• मुखपृष्ठ
• षड्‍दर्शने
  • ब्रह्मसूत्रे
    • प्रस्तावना
    • मराठी अनुवाद
  • न्यायशास्त्र
  • वैशेषिक
  • सांख्यशास्त्र
  • योगशास्त्र
  • पूर्वमीमांसा
• आपले वेद
  • प्रस्तावना
  • ऋग्वेद
  • कृष्ण यजुर्वेद
  • शुक्ल यजुर्वेद
  • सामवेद
  • अथर्ववेद
• आपली उपनिषदे
  • प्रस्तावना
  • दशोपनिषदे
  • वैष्णव उपनिषदे
  • शैव उपनिषदे
  • शाक्त उपनिषदे
  • सामान्य उपनिषदे
  • संन्यास उपनिषदे
  • योगोपनिषदे
• आपली पुराणे
  • श्रीमद्‌भागवतपुराण
  • श्रीगर्गसंहिता
  • विष्णुपुराण
  • देविपुराण
  • अग्निपुराण
  • ब्रह्मवैवर्तपुराण
  • शिवमहापुराण
  • हरिवंशपुराण
• रामायण
• आपले संत
  • श्रीज्ञानेश्वर
    • श्रीज्ञानेश्वरी
    • अमृतानुभव
    • चांगदेवपासष्टी
    • सार्थ हरिपाठ
    • श्रीज्ञानेश्वर चरित्र
  • श्रीरामदासस्वामी
    • श्रीदासबोध
    • भीमरूपी स्तोत्रे
    • करुणा स्तोत्रे
    • बारा ओव्याशते
    • आत्माराम
    • आत्माराम-विवरण
    • मनाचे श्लोक
    • मनाचे श्लोक - विवरण
    • अभंग मनोबोध
  • श्रीमुकुंद महाराज
  • श्रीएकनाथ महाराज
    चतु:श्र्लोकी भागवत

    • श्रीएकनाथी भागवत
    • भावार्थ रामायण
    • एकनाथ गाथा
    • चतु:श्लोकी भागवत
    • शुष्काष्टक
    • आनंद लहरी
    • हस्तमालक
    • स्वात्मसुख
    • हरिपाठ
  • नामदेव महाराज
  • श्रीतुकाराम महाराज
  • श्रीहंसराजस्वामी
    • आगमसार
    • लघुवाक्यवृत्ति
    • सदाचार
    • वेदेश्वरी
  • श्रीधरस्वामी(नाझरे)
    • पांडवप्रताप
    • रामविजय
    • हरिविजय
    • शिवलीलामृत
  • कृष्णदयार्णव
  • श्रीमत् शंकराचार्य
    • अद्वैतानुभुति
    • दशश्लोकी
      
      
    • योगतारावली
    • सौंदर्यलहरी
    • वाक्यसुधा
    • विवेकचूडामणि
• श्रीब्रह्मचैतन्य
• स्तोत्राणि
  • प्रस्तावना
  • श्रीविष्णुसहस्रनाम
  • श्रीगणेश
  • श्रीराम
  • श्रीकृष्ण
  • श्रीशिव
  • श्रीगायत्री
  • श्रीललितात्रिपुरसुंदरी
  • श्रीलक्ष्मी
  • श्रीसरस्वती
  • श्रीदुर्गा
• सूक्तानि
  • प्रस्तावना
  • पुरुषसूक्तम्
  • श्रीसूक्तम्
  • नारायणसूक्तम्
  • विष्णुसूक्तम्
  • अग्निसूक्तम्
  • नासदीयसूक्तम्
  • नवग्रहसूक्तम्
  • नक्षत्रसूक्तम्
  • हिरण्यगर्भसूक्तम्
  • देवीसूक्तम्
  • दुर्गासूक्तम्
  • सरस्वतीसूक्तम्
  • मेधासूक्तम्
  • भूसूक्तम्
• संकीर्ण ग्रंथ
  • विविधा गीता
    • प्रस्तावना
    • भगवद्‍गीता गीता
    • आदिमाया गीता
    • अवधूत गीता
    • अष्टावक्र गीता
    • ईश्वर गीता
    • उद्धव गीता
    • गणेश गीता
    • देविगीता
    • रामगीता
    • शिवगीता
  • रुद्रार्थ
  • सनत्सुजातीय
  • पंचदशी
    • प्रस्तावना
    • १-तत्त्वविवेकः
    • २-भूतविवेकः
    • ३-पञ्चकोषविवेकः
    • ४-द्वैतविवेकः
    • ५-महावाक्यविवेकः
    • ६-चित्रदीपः
    • ७-तृप्तिदीपः
    • ८-कूटस्थ दीपः
    • ९-ध्यानदीपः
    • १०-नाटक दीपः
    • ११-ब्रह्मानन्दे योगानन्दः
    • १२-ब्रह्मानन्दे आत्मानन्दः
    • १३-ब्रह्मानन्दे अद्वैतानन्दः
    • १४-ब्रह्मानन्दे विद्यानन्दः
    • १५-ब्रह्मानन्दे विषयानन्दः
  • नारद भक्तिसूत्रे
  • शांडिल्य भक्तिसूत्रे
  • विवेकचूडामणि
• शब्दशोध
• संपर्क

॥ समर्थ श्रीरामदासस्वामी विरचित ॥

मनोबोध अर्थात् मनाचे श्लोक

या ग्रंथावर सौ. मनीषा अभ्यंकर कृत अभंग मनोबोध

गणाधीश जो ईश सर्वा गुणांचा । मुळारंभ आरंभ तो निर्गुणाचा ।
नमूं शारदा मूळ चत्वारि वाचा । गमूं पंथ आनंत या राघवाचा ॥१॥

नमस्कार माझा । मूळ पुरुषासी । गणेश हे ज्यासी । नाम असे ॥१॥
गणांचा अधीश । त्रिगुणांचा ईश । नमन तयास भक्तिभावे ॥२॥
त्रिगुणांचा स्वामी । आरंभ विश्वाचा । श्रीगणेशाचा जय असो ॥३॥
आहे तो निर्गुण । विश्वाचे कारण । होई तो सगुण । उपाधीने ॥४॥
माया ही शारदा । गणेशाची शक्ती । जेथूनी निर्मिती जगतासी ॥५॥
करितो नमन । देवी शारदेसी । चारही वाणींची मूळ असे ॥६॥
परा नि पश्यंती । मध्यमा वैखरी । या त्या चार वाणी । प्रसिद्धचि ॥७॥
चारही वाणींसी । हिने प्रसविले । कर्तृत्व ते आले । हिच्या गुणे ॥८॥
नमन तियेसी । ग्रंथारंभी करी । मन बुद्धी भरी वागर्थाने ॥९॥
अनादि अनंत । राघवाचा पंथ । सांगताती संत । मोक्षदायी ॥१०॥
तीच ब्रह्मविद्या । व्हावी अपरोक्ष । म्हणोनि उपदेश मना तुज ॥११॥

मना सज्जना भक्तिपंथेचि जावे । तरी श्रीहरी पाविजेतो स्वभावे ।
जनीं निंद्य ते सर्व सोडोनि द्यावे । जनीं वंद्य ते सर्व भावे करावे ॥२॥

पंथ अनंताचा । ब्रह्माच्या प्राप्तीचा । हाचि अर्थ याचा । जाण मना ॥१२॥
आत्मा ब्रह्मरूप । पडला विसर । अज्ञान निर्झर । उद्भवला ॥१३॥
अरे ते अज्ञान । समूळ नाशाया । करी तू उपाया । काही मना ॥१४॥
बा मना सर्वदा । जाई भक्तिपंथे । राम जेथे असे पथदर्शी ॥१५॥
अन्य मार्गाहून । भक्तिमार्ग सोपा । ईश्वरी तद्रूप । होई मन ॥१६॥
भक्तीने श्रीहरी । पावतो सर्वांसी । देई दर्शनासी । दाखला हा ॥१७॥
भक्तिमार्गातील । पहिला नियम । जे जे निंदनीय । त्यजावे ते ॥१८॥
वंदनीय जो जो । असेल आचार । तो तो तू स्वीकार । अविचारे ॥१९॥
शास्त्राचे प्रामाण्य । असे ज्या कर्मास । ते कर्म प्रशस्य । जाण मना ॥२०॥
भक्ती हवी जर । निंद्य सोड सर्व । वंद्य ते ते सर्व । करी भावे ॥२१॥
भाव तेथे देव । उक्ती ही प्रसिद्ध । अनुभवे सिद्ध । झाली असे ॥२२॥
रे परमार्थाचा । श्रद्धा असे पाया । श्रद्धेवीण वाया । सर्व काही ॥२३॥
अश्रद्धेने करी । जे जे इहलोकी । ते ते विफल की । जाण मना ॥२४॥

प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा । पुढे वैखरि राम आधी वदावा ।
सदाचार हा थोर सांडू नये तो । जनीं तोचि तो मानवी धन्य होतो ॥३॥

श्रवण चिंतन । नि नामस्मरण । अर्चन वंदन । अणि दास्य ॥२५॥
पादसेवन ते । गुरुभक्तिरूप । आत्मनिवेदन । आणि सख्य ॥२६॥
अशी नवविधा । सांगितली भक्ती । त्यातील कोणती । आचरावी ॥२७॥
अशी मना शंका । असे जरी तुज । सांगतो रे गुज । ऐके बापा ॥२८॥
नामस्मरणाची । वाट जवळची । प्राप्ती ईश्वराचि । वेगे होई ॥२९॥
उषःकाली होती । सर्व शांत वृत्ती । चित्त भगवंती । जडतसे ॥३०॥
म्हणोनि सकाळी । चिंतन रामाचे । मग व्यवहाराचे । काम करी ॥३१॥
परा नि पश्यंती । मध्यमा वैखरी । असती या चारी वाणी बापा ॥३२॥
परावाणीचे ते । नाभीमाजी स्थान । पश्यंतीचे स्थान । हृदयात ॥३३॥
मध्यमेचे स्थान । कंठामाजी जाण । वैखरीचे स्थान । रसनाग्र ॥३४॥
वैखरीने नाम । उच्चरण्यापूर्वी । हृदयात करी । स्मरण रे ॥३५॥
हृदयीं स्मरण । जिह्वे उच्चारण । एकाग्र ते मन । होत असे ॥३६॥
नामाचे स्मरण । शुद्ध आचरण धन्य रे जीवन । त्या नराचे ॥३७॥
सदाचरणने । होसी कृतकृत्य । या मर्त्यलोकात । जन्म जरी ॥३८॥
दैवी गुणे युक्त तोचि असे भक्त । असे सर्व संत । सांगताती ॥३९॥
म्हणोनिया मना । भक्ती हवी जर । विशुद्ध आचार । श्रेष्ठ मानी ॥४०॥

मना वासना दुष्ट कामा नये रे । मना सर्वथा पापबुद्धी नको रे ।
मना धर्मता निती सोडू नको हो । मना अंतरी सार विचार राहो ॥४॥

बाह्याचार जसा । असावा निर्मळ । तैसेचि निर्मळ । अंतरंग ॥४१॥
शुद्ध बाह्याचार । अशुद्ध अंतर । तो रे मिथ्याचार । असे बापा ॥४२॥
वासनांचा संग । नेई नाशाप्रत । बोले भगवंत । गीतेमाजी ॥४३॥
त्यागी सर्वथैव । वाईट वासना । स्वीकारी रे मना । सद्वासना ॥४४॥
जेणे देवप्राप्ती । ती दैवी संपत्ती । आसुरी संपत्ती । नाश करी ॥४५॥
विशुद्ध वासना । दैवीसम्पत्खूण । करिते पावन । जीवालागी ॥४६॥
विषयवासना । दुःखासी कारण । भोगवी मरण । आणि जन्म ॥४७॥
जन्म घेणे लागे । वासनेच्या संगे । म्हणोनी तू वेगे । सोडावी ती ॥४८॥
पराच्या नाशाची । नको पापबुद्धी । वेगे अंतःशुद्धी । करी आता ॥४९॥
कायिक वाचिक । आनि मानसिक । पाप ते बंधक । जीवालागी ॥५०॥
दुर्लभ हा देह । प्राप्त झाला तुज । धर्मबुद्धीसाज । घाली त्यासी ॥५१॥
नीती आणि धर्म । अध्यात्मसाधन । ईश्वरदर्शन । प्राप्त होई ॥५२॥
एक परब्रह्म । जगी ते शाश्वत । बाकी अनिश्चित । सर्वकाही ॥५३॥
हाच सारासार । विवेक अंतरी । सुदृढ तू धरी । बा रे मना ॥५४॥

