श्रीरामदास उवाच
अथ चैत्रसिते पक्षे नवम्यां रामजन्मनि ।
तदाऽवभृथस्नानार्थं वाजिमेधफलाप्तये ॥ १ ॥
चकार सूचना राज्ञे राघवाय गुरुः स्वयम् ।
त्वरयामास तं रामं रवितापभयान्मुनिः ॥ २ ॥
वसिष्ठवचनं श्रुत्वा रामो लक्ष्मणमब्रवीत् ।
अद्यावभृथस्नानार्थमुत्सवैर्गमनं मम ॥ ३ ॥
रामतीर्थं त्वया ज्ञात्वा करणीयं मयोच्यते ।
आज्ञापनीया राजानो निजसैन्येगजादिभिः ॥ ४ ॥
सञ्जीभूताः सावरोधास्तिष्ठध्वमिति मंडपे ।
सिद्धं कार्यं निजं सैन्यं शिबिकारथवारणम् ॥ ५ ॥
अश्वपत्तिसमायुक्तं तुरगोष्ट्रगजैर्युतम् ।
नववाद्यध्वनिः कार्या तूर्यादीनां स्वनोऽपि च ॥ ६ ॥
पताकाश्च ध्वजाश्चापि तोरणादि समंततः ।
मुक्ताप्रवालपुष्पाणि हाराश्चाध्वरमंडपात् ॥ ७ ॥
बन्धनीया रामतीर्थपर्यंतं सैकतेऽपि च ।
कदलीनां महास्तंभाश्चेक्षुदंतथा ॥ १० ॥
अन्यच्चापि यथायोग्य यन्नोक्तं च मया तव ।
तत्कुरुष्वाविलंबेन मामपृष्ट्‍वाऽविचारितम् ॥ ११ ॥
तथेत्युक्त्वालक्ष्मणोऽपि तथा सर्वं चकार सः ।
अथ तं ऋत्विजश्चक्रुगमनेष्टि सविस्तराम् ॥ १२ ॥
वाजिवाहे रथे वह्निं पात्राणि स्थाप्य राघवम् ।
सीतां चारोह्य स गुरुश्चारुरोहर्त्विजैः सह ॥ १३ ॥
मुनयो वेदघोषांश्च सर्वे चक्रुः समन्ततः ।
स सम्राड्‍रथमारूढः सदश्वै रुक्ममालिनम् ॥ १४ ॥
यमौ शनैः शनैर्मार्गे मुदा वन्दिजनैः स्तुतः ।
अग्रे गजाः पताकाभिर्जग्मुरश्वास्ततः परम् ॥ १५ ॥
ततस्ते तूर्यघोषाणां कर्तारस्तुरगस्थिताः ।
ततस्ते राजदूताश्च चित्रोष्णीषाः सुदंडिनः ॥ १६ ॥
ततो वंदिनटाद्याश्च वारस्त्रीणां ततो गणाः ।
ततो देवाः सगन्धर्वास्ततो रामः स सीतया ॥ १७ ॥
ऋत्विग्जनैर्ययौ वह्निसंयुतः स्यन्दनस्थितः ।
ततो मुनीश्वराः सर्वे ऋषिपत्‍न्यस्ततो ययुः ॥ १८ ॥
ततः क्षत्रियपत्‍न्याद्याः स्त्रियः सर्वाः शनैर्ययुः ।
ततस्ते क्षत्रियाः सर्वे नानावाहनसस्थिताः ॥ १९ ॥
ततस्तेषां हि सैन्यानि ततोऽन्ते राजसेवकाः ।
नयवाद्यध्वनीनां च वारणाद्यास्ततः परम् ॥ २० ॥
ततश्चोष्ट्रास्तु बाणानां शकटाः शस्त्रपूरिताः ।
लोहकारास्तक्षकाश्च चर्मकारास्ततः परम् ॥ २१ ॥
भूमिमानप्रकर्तारो रज्जुकुद्दालहस्तकाः ।
ययुर्यथाक्रम सर्वे तदैव परमोत्सवैः ॥ २२ ॥
तदा निनेदुर्वाद्यानि ननृतुर्वारयोषितः ।
मुनिपार्थिवपत्‍न्यम्तं ववर्षुः पुष्पवृष्टिभि ॥ २३ ॥
मार्गे वन्दिजनाद्याश्च तुष्टव रघुनन्दनम् ।
षड्जादिस्वरान् गंधर्वाः प्रजगुः पथि ते मुदा ॥ २४ ॥
