|
इक्ष्वाकुसुतस्य दण्डस्य राज्यम् -
|
इक्ष्वाकुपुत्र राजा दण्डाचे राज्य -
|
तदद्‌भुततमं वाक्यं श्रुत्वागस्त्यस्य राघवः ।
गौरवाद् विस्मयाच्चैव पुनः प्रष्टुं प्रचक्रमे ॥ १ ॥
|
अगस्त्यांचे ते अत्यंत अद्भुत वचन ऐकून राघवांच्या मनात त्यांच्या प्रति विशेष गौरवाचा उदय झाला आणि त्यांनी विस्मित होऊन पुन्हा त्यांना विचारण्यास आरंभ केला - ॥१॥
|
भगवंस्तद् वनं घोरं तपस्तप्यति यत्र सः ।
श्वेतो वैदर्भको राजा कथं तदमृगद्विजम् ॥ २ ॥
|
भगवन्‌ ! ते भयंकर वन ज्यात विदर्भ देशाचे राजे श्वेत घोर तपस्या करत होते, पशु-पक्ष्यां विरहित का झालेले होते ? ॥२॥
|
तद् वनं स कथ राजा शून्यं मनुजवर्जितम् ।
तपश्चर्तुं प्रविष्टः स श्रोतुमिच्छामि तत्त्वतः ॥ ३ ॥
|
ते विदर्भराज त्या शून्य निर्जन वनात तपस्या करण्यासाठी कां गेले ? हे मी यथार्थरूपाने ऐकू इच्छितो. ॥३॥
|
रामस्य वचनं श्रुत्वा कौतूहलसमन्वितम् ।
वाक्यं परमतेजस्वी वक्तुमेवोपचक्रमे ॥ ४ ॥
|
श्रीरामांचे कौतुहलयुक्त वचन ऐकून ते परम तेजस्वी महर्षि पुन्हा या प्रकारे सांगू लागले - ॥४॥
|
पुरा कृतयुगे राम मनुर्दण्डधरः प्रभुः ।
तस्य पुत्रो महान् आसीद् इक्ष्वाकुः कुलनन्दनः ॥ ५ ॥
|
श्रीरामा ! पूर्वकाळच्या सत्ययुगांतील गोष्ट आहे. दण्डधारी मनु या भूतलावर शासन करीत होते. त्यांचा एक श्रेष्ठ पुत्र झाला. त्याचे नाव इक्ष्वाकु होते. राजकुमार इक्ष्वाकु आपल्या कुळाला आनंदित करणारे होते. ॥५॥
|
तं पुत्रं पूर्वंकं राज्ये निक्षिप्य भुवि दुर्जयम् ।
पृथिव्यां राजवंशानां भव कर्तेत्युवाच ह ॥ ६ ॥
|
आपल्या त्या ज्येष्ठ आणि दुर्जय पुत्राला भूमण्डलाच्या राज्यावर स्थापित करून मनुनी त्याला म्हटले - मुला ! तू भूतलावर राजवंशांची सृष्टि कर. ॥६॥
|
तथैव च प्रतिज्ञातं पितुः पुत्रेण राघव ।
ततः परमसन्तुष्टो मनुः पुत्रमुवाच ह ॥ ७ ॥
|
राघवा ! पुत्र इक्ष्वाकुने पित्याच्या समोर तसेच करण्याची प्रतिज्ञा केली. यामुळे मनु फार संतुष्ट झाले आणि आपल्या पुत्राला म्हणाले - ॥७॥
|
प्रीतोऽस्मि परमोदार कर्ता चासि न संशयः ।
दण्डेन च प्रजा रक्ष मा च दण्डमकारणे ॥ ८ ॥
|
परम उदार पुत्रा ! मी तुझ्यावर फार प्रसन्न आहे. तू राजवंशाची सृष्टि करशील यात संशय नाही, तू दण्डाच्या द्वारा दुष्टांचे दमन करीत प्रजेचे रक्षण कर, परंतु विना अपराध कुणालाही दण्ड देऊ नको. ॥८॥
|
अपराधिषु यो दण्डः पात्यते मानवेषु वै ।
स दण्डो विधिवन्मुक्तः स्वर्गं नयति पार्थिवम् ॥ ९ ॥
|
अपराधी मनुष्यांवर जो दण्डाचा प्रयोग केला जातो तो विधिपूर्वक दिला गेलेला दण्ड राजाला स्वर्गलोकात पोहोचवून देतो. ॥९॥
|
तस्माद्दण्डे महाबाहो यत्‍नवान्भव पुत्रक ।
धर्मो हि परमो लोके कुर्वतस्ते भविष्यति ॥ १० ॥
|
म्हणून महाबाहु पुत्रा ! तू दण्डाचा समुचित प्रयोग करण्यसाठी प्रयत्‍नशील रहा. असे करण्याने तुला संसारात परम धर्माची प्राप्ति होईल. ॥१०॥
|
इति तं बहु सन्दिश्य मनुः पुत्रं समाधिना ।
जगाम त्रिदिवं हृष्टो ब्रह्मलोकं सनातनम् ॥ ११ ॥