मना पापसंकल्प सोडोनि द्यावा । मना सत्यसंकल्प जीवी धरावा
मना कल्पना ते नको वीषयांची । विकारे घडे हो जनी सर्व ची ची ॥५॥

जे संकल्पी मन । तैसे आचरण । तैसेचि वर्तन । घडतसे ॥५५॥
संकल्पाचे मूळ । असे अज्ञानात । विषयीं प्रवृत्त । होई जीव ॥५६॥
स्वरूपनेणीव । हा पापसंकल्प । सोडूनी तू जप । रामनाम ॥५७॥
सत्य एक ब्रह्म । मनीं हे तू धर । अविद्या तू सार । दूरवरी ॥५८॥
विषयचिंतन । नको रे सर्वथा । तेच भवतापा । मूळ असे ॥५९॥
विकाराआधीन । होऊनी जो वागे । सर्वांना जो सांगे । मी हे केले ॥६०॥
त्याची रे फजिती । होते पुरेपूर । हा रे वाया नर । असे जगी ॥६१॥
तादात्म्य देहाशी । मन विषयांशी । मग भवपाशी । बद्ध होसी ॥६२॥
देह नव्हे तू रे । आत्मा तो तू जाण । कर्माचे कर्तृत्व । देहाकडे ॥६३॥
कर्तृत्व देहाचे । मानसी स्वतःचे । मग त्या कर्माचे । फल भोग ॥६४॥
म्हणोनि करून घेई अकर्तृत्व । हेचि असे तत्व । गीतेमाजी ॥६५॥

नको रे मना क्रोध हा खेदकारी । नको रे मना काम नाना विकारी
नको रे मना सर्वदा अंगिकारु । नको रे मना मत्सरु दंभभारु ॥६॥

ह्यासाठी अभ्यास- । योग तू आचारी । क्रोध खेदकारी । सांडी वेगे ॥६६॥
काम पूर्ण होता । लोभ बळावतो । मग हव्यास तो । वाढतसे ॥६७॥
क्रोध बळावतो । काम जो अपूर्ण । मग ते पतन । निश्चयेसी ॥६८॥
काम आणि क्रोध । जना नाडिताती । बुद्धिसीही घेती । अपुल्या हाती ॥६९॥
घेरता पुरते । होते नागवण । यांची आठवण । नको बापा ॥७०॥
क्रोध पश्चात्तापा । काम विकारांसी । होती कारणासी । ऐके बापा ॥७१॥
मोह आणि मद । दंभ नि मत्सर । नको अंगिकार । करु यांचा ॥७२॥
षड्रिपु हे जाण । भारासी कारण । यांनी नागवण । केली असे ॥७३॥
हेच ते षड्रिपु । जन्म नि मृत्यूसी । संसारतापासी । कारण की ॥७४॥
यांचा नको स्पर्श । तुजला सर्वदा । हरिनाम छंदा । आड येई ॥७५॥

मना श्रेष्ठ धारिष्ठ्य जीवीं धरावे । मना बोलणे नीच सोशीत जावे
स्वये सर्वदा नाम वाचे वदावे । मना सर्व लोकांसी रे नीववावे ॥७॥

कामक्रोधादिक । आसुरी संपत्ती । तेथे तू विरक्ती । स्वीकारावी ॥७६॥
अहिंसा अभय । सौजन्य स्वाध्याय । दैवी गुणाश्रय । करावा रे ॥७७।
सात्विक ते धैर्य । धरी अंतरात । श्रीरामनामात । धुंद होई ॥७८॥
बोलणे दुजांचे । सोशीत ते जावे । जगन्नाथ धावे । अंतकाळी ॥७९॥
क्रोधावरी जय । मिळण्याकारण । हाचि मार्ग जाण । असे एक ॥८०॥
कोणीही भेटोत । कोणी लाथाडोत । नको घालू खत । क्रोधाचे तू ॥८१॥
क्षमेने लोकांना । करूनिया वश । दुर्जनांचा रोष । मिटवावा ॥८२॥
सदा नम्र वाचे । दुजा तोषवावे । हेचि जीवेभावे । व्रत घेई ॥८३॥
अरे नम्रतेने । बोल मृदु शब्द । सर्वांसी सुखद । वाटतसे ॥८४॥
जिव्हाग्रे मरण । जिव्हाग्रे बंधन । जिव्हाग्रे बांधव । राहताती ॥८५॥
मनात असता । घोर ती कटुता । वाणीत मृदुता । येई कैची ॥८६॥
बोलणे ते सत्य । नि हितकारक । तप ते वाचिक । जाण बापा ॥८७॥
षड्रिपूंच्यावरी । मिळवण्या जय । हीच धरी सोय । बा रे मना ॥८८॥

देहे त्यागिता कीर्ती मागे उरावी । मना सज्जना हेचि क्रिया धरावी
मना चंदनाचे परी त्वा झिजावे । परी अंतरी सज्जना नीववावे ॥८॥

सर्व योनींमधे । नरदेह श्रेष्ठ । ज्ञान जे वरिष्ठ । प्राप्त होय ॥८९॥
नरदेह प्राप्त । नाम ना मुखात । काय जीवनात । अर्थ आहे ॥९०॥
देह हा नश्वर । नाम ते अमर । करूनी गजर । सांगे श्रुती ॥९१॥
देहापाठी मना । कां गा रे धावसी । आणि श्रीरामासी । विसरसी ॥९२॥
अरे बा रे मना । ऐसा नित्य वागे । जेणे कीर्ती मागे । डंका पिटे ॥९३॥
देख चंदनासी । झिजे सर्वांगासी । आणि सुगंधासी । वाटे सर्वा ॥९४॥
येत नसे पुष्प । येत नसे फळ । जीणे ते सफळ । चंदनाचे ॥९५॥
तूही बारे मना । रहाट स्वधर्मे । निष्काम तू कर्मे । करी नित्य ॥९६।
परमार्थसार । संतसज्जनांनी । प्रकटले जनी । वंदी त्यांना ॥९७॥
संत-आशीर्वादे । देहबुद्धि जाई । आत्मबुद्धी होई । प्राप्त तुज ॥९८॥
जर होई मना । स्वरूपाची प्राप्ती । तर तुज कीर्ती । माळ घाली ॥९९॥
अता देहबुद्धी । जाई झिजवीत । परी राहो चित्त । समाधानी ॥१००॥

नको रे मना द्रव्य ते पुढीलांचे । अती स्वार्थबुद्धीने रे पाप साचे ।
घडे भोगणे पाप ते कर्म खोटे । न होता मनासारिखे दुःख मोठे ॥९॥

नको तुज लोभ । दुजांच्या धनाचा । रे पापबुद्धीचा । त्याग करी ॥१०१॥
अती जेथे स्वार्थ । अती जेथे अर्थ । जीणे रे निरर्थ । जाण बापा ॥१०२॥
म्हणोनी तू मना । सोडी स्वार्थबुद्धी । व्यर्थ या उपाधी । गुंतू नको ॥१०३॥
अपार आसक्ती । नको धरू मना । तेणे रे कामना । वाढताती ॥१०४॥
कामना वाढता । मार्ग रे पापाचा । धरीशील साचा । बा रे मना ॥१०५॥
बीज जे पेरावे । तेच ते उगवे । हे तो रे स्वभावे । असे येथे ॥१०६॥
कर्म तैसे फळ । येथील नियम । मग का स्वधर्म । नाचरिसी ॥१०७॥
अनेक कामना । पूर्ण का होतील । दुःखची देतील । तुजलागी ॥१०८॥

सदा सर्वदा प्रीती रामीं धरावी । दुखाची स्वये सांडी जीवी करावी ।
देहेदुःख ते सूख मानीत जावे । विवेके सदा स्वस्वरूपीं भरावे ॥१०॥

संग कामनांचा । नको म्हणोनिया । येरझार वाया । घडतेसे ॥१०९॥
म्हणोन सर्वदा । रामावीण आस । नकोच जीवास । दुजी काही ॥११०॥
करी तू रे मना । प्रीति रामावर । माय बाप घर । तोचि एक ॥१११॥
देवप्रेमापुढे । देहदुःख थोडे । ऐसे जरी घडे । तीच भक्ती ॥११२॥
दुःख वेगे सांडी । चरण तू धरी । उभा तो समोरी । रघुवीर ॥११३॥
दुःख जे देहासी । ते तू सुख मान । येते आठवण । श्रीरामाची ॥११४॥
कुंती मागे कृष्णा । संकट मालिका । ध्यानात येई का । तुझ्या हेतू ॥११५॥
सुखात लोळता । रामा विसरता । काय सार्थकता । आयुष्याची ॥११६॥
विवेक हा करी । हृदीं राम धरी । स्वरूप सागरीं । डुबी घेई ॥११७॥
आत्मारामीं प्रेम । जडे सहाजिक । उत्पन्न विवेक । अंतरात ॥११८॥
स्वरूपी रहाणे । हाचि रे स्वधर्म । विवेकाचे मर्म । ध्यानी घेई ॥११९॥

जनीं सर्वसूखी असा कोण आहे । विचारे मना तूंचि शोधूनि पाहे ।
मना त्वांचि रे पूर्वसंचित केले । तया सारिखे भोगणे प्राप्त झाले ॥११॥

सर्वकाळ सुखी । असे जगी कोण । पाही तू शोधून । बा रे मना ॥१२०॥
पूर्वजन्मीं जैसे । केलेसी रे कर्म । मृत्युलोकीं जन्म । तुजला की ॥१२१॥
पूर्वजन्मीची ती । भोगावी लागती । फळे हीच नीती । येथील की ॥१२२॥
म्हणोनि दुजांसी । देऊ नको दोष । मुकाट्याने सोस । सुख दुःख ॥१२३॥
ऐक बा रे मना । सुखी आनंदून । दुःखी तू भिऊन । जाऊ नको ॥१२४॥

मना मानसी दुःख आणू नको रे । मना सर्वथा पापबुद्धी नको रे ।
विवेके देहेबुद्धी सोडूनि द्यावी । विदेहीपणे मुक्ती भोगीत जावी ॥१२॥

संकटप्रसंगी । दुःखासी सादर । मागुती विचार । दुःखाचाचि ॥१२५॥
दुःखी तू असता । दुःखाचे विचार । आणिक साचार । दुःखी होसी ॥१२६॥
झाले ते रे झाले । व्यर्थ उगाळून । शोकाचे कारण । वाढविसी ॥१२७॥
झालेल्या गोष्टीचा । करू नको शोक । नको घेऊ दुःख । आणीक तू ॥१२८॥
पूर्वजन्मी जे जे । केले तू होतेस । म्हणोनि सायास । तुजलागी ॥१२९॥
पुढे काय होई । ठावे ना कोणाला । चिंता ती कशाला । करितोसी ॥१३०॥
सद्यस्थितीमाजी । एक रामनाम । घेई तू सप्रेम । बा रे मना ॥१३१॥
दह नव्हे तू रे । आत्मा तो तू जाण । विवेक करून । पाही जरा ॥१३२॥
बंधनापासूनी । सोडवी स्वतःसी । मुक्तीच्या द्वारासी । पावसील ॥१३३॥
विवेकाने दृढ । धरी तू चरण । हाच रामबाण । उपाय की ॥१३४॥