चक्रुस्ते वेदघोषाँश्च मुनयः स्वरपूर्वकान् ।
एवं रामः शनैमार्गे कौतुकानि समन्ततः ॥ २५ ॥
पश्यन् जनकनन्दिन्या ययौ चामरवीजितः ।
तत्र रामस्य मार्गे हि सीताया मुखपङ्‌कजम् ॥ २६ ॥
द्रष्टुं कोलाहलं चक्रुः संमर्दात्सकला जनाः ।
ततस्तास्ताडयामासुः शतशो वेत्रपाणयः ॥ २७ ॥
विशेषेण तदासीत्स महान् कोलाहलो द्विज ।
तत्सर्वं राघवो दृष्‍ट‍्वा श्रुत्वा च प्राह लक्ष्मणम् ॥ २८ ॥
एते सर्वे पुष्पकस्था जनाः सीतां च मां सुखम् ।
पश्यतु कलहो माऽस्तु तथास्त्विति स लक्ष्मणः ॥ २९ ॥
सर्वानारोहयामास पुष्पके तान् जनान् मुदा ।
ततस्ते पुष्पकारूढा जना रामं मनोरमम् ॥ ३० ॥
जानकीसहित यान्तं ददृशुः पथि वै शनैः ।
केचिदूचुर्वयं धन्याः परिपूर्णमनोरथाः ॥ ३१ ॥
अद्य राम ससीतं च पश्यामोऽत्र महोत्सवे ।
केचिदूचुश्च तौ धन्यौ पितरो नः सुजन्मदौ ॥ ३२ ॥
ययोः पुण्यचयैरद्य नः सीतारामदर्शनम् ।
एवं गच्छति श्रीरामे स्त्रियः सर्वाः परस्परम् ॥ ३३ ॥
समंत्र्य पुष्पके स्थातुं प्रार्थयति स्म जानकीम् ।
तदा सा जानकी प्राह लक्ष्मण पुरतः स्थितम् ॥ ३४ ॥
स्त्रियः सर्वास्त्वया शीघ्रं नारीशालासु पुष्पके ।
श्रोहणीया मे वाक्यात् प्रार्थयंत्यत्र मां मुहुः ॥ ३५ ॥
लक्ष्मणोऽपितथेत्युक्त्वा ताः स्त्रीः सर्वाश्चपुष्पके ।
त्वरयाऽऽरोहयामास स्त्रीशालासु यथासुखम् ॥ ३६ ॥
ततस्ताः पुष्पकारूढास्तृणजालपटान्तरैः ।
ददृशुः सीतया रामं ववर्षुः पुष्पवृष्टिभिः ॥ ३७ ॥
मृदङ्‌गशङ्‌खपणवधुन्धुर्यानकगोमुखाः ।
वादित्राणि विचित्राणि नेदुश्चावभृथोत्सवे ॥ ३८ ॥
नर्तक्यो ननृतुर्हष्टा गायका यूथशो जगुः ।
वीणावेणुतलोन्नादस्तेषां स दिवमस्पृशत् ॥ ३९ ॥
चित्रध्वजपताकाग्रैरिभेन्द्रस्यन्दनार्वभिः ।
स्वलंकृतैर्भटैर्भूपा निर्ययू रुक्ममालिनः ॥ ४० ॥
यदुसृंजयकाम्बोजकुरुकैकयकोसलाः ।
कम्पयन्तो भुवं सैन्येयजमानपुरःसराः ॥ ४१ ॥
सदस्यर्त्विग्द्विजश्रेष्ठा ब्रह्मघोषेण भूयसा ।
देवर्षिपितृगन्धर्वास्तुष्टुवुः पुष्पवृष्टिभिः ॥ ४२ ॥
स्वलंकृता नरा नार्यो गन्धस्रग्भूषणाम्बरैः ।
विलिंपन्त्योऽभिषिंचन्त्यो विजह्रुर्विविधे रसैः ॥ ४३ ॥
तैलगोरसगन्धोदहरिद्रासान्द्रकुंकुमैः ।
पुंभिर्लिप्ताः प्रलिंपन्त्यो विजह्रुर्वारयोषितः ॥ ४४ ॥
एवं नानासमुत्साहैः श्रीरामश्च ससीतया ।
पश्यन्नानाकौतुकानि स्यन्दनेन शनैः शनैः ॥ ४५ ॥
अगमत्सरयूतीरे रामतीर्थं शुभावहम् ।
प्रवरुह्य रथाद्‌रामः सीतया सरयूजले ॥ ।४६ ॥
