसि राघव ॥ २० ॥
|
या स्थानावर तपस्वी लोक येऊन राहिले म्हणून याचे नाव जनस्थान झाले. रघुनंदना ! आपण ज्या विषयी मला विचारले होते हे सर्व मी आपल्याला ऐकविले आहे. ॥२०॥
|
सन्ध्यामुपासितुं वीर समयो ह्यतिवर्तते ।
एते महर्षयः सर्वे पूर्णकुम्भाः समन्ततः ॥ २१ ॥
कृतोदका नरव्याघ्र आदित्यं पर्युपासते ।
|
वीरा ! आता संध्योपासनेचा समय उलटून जात आहे. पुरुषसिंह ! सर्व बाजूनी हे सर्व महर्षि स्नान करून चुकल्यावर भरलेले घडे घेऊन सूर्यदेवाची उपासना करीत आहेत. ॥२१ १/२॥
|
स तैर्ब्राह्मणमभ्यस्तं सहितैर्ब्रह्मवित्तमैः ।
रविरस्तंगतो राम गच्छोदकमुपस्पृश ॥ २२ ॥
|
श्रीरामा ! हे सूर्यदेव तेथे एकत्र जमलेल्या उत्तम ब्रह्मवेत्त्यांनी पठण केलेल्या ब्राह्मणमंत्रांना ऐकून आणि त्याच रूपात पूजा प्राप्त करून अस्ताचलास निघून गेले आहेत. आता आपणही जावे आणि आचमन तसेच स्नान आदि करावे. ॥२२॥
|
इत्यार्षे श्रीमद् रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमद् उत्तरकाण्डे एकाशीतितमः सर्गः ॥ ८१ ॥
|
याप्रकारे श्रीवाल्मीकिनिर्मित आर्षरामायण आदिकाव्यांतील उत्तरकाण्डाचा एक्याऐंशीवा सर्ग पूरा झाला. ॥८१॥
|
|
