|
॥ श्रीवाल्मीकिमहामुनिकृत शतकोटिरामचरितान्तर्गतं ॥ ॥ आनन्दरामायणम् ॥
विवाहकाण्डम्
॥ षष्ठः सर्गः ॥
॥ श्रीसद्गुरु रामचंद्राय नमः ॥
गन्धर्वपन्नगा ऊचुः राम कंजानन स्वामिन्मोचिता बालिकास्त्वया । विवाहानरजस्कानां पुत्रैस्त्वं कर्तुमर्हसि ॥ १ ॥ अथ धन्या वयं सर्वे नः कुलं पावनं कृतम् । त्वया राम महाबाहो तारिताः स्मो वयं प्रभो ॥ २ ॥ सप्तजन्मसु यत्पुण्यं कृतमस्ति रघूद्वह । अस्माभिस्तेन सम्बन्धस्त्वयाऽद्य भवतु प्रभो ॥ ३ ॥ श्रीरामदास उवाच इति तेषां वचः श्रुत्वा सीतया स रघूद्वहः । अङ्गीकृत्य वचस्तेषामगस्तिमवलोकयत् ॥ ४ ॥ तदा प्राह कुम्भजन्मा राघवं वचनं मुनिः । रामान्याग्रे कुमुदस्य स्वमा नाम्ना कुमुद्वती ॥ ५ ॥ त्वयि प्राप्ते हि वैकुण्ठं कुशपत्नी भविष्यति । चपिकायां न तनयो भो भविष्यति रघूद्वह ॥ ६ ॥ कुशात्पुत्रः कुमुद्वत्यामतिथिस्तु भविष्यति । राज्यकर्ता वंशकर्ता स एवाग्रे भविष्यति ॥ ७ ॥ अतस्त्वमधुना राम नागकन्याः कुशं विना । सप्त स्वसप्तपुत्रेभ्यः प्रयच्छ विधिना द्विजैः ॥ ८ ॥ पञ्चगंधर्वकन्याश्च यूपकेतुं कुशं लवम् । विना स्वपञ्चपुत्रेभ्यः प्रयच्छ रघुनन्दन ॥ ९ ॥ राक्षसेन विवाहेन यूपकेतुः शिशुस्ततः । अग्रे पत्नी महानेष करिष्यत्यपरां शुभाम् ॥ १० ॥ एवं रामसुताः सर्वे स्वस्वस्त्रीभ्यां यथासुखम् । क्रीडयिष्यंति पौत्रास्तान् भविष्यंति प्रपौत्रकाः ॥ ११ ॥ प्रपौत्रस्य प्रपौत्रं त्वं दृष्ट्वा सीतासमन्वितः । सुखं यास्यसि वैकुण्ठं बन्धुभिर्नगरीस्थितैः ॥ १२ ॥ एवं श्रुत्वा मुनेर्वाक्यमंगीकृत्य रघूदह । तासां नामानि पप्रच्छ गन्धर्वान्पन्नगानपि ॥ १३ ॥ तदाऽब्रवीत्स गधर्वः स्वपुत्रीणां सविस्तरात । तासां नामानि रामाग्रे पञ्चानां सरसस्तटे ॥ १ ४ ॥ चंद्रिका चंद्रवदना चञ्चला चपला चला । एवं नामानि पंचानां क्रमेण रघुनंदनः ॥ १५ ॥ श्रुत्वाऽवलोकयामास पन्नगांस्तेऽपि चाब्रुवन् । कंजानना कंजनेत्रा कंजांघ्री च कलावती ॥ १६ ॥ कलिका कमला चैव मालती सप्त कीर्तिताः । एवं नामानि पंचानां क्रमेण रघुनंदनः ॥ १७ ॥ श्रुत्वा ताः पुष्पके स्थाप्य तैर्निद्रामकरोन्निशि । अथ प्रभाते श्रीरामः हुत्वा स्नात्वा यथाविधि ॥ १८ ॥ गन्धर्वपन्नगांश्चाति तदा वचनमब्रवीत् । एभिजनैर्मया साकं विवाहार्थं रसातलम् ॥ १९ ॥ नैव योग्यं समागन्तुं मर्त्यलोकनिवासिना । तस्माच्छृणुध्वं मद्वाक्यं सुहृदः सकलाः शुभम् ॥ २० ॥ ययू गन्वा निजस्थानं स्वस्त्रीभिश्च सुहृञ्जनैः । आगतव्यं विवाहार्थंमयोध्यां मे यथासुखम् ॥ २१ ॥ अधुनाऽहं तु गच्छामि पुरीमग्रे क्षणेन हि । विहायसा विमानेन पताकाध्वजमालिना ॥ २२ ॥ तथेति रामवचनात्ते गता स्वस्थलानि हि । रामोऽपि मुनिना ताभिर्बालिकाभिः सुतैः स्त्रिया ॥ २३ ॥ विहायसा पुष्पकस्थो ययौ पश्यन्वनानि सः । अयोध्यां प्रहरेणैव मुदा प्राप रघूद्वहः ॥ २४ ॥ नीराजितः पुरस्त्रीभिर्विवेश निजमंदिरम् । वसिष्ठगेहे ताः सर्वाः प्रेषयामास राघवः ॥ २५ ॥ अथ रामः सभामध्ये सौमित्रिमिदमब्रवीत् । आकारणीया राजानः सुहृदश्च मुनीश्वराः ॥ २६ ॥ सांतःपुराः सपौराश्च स्वस्वजानपदैः सह । शृङ्गारणीयाऽयोध्येयं परिखाः सप्त सादरम् ॥ २७ ॥ शोधनीयास्तथा सौधसमूहेषु सुधा शुभा । देया चित्राणि लेख्यानि प्रासादेषु समंततः ॥ २८ ॥ देवालयेषु सर्वेषु सुधा देया मनोरमा । लेखनीयानि चित्राणि बलयः स्थाप्यतां पृथक् ॥ २९ ॥ बंधनीयाः पताकाश्च रोपणीया ध्वजा अपि । समंततस्तोरणानि बंधनीयानि लक्ष्मण ॥ ३० ॥ वेद्यः कार्या रुक्ममय्यो बंधनीयाश्च मण्डपाः । शृंगारणीया हस्त्यश्वशिबिकाश्च सहस्रशः ॥ ३१ ॥ गंधर्वेभ्यः पन्नगेभ्यो वस्तुं गेहानि वै पृथक् । कुरुष्व नूतनान्यन्नवस्त्राद्यैः पूरितानि च ॥ ३२ ॥ अन्यच्चापि यथायोग्यं यद्यञ्जानासि लक्ष्मण । तत्तत्कुरुष्व यन्नोक्तं मया तव रघूद्वह ॥ ३३ ॥ तद्रामवचनं श्रुत्वा तथेत्युक्त्वा स लक्ष्मणः । तथा चकार तत्सर्वं यथा रामेण शिक्षितः ॥ ३४ । अथ गन्धर्वराजस्तु तथा वै सप्त पन्नगाः । सुहृद्भिः सावरोधास्ते ययुः शीघ्रं मुदान्विताः ॥ ३५ ॥ सर्पा मानवरूपेण हस्त्यश्वरथसंस्थिताः । गन्धर्वाश्चापि सैन्यैस्ते साकेतोपवनं ययुः ॥ ३६ ॥ ततस्तानागतान् श्रुत्वा प्रत्युद्गम्य रघूद्वहः । नानावाद्यानि नादैश्च नृत्यैरप्सरसां पुरीम् ॥ ३७ ॥ नीत्वा संस्थापयामास विस्तीर्णेषु गृहेषु सः । अश तैरेकदा रामः सभायां संस्थितः सुखम् ॥ ३८ ॥ ज्योतिर्विदः समाहूय वसिष्ठं तत्पुरोधसः । पृथग्विवाहान्कर्तुं स मुहूर्तानतिमंगलान् ॥ ३९ ॥ सम्यग्विचारयामास वर्षमध्ये सविस्तरम् । ज्योतिर्विदस्तदा प्रोचुर्मुहुर्तानतिसौख्यदान् ॥ ४० ॥ पक्षांतरेण वैशाखे द्वौ मुहूर्तौ शुभावहौ । तथा ददुर्मुहुर्तौ द्वौ ज्येष्ठे पक्षांतरेण ते ॥ ४१ ॥ द्वावेव मार्गशीर्षेऽपि त्रीन् माघेफाल्गुनेऽपि च । एवं द्वादशनारीणां चक्रुर्लग्नविनिश्चयम् ॥ ४२ ॥ लवस्याथांगदस्यापि विवाहौ तैर्विनिश्चितौ । ज्योतिर्विद्भिर्वसिष्ठेन वैशाखे राघवाग्रतः ॥ ४३ ॥ चित्रकेतोः पुष्करस्य विवाहौ तैर्विनिश्चितौ । ज्येष्ठे मासि क्रमेणैवं पक्षे पक्षे पृथक पृथक ॥ ४४ ॥ तक्षस्याथ सुबाहोश्च विवाहौ मार्गशीर्षके । पक्षांतरेण रामाग्रे ज्योतिर्विद्भिर्विनिश्चितौ ॥ ४५ ॥ यूपकेतोरंगदस्य चित्रकेतोर्विनिश्चिताः । माघमासे विवाहाश्च ज्योतिःशास्त्रविशारदैः ॥ ४६ ॥ पुष्करस्याथ तक्षस्य सुबाहोः फाल्गुने शुभे । विवाहा निश्चिताः शिष्य रामाग्रे गणकैस्तदा ॥ ४७ ॥ एवं विनिश्चिताः सर्वे विवाहा द्वादश क्रमात् । ज्योतिर्विद्भिर्निश्चिताश्च श्रुत्वा तानर्चयद्विभुः ॥ ४८ ॥ इति श्रीशतकोटिरामचरितांतर्गते श्रीमद् आनंदरामायणे वाल्मीकीये विवाहकाडे द्वादशविवाहविनिश्चयो नाम षष्ठः सर्गः ॥ ६ ॥ श्रीसीतारामचन्द्रार्पणमस्तु |