मना सांग पा रावणा काय जाले । अकस्मात ते राज्य सर्वै बुडाले ।
म्हणोनि कुडी वासना सांडी वेगी । बळे लागला काळ हा पाठीलागी ॥१३॥

देहबुद्धी जाण । वासनेकारण । जन्म नि मरणा । कारण की ॥१३५॥
रावणाची दशा काय सांग झाली । होता बलशाली । तरीही रे ॥१३६॥
धन राज्य पुत्र । सर्वस्व ते गेले । मागे ते उरले । दुष्कृत्य की ॥१३७॥
दुष्टपणाची रे । ऐशीच की गती । जेणे अंती मती । भ्रष्टते रे ॥१३८॥
परद्रव्य पर - । दारा परधन । नाशासी कारण । जाण मना ॥१३९॥
यमाचा तो फेरा । तुझ्या पाठीमागे । जन्मा येण्यासंगे । लागलासे ॥१४०॥
म्हणोनि वाईट । वासना तू सोड । धरी रामवेड । अंतरात ॥१४१॥

जिवा कर्मयोगे जनीं जन्म जाला । परी शेवटी काळमूखी निमाला ।
महाथोर ते मृत्युपंथेचि गेले । कितीयेक ते जन्मले आणि मेले ॥१४॥

पूर्वसंचिताने । जन्म तुझा लोकी । अंती काळमुखी । पडणार ॥१४२॥
कोणी असो थोर । कोणी तो लहान । मृत्यू हा महान । वर त्यासी ॥१४३॥
अगणित आले । अगणित गेले । सर्वही ते मेले । जन्मले नि ॥१४४॥
प्रकृती आधीन । मानवी जीवन । क्षणात भंगून । जाईल रे ॥१४५॥
आहार नि निद्रा । भय नि मैथून । यातच रंगून । जाऊ नको ॥१४६॥
अरे तू मानव । बुद्धीचे वैभव । याचि देही देव । बनशील ॥१४७॥
सकळहि जाती । एकचि राहती । स्वरूपाचि स्थिती । पावती जे ॥१४८॥

मना पाहता सत्य हे मृत्युभूमी । जिता बोलता सर्वही जीव मी मी ।
चिरंजीव हे सर्वहि मानिताती । अकस्मात सांडूनिया सर्व जाती ॥१५॥

ही तो मरुभूमी । सर्व ते जाणार । जो जन्मा येणार । या लोकात ॥१४९॥
परी नवल हे । सर्वही म्हणती । मी मी रे बोलती । जन्मताच ॥१५०॥
अहंभाव व्यापी । सर्व शरीरास । मग नाचतोस । मोरावाणी ॥१५१॥
म्हणसी तू नित्य । माझे घरदार । वित्त अलंकार । माझे माझे ॥१५२॥
आणि चिरंजीव । मानसी आपणा । मृत्यूच्या थैमाना । नाठविसी ॥१५३॥
अकस्मात येई । काळाचा तो घाला । मग पळायाला । जागा नाही ॥१५४॥

मरे एक त्याचा दुजा शोक वाहे । अकस्मात तोही पुढे जात आहे ।
पुरे ना जनी लोभ रे क्षोभ त्याते । म्हणोनि जनी मागुता जन्म घेते ॥१६॥

एक मरताच । दुजा करी शोक । सोडूनि हा लोक । का रे जासी ॥१५५॥
ळा घळा रडे । हंबरडा फोडे । कळे ना एवढे । कसे त्यासी ॥१५६॥
आपणही याच । वाटेने जाणार । भक्ष्य ते होणार । काळाचे की ॥१५७॥
अतृप्त वासना । घेता बरोबर । जन्मासी येणार । पुनरपि ॥१५८॥
जन्म मरणाची । अशी येरझार । अखंड होणार । मर्त्यलोकी ॥१५९॥
विषयांच्या लोभी । पडसी म्हणून । एवढे बंधन । प्राप्त तुज ॥१६०॥

मनीं मानव व्यर्थ चिंता वहाते । अकस्मात होणार होऊनि जाते ।
घडे भोगणे सर्वही कर्मयोगे । मतिमंद ते खेद मानी वियोगे ॥१७॥

दो दिसांची वस्ती । जीवासी या झाली । व्यर्थ चिंता केली । कासयासी ॥१६१
होणार ते होते । भोगावे लागते । पूर्वसंचिताते । प्रत्येकासी ॥१६२॥
जे घडे त्यावरी । नाही तुझी सत्ता । आणि व्यर्थ चिंता । करितोस ॥१६३॥
सांग बा रे मना । कशास मानसी । हर्ष विषादासी । करितोस ॥१६४॥
धन पुत्र दारा । सर्व हा पसारा । नको मानू खरा । सांगे तुज ॥१६५॥
जे जे अकस्मात । होईल रे प्राप्त । ते सर्व भोगीत । जावे मना ॥१६६॥

मना राघवेवीण आशा नको रे । मना मानवाची नको कीर्ती तूरे ।
जया वर्णिती वेदशास्त्रे पुराणे । तया वर्णिता सर्वही श्लाघ्यवाणे ॥१८॥

परी रामावीण । नको दुजी आस । एक एक श्वास । नाम जप ॥१६७॥
एका ईश्वराचे । नाम घेई वचे । नको तू दुजांचे । गुण गाऊ ॥१६८॥
ऐके रामावीण । मानव तो थिटा । गुणांचा तो साठा । त्याच्या पाशी ॥१६९॥
वेद आणि शास्त्रे । पुराणे थकली । करिता हो भली । गुणगान ॥१७०॥
तोच एक राम । योग्य गाण्या गुण । दुजा त्याच्यावीण भजू नको ॥१७१॥

मना सर्वथा सत्य सांडू नको रे । मना सर्वथा मिथ्य मांडू नको रे ।
मना सत्य ते सत्य वाचे वदावे । मना मिथ्य ते मिथ्य सोडूनि द्यावे ॥१९॥

सत्य जे शाश्वत । एक भगवंत । त्याचा ना रे अंत । चारी युगी ॥१७२॥
कोणी म्हणे हरी । कोणी म्हणे हर । कोणी म्हणे राम । कोणी ब्रह्म ॥१७३॥
सत्य वस्तु एक । नाही जी पृथक । सृष्टी ही मायिक । जाण मना ॥१७४॥
अशाश्वत जे जे । ते ते रे मायिक । ते मिथ्या नामक । ओळखावे ॥१७५॥
मिथ्या मायावाद । नको मांडू मना । येईल करुणा । तुझी त्यासी ॥१७६॥
सर्वदा वाचेने । सत्य ते बोलावे । मिथ्य ते सोडावे । हेचि तप ॥१७७॥
भज त्या रामास । गाई तू गुणांस । घेई तू नामास । त्याच्याच की ॥१७८॥
हे तप करता । दया त्याच्या चित्ता । येई भगवंता । सत्य मानी ॥१७९॥

बहु हिंपुटी होईजे मायपोटी । नको रे मना यातना तेचि मोठी ।
निरोधे पचे कोंडिले गर्भवासी । अधोमूख रे दुःख त्या बाळकासी ॥२०॥

सत्य मानतोस । माया जी असत्य । परमात्मा सत्य मानिसी ना ॥१८०॥
अज्ञानाची गाठ । जोवरी रे दृढ । आत्मज्ञान गूढ । कैसे होई ॥१८१॥
तेणे देहबुद्धी । दृढ होत असे । वासनेचे पिसे । मानेवरी ॥१८२॥
नाही जोवरी रे । वासनांचा क्षय । जन्ममृत्युभय । जीवालागी ॥१८३॥
पुन्हा पुन्हा गर्भी । राहणे जीवास । मातेलाही त्रास । होत असे ॥१८४॥
आणि तुज येथे । काय सांगू सुख । बहुत रे दुःख । भोगिसी तू ॥१८५॥
नाळेने बांधले । उलटे टांगले । श्वासही कोंडले । मायपोटी ॥१८६॥
जन्मा आधी ऐसा । नरकी निवास । येताच जन्मास । वृत्ती शून्य ॥१८७॥
पूर्वी जे स्मरण । होते गर्भवासी । आता विसरसी । कोण मी ते ॥१८८॥
जन्मोनिया दुःख । भोगतोस परी । वासनेच्या फेरी । गुंततोसी ॥१८९॥
पुढील तो जन्म । मानव योनीत । मिळेल हे सत्य । मानू नको ॥१९०॥

मना वासना चूकवी येरझारा । मना कामना सांडि रे द्रव्य दारा ।
मना यातना थोर हे गर्भवासी । मना सज्जना भेटवी राघवासी ॥२१॥

म्हणोनि सोडूनी । देई तू वासना । तेणे या यातना । चुकतील ॥१९१॥
आसक्तीच मूळ । फेर्‍यांसी कारण । देई तू सोडून । अति वेगे ॥१९२॥
द्रव्य आणि दारा । नको ह पसारा । एक राम खरा । त्रिजगती ॥१९३॥
सुखासाठी बा तू । केली वणवण । सोसलेस घण । दुःखाचेच ॥१९४॥
आता तरी बा रे । रामभेट घेई । अंती तू रे जाई । मोक्षपदी ॥१९५॥

मना सज्जना हीत माझे करावे । रघुनायका दृढ चित्तीं धरावे ।
महाराज तो स्वामी वायुसुताचा । जना उद्धरी नाथ लोकत्रयाचा ॥२२॥

बा मना सज्जना । ऐकता या गोष्टी । नको होऊ कष्टी । साधी हीत ॥१९६॥
रामाचे चरण । नेती उद्धरून । म्हणोनी स्मरण । करी त्याचे ॥१९७॥
हनुमंताने त्या । हृदयी धरिले । चरण ते भले । श्रीरामाचे ॥१९८॥
म्हणोनि बा मना । चिरंजीव पद । त्य़ासी झाले प्राप्त । मृत्युलोकी ॥१९९॥
तू ही घेता नाम । उद्धरील तुज । एक रामराज । या जगती ॥२००॥

न बोले मना राघवेवीण काही । जनीं वाउगे बोलता सूख नाही ।
घडीने घडी काळ आयुष्य नेतो । देहांती तुला कोण सोडू पहातो ॥२३॥

वृद्धपणी काय । असे दुजे काम । तेव्हा बोलू राम । म्हणू नको ॥२०१॥
धन-सुत-दारा । अफाट पसारा । त्यांचा बडिवार । कोण करी ॥२०२॥
प्रपंची सुवर्ण । बहु मेळवून । नामाचे स्मरण । मग करू ॥२०३॥
असा विचार तू । करू नको मना । स्वतःची वंचना । करू नको ॥२०४॥
नको मना करु । गोष्टी या बाष्कळ । न थांबे रे काळ । कोणासाठी ॥२०५॥
क्षणभंगूर रे । आयुष्याचा खेळ । येईल तो काळ । कोणे वेळी ॥२०६॥
काळाने धरिले । कोणी सोडवले । रामाची पाउले । समर्थ की ॥२०७॥
म्हणोनिया मना । नको बोलू काही । रामावीण नाही । सत्य येथे ॥२०८॥
जन्म मृत्युभय । हारपोनी जाय । रामनाम सय । जरी करी ॥२०९॥

रघुनायकावीण वाया शिणावे । जनासारिखे व्यर्थ का वोसणावे ।
सदासर्वदा नाम वाचे वसो दे । अहंता मनी पापिणी ते नसो दे ॥२४॥

गेला क्षण नाही । येई परतून । संसारी रमून । जाऊ नको ॥२१०॥
अरे मना व्यर्थ । रामावीण स्वार्थ । रामच रे अर्थ । तिन्ही लोकीं ॥२११॥
अज्ञ मूढ जन । रंगोत विषयी । तू रे रामापायी । मिठी घाली ॥२१२॥
सर्वदा वाचेने । जप रामनाम । कैवल्याचे धाम । गाठशील ॥२१३॥
पापाचे जी मूळ । अहंता नागीण । तिच्यावरी घण । घाली वेगे ॥२१४॥
वळीच जागृत । मना होवोनिया । करी तुझी काया । रामरूप ॥२१५॥
नरदेह भला । तुजसी लाभला । देव तू आपुला । करी आता ॥२१६॥
दूधातून यत्ने । मिळे नवनीत । करी तैसे हीत । प्रयत्नाने ॥२१७॥