स चकार जलेष्टिं तैर्ऋत्विग्भिः परिवारितः ।
पत्‍नीसंयाजावभृथ्यैश्चरित्वा ते तमृत्विजः ॥ ४७ ॥
सर्वे रामह्रदे विप्रा यजमानपुरःसराः ।
आचान्तं स्नापयाञ्चक्रुः सरय्वां सहसीतया ॥ ४८ ॥
शत्रुघ्नेन पुराऽऽनीतैर्नानातीर्थजलैस्तदा ।
रामाभिषेकं ते चक्रुर्मुदा मंत्रैर्मुनीश्वराः ॥ ४९ ॥
देवदुन्दुभयो नेदुर्नरदुन्दुभिभिः समम् ।
मुमुचुः पुष्पवर्षाणि देवर्षिपितृमानवाः ॥ ५० ॥
सस्नुस्तत्र ततः सर्वे वर्णाश्रमयुता नराः ।
महापातकिनश्चापि स्नात्वा मुक्ताः स्वपातकात् ॥ ५१ ॥
अथ रामोऽहते क्षौमे परिधाय स्वलंकृतः ।
शुशुभे नितरां दिव्यकंकणाभ्यां सुमंडितः ॥ ५२ ॥
केयूराभ्यां कुण्डलाभ्यां मुक्ताहारैर्विचित्रितैः ।
नानावसूनैर्हारैश्च रत्‍नानां नूपुरादिभिः ॥ ५३ ॥
हृदि चिंतामणियुतः कंठे कौस्तुभमंडितः ।
चिंतामणिकौस्तुभयोः प्रभया दीपितो?? ॥ ५४ ॥
कोटिसूर्यप्रतीकाशः सिकतायां वरासने ।
तस्थौ जनकनंदिन्या ऋत्विग्भिः परिवेष्टितः ॥ ५५ ॥
अथर्त्विग्भ्योऽददात्काले यथाम्नायं स दक्षिणाः ।
स्वलंकृतेभ्योऽलंकृत्य गोभृतुरगकारणान् ॥ ५६ ॥
कामधेनुमलंकृत्य गुरुं दातुं समुद्यतः ।
तज्ज्ञात्वा चिंतयामास वसिष्ठः स स्वचेतसि ॥ ५७ ॥
अस्ति मां नंदिनी नाम्नी कामधेनुसुतासुता ।
नास्याः प्रयोजनं मेऽद्य ह्यत्रापूर्वं करोम्यहम् ॥ ५८ ॥
अस्यैवास्तु कामधेनुरस्यै योग्यो रघूत्तमः ।
तां वर्जयित्वा रामस्य कीर्त्यर्थं जगतीतले ॥ ५९ ॥
याचाम्यहं शुभां सीतां सालंकारा सदक्षिणाम् ।
औदार्यं राघवस्याद्य दर्शयिष्याम्यहं जनान् ॥ ६० ॥
इति निश्चित्य स गुरुस्तदा प्राह रघूत्तमम् ।
करोमि किं धनुदानं तेन तृप्तिर्न मे भवेत् ॥ ६१ ॥
यदि दास्यसि देया मे सीताऽलंकारमंडिता ।
तया तृप्तिभवेन्मेद्य नान्यैर्नारीशतैरपि ॥ ६२ ॥
तन्मुनेर्वचनं श्रुत्वा वसिष्ठस्य जनास्तदा ।
हाहाकारं महच्चक्रुर्विषण्णा भयविह्वलाः ॥ ६३ ॥
केचिदूचुर्वसिष्ठोऽयं किं भ्रांतो जठरोऽद्य हि ।
केचिदूचुर्विनोदोऽयं कृतोऽस्त्रि मु निनाऽत्र हि ॥ ६४ ॥
केचिदूचू राघवस्य धैर्य पश्यत्ययं मुनिः ।
केचिदूचू राघवोऽद्य किं करिष्यति पश्यताम् ॥ ६५ ॥
एतस्मिन्नंतरे रामः श्रुत्वा तच्च गुरोर्वचः ।
प्रहस्य संज्ञया सीतामाहूय गुरुसन्निधौ ॥ ६६ ॥
सीतायाः स्वकरेणैव धृत्वा वामकरं मुदा ।
सभायां राघवः प्राह वसिष्ठं तोषयन्मुदा ॥ ६७ ॥
स्त्रीदानमन्त्रो वक्तव्यः सीतादानं करोमि ते ।
तथेति मुनिवृन्देषु वसिष्ठश्च यथाविधि ॥ ६८ ॥
