श्रीरामदास उवाच
ततो रामः समुल्लंघ्य मत्स्यतीर्थ मनोरमम् ।
तीर्त्वा महानदीं कृष्णां पश्यन् पुण्यस्थलानि सः ॥ १ ॥
ततो ययौ नारसिंहं रामः पानकनामकम् ।
कृष्णाऽब्धिसंगमे स्नात्वा दत्त्वा दानानि विस्तरैः ॥ २ ॥
पश्यन्नानास्थलान्येव ययौ श्रीशैलपर्वतम् ।
स्नात्वा स नीलगङ्‌गायां दृष्ट्‍वा श्रीमल्लिकार्जुनम् ॥ ३ ॥
तत्रैव कृष्णा सा ज्ञेया नीलगङ्‌गेति नामतः ।
श्रीशैलशिखरं दृष्ट्‍वा पुनर्जन्मनिवारकम् ॥ ४ ॥
शिखरेश्वरस्य शिखराद्‌ब्रह्मकुण्डे विगाह्य च ।
भीमकुंडे ततः स्नात्वा तथा निर्वृतिसंगमे ॥ ५ ॥
तुंगभद्रासंगमेऽपि महानदीसरोवरे ।
विगाह्य भवनाशिन्यां ततो दृष्ट्‍वा ह्यहीबलम् ॥ ६ ॥
नारसिंहं ततो नत्वा कृत्वा स्तंभप्रदक्षिणाः ।
गत्वा पुष्पगिरौ तत्र पिनाकीमवगाह्य च ॥ ७ ॥
पश्यन् पुण्यस्थलानीशान् दृष्ट्‍वा पंपासरोवरम् ।
किष्किंधायां ततो गत्वा सुग्रीवाद्यैः सुपूजितः ॥ ८ ॥
सुग्रीवाद्यैर्वानरैश्च विमानेन विहायसा ।
प्रवर्षणगिरौ स्वीयगुहां रम्यां प्रदर्शयन् ॥ ९ ॥
वैदेहीं कौतुकाद्‌रामः किंचित्कृत्वा स्मिताननम् ।
द्वितीये भीमकुंडेऽथस्नात्वा गत्वा षडाननम् ॥ १० ॥
स्नात्वाऽगस्त्यकुंडमध्ये पश्यंस्तीर्थान्यनेकशः ।
कनकगिरिस्थं शंभुं नत्वा संपूज्य राघवः ॥ ११ ॥
वीरभद्रं ततो दृष्ट्‍वा नत्वाऽद्रिवेंकटं भुवि ।
गोविंदराजं तं नत्वा तृप्तिपत्तनसस्थितम् ॥ १२ ॥
स्नात्वा कपिलधारायां तीर्थश्चार्द्ध विधाय च ।
ततः शेषाचलं गत्वा स्नात्वा पुष्करिणीजले ॥ १३ ॥
वेंकटेशं पूजयित्वा पंचतीर्थौ विगाह्य सः ।
सुवर्णमुखहरीतीरसंस्थं श्रीकालहस्तिनम् ॥ १४ ॥
पूजयित्वा ययौ कांचीं रामः शिवहरिप्रियाम् ।
एकांबरेश्वरं पूज्य सर्वतीर्थे विगाह्य च ॥ १५ ॥
कामाक्षीमंबिकां नत्वा स्नात्वा वेगवतीजले ।
नत्वा वरदराजं च पक्षितीर्थं ततो ययौ ॥ १६ ॥
पूषाविधातृनामानौ पक्षिणौ पूज्य सीतया ।
पुष्पकेण ततः शीघ्रं क्षीरनद्यां विगाह्य च । १७ ॥
नत्वा त्रिविक्रमं तत्र ततोऽगादरुणाचलम् ।
मुक्तिर्यत्स्मरणादेव नत्वा तमरुणाचलम् ॥ १८ ॥
मणिमुक्तानदीतीरे वृद्धाचलमगात्ततः ।
वृद्धाचलेशं संपूज्य वटपालं ततो ययौ ॥ १९ ॥
वटपालेश्वरं पूज्य ततः श्रीमुष्टिमभ्यगात् ।
तत्र यज्ञवराहं च संपूज्य जगदीश्वरम् ॥ २० ॥
चिदम्बरमथागच्छद्दर्शनादेव मुक्तिदम् ।
लिखिता यत्र शेषेण शिलायां ताण्डवाकृतिः ॥ २१ ॥
कावेरीं च ततस्तीर्त्वा सिंहक्षेत्रं ततो ययौ ।
नत्वा ब्रह्मपुरेशं च वैद्यनाथं प्रणम्य सः ॥ २२ ॥
