|
सीताकर्तृकं शपथग्रहणं रसातले प्रवेशनं च -
|
सीतेचे शपथ ग्रहण आणि पृथ्वीच्या उदरात प्रवेश -
|
वाल्मीकिनैवमुक्तस्तु राघवः प्रत्यभाषत ।
प्राञ्जलिर्जगतो मध्ये दृष्ट्‍वा तां वरवर्णिनीम् ॥ १ ॥
|
महर्षि वाल्मीकिनी असे म्हटल्यावर राघव वरवर्णिनी सीतेकडे एकवेळ पाहून त्या जनसमुदायामध्ये हात जोडून बोलले - ॥१॥
|
एवमेतन्महाभाग यथा वदसि धर्मवित् ।
प्रत्ययस्तु मम ब्रह्मन् तव वाक्यैरकल्मषैः ॥ २ ॥
प्रत्ययस्तु पुरा वृत्तो वैदेह्याः सुरसन्निधौ ।
शपथस्तु कृतस्तत्र तेन वेश्म प्रवेशिता ॥ ३ ॥
|
महाभाग ! आपण धर्माचे ज्ञाते आहात. सीतेच्या संबंधी आपण जे सांगत आहात, ते सर्व ठीक आहे. ब्रह्मन् ! आपल्या या निर्दोष वचनांमुळे मला जनकनंदिनीच्या शुद्धतेविषयी विश्वास प्राप्त झाला आहे. मागेही सीतेने आपल्या शुद्धतेविषयी शपथ घेतली होती, ज्यामुळे मी तिला आपल्या भवनात स्थान दिले. ॥२-३॥
|
लोकापवादो बलवान् येन त्यक्ता हि मैथिली ।
सेयं लोकभयाद्ब्रह्मन् नपापेत्यभिजानता ।
परित्यक्ता मया सीता तद्‌भावन्क्षन्तुमर्हति ॥ ४ ॥
|
परंतु पुढे काळ गेल्यावर परत अत्यंत जोराचा लोकापवाद उठला, ज्यामुळे विवश होऊन मला मैथिलीचा त्याग करावा लागला. ब्रह्मन् ! हे जाणत असून की सीता सर्वथा निष्पाप आहे मी केवळ समाजाच्या भयाने तिला सोडून दिले होते, म्हणून आपण माझ्या या अपराधाची क्षमा करावी. ॥४॥
|
जानामि चेमौ पुत्रौ मे यमजातौ कुशीलवौ ।
शुद्धायां जगतो मध्ये मैथिल्यां प्रीतिरस्तु मे ॥ ५ ॥
|
मी हेही जाणतो की हे जुळे उत्पन्न झालेले कुमार कुश आणि लव माझेच पुत्र आहेत, तथापि जनसमुदायात शुद्ध प्रमाणित झाल्यावरच मैथिलीमध्ये माझे प्रेम होऊ शकते. ॥५॥
|
अभिप्रायं तु विज्ञाय रामस्य सुरसत्तमाः ।
सीतायाः शपथे तस्मिन् महेन्द्राद्या महौजसः ॥ ६ ॥
पितामहं पुरस्कृत्य सर्व एव समागताः ।
|
श्रीरामांचा अभिप्राय जाणून सीतेच्या शपथेच्या समयी महेंद्र आदि सर्व मुख्य मुख्य महातेजस्वी देवता पितामह ब्रह्मदेवांना पुढे करून तेथे आल्या. ॥६ १/२॥
|
आदित्या वसवो रुद्रा विश्वेदेवा मरुद्‌गणाः ॥ ७ ॥
गन्धर्वाप्सरसश्चैव सर्व एव समागताः ।
नागाः सुपर्णाः सिद्धाश्च ते सर्वे हृष्टमानसाः ॥ ८ ॥
सीताशपथसम्भ्रान्ताः सर्व एव समागताः ।
|
आदित्य, वसु, रूद्र, विश्वदेव, मरूद्‍गण, समस्त साध्यदेव, सर्व महर्षि, नाग, गरूड आणि संपूर्ण सिद्धगण प्रसन्नचित्त होऊन सीतेचे शपथ-ग्रहण पहाण्यासाठी जणु भीतभीत तेथे येऊन पोहोंचले. ॥७-८ १/२॥
|
दृष्ट्‍वा देवान् ऋषींश्चैव राघवः पुनरब्रवीत् ॥ ९ ॥
प्रत्ययो मे सुरश्रेष्ठा ऋषिवाक्यैरकल्मषैः ।