मना वीट मानू नको बोलण्याचा । पुढे मगुता राम जोडेल कैचा ।
सुखाची घडी लोटता सूख आहे । पुढे सर्व जाईल काही न राहे ॥२५॥

तेच तेच बोल ऐके मना नीट । नको मानू वीट । बोलण्याचा ॥२१८॥
झोप ती उडावी । जागृती ती यावी । अरे भवार्णवी । बुडशील ॥२१९॥
पुन्हा पुन्हा अन्न । लागते सेवावे । तैसेच बोलावे । लागतसे ॥२२०॥
कंटाळूनी जर । रामा लोटी दूर । अंती राखणार । कोणा तुज ॥२२१॥
भोगात लोळता । वाटे तुज सुख । परी ते क्षणिक आहे बापा ॥२२२॥
ज्या संगे भोगसी अमूप सुखासी । आहे त्या देहासी । मृत्युपंथ ॥२२३॥
जोवरी तो प्राण । असे या देहात । गुंते तू नामात । त्वरा करी ॥२२४॥

देहेरक्षणाकारणे यत्न केला । परी शेवटी काळ घेऊन गेला ।
करी रे मना भक्ती या राघवाची । पुढे अंतरी सोडी चिंता भवाची ॥२६॥

किती काळ करी । देह संरक्षण । अरे ते मरण । टपलेले ॥२२५॥
देह तो जाईल । काळ त्या खाईल । मग तू घेशील कैसे नाम ॥२२६॥
देहाचे मिथ्यत्व । जाण तू रे मना । आता नारायणा । हाक घाली ॥२२७॥
काळ घेवोनिया । अंती जातो तुज । म्हणोनि तू आज । नाम घेई ॥२२८॥
करी मना भक्ती । श्री रघुरायाची । चिंता संसाराची । सोडी सर्व ॥२२९॥
सर्वभावे भज । एक देवराज । तेणे रे सहज । मायानाश ॥२३०॥

भावाच्या भये काय भीतोस लंडी । धरी रे मना धीर धाकासी सांडी ।
रघुनायकासारिखा स्वामी शीरी । नुपेक्षी कदा कोपल्या दंडधारी ॥२७॥

भवभयग्रस्त । अससी म्हणोन । तरी का भिऊन । जाशी मना ॥२३१॥
तुझ्या शिरावर । छत्र राघवाचे । घाबरावयाचे । कशासाठी ॥२३२॥
भय सांडी दूर । राम मनीं धर । राम तारणार । आहे बापा ॥२३३॥
राम पाठिराखा । रामच्या सारखा । दुसरा तो सखा । असे कोठे ॥२३४॥
पुराणाभीतरी । हीच आहे साक्ष । न करी दुर्लक्ष । रघुनाथ ॥२३५।
यम येवो जरी । क्रुद्ध होवोनिया । एक रामराया । निवारितो ॥२३६॥

दिनानाथ हा राम कोदंडधारी । पुढे देखता काळ पोटी थरारी ।
जना वाक्य नेमस्त हे सत्य मानी । नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ॥२८॥

अनाथांचा नाथ । तो हा रघुनाथ । सोडेल का साथ । कधी तरी ॥२३७॥
धनुष्य नि बाण । घेवोनिया हाती । नित्य भक्तांप्रती । सांभळितो ॥२३८॥
प्रतिपाळ करी । यमासी निवारी । श्रीराम अंतरी । धरी बापा ॥२३९॥
भक्तवत्सल हा । दीनांचा कैवारी । तो ही भवफेरी । थांबवतो ॥२४०॥
सत्य सत्य मान । बा मना वचन । श्रीरामचरण । धरी वेगे ॥२४१॥
नुपेक्षी सर्वदा । टाळी रे आपदा । त्या श्रीरामपदा । सोडू नको ॥२४२॥

पदी राघवाचे सदा ब्रीद गाजे । बळे भाक्तरीपूशिरी कांबी वाजे ॥
पुरी वाहिली सर्व जेणे विमानी । नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ॥२९॥

ब्रीद त्याचे मना । रक्षिणे रे भक्त । हे असे गर्जत । त्रिभुवनी ॥२४३॥
भक्त शत्रुमाथा । धनुष्यप्रहार । करी निरंतर । रक्षितो हा ॥२४४॥
शत्रु मग कोणी । असो सान थोर । त्यासी सोडणार । नाही राम ॥२४५॥
भक्त त्याचा जो त्या । नेतसे वैकुंठी । मना धरी कंठी । श्रीरामासी ॥२४६॥
अयोध्या नगरी । नेली रे वाहून । वैकुंठाकारण । जाण मना ॥२४७॥
तो श्रीराम कधी । नुपेक्षी भक्तासी । सर्वदा मानसी । दृढ धरी ॥२४८॥

समर्थाचिया सेवका वक्र पाहे । असा सर्व भूमंडळी कोण आहे ।
जयाची लीळा वर्णिती लोक तिन्ही । नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ॥३०॥

भक्त रक्षिण्याचे । ब्रीद श्रीरामाचे । कोण वक्र कैचे । पाहे बापा ॥२४९॥
कोण आहे सांग । या त्रिभुवनात । शत्रु भक्ताप्रत । वक्रदृष्टी ॥२५०॥
रामरायाप्रती । सर्वही वर्णिती । प्रेमे हेलावती । तिन्ही लोक ॥२५१॥
असा तो श्रीराम । न टाकी भक्तासी । प्रेमे हृदयासी । धरीतसे ॥२५२॥

महासंकटी सोडिले देव जेणे । प्रतापे बळे आगळा सर्वगूणे ।
जयाते स्मरे शैलजा शूलपाणी । नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ॥३१॥

देव रावणाच्या । बंदीत पडले । त्यासी सोडवले । रामराये ॥२५३॥
असा हा प्रतापी । भक्तप्रेमग्रस्त । विश्वही समस्त । भजतसे ॥२५४॥
सर्वगुणयुक्त । भक्तरिपुशास्ता । त्या श्रेष्ठ अनंता । नम बापा ॥२५५॥
ज्यासी भजे शिव । पार्वतीसहित । होवोनिया मत्त । भज त्यासी ॥२५६॥
असा तो श्रीराम । भक्त-अभिमानी । त्याच्याच भजनी । लागे बापा ॥२५७॥

अहिल्या शिळा राघवे मुक्त केली । पदी लागता दिव्य होवोनि गेली
जया वर्णिता शीणली वेदवाणी । नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ॥३२॥

गौतमाच्या शापे । दगडाचे रूप । मिळे आपोआप । अहिल्येसी ॥२५८॥
पदस्पर्श होता । झाली शापमुक्त । रूप पूर्ववत । प्राप्त झाले ॥२५९॥
अशा श्रीरामाचे । वर्णिता हो गुण । वेदांनाही शीण । आला असे ॥२६०॥
भक्तवत्सल हा । असे मना राम । त्याचेच तू धाम । गाठी वेगे ॥२६१॥

वसे मेरुमंदार हे सृष्टीलीळा । शशी सूर्यतारांगणे मेघमाळा ।
चिरंजीव केले जगी दास दोन्ही । नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ॥३३॥

अफाट हे विश्व । हीच त्याची लीला । व्योमीं मेघमाला । निर्मिल्या रे ॥२६२
अनंत पर्वत । चंद्रसूर्यतारे । अनंत हे सारे । विश्व त्याचे ॥२६३॥
विश्वाचा जो स्वामी । त्यासी वारंवार । करी नमस्कार । बा मना तू ॥२६४॥
अगाध ही लीला । चिरंजीवपद । बिभीषणा प्रद । दिले असे ॥२६५॥
आणि निजनाम । मारुतिरायासी । तयाच्या मानसी । रहातसे ॥२६६॥
तूही नाम घेता । नुपेक्षी कधी तो । तुजसी सांगतो । वारंवार ॥२६७॥

उपेक्षा कदा रामरूपी असेना । जिवां मानवा निश्चय तो वसेना ।
शिरी भार वाहेन बोले पुराणी । नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ॥३४॥

म्हणोनिया मना । नको धरू शंका । सदा रामडंका । पिटवी तू ॥२६८॥
अजून का तुज । खरे ना वाटत । कसे पटवीत । जाऊ तुज ॥२६९॥
भगवद्गीतेमाजी । बोले भगवान । चिंता मी वाहेन । सर्व तुझी ॥२७०॥
योगक्षेमाचाही । वाहीन मी भार । कृपा दासावर । करी नित्य ॥२७१॥
बा मना अखंड । घेई त्याचे नाम । बाकी सारे भ्रम । दूर ठेवी ॥२७२॥
असा रामराया । तारितो भक्तास । सर्वही सायास । दूर करी ॥२७३॥

असे हो जया अंतरी भाव जैसा । वसे हो तया अंतरी देव तैसा ।
अनन्यास रक्षीतसे चापपाणी । नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ॥३५॥

परी जाण मना । जेवढी रे भक्ती । तेवढीच प्राप्ती । होय तुज ॥२७४॥
जैसे रे भजन । तैसे समाधान । भाव होता न्यून । दुरावे तो ॥२७५॥
भाव जो माईक । देव होतो ठक । असे हे कौतुक असे मना ॥२७६॥
लेकरु वा माता । पती किंवा पिता । सखा स्वामी त्राता । सवंगडी ॥२७७॥
ज्या ज्या भावनेने । त्यासी त्यासी भजशील । रुप ते घेईल तुजसठी ॥२७८॥
जाणे एक भक्ती । तो रे रामराणा । भावाचा पाहुणा । म्हणोनिया ॥२७९॥
मना जेव्हा होई । भाव घनीभूत । रूप होई प्राप्त । निर्गुणासी ॥२८०॥
भावार्थाच्या बळे । दृढ भगवंत । धरी जीवनात । सांगतसे ॥२८१॥
अरे मना देव । पावला न जर । तुझा राग दूर । करी तूच ॥२८२॥
ऐके मना बापा । वाढवी तू भाक्ती । तोच तुज शक्ती । देईल रे ॥२८३॥
रामावीण काही । अन्य तू ना मागे । तरी होसी वेगे । रामरूप ॥२८४॥
अनन्य वृत्तीने । भजताच त्यासी । राम दर्शनासी । देई बापा ॥२८५॥
राम कल्पतरु । प्रेमाचे आगरु । नेईल तो तारु । पैलतीरी ॥२८६॥

सदा सर्वदा देव संनीध आहे । कृपाळुपणे अल्प धारिष्ट पाहे ।
सुखानंद आनंद कौवल्यदानी । नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ॥३६॥

देव आहे मना । हृदयाकशात । बाहेरी धुंडत राहू नको ॥२८७॥
नाही तीर्थक्षेत्री । नाही मंदिरात । देव हॄदयात । वास करी ॥२८८॥
असा तो श्रीराम । आहे तुजपासी । सोऽहंसाधनेसी । दृढ करी ॥२८९॥
संकटांसी वेगे । का न दूर करी । श्रीराम अंतरी । आहे तरी ॥२९०॥
ऐसी शंका मना । घेसी तरी ऐक । श्रीराम कौतुक । पाहातसे ॥२९१॥
तुझी रामावरी । भक्ती एकनिष्ठ । आहे का ते स्पष्ट । पाहातसे ॥२९२॥
संकट सोसण्या । देतो तो सामर्थ्य । आता काय व्यर्थ । चिंता करी ॥२९३॥
पटताच खूण । देईल दर्शन । अल्प धैर्य जाण । पाहातसे ॥२९४॥
मग आनंदासी । येईल भरती । आत्माराम प्राप्ती । होई तुज ॥२९५॥
मग काय उणे । तुजलागी मना । आनंदभुवना । जाशील तू ॥२९६॥
आता करुनिया । एकरूप मन । रामाचे चरण । मनीं कोर ॥२९७॥
नुपेक्षी कदा तो । आपुल्या भक्तासी । बोल हे मानसी । दृढ धरी ॥२९८॥