श्वेतारण्यं ततो गत्वा शंखमुख्यां विगाह्य च ।
छायावनं ततो दृष्ट्‍वा ययौ गौरीमयूरकम् ॥ २३ ॥
वेदारण्यं ततो गत्वा नत्वा मध्यार्जुनं शिवम् ।
स्नात्वाऽथ वृद्धकावेरीं कुंभकोण विलोक्य च ॥ २४ ॥
श्रीनिवासं ततो दृष्ट्‍वा दृष्ट्‍वा वृन्दावनं शुभम् ।
सारनाथं ततो दृष्ट्‍वा श्रीवत्सं च ददर्श सः ॥ २५ ॥
प्रयागमाधवं नत्वा गत्वाऽऽम्र शिरसः स्थलम् ।
भित्तावाकाशनीलाभं गत्वाऽथ कमलालयम् ॥ २६ ॥
त्यागेश्वरं समभ्यर्च्य गयातीर्थे विगाह्य च ।
दक्षिणद्वारकायां च श्रीगोविंदं प्रणम्य सः ॥ २७ ॥
जैपालाख्यं पुरं गत्वा गत्वा चाभयदेश्वरम् ।
विघ्नेश्वरं नमस्कृत्य पुरा संस्थापितं स्वयम् ॥ २८ ॥
स्नात्वा वै नवपाषाणे ययौ देव्याश्च पत्तनम् ।
स्नात्वा वेतालतीर्थे वै तीर्त्वौघं सागरस्य च ॥ २९ ॥
स स्नात्वा भैरवे तीर्थे प्रापैकांतस्थितं निजम् ।
अवरुह्य विमानाग्र्यात्पद्भ्यां सर्वैर्जनैः सह ॥ ३० ॥
गत्वा लक्ष्मणकुंडेऽथ स्वकुंडेऽपि विगाह्य च ।
अग्नितीर्थे ततः स्नात्वा धनुष्कोट्यां विगाह्य च ॥ ३१ ॥
स्नात्वा जटायूतीर्थे हि गत्वा तं गंधमादनम् ।
आदौ नत्वा विश्वनाथ पुराऽऽनीतं हनूमता ॥ ३२ ॥
रामेश्वरं ततो नत्वा कृत्वा गंगाभिषेचनम् ।
काचकुंभादिकं त्यक्त्वा धनुष्कोट्यां रघूत्तमः ॥ ३३ ॥
कोटितीर्थं धनुष्कोट्यां चकार कूपमुत्तमम् ।
क्षेत्रपापप्रशांत्यर्थं दृष्ट्‍वा श्रीसेतुमाधवम् ॥ ३४ ॥
नानादानादिकं कृत्वा मासमेकं विलंघ्य च ।
वाहनारूढदेवानां महोत्साहान्विधाय च ॥ ३५ ॥
क्षेत्रपापप्रशांत्यर्थं कोटितीर्थं विगाह्य च ।
नत्वा द्वारस्थगणपं तीर्त्वौघं जलधेः पुनः ॥ ३६ ॥
विहायसा विमानेन स दर्भशयनं ययौ ।
स्नात्वा निक्षेपिकातोयैस्ताम्रपर्ण्यब्धिसंगमे ॥ ३७ ॥
गत्वा स्नात्वा रामचंद्रो ददौ दानान्यनेकशः ।
ततोऽब्धेस्तीरसस्थं तं स्कन्दं संपूज्य राघवः ॥ ३८ ॥
ताम्रपर्णीतटेनैव पश्यन्पुण्यस्थलानि सः ।
नववेंकटनाथांस्तान्नत्वा तोताद्रिमाययौ ॥ ३९ ॥
कन्याकुमारिका दृष्ट्‍वा सिन्धुऽतीरनिवासिनीम् ।
प्रतीक्षन्तीं स्वीयमार्गं विभ्रतीं मालिकां करे ॥ ४० ॥
तामाह रघुवीरश्च वरं वरय सुव्रते ।
सा प्राह राघवं नत्वा चिरमस्मि व्रतस्थिता ॥ ४१ ॥
अहं मुनिसुता पित्रा सुरेन्द्राय विनिश्चिता ।
विवाहार्थं समानीतः सुरेन्द्रो योजने स्थितः ॥ ४२ ॥
तव यात्रोद्यमं श्रुत्वा मया चित्ते विनिश्चितम् ।
आगमिष्यति रामोऽत्र वरयिष्याम्यहं तदा ॥ ४३ ॥