शुद्धायां जगतो मध्ये वैदेह्यां प्रीतिरस्तु मे ॥ १० ॥
|
देवतांना आणि ऋषिंना उपस्थित पाहून राघव परत बोलले - सुरश्रेष्ठगण ! जरी मला महर्षि वाल्मीकिंच्या निर्दोष वचनांनीच पूरा विश्वास झाला आहे, तथापि जन समाजामध्ये वैदेहीची विशुद्धता प्रमाणित झाल्यावर मला अधिक प्रसन्नता होईल. ॥९-१०॥
|
ततो वायुः शुभः पुण्यो दिव्यगन्धो मनोरमः ।
तज्जनौघं सुरश्रेष्ठो ह्लादयामास सर्वतः ॥ ११ ॥
|
त्यानंतर दिव्य सुगंधाने परिपूर्ण, मनाला आनंद देणारा परम पवित्र एवं शुभकारक सुरश्रेष्ठ वायुदेव मंद गतिने प्रवाहित होऊन सर्व बाजूनी तेथील जनसमुदायाला आल्हाद प्रदान करू लागले. ॥११॥
|
तदद्‌भुतमिवाचिन्त्यं निरैक्षन्त समाहिताः ।
मानवाः सर्वराष्ट्रेभ्यः पूर्वं कृतयुगे यथा ॥ १२ ॥
|
समस्त राष्ट्रातून आलेल्या मनुष्यांनी एकाग्रचित्त होऊन प्राचीन काळच्या सत्ययुगाप्रमाणे ही अद्‍भुत अचिंत्यशी घटना आपल्या डोळ्यांनी पाहिली. ॥१२॥
|
सर्वान् समागतान् दृष्ट्‍वा सीता काषायवासिनी ।
अब्रवीत् प्राञ्जलिर्वाक्यं अधोदृष्टिरवाङ्‌मुखी ॥ १३ ॥
|
त्या समयी सीतेने तपस्विनीना अनुरूप भगवी वस्त्रे धारण केली होती. सर्वांना उपस्थित जाणून ती हात जोडून, दृष्टि आणि मुख खाली करून बोलली - ॥१३॥
|
यथाऽहं राघवादन्यं मनसापि न चिन्तये ।
तथा मे माधवी देवी विवरं दातुमर्हति ॥ १४ ॥
|
मी राघवांशिवाय अन्य कुठल्या पुरूषाचे (स्पर्श तर दूर राहिला) मनानेही चिंतन करत नाही, जर हे सत्य असेल तर भगवती पृथ्वीदेवी मला आपल्या मांडीवर स्थान देईल. ॥१४॥
|
मनसा कर्मणा वाचा यथा रामं समर्चये ।
तथा मे माधवी देवी विवरं दातुमर्हति ॥ १५ ॥
|
जर मी मन, वाणी आणि क्रियेच्या द्वारा केवळ श्रीरामाचीच आराधना करीत आहे तर भगवती पृथ्वीदेवी मला आपल्या अंकांवर स्थान देईल. ॥१५॥
|
यथैतत् सत्यमुक्तं मे वेद्मि रामात्परं न च ।
तथा मे माधवी देवी विवरं दातुमर्हति ॥ १६ ॥
|
भगवान्‌ श्रीरामांना सोडून मी दुसर्‍या कुठल्या पुरुषाला जाणत नाही, मी बोललेली ही गोष्ट जर सत्य असेल तर भगवती पृथ्वीदेवी मला आपल्या मांडीवर स्थान देईल. ॥१६॥
|
तथा शपन्त्यां वैदेह्यां प्रादुरासीत् तदद्‌भुतम् ।
भूतलाद् उत्थितं दिव्यं सिंहासनं अनुत्तमम् ॥ १७ ॥
|
वैदेही सीतेने याप्रकारे शपथ करतांच भूतलांतून एक दिव्य सिंहासन प्रकट झाले जे फारच सुंदर आणि दिव्य होते. ॥१७॥
|
ध्रियमाणं शिरोभिस्तु नागैरमितविक्रमैः ।
दिव्यं दिव्येन वपुषा दिव्यरत्‍नेविभूषितैः ॥ १८ ॥
|
दिव्य रत्‍नांनी विभूषित महापराक्रमी नागांनी दिव्यरूप धारण करून त्या दिव्य सिंहासनाला आपल्या शिरावर धारण केले होते. ॥१८॥