सदा चक्रवाकासी मार्तंड जैसा । उडी घालतो संकटी स्वामी तैसा ।
हरी भाक्तीचा घाव गाजे निशाणी । नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ॥३७॥

सूर्य मावळला । चक्रवाक दुःखी । चक्रवाकी सुखी । असे काय ॥२९९॥
विरह वेदना । मिटे रे सर्वथा । सूर्य उगवता । त्यांची सर्व ॥३००॥
सुखदुःखालागी । सूर्यचि कारण । असे मना जाण । चक्रवाका ॥३०१॥
नेणता रामासी । तुजलागी दुःख । तुजलागी सुख । जाणता त्या ॥३०२॥
मनीं जरी होय । भक्तीचा उदय । देईल सदय । सुखालागी ॥३०३॥
परी प्रापंचिक । मागू नको सुख । असे वर्म देख । येथील की ॥३०४॥
भक्त संकटात । सापडला जरी । करी तोच दूरी । सर्व घाव ॥३०५॥
भक्तीचा महिमा । गर्जतसे जनीं । भक्त-अभिमानी । धावे राम ॥३०६॥

मना प्रार्थना तूजला एक आहे । रघूराज थक्कीत होऊनि पाहे ।
अवज्ञा कदा हो यदर्थी न कीजे । मना सज्जना राघवी वस्ती कीजे ॥३८॥

सांगितले तुज । रामराजगुण । ध्यानी ते आणून । भक्ती करी ॥३०७॥
भक्ती करी ऐशी । राम होई थक्क । प्रार्थना ही एक । तुज आहे ॥३०८॥
अवमान करु । नको बोलण्याचा । नि अविश्वासाचा । थारा नको ॥३०९॥
रे मना सज्जना । रामाचे चिंतन । करी रात्रंदिन । सांगे तुज ॥३१०॥
निष्काम प्रेमाने । करी त्याची भक्ती । स्मर त्यासी चित्ती । निरंतर ॥३११॥

जया वर्णिती वेदशास्त्रे पुराणे । जयाचेनि योगे समाधान बाणे ।
तयालागी हे सर्व चांचल्य दीजे । मना सज्जना राघवी वस्ती कीजे ॥३९॥

वेद आणि शास्त्रे । पुराणे वर्णिती । एका रामाप्रती । बा रे मना ॥३१२॥
एकरूप होता । मिळे समाधान । देई तू सोडून । चंचलता ॥३१३॥
सर्वही व्यापार । मनी जे उठती । रामराजाप्रती । अर्पावे की ॥३१४॥
सर्वभावे एक । दृढ धरी मना । अरे रामराणा । हृदयात ॥३१५॥

मना पाविजे सर्वही सूख जेथे । अती आदरे ठेविजे लक्ष तेथे ।
विवेके कुडी कल्पना पालटिजे । मना सज्जना सज्जन्नी वस्ती कीजे ॥४०॥

मना पावशील । सुख तू सर्वही । जेथे राम राही । सर्वकाळ ।३१६॥
रामाचे चिंतन । करी आदराने । आणिक तू मने । घेऊ नको ॥३१७॥
वाईट वासना । विवेके सोडावी । आणिक धरावी । शुद्ध बुद्धी ॥३१८॥
भक्तवत्सल हे । ब्रीद मिरवतो । भक्तासी पाहतो । अति प्रेमे ॥३१९॥
म्हणोनिया मना । धरी एक छंद । रामनाम वद । नित्य वाचे ॥३२०॥

बहु हिंडता सौख्य होणार नाही । शिणावे परी नातुडे हीत काही ।
विचारे बरे अंतरा बोधवीजे । मना सज्जना राघवी वस्ती कीजे ॥४१॥

बा मना सज्जना । नको वणवण । करु, सारे क्षण । व्यर्थ जाती ॥३२१॥
हिंडसी देऊळे । हिंडसी राऊळे । तीर्थी ना आढळे । सुख बापा ॥३२२॥
सर्व वेद ग्रंथ । वाचलेस जरी । सुख नाही परी । खरे त्यात ॥३२३॥
रामा विसरसी । तीर्थात हिंडसी । असो गया काशी । धोंडा पाणी ॥३२४॥
नाना मार्ग तुज । कथिले लोकांनी । सर्व त्या मार्गांनी । धाऊ नको ॥३२५॥
तीर्थ व्रत कर्म । दान दया धर्म । पाळावा स्वधर्म । म्हणतील ॥३२६॥
परी सारासार । विचार करावा । अरे ओळखावा । आत्माराम ॥३२७॥
विवेक सार्थक । वैराग्य भेदक । प्रयत्न अचूक । करावा रे ॥३२८॥
राम-आत्माराम । होती एकरूप । विचार निष्कंप । ठसवी तू ॥३२९॥

बहुतांपरी हेचि आता धरावे । रघूनायका आपुलेसे करावे ।
दीनानाथ हे तोडरी ब्रीद गाजे । मना सज्जना राघवी वस्ती कीजे ॥४२॥

किती प्रकारांनी । समजाऊ तुज । एक रामराज । दृढ धरी ।३३०॥
एक रामरत्न । हातमधे येण्या । करावे प्रयत्ना । बहुतसे ॥३३१॥
प्रेमाने ते जन । वश, अनुभव । मग काय देव । वश नाही ॥३३२॥
पायीचे तोडर । सांगते गर्जून । “ मी भक्त रक्षण । करीतसे ” ॥३३३॥
कंठरव त्याचा । ऐकूनिया मना । रामाच्या चरणा । भज नित्य ॥३३४॥
तन-मन-धन । रामासी अर्पून । कौसल्यानंदन । दृढ धरी ॥३३५॥

मना सज्जना येक जीवी धरावे । जनीं आपुले हीत तूवा करावे ।
रघुनायकावीणा बोलो नको हो । सदा मानसी तो निदिध्यास राहो ॥४३॥

बा मना सज्जना । एक ध्यानीं धर । जन्मलास नर । हीत करी ॥३३६॥
रामा न भजता । रामा न पाहता । तसाच तू जाता । जिणे व्यर्थ ॥३३७॥
रामावीण काही । बोलू नको पाही । निदिध्यासी राही । निरंतर ॥३३८॥
श्रवण मनन । ध्यास निरंतर । तरी साक्षात्कार । होई तुज ॥३३९॥
जन्मल्यासारिखे । स्वहीत तू साधी । निरर्थ उपाधी । गुंतू नको ॥३४०॥

मना रे जनीं मौन मुद्रा धरावी । कथा आदरे राघवाची करावी ।
नसे राम ते धाम सोडूनि द्यावे । सुखालागी आरण्य सेवीत जावे ॥४४॥

वश जरी जिव्हा । राम मिळे तेव्हा । विचार पहावा । हही एक ॥३४१॥
व्यर्थ बडबड । करू नको मना । कलह कारणा । तीच होते ॥३४२॥
अरे परमार्थी । मौन हे साधन । तेणे सच्चिद्घन । प्राप्त होई ॥३४३॥
न बोलणे नव्हे । खरे खरे मौन । मौनात चिंतन । श्रीरामाचे ॥३४४॥
श्रवण रामाचे । चिंतन रामाचे । मनन रामाचे । करी नित्य ॥३४५॥
बोलावेसे वाटे । तेव्हा हरिकथा । तेणे श्रोता वक्ता । आनंदेल ॥३४६॥
जिथे नाही राम । सोडावे ते धाम । सेवी मना नाम । अखंडित ॥३४७॥
सुखासाठी करी । एकांतात वास । मौनाचा अभ्यास । दृढ करी ॥३४८॥
एकांत वासासी । जाशील अरण्यीं । विषय ते मनीं । घेवोनिया ॥३४९॥
कसा होई सांग । अरण्यीं अभ्यास । विषयांचा ध्यास । जरी मनीं ॥३५०॥
विषयांचा त्याग । करुनिया घरी । राहशील तरी । अरण्य ते ॥३५१॥
हीच योगयुक्ती । हीच रे विरक्ती । हीच अनासक्ती । हीच भक्ती ॥३५२॥

जयाचेनि सांगे समाधान भंगे । अहंता अकस्मात येऊनि लागे
तिये संगतीची जनीं कोण गोडी । जिये संगतीने मती राम सोडी ॥४५॥

मौनव्रत आणि । हरिकथा दुजे । एकांत हे तिजे । साधन रे ॥३५३॥
करु नको मना । दुर्जन संगती । सज्जनसंगती । लाभ तुज ॥३५४॥
दुर्जन-संगती । नाही समाधान । अरे अहंपण । फोफावते ॥३५५॥
अशा संगतीची । नको रे आवडी । विषयांची गोडी । वाटे जेणे ॥३५६॥
विषयात मन । रंगून राहता । राम हातोहाता । निसटेल ॥३५७॥

मना जे घाडी राघवेवीण गेली । जनीं आपुली ते तुवा हानी केली ।
रघुनायकावीण तो शीण आहे । जनीं दक्ष तो लक्ष लाऊनी पाहे ॥४६॥

जाई जो जो क्षण । रामरायावीण । तुजलागी शीण । होवो मना ॥३५८॥
तुझे तू अहित । मना करितोसी । रामा न भजसी । म्हणोनिया ॥३५९॥
विषयांचे विष । सेवोनिया नित्य । परमात्मा सत्य । मिळे कैसा ॥३६०॥
आत्महितासाठी । होई रे तू दक्ष । लाऊनिया लक्ष । रामापायी ॥३६१॥

मनीं लोचनी श्रीहरी तोचि पाहे । जनीं जाणता भक्त होऊनि राहे ।
गुणीं प्रीती राखे क्रमू साधनाचा । जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ॥४७॥

आत्मस्वरूपात । असे जो निरत । जाणता तो भक्त । असे मना ॥३६२॥
दृष्टीने तो पाही । अंतर्बाह्य हरी । आत्मसाक्षात्कारी । म्हणोनिया ॥३६३॥
सगुण निर्गुण । तयासी समान । तरीही साधन । करी नित्य ॥३६४॥
त्य़ाचिया दृष्टीसी । सर्वत्र श्रीराम । दिसे सर्व काम । राममय ॥३६५॥
भक्त होवोनिया । राहे श्रीरामाचा । आणिक भवाचा । त्याग करी ॥३६६॥
पाही सर्वत्र श्रीराम । घेई त्याचे नित्य नाम ॥३६७॥
पाही सम सर्वाठायी । त्याची थोरी वर्णू कायी ॥३६८॥
भक्त होवोनिया राहे । सुखदुःख सर्व साहे ॥३६९॥
प्रीती असे रामगुणीं । आणि भक्ती रामचरणीं ॥३७०॥
दास धन्य जगी तोचि । करी भक्ती जो रामाची ॥३७१॥

सदा देवकाजी झिजे देह ज्याचा । सदा रामनामे वदे नित्य वाचा ।
स्वधर्मेचि चाले सदा उत्तमाचा । जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ॥४८॥

देह विवेके झिजवी । सदा नामामृत सेवी ॥३७२॥
रामनाम वदे नित्य । सोडी सर्व जे अनित्य ॥३७३॥
स्वधर्माचे आचरण । हेचि त्याचे रे जीवन ॥३७४॥
तो रे उत्तम पुरुष । असे रामाचा जो दास ॥३७५॥
नाही विषय आहार । रामनामावरी भर ॥३७६॥
दास धन्य जगी तोचि । करी भक्ती जो रामाची ॥३७७॥

सदा बोलिण्यासारिखे चालताहे । अनेकी सदा एक देवासी पाहे ।
सगूणीं भजे लेश नाही भ्रमाचा । जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ॥४९॥

