|
॥ श्रीवाल्मीकिमहामुनिकृत शतकोटिरामचरितान्तर्गतं ॥ ॥ आनन्दरामायणम् ॥
विलासकाण्डम्
॥ षष्ठः सर्गः ॥
॥ श्रीसद्गुरु रामचंद्राय नमः ॥
श्रीरामदास उवाच अथ रामो बंधुभिश्च निद्राशालां ययौ मुदा । स्तुतो बदिजनाद्यैश्च विवेशैकांतमन्दिरम् ॥ १ ॥ विसर्ज्य लक्ष्मणादींश्च दासीभिः परिवारितः । ददर्श जानकीं निद्राशालायां रघुनदनः ॥ २ ॥ साऽपिज्ञात्वाऽऽगतंरामं सारिक्रीडां विहाय च । प्रत्युज्जगाम रामाय सखीभिर्नूपुरस्वना ॥ ३ ॥ नत्वा रामं करे धृत्वा मंचके संन्यवेशयत् । दत्त्वा पातुं जलं तस्मै ददौ तांबूलमुत्तमम् ॥ ४ ॥ ततश्चकार श्रीरामो निद्रां सीतासमन्वितः । दासीभिर्वीजितश्चापि पर्यके रत्नभूषिते ॥ ५ ॥ मुहूर्तमात्रादुत्थाय घृताधोंकोपबर्हणा । तस्थौ सीता मंचकाधस्ततो रामोऽप्यबुध्यत ॥ ६ ॥ दृष्ट्वा समुत्थितं रामं दत्त्वा पातुं जलं पुनः । ददौ सीताऽथ तांबूलं राघवायातिहर्षिता ॥ ७ ॥ रामदास्यस्तथा रामं वीजयामासुरादरात् । केकिपक्षसमुद्भूतैश्चामरै रुक्मभूषितैः ॥ ८ ॥ सीतादास्यस्तथा सीतां बीजयामासुरादरात् । धेनुपुच्छोद्भवैदिव्यैश्चामरैर्हेममंडितैः ॥ ९ ॥ ततः सीताकरं धृत्वा द्राक्षावल्या सुमण्डपम् । ययौ रामोऽङ्गणोद्भूतं तस्थौ तदध आसने ॥ १० ॥ उपबर्हणसंस्पृष्टः सीतावामस्थितो मुदा । हस्त्यश्वोष्ट्रमंत्रिराजदूतैः कृत्रिमनिर्मितैः ॥ ११ ॥ हेमरत्नहस्तिदन्तसंभूतैरतिचित्रितैः । क्रीडां बुद्धबलेनैव चकार सीतया सुखम् ॥ १२ ॥ ततः पक्षिकुलैः सर्वैः पजरस्थैः ससीतया । क्रीडां चकार श्रीरामो दासीभिर्वीजितो मुहुः ॥ १३ ॥ एतस्मिन्नन्तरे तत्र सीतयाऽऽकारिताः पुरा । समाययुर्वारनार्यो ननृतुः शतशस्तदा ॥ १४ ॥ चक्रुर्गीतं सस्वरं ताः षड्जस्वरसमन्वितम् । ततस्ताभ्यो ह्यलङ्कारान् दत्त्वा वस्त्राणि जानकी ॥ १५ ॥ विसर्जयामास ताः सर्वास्ततो राघवमब्रवीत् । स्थित्वा प्रासादवर्येऽद्य कौतुकं हट्टजं त्वया ॥ १६ ॥ द्रष्टुमिच्छाम्यहं राम शीघ्रमुत्तिष्ठ राघव । तत्सीतावचनाद्रामः प्रासादं प्रति सीतया ॥ १७ ॥ गत्वा दिव्यासने स्थित्वा गवाक्षै रुक्मभूषितैः । रत्नोद्भवकपाटैश्च मुक्ताजालविराजितैः ॥ १८ ॥ राजवीथ्यां हट्टजातं ददर्श जनकौतुकम् । सीतायै दर्शयामास कौतुकानि स राघवः ॥ १९ ॥ स्वीयदक्षिणहस्तस्य तर्जन्या मुदिताननः । एतस्मिन्नन्तरे हट्टे द्विजपत्नी तु सीतया ॥ २० ॥ दृष्ट्वाऽलङ्कारवस्त्रात्रैर्हीना कटिधृताऽर्भका । गच्छन्ती राजमार्गेण कृशा भिक्षार्थमुद्यता ॥ २१ ॥ तां तादृशीं निरीक्ष्याथ दास्याहूय विदेहजा । पप्रच्छ भूषणाद्यैस्त्वं किमर्थं रहिता ह्यसि ॥ २२ ॥ सा प्राह तीर्थयात्रार्थं त्यक्त्वा मां तातलालिता । तातगेहे गतो भर्ता ततोऽपि जरठो मृतः ॥ २३ ॥ गुरुगेहेऽवंतिकायां वर्त्तेते भ्रातरौ मम । न पोषकः कोऽपि गेहेऽधुना सीतेऽस्ति वै मम ॥ २४ ॥ तस्मान्न सन्त्यलङ्कारवासांसि जनकात्मजे । इति तस्या वचः श्रुत्वा रामास्य सन्निरीक्ष्य सा ॥ २५ ॥ निजालङ्कारवासांसि ददौ तस्य विदेहजा । ब्राह्मणीं सा पुनः प्राह गच्छ त्वं लक्ष्मणं प्रति ॥ २६ ॥ हेममुद्रा लक्षमितास्त्वं गृहाण ममाज्ञया । तथेति जानकीं पृष्ट्वा सा ययौ लक्ष्मणं तदा ॥ २७ ॥ पूर्वाधिकानलकारान् स्वदेहे जानकी पुनः । दधार दिव्यवासांसि हेमतंतूद्भवानि सा ॥ २८ ॥ लक्ष्मण ब्राह्मणी गत्वा सीतावाक्यं न्यवेदयत् । ददौ तस्यै लक्ष्मणोऽपि हेममुद्रास्तथैव सः ॥ २९ ॥ सीतावक्याल्लक्षमिता मृषा मेने न तद्वचः । कः समर्थो रामराज्ये मृषां वक्तुं भवेदिति ॥ ३० ॥ अथ सीताऽपि सौमित्रिं स्वां दासीं प्रेष्य वै तदा । अयोध्यायां तथा राष्ट्रे घोषयामास दुन्दुभिम् ॥ ३१ ॥ सप्तद्वीपेषु सर्वत्र पृथग्वर्षेषु सादरम् । काचिन्नारी पुमान् वापि विना सद्वस्त्रभूषणैः ॥ ३२ ॥ दृष्टश्चारैर्मया ज्ञातो यद्देशे यत्पुरे कदा । तद्राज्ञश्चास्तु मे दण्डो रामस्यापि विशेषतः ॥ ३३ ॥ इति मच्छिक्षितं ज्ञात्वा स्वकोशैः स्वीयराष्ट्रके । वस्त्रालङ्कारभूषाभिर्भूषणीया द्विजादयः ॥ ३४ ॥ सप्तद्वीपनृपतयश्चेत्थं सीतासुशिक्षितम् । गजदुन्दुभिघोषेण श्रुता चक्रुस्तथैव च ॥ ३५ ॥ तदारभ्य जगत्यां न कश्चिद्विगतभूषणः । नारी वा पुरुषो वाऽसीत् कुत्राप्यवनिजाभयात् ॥ ३६ ॥ एवं नानाकौतुकानि भूम्यां सीताऽकरोन्मुदा । अथ रामः सभां गत्वा पुनर्यामे चतुर्थके ॥ ३७ ॥ चकार राजकर्माणि धर्मेणैव स्वबन्धुभिः । नटनाटकवेश्यानां कौतुकानि महांति च ॥ ३८ ॥ ददर्श स सभामध्ये स्तुतो मागधबंदिभिः । ततः सर्वान्विमृज्याथ ययौ सीतागृहं प्रभुः ॥ ३९ ॥ सायंसंध्यादिकं कृत्वा हुत्वा होमं यथाविधि । ततो गंधादिभिः पूज्य ब्राह्मणांश्चापि राघवः ॥ ४० ॥ नानोपहारनैवेद्यं दत्त्वा तेभ्यः स्वयं प्रभुः । कृत्वोपहारं श्रीरामः श्रुत्वा पौराणिकीं कथाम् ॥ ४१ ॥ कीर्तनैर्हरिदासानां वेश्यानां नर्तनैरपि । पौरोदिताभिर्वार्त्ताभिर्गायकानां च गायनैः ॥ ४२ ॥ सार्धयामां निशां नीत्वा ययौ निद्रास्थलं शनैः । ततो रत्नप्रकाशैः स जगाम जानकीं प्रति ॥ ४३ ॥ साऽपि प्रत्युञ्जमामाथ रत्नदीपैः सखीयुता । ततः स सीतया रामः पर्यङ्के रत्नचित्रिते ॥ ४४ ॥ चकार सीतया क्रीडां रंजयामास जानकीम् । ततस्तौ दंपती निद्रां चक्रतुर्वीजितौ मुहुः ॥ ४५ ॥ दासीभिर्व्यजनैश्चित्रैश्चामरैर्हेमभूषितैः । एवं रामेण सा सीता सुखमाप पतिव्रता ॥ ४६ ॥ सीतया राघवश्चापि सुखमाप विशेषतः । एषं नानाकौतुकानि प्रत्यहं रघुनंदनः ॥ ४७ ॥ चकार सीतया सार्द्धं परिपूर्णमनोरथः । कदा चंद्रस्य ज्योत्स्नायामंगणे सद्मनः प्रभुः ॥ ४८ ॥ चकार सीतया निद्रां कदा प्रासादमस्तके । कदा प्रासादान्तरे वाऽपि गवाक्षपवनैः शुभैः ॥ ४९ ॥ सुखमाप कदा रामः कदा रहसि मंदिरे । कदा कनकशृङ्खलासवितानसुमचके ॥ ५० ॥ कदा द्राक्षामंडपाधो जलयंत्रसमीपतः । काचभूम्यां रुक्मभूम्यां मणिभूम्यां कदाऽपिवा ॥ ६१ ॥ स्फटिकादिसुभूम्यां हि कदा सुष्वाप राघवः । कदा स पुष्पके वाऽपि रंगशालान्तरे कदा ॥ ५२ ॥ कदा स चित्रशालायां कदोशीरमये गृहे । कदा पुष्पमये गेहे कदा रंभावने वरे ॥ ५३ ॥ कदा पुष्पवाटिकायां कदा वृक्षोर्ध्वसद्मनि । शृङ्खलावृक्षसंवद्धदोलके रत्नचित्रिते ॥ ५४ ॥ कदा काष्ठमये दिव्ये मंचके रत्नभूषिते । कदा चकार तुलसीवाटिकायां रघूत्तमः ॥ ५५ ॥ निद्रां जनकनंदिन्या समायामथवा कदा । कदा द्वारोर्ध्वप्रासादे कदैकस्तंभसद्मनि ॥ ५६ ॥ कदा स्वगृहदेहल्यां कदा वृंदावनेऽपि च । एवं स सीतया रेमेऽयोध्यायां रघुनंदनः ॥ ५७ ॥ इति श्रीशतकोटिरामचरितांतर्गते श्रीमद् आनन्दरामायणे विलासकाण्डे वाल्मीकीये सीतारामयोर्दिनचर्यावर्णनं नाम षष्ठः सर्गः ॥ ६ ॥ श्रीसीतारामचन्द्रार्पणमस्तु |