|
तस्मिंस्तु धरणी देवी बाहुभ्यां गृह्य मैथिलीम् ।
स्वागतेनाभिनन्द्यैनां आसने चोपवेशयत् ॥ १९ ॥
|
सिंहासनाबरोबरच पृथ्वीची अधिष्ठात्री देवीही दिव्य रूपाने प्रकट झाली. तिने मैथिली सीतेला आपल्या दोन्ही भुजांनी उचलून मांडीवर घेतले आणि स्वागतपूर्वक तिचे अभिनंदन करून तिला त्या सिंहासनावर बसविले. ॥१९॥
|
तामासनगतां दृष्ट्‍वा प्रविशन्तीं रसातलम् ।
पुष्पवृष्टिरविच्छिन्ना दिव्या सीतामवाकिरत् ॥ २० ॥
|
सिंहासनावर बसून जेव्हा सीतादेवी रसातलात प्रवेश करू लागली तेव्हा त्या समयी देवतांनी तिच्याकडे पाहिले. नंतर तर आकाशांतून तिच्यावर दिव्य पुष्पांची अखंड वृष्टि होऊ लागली. ॥२०॥
|
साधुकारश्च सुमहान् देवानां सहसोत्थितः ।
साधु साध्विति वै सीते यस्यास्ते शीलमीदृशम् ॥ २१ ॥
|
देवतांच्या मुखांतून एकाएकी धन्य-धन्य चा महान्‌ शब्द प्रकट झाला. त्या म्हणू लागल्या - सीते ! तू धन्य आहेस; धन्य आहेस. तुझे शील आणि स्वभाव इतके सुंदर आणि असे पवित्र आहे. ॥२१॥
|
एवं बहुविधा वाचो ह्यन्तरिक्षगताः सुराः ।
व्याजह्रुर्हृष्टमनसो दृष्ट्‍वा सीताप्रवेशनम् ॥ २२ ॥
|
सीतेच्या रसातलात प्रवेश झालेला पाहून आकाशात उभ्या असलेल्या देवता प्रसन्नचित्त होऊन या प्रकारच्या बर्‍याचशा गोष्टी करू लागल्या. ॥२२॥
|
यज्ञवाटगताश्चापि मुनयः सर्व एव ते ।
राजानश्च नरव्याघ्रा विस्मयान्नोपरेमिरे ॥ २३ ॥
|
यज्ञ मण्डपात आलेले सर्व मुनि आणि नरश्रेष्ठ नरेशही आश्चर्याने भरून गेले. ॥२३॥
|
अन्तरिक्षे च भूमौ च सर्वे स्थावरजङ्‌गमाः ।
दानवाश्च महाकायाः पाताले पन्नगाधिपाः ॥ २४ ॥
|
अंतरिक्षात आणि भूतलावर सर्व चराचरप्राणी तसेच पाताळात विशालकाय दानव आणि नागराजही आश्चर्यचकित झाले. ॥२४॥
|
केचिद् विनेदुः संहृष्टाः केचिद् ध्यानपरायणाः ।
केचिद् रामं निरीक्षन्ते केचित् सीतामचेतसः ॥ २५ ॥
|
कोणी हर्षनाद करू लागले, कुणी ध्यानमग्न झाले, कोणी श्रीरामांकडे बघू लागले आणि कोणी अचेत झाल्यासारखे होऊन सीतेकडे निरखून पाहू लागले. ॥२५॥
|
सीताप्रवेशनं दृष्ट्‍वा तेषामासीत् समागमः ।
तन्मुहूर्तमिवात्यर्थं समं सम्मोहितं जगत् ॥ २६ ॥
|
सीतेचा भूतलात प्रवेश झालेला पाहून तेथे आलेले सर्व लोक हर्ष, शोक आदि मध्ये बुडून गेले. एक मुहूर्तपर्यंत तेथील सारा जनसमुदाय अत्यंत मोहाच्छन्नसा झाला. ॥२६॥
|
इत्यार्षे श्रीमद् रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमद् उत्तरकाण्डे सप्तनवतितमः सर्गः ॥ ९७ ॥
|
याप्रकारे श्रीवाल्मीकिनिर्मित आर्षरामायण आदिकाव्यांतील उत्तरकांडाचा सत्त्याण्णवावा सर्ग पूरा झाला. ॥९७॥
|
|