जैसा बोले तैसा चाले । बोले ते जे अनुभवले ॥३७८॥
नित्य पाही अनेकात । एक तो रे भगवंत ॥३७९॥
निर्गुण नि निराकार । व्यापे तोच चराचर ॥३८०॥
असे असूनीही ज्ञान । करी सगुण भजन ॥३८१॥
जरी सगुणात रंगे । राही निर्गुणाच्या संगे ॥३८२॥
एक सगुण निर्गुण । ज्ञान त्याचे परिपूर्ण ॥३८३॥
परिपूर्ण ज्ञान असता । नाही भ्रमाची ती सत्ता ॥३८४॥
दास धन्य जगी तोचि । करी भक्ती जो रामाची ॥३८५॥

नसे अंतरी कामकारी विकारी । उदासीन जो तापसी ब्रह्मचारी ।
निवाला मनी लेश नाही तमाचा । जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ॥५०॥

नाही अंतरात काम । नाही विकार मलीन ॥३८६॥
फाटा देई विकारांसी । मन रामरायापासी ॥३८७॥
वृत्ती अती उदासीन । सदा स्वरूप-चिंतन ॥३८८॥
राही विषयी अलिप्त । होत नाही कदा तप्त ॥३८९॥
नैष्ठिक तो ब्रह्मचारी । तपस्वी नि सदाचारी ॥३९०॥
राही मनाने जो शांत । तोचि असे खरा भक्त ॥३९१॥
अज्ञानाचा अंधःकार । राही सारूनिया दूर ॥३९२॥
नाही तमोगुण लेश । नित्य विवेक-प्रकाश ॥३९३॥
दास धन्य जगी तोचि । करी भक्ती जो रामाची ॥३९४॥

मदे मत्सरे सांडिली स्वार्थ बुद्धी । प्रपंचिक नाही जयाते उपाधी ।
सदा बोलणे नम्र वाचा सुवाचा । जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ॥५१॥

मद नाही तारुण्यात । नाही मत्सर मनात ॥३९५॥
नाही मनीं स्वार्थ बुद्धी । नाही रंगत उपाधी ॥३९६॥
नाही प्रपंची गुंतणे । नाही आसक्ती रंगणे ॥३९७॥
त्याचे बोलणे चालणे । असे अति नम्रपणे ॥३९८॥
करी मधुर भाषण । ऐकताच तृप्त कान ॥३९९॥
सत्य बोलणे रे त्याचे । आणि असते हिताचे ॥४००॥
दास धन्य जगी तोचि । करी भाक्ती जो रामाची ॥४०१॥

क्रमी वेळ जो तत्वचिंतानुवादे । न लिंपे कदा दंभवादे विवादे ।
करी सूखसंवाद जो ऊगमाचा । जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ॥५२॥

धरी परमात्वतत्व । सोडोनिया सर्व स्वत्व ॥४०२॥
करी रामाचे चिंतन । बोले त्या अनुसरून ॥४०३॥
ऐसा वेळ क्रमितसे । राम सर्वत्रच भासे ॥४०४॥
होई वादात प्रबोध । रमेना तो विवादात ॥४०५॥
कधी नाही सोंग ढोंग । भरे जगी रामरंग ॥४०६॥
परब्रह्माकडे धावे । त्याचे मन रे स्वभावे ॥४०७॥
घेई उगमाचा शोध । होई त्यालाच रे बोध ॥४०८॥
दास धन्य जगी तोचि । करी भक्ती जो रामाची ॥४०९॥

सदा आर्जवी प्रिय जो सर्वलोकी । सदासर्वदा सत्यवादी विवेकी ।
न बोले कदा मिथ्य वाचा त्रिवाचा । जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ॥५३॥

वायु रवी शशी जळ । तैसा सर्वांशी प्रेमळ ॥४१०॥
नाही निष्कपटवृत्ती । सर्व त्याचे गुण गाती ॥४११॥
गोड बोले सदा वाचे । नित्य चिंतन रामाचे ॥४१२॥
सर्वांना तो वाटे प्रिय । नाही क्षूद्रता संशय ॥४१३॥
सत्य बोलतो सर्वदा । अविवेक ना करी कदा ॥४१४॥
नाही परेत असत्य । कैसे येई वैखरीत ॥४१५॥
दास धन्य जगी तोचि । करी भक्ती जो रामाची ॥४१६॥

सदा सेवी आरण्य तारुण्यकाळी । मिळेना कदा कल्पनेचेनि मेळी ।
चळेना मनीं निश्चयो दृढ ज्याचा । जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ॥५४॥

त्यास वैराग्य आवडे । यौवनीं गीरवी धडे ॥४१७॥
ध्येय परमेशप्राप्ती । राही म्हणोनि एकांती ॥४१८॥
असता तरुणपण । करी एकांतसेवन ॥४१९॥
नाही चित्ताचा विक्षेप । त्याची ब्रह्माकडे झेप ॥४२०॥
कल्पनांच्या गोंधळात । नाही कदा सापडत ॥४२१॥
सदा स्वरूपचिंतन । नाही विषयांचे भान ॥४२२॥
चुकोनिया विचलित । नाही कधी मनीं होत ॥४२३॥
त्याचा अढळ निश्चय । त्य़ाचे धारिष्ट्य अक्षय ॥४२४॥
नाही प्रपंच विचार । राम दर्शना अधीर ॥४२५।
दास धन्य जगी तोचि । करी भक्ती जो रामाची ॥४२६॥

नसे मानसी नष्ट आशा दुराशा । वसे अंतरी प्रेमपाशा पिपासा ।
ऋणी देव हा भक्तिभावे जयाचा । जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ॥५५॥

मनीं नाही दुष्ट आशा । नाही वाईट आकांक्षा ॥४२७॥
असे निःस्वार्थी निरिच्छ । मन विशुद्ध नि स्वच्छ ॥४२८॥
त्यासी एकचि तहान । करी रामप्रेमपान ॥४२९॥
देवदर्शनाचा ध्यास । साक्षात्कार आशापाश ॥४३०॥
भक्तिभावाची कहाणी । देव त्याचा होई ऋणी ॥४३१॥
ऋण भक्ताचे त्यावरी । प्रेम व्याज देई हरी ॥४३२॥
मावळला द्वैतभाव । एक भक्त एक देव ॥४३३॥
दास धन्य जगी तोचि । करी भाक्ती जो रामाची ॥४३४॥

दिनाचा दयाळु मनाचा मवाळु । स्नेहाळु कृपाळु जनीं दास पाळू ।
तया अंतरी क्रोध संताप कैंचा । जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ॥५६॥

दया दीनदुबळ्यांची । येई करुणाही त्यांची ॥४३५॥
दीन असहाय पाहून । दास जाई कळवळून ॥४३६॥
त्यांची संकटे पाहून । करी दुःखनिवारण ॥४३७॥
असे मनाने कोमल । तापल्याला गंगाजल ॥४३८॥
त्याला विश्वचि सोईरे । मनीं करुणा पाझरे ॥४३९॥
स्नेहभाव सर्वांभूती । जणू ईश्वरी विभूती ॥४४०॥
पडे जो जो आपत्तीत । त्यासी करी हा मदत ॥४४१॥
सर्वांभूती ऐक्यबोध । नाही कोणावरी क्रोध ॥४४२॥
कधी होई ना जो रागी । नाही जळफळाट अंगी ॥४४३॥
दास धन्य जगी तोचि । करी भाक्ती जो रामाची ॥४४४॥

जगी होईजे धन्य या रामनामे । क्रिया भक्ती ऊपासना नित्यनेमे ।
उदासीनता तत्वता सार आहे । सदा सर्वदा मोकळी वृत्ती राहे ॥५७॥

सांगितले तुज । दासाचे लक्षण । त्यासी जे भूषण । होत असे ॥४४५॥
मना आता तैसा । वागता आपैसा । भेटेल राजसा । रामराज ॥४४६॥
जगी होसी धन्य । घेता रामनाम । कैवल्याचे धाम । गाठशील ॥४४७॥
करी तू सत्कर्मे । जाई भक्तिमार्गे । आणिकांची वर्मे । बोलू नको ॥४४८॥
सतत अभ्यास । हीच उपासना । करी नित्य मना । सांगे तुज ॥४४९॥
नको व्रते नेम । नको तीर्थाटन । करी तू स्मरण नित्यनेमे ॥४५०॥
पाण्याची ती धार । फोडिते पत्थर । वासनांचे थर । नष्ट होती ॥४५१॥
नित्य नियमाचे । महत्व तू लक्षी होवोनिय साक्षी । राहे आता ॥४५२॥
अनासक्ती हेच । साधनांचे सार । उदासीन धर । वृत्ती अंगी ॥४५३॥
यदृच्छेने लाभ । जो रे जीवनात । संतुष्ट तयात । राही बापा ॥४५४॥
मी कर्ता मी भोक्ता । नको अहंकार । तो चि रे आधार । पुनर्जन्मा ॥४५५॥
राहतील दूर । विषय-विकार । वृत्ती आत्माकार । होता बा रे ॥४५६॥
वृत्ती निरसक्त । होसी जीवन्मुक्त । याच जीवनात । बा रे मना ॥४५७॥
जीवनी राहून । मुक्ती अनुभव । घेशील सदैव । बा रे मना ॥४५८॥

नको वासना वीषई वृत्तीरूपे । पदार्थी जडे कामना पूर्वपापे ।
सदा राम निष्काम चिंतीत जावा । मना कल्पनालेश तोही नसावा ॥५८॥

विषय चिंतन । करिसी रे मना । वाढती वासना । नाना रूपे ॥४५९॥
प्रथम कल्पना । त्यातून वासना । मग ती कामना । जन्म घेई ॥४६०॥
कामनेने होते । बहिर्मुख वृत्ती । विषय प्रवृत्ति । वाढतसे ॥४६१॥
मग जन्मोजन्मी । भोगावेत भोग । हा तो भावरोग । जीवापाठी ॥४६२॥
पूर्वसंचिताने । वाढता आसक्ती । मग तुज मुक्ती । कदा नाही ॥४६३॥
या जन्मी जे केले । पुढे ते भोगावे । असे सांग घ्यावे । किती जन्म ॥४६४॥
आसक्तीच जाण । जन्मासी कारण । होते रे म्हणून । सोडी तीच ॥४६५॥
बुद्धीचा विलास । कल्पनांचा सोस । त्यापाठी कशास । धावावे रे ॥४६६॥
निष्कामभजने । होते चित्तशुद्धी । स्वरूपात बुद्धी । स्थिर होई ॥४६७॥
मग कल्पनेचा । लेश तो न उरे । स्वस्वरूपाकारे । रंगशील ॥४६८॥
सकाम भजने । मिळे पुनर्जन्म । म्हणोन निष्काम । सर्वश्रेष्ठ ॥४६९॥

मना कल्पना कल्पिता कल्पकोटी । नव्हे रे नव्हे सर्वथा रामभेटी ।
मनीं कामना राम नाही जयाला । अति आदरे प्रीती नाही तयाला ॥५९॥

कोट्यावधी युगे । आली आणि गेली । परी ना संपली । कल्पना ती ॥४७०॥
कल्पना अनंत । तयांसी ना अंत । सांगताती संत । ऐके बापा ॥४७१॥
कल्पना अतीत । राम आहे सत्य । कल्पनेने प्राप्त । कसा होई ॥४७२॥
येवो मृत्यु, निज । कल्पनांचे बीज । रहाते सहज । अक्षय की ॥४७३॥
कल्पना आधारे । नाही राम-भेटी । पदरी शेवटी । फोलपट ॥४७४॥
ज्याच्या मनीं काम । त्यासी नाही राम । त्यासी नाही प्रेम । रामापायी ॥४७५
कल्पनांचा नाश । जेव्हा रे होईल । तेव्हा तो मिळेल । आत्माराम ॥४७६॥
मग आत्मारामी । जडेल रे प्रीती । मग नाही गती । कल्पनांची ॥४७७॥