अङ्‌गीचकार स्त्रीदानं राघवेण समर्पितम् ।
चकितं च तदाऽभूद्वै सर्वं स्थावरजङ्‌गमम् ॥ ६९ ॥
देहभानं न कस्यासीत्तदासीदतिचित्रयत् ।
तदा सीता मुनिः प्राह मत्पृते तिष्ठ बालिके ॥ ७० ॥
ममार्पिताऽसि रामेण त्वां मन्येऽहं सुतोपमाम् ।
तन्मुनेवचनं श्रुत्वा सीता सा खिन्नमानसा ॥ ७१ ॥
रामन्यस्तेक्षणा साध्वी मुनेः पृष्ठे ह्युपाविशत् ।
बभूवाश्रूपूर्णनेत्रा सा रोमांचितविग्रहा । ७२ ॥
ततो रामः पुनः ग्राह वसिष्ठं विनयान्वितः ।
गृहाण सुरभिं चापि सीतायै ह्यर्पितां पुरा ॥ ७३ ॥
मया तोषेण कैलासे मन्मणेस्तोषदायिनी ।
मयाऽपि दातुमानीता तच्छ्रुत्वा गुरुरब्रवीत् ॥ ७४ ॥
राम राम महाबाहो तवौदार्यं च दर्शितम् ।
याचिता तव पत्‍नीयं मया तेऽस्तु पुनः शुभा ॥ ७५ ॥
अस्याः कुरु तुलामद्य सुवर्णेन रघूत्तम ।
अष्टवारं प्रतुलितं सीतया रुक्ममुत्तमम् ॥ ७६ ॥
मां दत्त्वेयं त्वया ग्राह्या पुनः सपदि मद्गिरा ।
अन्यत्किंचिच्छृणुष्व त्वं वचनं यन्मयोच्यते ॥ ७७ ॥
धेनुं चिंतामणि सीतां कौस्तुभं पुष्पकं पुरीम् ।
स्वयं राज्यमयोध्यायां त्वं चेत्कस्य प्रदास्यसि ॥ ७८ ॥
अग्रे कदा तदाऽऽज्ञा मे त्वया लुप्ता भविष्यति ।
ममाज्ञाभङ्‌गदोषेण बहुक्लेशो भविष्यसि ॥ ७९ ॥
मदुक्तैः सप्तभी राजन् विना यद्यत्त्वमिच्छसि ।
तत्तद्ददस्व विप्रेभ्यो त्वं सुखं ह्यविचारतः ॥ ८० ॥
तद्गुरोर्वचनं श्रुत्वा तथेत्युक्त्वा रघूत्तमः ।
सीतां तुलायामारोप्य सुवर्णेनाष्टसंख्यया ॥ ८१ ॥
तुलितां प्रतिजग्राह गुरोः साध्वीं स्मिताननाम् ।
दिव्यालंकारहीनां तां कंचुकीवस्त्रसंयुताम् ॥ ८२ ॥
तदा निनेदर्वाद्यानि ववर्षुः पुष्पवृष्टिभिः ।
सुरस्त्रियो विमानस्थाः सीतारामौ मुदान्विता ॥ ८३ ॥
पूर्वाधिकानलंकारान्स्वदेहे जानकी दधौ ।
जनाः सर्वे सुसंतुष्टास्तदाऽऽसन्मुदिताननाः ॥ ८४ ॥
अथ सीता पतिं नत्वा तत्पार्श्वेसंस्थिताऽभवत् ।
स्मिताननाऽऽनंदमग्ना लज्जिता रामलोचना ॥ ८५ ॥
ततोरामोप्यनेकानि कृत्वा दानानि विस्तरात् ।
ऋत्विक्सदस्यमुख्यादीनानर्च्याभरणाबरैः ॥ ८६ ॥
स्वीयज्ञातीन्नृपान्मित्रसुहृऽदोऽन्यांश्च सर्वशः ।
अभीक्ष्णं पूजयामास वस्त्रालंकारभूषणैः ॥ ८७ ॥
सर्वे जनाः सुललितोन्मणिकुण्डलस्र-
   गुष्णीषकंचुकदुकूमहार्घहाराः ।
नार्यश्च कुडलयुगालकवृदजुष्ट-
   वक्त्रश्रियः कनकमेखलया विरेजुः ॥ ८८ ॥
इति श्रीशतकोटिरामचरितांतर्गते श्रीमद् आनन्दरामायणे
वाल्मीकीये यागकाण्डे अवभृथोत्सववर्णनं नामाष्टमः सर्गः ॥ ८ ॥