|
॥ विष्णुपुराणम् ॥ चतुर्थः अंशः ॥ पञ्चदशोऽध्यायः ॥
मैत्रेय उवाच
हिरण्यकशिपुत्वे च रावणत्वे च विष्णुना । अवाप निहतो भोगानप्राप्यानमरैरपि ॥ १ ॥ न लयं तत्र तेनैव निहतः स कथं पुनः । सम्प्राप्तः शिशुपालत्वे सायुज्यं शाश्वते हरौ ॥ २ ॥ एतदिच्छाम्यहं श्रोतुं सर्वधर्मभृतां वर । कौतूहलपरेणैतत्पृष्टो मे वक्तुमर्हसि ॥ ३ ॥ श्रीपराशर उवाच दैत्येश्वरस्य वधाय अखिललोकोत्पत्तिस्थितिविनाशकारिणा पूर्वं तनुग्रहणं कुर्वता नृसिंह रूपमाविष्कृतम् ॥ ४ ॥ तत्र च हिरण्यकशिपोर्विष्णुरयमित्येतन्न मनस्यभूत् ॥ ५ ॥ निरतिशय पुण्यसमुद्भूतमेतत् सत्त्वाजातमिति ॥ ६ ॥ रजोद्रेकप्रेरितैकाग्रमतिः तद्भावनायोगात् ततोवाप्तवधहैतुकीं निरतिशयामेव अखिलत्रैलोक्यकारीणीं दशाननत्वे भोगसम्पदमवाप ॥ ७ ॥ न तु स तस्मिन् अनादिनिधने परब्रह्मभूते भगवत्यनालम्बिनि कृते मनसस्तल्लयमवाप ॥ ८ ॥ एवं दशाननत्वेपि अनङ्गपराधीनतया जानकीसमासक्तचेतसा भगवता दाशरथि रूपधारिणा हतस्य तद्रूपदर्शनमेवासीत् नायमच्युत इत्यासक्तिर्विपद्यतोंऽतःकरणे मानुषबुद्धिरेव केवलमस्याभूत् ॥ ९ ॥ पुनरपि अच्युतविनिपातमात्रफलं अखिलभूमण्डल श्लाघ्यचेदिराजकुले जन्म अव्याहतैश्वर्यं शिशुपालत्वेप्यवाप ॥ १० ॥ तत्र त्वखिलानामेव स भगवन्नाम्नां त्वङ्कारकारणमभवत् ॥ ११ ॥ ततश्च तत्कालकृतानां तेषामशेषणामेव अच्युतनाम्नामनवरतं अनेकजन्मसु वर्धितविद्वेषानुबन्धिचित्तो विनिन्दनसन्तर्जनादिषु उच्चारणमकरोत् ॥ १२ ॥ तच्च रूपमुत्फुल्लपद्मदलामलाक्षिं अत्युज्ज्वलपीतवस्त्रधार्य मलकिरिटकेयूरहारकटकादि शोभितमुदारचतुर्बाहु शङ्खचक्रगदाधरमति प्ररूढवैरानुभावाद् अटनभोजनस्नानासनशयनादिषु अ्वशेषावस्थान्तरेषु नान्यत्रोपययावस्य चेतसः ॥ १३ ॥ ततस्तमेवाक्रोशेषु उच्चारयंस्तमेव हृदयेन धारयन्नात्मवधाय यावद् भगवद्धस्तचक्रांशु मालोज्ज्वालमक्षयतेजःस्वरूपं ब्रह्मभूतमपगतद्वेषादिदोषं भगवन्तमद्राक्षीत् ॥ १४ ॥ तावच्च भगवच्चक्रेणाशु व्यापादितस्तत्स्मरण दग्धाखिलाघसञ्चयो भगवतान्तं उपनीतस्ततस्मिन्नेव लयमुपययौ ॥ १५ ॥ एतत्तवाखिलंमयाभिहितम् ॥ १६ ॥ अयं हि भगवान् कीर्तितश्च संस्मृतश्च द्वेषानुबन्धेनापि अखिलमुरासुरादिदुर्लभं फलं प्रयच्छति किमुत सम्यग्भक्तिमतामिति ॥ १७ ॥ वसुदेवस्य त्वानकदुन्दुभेः पौरवी रोहिणी मदिरा भद्रादेवकीप्रमुखा बह्व्यः पत्न्योऽभवन् ॥ १८ ॥ बलभद्र शठ सारण दुर्मदादीन् पुत्रान् रोहिण्यां आनकदुन्दुभिरुत्पादयामास ॥ १९ ॥ बलदेवोऽपि रेवत्यां विशठोल्मुकौ पुत्रावजनयत् ॥ २० ॥ सार्ष्टिमार्ष्टिशिशु सत्यधृतिप्रमुखाः सारणात्मजाः ॥ २१ ॥ भद्राश्व भद्रबाहु दुर्दमभूताद्याः रोहिण्याः कुलजाः ॥ २२ ॥ नन्दोपनन्दकृतकाद्य मदिरायास्तनयाः ॥ २३ ॥ भद्रायाश्चोपनिधिगदाद्याः ॥ २४ ॥ वैशाल्यां च कौशिकं एकमेवाजनयत् ॥ २५ ॥ आनकदुन्दुभेर्देवक्यामपि कीर्तिमत्सुषेणोदायु भद्रसेनऋजदासभद्रदेवाख्याः षट् पुत्रा जज्ञिरे ॥ २६ ॥ तांश्च सर्वानेव कंसोघातितवान् ॥ २७ ॥ अनन्तरं च सप्तमं गर्भमर्धरात्रे भगवत्प्रहिता योगनिद्रा रोहिण्या जठरमाकृष्य नीतवती ॥ २८ ॥ कर्षणाच्चासावपि संकर्षणाख्यामगमत् ॥ २९ ॥ ततश्च सकलजगन्महातरुमूलभूतो भूतभविष्यदादि सकलसुरासुर मुनिजन मनसामप्यगोचरोऽब्जभवप्रमुखैः अनलमुखैः प्रणम्यावनिभारहरणाय प्रसादितो भगवाननादिमध्यनिधनो देवकीगर्भमवततार वासुदेवः ॥ ३० ॥ तत्प्रसादविवद्धमानोरुमहिमा च योगनिद्रा नन्दगोपपत्न्या यशोदाया गर्भमधितिष्ठितवती ॥ ३१ ॥ सुप्रसन्नादित्य चन्द्रादिग्रहमव्यालादिभयं स्वस्थमानसं अखिलमेवैतद् जगदपास्ताधर्ममभवत् तत्स्मिंश्च पुण्डरीकनयने जायमाने ॥ ३२ ॥ जातेन च तेनाखिलं एवैतत्सन्मार्गवर्ति जगदक्रियत ॥ ३३ ॥ भगवतोप्यत्र मर्त्यलोकेऽवतीर्णस्य षोडशसहस्राणि एकोत्तरशताधिकानि भार्याणामभवन् ॥ ३४ ॥ तासां च रुक्मिणी सत्यभामा जाम्बवती चारुहासिनीप्रमुखा ह्यष्टौ पत्न्यः प्रधाना बभूचवुः ॥ ३५ ॥ तासु चाष्टावयुतानिलक्षं च पुत्राणां भगवान् अखिलमूर्तिरनादिमानजनयत् ॥ ३६ ॥ तेषां च प्रद्युम्न चारुदेष्ण्यसाम्बादयस्त्रयोदश प्रधानाः ॥ ३७ ॥ प्रद्युम्नोपि रुक्मिणस्तनयां रुक्मवतीं नामोपयेमे ॥ ३८ ॥ तस्यामनिरुद्धो जज्ञे ॥ ३९ ॥ अनिरुद्धोऽपि रुक्मिणा एव पौत्रीं सुभद्रां नामो पयेमे ॥ ४० ॥ तस्यामस्य वज्रो जज्ञे ॥ ४१ ॥ वज्रस्य प्रतिबाहुस्तस्यापि सुचारुः ॥ ४२ ॥ एवं अनेकशतसहस्र पुरुषसंख्यस्य यदुकुलस्य पुत्रसंख्या वर्षशतैरपि वक्तुं न शक्यते ॥ ४३ ॥ यतो हि श्लोकाविमावत्र चरितार्थौ ॥ ४४ ॥ तिस्त्रः कोट्यःसहस्राणां अष्टाशीति शतानि च । कुमाराणां गृहाचार्याश्चापयोगेषु ये रताः ॥ ४५ ॥ संख्यानं यादवानां कः करिष्यति महात्मनाम् । यत्रायुतानामयुतलक्षेणास्ते सदाहुकः ॥ ४६ ॥ देवासुरे हता ये तु दैतेयाःसुमहाबलाः । उत्पन्नास्ते मनुष्येषु जनोपद्रवकारिणः ॥ ४७ ॥ रेषामुत्सादनार्थाय भुवि देवा यदोः कुले । अवतीर्णाः कुलशतं यत्रैकाभ्यधिकं द्विज ॥ ४८ ॥ विष्णुस्तेषां प्रमाणे च प्रभुत्वे च व्यवस्थितः । निदेशस्थायिनस्तस्य ववृधुःसर्वयादवाः ॥ ४९ ॥ इति प्रसूतिं वृष्णीनां यः शृणोति नरः सदा । स सर्वैः पातकैर्मुक्तो विष्णुलोकं प्रपद्यते ॥ ५० ॥ इति श्रीविष्णुमहापुराणे चतुर्थांशे पञ्चदशोऽध्यायः (१५) |