मना राम कल्पतरु कामधेनु । निधी सार चिंतामणी काय वानूं ।
जयाचेनि योगे घडे सर्व सत्ता । तया साम्यता कायसी काय आता ॥६०॥

राम कल्पतरु । राम कामधेनु । तयाचे मी वानू । काय गुण ॥४७८॥
सारंचेही सार । कुबेराचा धनी । आणि चिंतामणी । राम आहे ॥४७९॥
ज्याचिया संयोगे । अस्तित्व विश्वाला । त्या रामरायाला । भज नित्य ॥४८०
रामसी उपमा । द्यावी रे कशाची । बरोबरी त्यची । तोच करी ॥४८१॥

उभा कल्पवृक्षतळी दुःख वाहे । तया अंतरी सर्वदा तोचि आहे ।
जनीं सज्जनीं वाद हा वाढवावा । पुढे मागुता शोक जीवीं धरावा ॥६१॥

कल्पवृक्षाखाली । रहूनिया उभे । मनीं दुःख राहे । जरी सदा ॥४८२॥
कैसी मग तया । प्राप्ती रे सुखाची । भोगील दुःखचि । सर्वकाळ ॥४८३॥
कल्पतरुतळी । सुखाची कामना । होईल रे मना । परिपूर्ण ॥४८४॥
अखंडित सुख । कामना नाशात । हे तुज माहीत । असे बापा ॥४८५॥
तैसे राहूनिया । रामापासी मना । करु नको नाना । विवाद रे ॥४८६॥
वादविवादाने । किंवा चातुर्याने । किंवा तो चर्चेने । प्रप्त नाही ॥४८७॥
वाद वाढविता । अंती तुज शोक । होईल निःशंक । ऐके बापा ॥४८८॥
शुष्क वाद वेड्या । वाढवू नको रे । भक्तिमार्गाने रे । प्राप्त हरी ॥।४८९॥

निजध्यास तो सर्व तूटोनि गेला । बळे अंतरी शोक संताप ठेला ।
सुखानंद आनंद भेदे बुडाला । मना निश्चयो सर्व खेदे उडाला ॥६२॥

आत्माराम असा । आत्माराम तसा । हा वाद कायसा । हवा तुज ॥४९०॥
वाद हा घातक । वाद हा मारक । अहितकारक । वाद आहे ॥४९१॥
चिंतनसी थारा । नाही रे मिळत । जाशी वाढवीत । वाद जरी ॥४९२॥
वाद करी नाश । साधन अभ्यास । संशयाचा पाश । दृढ होई ॥४९३॥
अंतरात वस्ती । शोक संतापाची । होते सर्वदाचि । वादामुळे ॥४९४॥
जिंकण्या स्पर्धक । विवाद प्रवृत्ती । अभिमानवृत्ती । वाढतसे ॥४९५॥
स्वचे विस्मरण । षड्रिपुसर्पण । द्वैतवाढवण । विवाद हा ॥४९६॥
द्वैतबुद्धीनेच । लोपे सुख शुद्ध । मावळे आनंद । मनसीचा ॥४९७॥
अंतरात खेद । मनीं ना आनंद । तो स्वरूपानंद । भेटे कैचा ॥४९८॥
पुनवेनंतर । चंद्र जैसा क्षीण । तैसी निष्ठा जाण । क्षीण वादे ॥४९९॥

घरी कामधेनू पुढे ताक मागे । हरिबोध सांडूनि ववाद लागे ।
करी सार चिंतामणी काचखंडे । तया मागता देत आहे उदंडे ॥६३॥

ताक मागे मूर्ख । दुसर्यच्या घरी । कामधेनू घरी । असोनिया ॥५००॥
तैसा तो स्वानंद । तुझा तुझ्यापाशी । कशास फिरसी दारोदार ॥५०१॥
तुझे सुख असे । तुझ्यापाशी मना । विवाद तू नाना । नको करू ॥५०२॥
परमात्मरूप । बुद्धिचातुर्याने । वादविवादाने । कळेना रे ॥५०३॥
त्वचेच्या पदरा । दूध असे आड । रक्त ते गोचीड । पीत असे ॥५०४॥
तैसा परमात्मा । अहे तुझ्यापाशी । आणि तू शोधीसी । इतरत्र ॥५०५॥
चिंतमणी हाती । असोनि मागती । कांचखड्याप्रती । अज्ञ जन ॥५०६॥
आत्मा चिंतामणी । आहे तुजपासी । संवाद तयासी । साधावा रे ॥५०७॥
आत्मसंवदात । पूर्ण ते इच्छित । कामनांचा अंत । होत असे ॥५०८॥

अती मूढ त्या दृढ बुद्धी असेना । अती काम त्या राम चित्ती वसेना
अती लोभ त्या क्षोभ होईल जाणा । अती वीषयी सर्वदा दैन्यवाणा ॥६४॥

काम आणि लोभ । द्वार नरकाचे । बोल श्रीकृष्णाचे । गीतेमाजी ॥५०९॥
कामी आणि लोभी । मानव तो मूढ । नसे बुद्धी दृढ । हरिपयी ॥५१०॥
वसत नाही रे । चित्तांतरी राम । अंतरात काम । असे ज्याच्या ॥ ५११॥
काम जो अपूर्ण । येई क्रोध वेगे । क्रोधाचिया संगे । सर्वनाश ॥५१२॥
काम जो पुरला । लोभ बळवला । लोभाने जीवाला । अशांतीच ॥५१३॥
काम-लोभे वाढे । तामसी प्रवृत्ती । जी नाही रे अंती । हितावह ॥५१४॥
काम-लोभासक्त । असेल जो कोणी । त्याची दीनवाणी । स्थिती होई ॥५१५॥

नको दैन्यवाणे जिणे भक्तीऊणे । अति मूर्ख त्या सर्वदा दुःख दूणे ।
धरी रे मना आदरे प्रीति रामी । नको वासना हेमधामी विरामी ॥६५॥

भक्तिवीणा जिणे । नको दैन्यवाणे । भगवंताकारणे । भज नित्य ॥५१६॥
ज्याने जन्म दिला । त्यासी विसरला । भोगात रमला । नरदेही ॥५१७॥
आहार मैथून । निद्रा आणि भय । हे तो नसे काय । अन्य योनीं ॥५१८॥
मानवासी दिली । बुद्धीची देणगी । विषयोपभोगी । रमण्यास ? ॥५१९॥
श्वान वा सूकर । किंवा म्हणू खर । केवळ आकार । मानवाचा ॥५२०॥
असा तो मानव । विषयवासनी । स्वसुखची हानी । करीतसे ॥५२१॥
सुखापाठी धावे । दुःख ते भोगावे । आपुल्या स्वभावे । लागे त्याला ॥५२२॥
खरे सूख नाही । त्यासी भक्तिवीण । असे नुकसान । दुहेरी ते ॥५२३॥
दुःख तो भोगतो । दुःख उगाळतो । आणि मनीं होतो । दुःखी सदा ॥५२४॥
जाऊनिया दुःख । यावे सुख जर । भागवंतावर । प्रेम करी ॥५२५॥
रामावरी प्रीती । रामावरी भक्ती । रामाचीच प्राप्ती । होईल रे ॥५२६॥
प्रासादी रहीन । वैभवी लोळीन । पक्वान्ने खाईन । पंच पंच ॥५२७॥
नको धरु मना । ऐशी तू कामना । त्यज त्या वासना । झडकरी ॥५२८॥

नव्हे सार संसार हा घोर आहे । मना सज्जना सत्य शोधूनि पाहे ।
जनीं वीष खात पुढे सूख कैचे । करी रे मना ध्यान या राघवाचे ॥६६॥

विषय क्षणिक । अंती दुखरूप । चिरंतन सूख । त्यात नाही ॥५२९॥
विषय भोगावे । मरावे जन्मावे । असे सांग घ्यावे । किती फेरे ॥५३०॥
जेथे संसरण । तो हा रे संसार । हा तो भवपार । नेईना रे ॥५३१॥
मना सारासार । विचार तू कर । कसा पडणार । बाहेरी तू ॥५३२॥
हा तो भयानक । अनुभवसी हे । संग लवलाहे । सोड त्याचा ॥५३३॥
विषय ते कडू । वाटती ते गोड । अरे अवघड । प्रमेय हे ॥५३४॥
सत्य ते शोधता । कळेल तत्वता । त्यात असारता । आहे बापा ॥५३५॥
भरले संसारी । आसक्तीचे विष । मोहाचा तो पाश । गळी पडे ॥५३६॥
या विषापासून । व्हावया सुटका । पीट रामडंका । सर्वकाळ ॥५३७॥
घेई रामनाम । सोडी सर्व काम । तुजसी आराम । मिळे बापा ॥५३८॥
श्रीराम तो आहे । भक्तांचा कैवारी । त्य़ाचे ध्यान करी । नित्यनेमे ॥५३९॥

घनःशाम हा राम लावण्यरूपी । महाधीर गंभीर पूर्णप्रतापी ।
करी संकटी सेवकाचा कुडावा । प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा ॥६७॥

सगुण आधारे । पाविजे निर्गुण । त्यासाठी तू ध्यान । करी नित्य ॥५४०॥
राम हा सावळा । नि अति सुंदर । असे रूप धर । मनामाजी ॥५४१॥
राम धैर्यवंत । तो प्रतापवंत । तोच शक्तिवंत । असे जाणा ॥५४२॥
ध्यान सदोदित । करूनि हो शांत । वृत्तीविचलित । न च होई ॥५४३॥
संकटी पडल्या । भक्तास तो रक्षी । हीच आहे साक्षी । पुराणाची ॥५४४॥
प्रभात समयी ऐसे करी ध्यान । रूप ते अगुण । चिंतूनिया ॥५४५॥

बळे आगळा राम कोदंड धारी । महाकाळ विक्राळ तोही थरारी ।
पुढे मानवा किंकरा कोण केवा । प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा ॥६८॥

राम धनुर्धारी । संकट निवारी । नाही याची सरी । कोणासीही ॥५४६॥
सामर्थ्य संपन्न । राम असे जाण । त्यासी रे शरण । जाई वेगे ॥५४७॥
काळाचाही पाड । नाही रामापुढे । म्हणून तू जोडे । श्रीरामासी ॥५४८॥
क्षूद्र मानवा रे । काळा घाबरसी । आणि अहंतेसी । का रे धरी ॥५४९॥
सोडोनि अहंता । श्रीराम चिंतिता । तुज एक त्राता । तोचि होई ॥५५०॥
म्हणोनि रे मना । श्रीराम चिंतावा । एक ध्यानी घ्यावा । रामराज ॥५५१॥

सुखानंदकारी निवारि भयाते । जगी भक्तिभावे भजावे तयाते ।
विवेके त्यजावा अनाचार हेवा । प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा ॥६९॥

भय ते निवारी । दुःख दूर करी । सुखाची ती सरी । घाली गळा ॥५५२॥
देहबुद्धी तोडी । आत्मबुद्धी जोडी । येईल रोकडी । प्रचीती रे ॥५५३॥
हवे जर तुज । सूख चिरंतन । प्रेमाने भजन । करी त्याचे ॥५५४॥
प्रेमभावे मना । श्रीरामासी भज । तोच देई तुज । निजधन ॥५५५॥
टाकी अनाचार । मत्सरासी दूर । लोटोनि तू धर । रामपाय ॥५५६॥
नेती षड्विकार । तुजसी सुदूर । नरकात घोर । घालिताती ॥५५७॥
अनाचार हेवा । त्यजूनि सत्वर । करी अंगिकार श्रीरामाचा ॥५५८॥
प्रभात समयी नाव त्याचे घेई । पळोनिया जाई । भवदुःख ॥५५९॥

सदा रामनामे वदा पूर्णकामे । कदा बाधिजेना पदा नित्यनेमे ।
मदालस्य हा सर्व सोडोनि द्यावा । प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा ॥७०॥