पित्रा मन्निश्चयं ज्ञात्वा सुरेन्द्रो विनिवर्तितः ।
सोऽपि मत्खेदचित्तस्तु योजनेऽद्यापि वर्तते । ४४ ॥
विवाहोपकरणादि मन्मात्रा यत्कृतं पूरा ।
पित्रा तत्सागरे क्षिप्तं क्रोधाविष्टेन राघव ॥ ४५ ॥
अद्यापि दृश्यते पश्य तरंगैनिर्गतं बहिः ।
अद्य त्वया तारिताऽहं मां दासीं कर्तुमर्हसि ॥ ४६ ॥
ज्ञान्वा तस्या ह्यभिप्रायं तामाह रघुनन्दनः ।
एकपत्नीव्रतं मेऽस्मिञ्जन्मन्यस्ति कुमारिके ॥ ४७ ॥
अग्रे कृष्णावतारे त्वं भज मा नात्र सशयः ।
तद्‌रामवचनादेव यमैश्च नियमैरपि ॥ ४८ ॥
यावद्‌रामः स्थितो भूम्यां तावद्धृत्वा कलेवरम् ।
तपोबलेन देहांते जांबवती जनिष्यति ॥ ४९ ॥
जांबवतीति नाम्ना सा कृष्णपत्नी भविष्यति ।
रामो ययौ सुरेन्द्रं च पयोष्णीं संविगाह्य सः ॥ ५० ॥
आद्यनंतं ततो गत्वा तासु पर्णीतटे स्थितम् ।
विनिद्रितं शेषपृष्ठे लक्ष्मीगरुडसेवितम् ॥ ५१ ॥
ज्ञातव्या ताम्रपर्णी सा त्वन्या पश्चिमवाहिनी ।
अनन्तशयनं गत्वा पद्मतीर्थे विगाह्य च ॥ ५२ ॥
शंखतीर्थे मत्स्यनद्यां विगाह्य सीतया प्रभुः ।
ततो गना विमानेन धर्माधर्मसरोवरे ॥ ५३ ॥
स्नात्वा जनार्दनं गत्वा पश्चिमे ह्यब्धिरोधसि ।
दर्शेऽथ पौर्णिमायां च गंगाधाराब्धिसंगम ॥ ५४ ॥
स्नात्वा जनार्दनं पूज्य नारीराज्यं विलोक्य च ।
अग्रे श्रीरामचंद्रः स न ययौ लोकशिक्षया ॥ ५५ ॥
परिवृत्य ततो रामो घृतमालां विगाह्य च ।
कृतमालां ततः स्नात्वा सिन्धुनद्यां विगाह्य च ॥ ५६ ॥
गत्वा गजेन्द्रमोक्षं च ताम्रपर्णीतटस्थितम् ।
ताम्रपर्ण्युद्‌गमे स्नात्वा गत्वा मैरालतीर्थकम् ॥ ५७ ॥
गत्वा चंद्रकुमाराख्यं गिरिं श्रीरघुनन्दनः ।
तति ययौ विमानेन दृष्ट्‍वा दक्षिणकाशिकाम् ॥ ५८ ॥
नत्वा काशीविश्वनाथं चंपकारण्यमाययौ ।
चित्रगंगाजले स्नान्वा नत्वा हरिहरौ शुभौ ॥ ५९ ॥
ततो गमो विमानेन मधुपुर्यां विवेश सः ।
वेगवत्या जले स्नात्वा नत्वा तं सौन्दरेश्वरम् ॥ ६० ॥
मीनाक्षीमंबिकां नत्वा वेंकटं द्राविडे गिरौ ।
कावेरीमध्यनिलयं श्रीरंगशयनं ययौ ॥ ६१ ॥
मातृभूतेश्वरं नत्वा नत्वा तं जबुकेश्वरम् ।
रंगनाथं नमस्कृत्य ह्यविनाशीं ततो ययौ ॥ ६२ ॥
श्रीरंगपत्तनं गत्वा स्नात्वा हेमवतीजले ।
शालिग्रामं नमस्कृत्य रामनाथपुरं ययौ ॥ ६३ ॥
स्नात्वा कुमारधारायां सुब्रह्मण्यं प्रपूज्य च ।
उडुप्पाख्यं ततः कृष्णं नत्वा श्रुंगाश्रमं ययौ ॥ ६४ ॥
तुंगानदीतटे शृंगिगिरौ नन्वा त शारदाम् ।
कुम्भकाशीं ततो गत्वा गत्वा कोटीश्वरं शिवम् ॥ ६५ ॥
