|
॥ श्रीवाल्मीकिमहामुनिकृत शतकोटिरामचरितान्तर्गतं ॥ ॥ आनन्दरामायणम् ॥
यात्राकाण्डम्
॥ अष्टमः सर्गः ॥
॥ श्रीसद्गुरु रामचंद्राय नमः ॥
विष्णुदास उवाच गुरो जातोऽस्ति संदेहो मम चित्ते वदाम्यहम् । स तया छिद्यतां स्वामिन् साधवो हि कृपालवः ॥ १ ॥ यानारूढा न कर्तव्या यात्रा चेति श्रुतं मया । कथं यानेन रामेण कृता यात्रा त्वयेरिता ॥ २ ॥ इति जातोऽस्ति संदेहो मम तं त्वं निवारय । इति शिष्यवच श्रुत्वा गुरुः प्राहाथ तं पुनः ॥ ३ ॥ श्रीरामदास उवाच पदा यात्रा न कर्तव्या छत्रचामरधारिणी । राज्ञा द्वापाधिपत्येन कार्या मांडलिकेन तु ॥ ४ ॥ पृथिवीशस्य देवस्य लग्नोद्युक्तवरस्य च । तया मथाधिपस्यापि गमनं न पदा स्मृतम् ॥ ५ ॥ तस्मान्नात्र त्वया कार्यः संदेहो राघवं प्रति । आज्ञया रामचंद्रस्य कृपयाऽपि च तैर्जनैः ॥ ६ ॥ अधिष्ठितं पुष्पकं तु को वेदेश्वरचेष्टितम् । इदानीं रामचंद्रस्य शृणु तां प्राक्तनीं कथाम् ॥ ७ ॥ त्र्यंबकाद्रामचंद्रस्तु पुरा यत्र तु निद्रितम् । सीतया पर्वते तत्र गत्वा स्थित्वा दिनत्रयम् ॥ ८ ॥ सप्तशृंगगिरौ गत्वा गत्वाऽगस्तेस्तु चाश्रमम् । सुतीक्ष्णस्याश्रमं गत्वा ययौ चैलपुरं ततः ॥ ९ ॥ घृष्णेश्वरं नमस्कृत्य शिवतीर्थे विगाह्य च । दृष्ट्वा रम्य देवगिरिं विरजाक्षेत्रमाययौ ॥ १० ॥ मातापुरस्थां देवीं तां नत्वा पश्यन्स्थलानि सः । देववाटे नारसिंह नत्वा रामश्च सीतया ॥ ११ ॥ चकार विधिवत्स्नानं पयोष्ण्यां बंधुभिर्जनैः । स्नात्वा ताप्युद्गमं रामः स्वनाम्ना पर्वतोत्तमम् ॥ १२ ॥ गत्वा स्नात्वाऽथ रेवायामोंकारं परिपूज्य च । पश्चिमाभिमुखः पश्यन्नानापुण्यस्थलानि हि ॥ १३ ॥ ताप्याश्च संगमे स्नात्वा नर्मदायाश्च संगमे । महानदीजले स्नात्वा प्रभासं च ततो ययौ ॥ १४ ॥ पंचसरस्वतीनां च संगमेषु विगाह्य च । सौराष्ट्रस्थं सोमनाथं दृष्ट्वा स भ्रमतीं नदीम् ॥ १५ ॥ पश्यन्नानास्थलान्येवं शंखोद्धारं ययौ ततः । गोमत्यां विधिवत्स्नात्वा द्वारावत्यां विवेश सः ॥ १६ ॥ अनादिसिद्धां सप्तसु पुरीषु प्रथितां शुभाम् । दृष्ट्वा कृत्वा तीर्थविधिं दत्त्वा दानान्यनेकशः ॥ १७ ॥ पश्यंस्तीर्थानि सर्वाणि पुण्यानि रघुनंदनः । पाश्चिमात्यैनृपतिभिर्मानितः पूजितोऽपि च ॥ १८ ॥ गृहीत्वा करभारं स्वं तेभ्यस्तैः सहितो ययौ । सरस्वत्यास्तटेनैव पश्यन्पुण्यस्थलानि सः ॥ १९ ॥ पुष्पकस्थः शनैः सीतां दर्शयन् कौतुकानि च । ययौ पुष्करतीर्थं वै नृपैः सर्वत्र संवृतः ॥ २० ॥ विमाने प्रत्यहं रामः कोटिशो ब्राह्मणान् सदा । भोजयामास दिव्यान्नैः पायसैः शर्करादिभिः ॥ २१ ॥ विमाने ये स्थिताः पूर्वमयोध्यापुरवासिनः । तथा ये पूर्वदेशीया दाक्षिणात्या नृपाश्च ये ॥ २२ ॥ पाश्चिमात्या नृपा एवं ते बलैर्वाहनैः सह । रामेणातिथिवत्सर्वे वस्त्रान्नाभरणादिभिः ॥ २३ ॥ पूजिता मानिता आसन् सादरं ते यथासुखम् । न कश्चिद्भिन्नपाकं हि चकार पुष्पके नरः ॥ २४ ॥ चिंता काष्ठतृणादीनां जलस्यापि न कस्यचित् । एका चिंता तु तत्रास्ति क्षुद्बोधो मे कथं भवेत् ॥ २५ ॥ वांछन्ति सर्वे तत्रैकं भिषक् चूर्णं प्रदास्यति । निद्रायास्तत्र दारिद्र्यं वाद्यघोषैर्निरंतरम् ॥ २६ ॥ त्रामस्तत्र महानासीद्विमाने वारयोषिताम् । गीतैनेत्रकटाक्षैश्च क्रीडाभिर्वचनादिभिः ॥ २७ ॥ मणिदीपैर्दिनं रात्रिं न जानाति स्म तत्र वै । गच्छद्दिने कदा यानं याति रात्रावपि क्वचित् ॥ २८ ॥ एतस्मिन्नन्तरे शिष्य पुष्करस्थैर्जनैस्तदा । महानादः श्रुतो रम्यो मंजुलः श्रुतितोषकृत् ॥ २९ ॥ वारस्त्रीनूपुरोद्भूतः क्वणत्कंकणजोऽपि च । करताडनगीतादिमृदंगपणवोद्भवः ॥ ३० ॥ नववाद्यसमुद्भूतो घटीयंत्रसमुद्भवः । यानघटाकिंकिणीनां पताकारवसंभवः ॥ ३१ ॥ वारांगनाकटितटकिंकणीसंभवोऽपि च । वारणाश्वायुधोष्ट्रादिमयूरकपिसम्भवः ॥ ३२ ॥ वीरेभ्यो वेदघोषेभ्यः शिष्येभ्यश्च समुत्थितः । नटनाटकबंदिभ्यो मागधेभ्यः समुत्थितः ॥ ३३ ॥ गोदोहसंभवश्चापि ह्यजामहिषिदोहजः । दधिमंथनसंभूतः शिशूनां रोदनोद्भवः ॥ ३४ ॥ शिशुमचकसंबद्धशृंखलाभ्यः समुत्थितः । नानातूर्योद्भवश्चापि पिष्टचक्रसमुद्भवः ॥ ३५ ॥ घृतपाचितपक्वान्नप्रकारकरणोद्भपः । नारदादिमुनिश्रेष्ठधृतवीणादिसंभवः ॥ ३६ ॥ पुराणकथनोद्भूतो हरिकीर्तनसंभवः । रामनामसहस्रादिस्तोत्रपाठसमुद्भवः ॥ ३७ ॥ नारीपूरणपेषणकार्ये कंकणसंभवः । पादप्रक्षालनाद्यादिनानाकार्यसमुद्भवः ॥ ३८ ॥ एवं नानाविधं श्रुत्वा पुष्करस्था जना ध्वनिम् । निशांते पश्चिमामाशां किमेतदिति विह्वलाः ॥ ३९ ॥ केचिदूचुर्नन्दिघंटास्वरोऽयं श्रूयते महान् । केचिदूचुर्विमानेन गच्छतींद्रो दिवं प्रति ॥ ४० ॥ केचिदूचुः समायांति रंभाद्यप्सरसश्च खे । केचिन्मेघध्वनिं प्रोचुः केचिदैरावतं त्विति ॥ ४१ ॥ केचित्प्रोचुः समायाति सागरः किं लयं विना । केचित्प्रोचुस्त्विदं ज्ञेयं वायुपुत्रस्य शब्दितम् ॥ ४२ ॥ केचित्पतत्त्रिराजस्य शब्दितं प्रोचुरुत्तमम् । केचित्प्रोचुश्च गंधर्वा विमानस्था अटति खे ॥ ४३ ॥ केचित्प्रोचुर्नागकन्याः कुर्वन्तीदं सुगायनम् । कुर्वन्तश्चेति तर्कांश्च ददृशुः पुष्पकं महत् ॥ ४४ ॥ राममागतमाज्ञाय तोषपूर्णा बभूविरे । उपायनानि संगृह्य प्रेमनिर्भरमानसाः ॥ ४५ ॥ प्रत्युज्जग्मुस्तदा रामं दृष्ट्वा नत्वा रघूत्तमम् । मेनिरे जन्मसाफल्यं राघवेणातिमानिताः ॥ ४६ ॥ राधवोऽपि विमानाग्रयादवरुह्य द्विजोत्तमान् । प्रणिपत्य समाभाष्य प्रतिपूज्य सविस्तरम् ॥ ४७ ॥ तैस्तीर्थवासिभिर्मुक्तो ययौ पुष्करमुत्तमम् । स्नात्वा सचैलं विधिना तीर्थश्राद्धं विधाय च ॥ ४८ ॥ दत्त्वादानान्यनेकानि काश्याःकोट्यधिकानि तु । द्रव्यालंकारवस्त्रान्नैस्तोषयामास भूसुरान् ॥ ४९ ॥ ततस्तेरभ्यनुज्ञातो विमानेन ययौ पुनः । एवं पश्चिमयात्रा ते वर्णिता राघवस्य हि ॥ ५० ॥ इति श्रीमदानन्दरामायणे यात्राकाण्डे पश्चिमयात्रावर्णनं नामाष्टमः सर्गः ॥ ८ ॥ श्रीसीतारामचन्द्रार्पणमस्तु |