|
याप्रकारे पुत्राला बरेचसे संदेश देऊन मनु समाधि लावून मोठ्‍या हर्षाने स्वर्गाला - सनातन ब्रह्मलोकाला निघून गेले. ॥११॥
|
प्रयाते त्रिदिवं तस्मिन् इक्ष्वाकुरमितप्रभः ।
जनयिष्ये कथं पुत्रान् इति चिन्तापरोऽभवत् ॥ १२ ॥
|
ते ब्रह्मलोकनिवासी झाल्यावर अमित तेजस्वी राजा इक्ष्वाकु या चिंतेत पडले की मी कशाप्रकारे पुत्रांना उत्पन्न करूं ? ॥१२॥
|
कर्मभिर्बहुरूपैश्च तैस्तैर्मनुसुतस्तदा ।
जनयामास धर्मात्मा शतं देवसुतोपमान् ॥ १३ ॥
|
तेव्हा यज्ञ, दान आणि तपस्यारूप विविध कर्मांच्या द्वारा धर्मात्मा मनुपुत्राने शंभर पुत्र उत्पन्न केले जे देवकुमारांप्रमाणे तेजस्वी होते. ॥१३॥
|
तेषामवरजस्तात सर्वेषां रघुनन्दन ।
मूढश्चाकृतविद्यश्च न शुश्रूषति पूर्वजान् ॥ १४ ॥
|
तात रघुनंदना ! त्यात सर्वात जो लहान पुत्र होता तो मूढ आणि विद्याविहिन होता म्हणून आपल्या मोठ्‍या भावांची सेवा करीत नव्हता. ॥१४॥
|
नाम तस्य च दण्डेति पिता चक्रेऽल्पमेधसः ।
अवश्यं दण्डपतनं शरीरेऽस्य भविष्यति ॥ १५ ॥
|
याच्या शरीरावर अवश्य दण्डपात होईल असा विचार करून पित्याने त्या मंदबुद्धि पुत्राचे नाम दण्ड ठेवले. ॥१५॥
|
अपश्यमानस्तं देशं घोरं पुत्रस्य राघव ।
विन्ध्यशैवलयोर्मध्ये राज्यं प्रादादरिन्दम ॥ १६ ॥
|
शत्रुदमन नरेशा ! रामा ! त्या पुत्राच्या योग्य दुसरा कुठला भयंकर देश न दिसल्याने राजाने त्याला विंध्य आणि शैवल पर्वताच्या मधील (प्रदेशाचे) राज्य दिले. ॥१६॥
|
स दण्डस्तत्र राजाभूद् रम्ये पर्वतरोधसि ।
पुरं चाप्रतिमं राम न्यवेशयदनुत्तमम् ॥ १७ ॥
|
श्रीरामा ! पर्वताच्या त्या रमणीय तटप्रांतात दण्ड राजा झाला. त्याने स्वतःला राहाण्यासाठी एक बरेचसे अनुपम आणि उत्तम नगर वसविले. ॥१७॥
|
पुरस्य चाकरोन्नाम मधुमन्तमिति प्रभो ।
पुरोहितं तूशनसं वरयामास सुव्रतम् ॥ १८ ॥
|
प्रभो ! त्याने त्या नगराचे नाम मधुमंत ठेवले आणि उत्तम व्रताचे पालन करणार्‍या शुक्राचार्यांना आपले पुरोहित बनविले. ॥१८॥
|
एवं स राजा तद् राज्यं अमकरोत् सुपुरोहितः ।
प्रहृष्टमनुजाकीर्णं देवराजो यथा दिवि ॥ १९ ॥
|
याप्रकारे स्वर्गातील देवराजासमान भूतलावर राजा दण्डाने पुरोहिताबरोबर राहून हृष्ट-पुष्ट मनुष्यांनी भरलेल्या त्या राज्याचे पालन करण्यास आरंभ केला. ॥१९॥
|
ततः स राजा मनुजेन्द्रपुत्रः
सार्धं च तेनोशनसा तदानीम् ।
चकार राज्यं सुमहान् महात्मा
शक्रो दिवीवोशनसा समेतः ॥ २० ॥
|
त्या समयी तो महामनस्वी महाराजकुमार तसेच महान् राजा दण्ड शुक्राचार्याबरोबर राहून आपल्या राज्याचे, जसे स्वर्गात देवराज इंद्र देवगुरू बृहस्पतिंबरोबर राहून आपल्या राज्याचे शासन करतात त्याप्रकारे पालन करू लागला. ॥२०॥
|
इत्यार्षे श्रीमद् रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमद् उत्तरकाण्डे एकोनशीतितमः सर्गः ॥ ७९ ॥
|
याप्रकारे श्रीवाल्मीकिनिर्मित आर्षरामायण आदिकाव्यांतील उत्तरकाण्डाचा एकोण‍ऐंशीवा सर्ग पूरा झाला. ॥७९॥
|
|