नत्वा मृकाबिकां देवीं नत्वा मुण्डेश्वरं हरम् ।
गुणवंतेश्वरं नत्वा नत्वा धारेश्वरं तनः ॥ ६६ ॥
गौरेश्वरं नमस्कृत्य नत्वा सर्गेश्वरं शिवम् ।
गोकर्णं च ततो गत्वा तं प्रणम्य महाबलम् ॥ ६७ ॥
हरीहरेश्वरं गत्वा पश्यंस्तीर्थान्यनेकशः ।
जामदग्न्यं महेन्द्राद्रौ नत्वा भीमेश्वरं ययौ ॥ ६८ ॥
धौमं महाबलं नत्वा ययौ कोलपुरं ततः ।
करवीरपुरं गत्वा कृष्णावेण्योस्तु संगमे । ६९ ॥
स्नात्वा रामो विमानेन गदालक्ष्मीश्वरं ययौ ।
स्नात्वा घटप्रभायां तु पश्यन् पुण्यस्थलानि हि ॥ ७० ॥
महादेवं नमस्कृत्य नत्वा मल्लारिमीश्वरम् ।
कारानदीतटस्थं तं वक्रतुंडं विलोक्य च ॥ ७१ ॥
नारानदीजले स्नात्वा नारसिंहं प्रयूज्य च ।
पाडुरंगं नमस्कृत्य चंद्रभागां विगाह्य च ॥ ७२ ॥
ययौ भीमासंगमं तु चंदल्लां च ततो ययौ ।
ततः प्रेमपुरं गत्वा नत्वा मार्तंडमीश्वरम् ॥ ७३ ॥
नीलदुर्गां विलोक्याथ नाना पश्यन्स्थलानि हि ।
तुलजापुरसंस्थां तां देवीं नत्वा ययौ ततः । ७४ ॥
माणिक्यामंबिकां दृष्ट्‍वा पश्यंस्तीर्थानि राघवः ।
योगीश्वरी वरामंबां दृष्ट्‍वा ह्यंबापुरस्थिताम् ॥ ७५ ॥
वैद्यनाथं नमस्कृत्य वंजरासंगमं ययौ ।
नागेशं च विलोक्याथ विमानेन स राघवः ॥ ७६ ॥
स्नात्वा पूर्णासंगमे तु गोदाया उत्तरे तटे ।
स्वनाम्नाऽथ पुरीं कृत्वा मुद्गलाश्रममाययौ ॥ ७७ ॥
बाणतीर्थे ततः स्नात्वा सिंधुफेनासुसंगमे ।
गोदानाभावब्जकेऽथ स्नात्वा नत्वा त्रिविक्रमम् ॥ ७८ ॥
कृत्वा परां स्वनाम्ना तु पुरीं गोदावरीतटे ।
अंबिकां तु नमस्कृत्य चंडिकां परिपूज्य च ॥ ७९ ॥
आत्मतीर्थे ततः स्नात्वा नत्वा विज्ञानमीश्वरम् ।
महालक्ष्मीं विलोक्याथ वडवासंगमं ययौ ॥ ८० ॥
प्रतिष्ठानं विलोक्याथ स्नात्वा वृद्धैलसंगमे ।
शिवनंदासंगमेऽथ नृसिंहं परिपूज्य सः ॥ ८१ ॥
स्वीयनाम्ना ख्याततीर्थे प्रवरासंगमं ययौ ।
सिद्धेश्वरं नमस्कृत्य निवासाख्यं पुरं ययौ ॥ ८२ ॥
नूपूराख्यं पूरं गत्वा पश्यन्नानास्थलानि सः ।
ययौ गोदातटेनैव पुण्यस्तंभं रघूद्वहः ॥ ८३ ॥
गन्वा कद्रूसंगमे तु विनतासंगमं ययौ ।
जनस्थानं ततो गत्वा ययौ त्र्यंबकमीश्वरम् ॥ ८४ ॥
दाक्षिणान्यैर्नृपतिभिर्मानितः पूजितोऽपि च ।
गृहीत्वा करभारं स्वं तेभ्यस्तैः सहितो ययौ ॥ ८५ ॥
एवं दक्षिणयात्रेयं या कृता राघवेण वै ।
सा मया विस्तरेणैव कथिता त्र्यंबकावधि ॥ ८६ ॥
इति श्रीमदानंदरामायणे यात्राकण्डे
दक्षिणतीर्थयात्रावर्णनं नाम सप्तमः सर्गः ॥ ७ ॥