रामनाम मंत्र । नित्य वदे वाचे । त्रिविध तापांचे । भस्म होई ॥५६०॥
निष्काम मनाने । श्रीराम जपता । आपत्तीची बाधा । तुज नाही ॥५६१॥
नामा आड येती । आळस नि गर्व । ते तू तोडी सर्व । झडकरी ॥५६२॥
मनःपूर्वक तू । करी रे चिंतन । रामनामधन । जोडी वेगे ॥५६३॥

जयाचेनि नामे महादोष जाती । जयाचेनि नामे गती पाविजेती ।
जयाचेनि नामे घडे पुण्यठेवा । प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा ॥७१॥

श्रीरामस्मरणे । दोष दूर होती । म्हणोनिया धरी । श्रीराम तू ॥५६४॥
पुण्याचा संचय । भक्तीचा उदय । रामनामे होय । ऐके बापा ॥५६५॥
पावशील मना । उत्तम गतीसी । जरी नाम घेसी । भक्तिभावे ॥५६६॥
नामाचे स्मरण । हेचि पुण्य जाण । नामविस्मरण । हेचि पाप ॥५६७॥

न वेचे कदा ग्रंथीचे अर्थ काही । मुखे नाम उच्चारता कष्ट नाही ।
महाघोर संसार शत्रु जिणावा । प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा ॥७२॥

नाम उच्चारण । सोपे हे साधन । सुखे मोक्षधन । हाती येई ॥५६८॥
नको यज्ञयाग । नको तीर्थाटन । सुलभ साधन । नाम जप ॥५६९॥
नको व्रत नेम । ब्राह्मण भोजन । मंत्रांचे पठण । नको नको ॥५७०॥
नको वनांतर । नको रे मंदिर । एक बरे घर । नाम घेण्या ॥५७१॥
नाम उच्चारता । कष्ट नाही जीवा । श्रीराम जपावा । सदोदित ॥५७२॥
किंवा सांग काय । खर्च होई धन । श्रीराम स्मरण । करिता रे ॥५७३॥
महाघोर ऐसा । संसार हा जरी । तरशील तरी । नाम घेता ॥५७४॥
म्हणोनिया मना । रामनाम स्मर । काळाचाही दर । नाही तुज ॥५७५॥

देहेदंडणेचे महादुःख आहे । महादुःख ते नाम घेता न राहे ।
सदाशीव चिंतीतसे देवदेवा । प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा ॥७३॥

उपास तापास । चांद्रायण व्रत । कथिले शास्त्रात । उपाय ते ॥५७६॥
देहदंडनास । विविध साधना । तयात यातना । कितीतरी ॥५७७॥
नामापरते अन्य । नाही रे साधन । सुलभ सोपान । हाचि बापा ॥५७८॥
कितीही ते दुःख । प्राप्त जरी तुज । जाशील सहज । भवपार ॥५७९॥
त्रैलोक्य कल्याण । सधावया जाण । विष ते प्राशन । केले शिवे ॥५८०॥
त्या देहयातना । अरे शमविण्या । स्मरे रामराणा । अंतरात ॥५८१॥
ऐसा रे प्रभाव । श्रीरामनामाचा । जप तू ग वाचा । भवबळे ॥५८२॥

बहुतांपरी संकटे साधनांची । व्रते दान उद्यापनें ती धनाची ।
दिनाचा दयाळू मनी आठवावा । प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा ॥७४॥

बा मना सज्जना । साधने अनेक । श्रीराम पावक । मिळविण्या ॥५८३॥
परी सर्व जाण । कष्टासी कारण । वाया तुज शीण । होईल रे ॥५८४॥
देह तो दुर्बळ । स्थिती प्रतिकूल । नाही अनुकूल । स्थल काल ॥५८५॥
ह्यांच्यावरि मात । तूही करशील । परी तू जाशील । थकुनी रे ॥५८६॥
म्हणसील करू । व्रते उद्यापने । श्रीहरी दानाने । तोषतो की ॥५८७॥
परी सांगे काय । आहे पासी धन । तो रमारमण । मिळविण्या ॥५८८॥
नामावीण सोपे । नाही रे साधन । स्मरी तू म्हणोन । सर्वकाल ॥५८९॥
दिनाचा दयाळु । राम कनवाळू । तयासी ओवाळू । पंचप्राण ॥५९०॥
मनी धरूनिया । त्याची नाना रूपे । रामनाम सोपे । बाणवूया ॥५९१॥

समस्तांमधे नाम साचार आहे । कळेना तरी सर्व शोधूनि पाहे
जिवा संशयो वाऊगा तो त्यजावा । प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा ॥७५॥

श्रेष्ठ रामनाम । सर्व साधनात । नामस्मरणात । राहे नित्य ॥५९२॥
घेई अनुभव । पाही पडताळून । अनेक साधनी । कष्ट काय ॥५९३॥
सर्वही बोलती । नाम एक सार । ग्रंथांचा संभार । हेचि सांगे ॥५९४॥
आता तरी मना । धरू नको शंका । सर्व त्या आशंका । दूर ठेवी ॥५९५॥
आणि भक्तिभावे । रामनाम घ्यावे । चरण धरावे । श्रीरामाचे ॥५९६॥

नव्हे कर्म ना धर्म ना योग काही । नव्हे भोग ना त्याग ना सांग पाही
म्हणे दास विश्वास नामीं धरावा । प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा ॥७६॥

आसक्तीरहित । घडे ना रे कर्म । यथायोग्य धर्म । नाचरिसी ॥५९७॥
योगसाधनही । घडे ना रे बापा । काय सांग सोपा । दुजा मार्ग ॥५९८॥
देवतादिकांची । पूजा करायासी । नाही तुजपासी । साधने ती ॥५९९॥
त्याग करावया । चातुर्मास नेम । करिसी धाऊन नानाविध ॥६००॥
एकहि ना घडे । परी यथासांग । आता तरी जाग । येवो तुसी ॥६०१॥
एक नामावीण । नाही रे साधन । म्हणोनिया म्हण । राम राम ॥६०२॥

करी काम निष्काम या राघवाचे । करी रूप स्वरूप सर्वा जिवांचे ।
करी छंद निर्द्वंद्व हे गूण गाता । हरीकीर्तनी वृत्तिविशस होता ॥७७॥

लया जई काम । घेता रामनाम । घडे सर्व कर्म । निष्कामत्वे ॥६०३॥
रामनाम घेता । लागे त्याचा छंद । मिळे मोक्षकंद । झडकरी ॥६०४॥
नामी बुद्धी स्थिर । होऊनि रहाते । भेदबुद्धी जाते । लयासी रे ॥६०५॥
मन आत्मरूपी । रंगता संपूर्ण । पाहे जन वन । आत्मरूप ॥६०६॥
विश्वात्मक भाव । होतसे उत्पन्न । आत्मरुपी मन । रंगता रे ॥६०७॥
येवो सुखदुःख । आनंद ना खंत । भेदभेदातीत । नामजपे ॥६०८॥
अरे हरिनाम । गाता श्रद्धायुक्त । एकनिष्ठ भक्त । होवोनिया ॥६०९॥
होसी तू रे मना । आनंदस्वरूप । तुझे निजरूप । मिळे तुज ॥६१०॥
हवा तुज मोक्ष । तरी नाम स्मर । तेच तुज पार । नेईल रे ॥६११॥

अहो ज्या नरा रामविश्वास नाही । तया पामरा बाधिजे सर्व काही ।
महाराज तो स्वामि कैवल्यदाता । वृथा वाहणे देहसंसार चिंता ॥७८॥

अश्रद्ध अभक्त । फक्त भोगासक्त । जगे दुःखयुक्त । जीवन रे ॥६१२॥
जीवनी असह्य । दुःखाशीच नाते । अधोगति होते मरणांती ॥६१३॥
नामीं ना विश्वास । त्यासी रे सायास । मोक्ष कसा त्यास । पुसतो रे ॥६१४॥
भवसागरी तो । बुडोनिया जाई । मग त्राता नाही । कोणी बापा ॥६१५॥
नको करू देह । संसाराचि चिंता । राम मोक्षदाता । असे तुज ॥६१६॥
कर्ता करविता । एक तो ईश्वर । ठेवी त्याच्यावर । दृढ श्रद्धा ॥६१७॥

मना पावना भावना राघवाची । धरि अंतरी सोडी चिंता भवाची ।
भवाची जिवा मानवी भूली ठेली । नसे वस्तूची धारणा व्यर्थ गेली ॥७९॥

तुला ग्रासते रे । संसाराची चिंता । आणि त्या अनंता । विसरसी ॥६१८॥
परि आहे मना । असत्य संसार । व्यर्थ तू जोजार । करू नको ॥६१९॥
संसाराची भूल । तुजसी पडली । आणि नष्ट झाली । बुद्धी तुझी ॥६२०॥
संसाराचे स्वप्न । तुजसी पडले । आणि तू मानले । खरे बापा ॥६२१॥
होतासि अव्यक्त । आता व्यक्त होसी । पुन्हा अव्यक्तासी मिळशील ॥६२२॥
व्यक्त स्थिती खरी । मग सांगे काय । अव्यक्तात लय । होतो जिचा ॥६२३
जी वस्तू नाहीच । आहे ती मानणे । मृगजळामागे । धावणे ते ॥६२४॥
करशील प्रीती । रामावर जर । व्यर्थ हा संसार । कळे बापा ॥६२५॥
किती सांगू मना । उठ झडकरी । दृश्याच्या पसारी । रमू नको ॥६२६॥

धरा श्रीवरा त्या हरा अंतराते । तरा दुस्तरा त्या परा सागराते ।
सरा वीसरा त्या भरा दुर्भराते । करा नीकरा त्या खरा मत्सराते ॥८०॥

शिव अंतरंगी । रामाची वसती । त्या तू रामाप्रती । दृढ धरी ॥६२७॥
भवसागर हा तरण्या कठिण । तरीही तरून । जाशी बापा ॥६२८॥
असे लवचिक । प्रेमाचा तो दोर । त्याने बद्ध कर । ईश्वरासी ॥६२९॥
कठिण लाकूड । भृंग पोखरत । कमळदळात । स्नेहे बद्ध ॥६३०॥
सृष्टी मिथ्या ऐसे । वेदांत वचन । वाटे अप्रमाण । तुजलागी ॥६३१॥
सृष्टी मिथ्या जरी । वावरावे तरी । मायेच्या बाजारी । जीवालागी ॥६३२॥
पोटोबा तो आधी । विठोबा नंतर । येथे व्यवहार । रोकडा हा॥६३३॥
मग कसा मानू । भ्रम हा संसार । टिकेना विचार । पोटापुढे ॥६३४॥
मना तुझे मत । आहे बापा खरे । पोटासाठी सारे । जग फिरे ॥६३५॥
भोगयोनी ही रे । धरावी शरीरे । तू ही पोट भरे । ना न म्हणो ॥६३६॥
जरी तुज पोट । तरी भरी बापा । परी मायबापा । स्मर नित्य ॥६३७॥
असे सर्वकाळ । पोट ते चिंतेत । हे तो रे उचित । नाही तुज ॥६३८॥
अरे तू मानव । दिली तुज बुद्धी । येवो तुला शुद्धी । लवकरी ॥६३९॥
पशुतुल्य अशा । भोगांची वासना । करू नको मना । काही केल्या ॥६४०॥
भोग परिमित । ऐसे योगयुक्त । करावे व्यतीत । जीवन तू ॥६४१॥
संसारापासून । थोडे दूर सर । त्यासी तू विसर । रामनामे ॥६४२॥
खररूपी द्वेष । वसतो अंतरी । म्हणोनि संसारी । दुःख तुज ॥६४३॥
द्वेष सार दूर । रामनाम स्मर । तेणे हा संसार । मोक्षमय ॥६४४॥

मना मत्सरे नाम सांडू नको हो । अती आदरे हा निजध्यास राहो ।
समस्तांमधे नाम हे सार आहे । दुजी तूळाणा तूळिताही न साहे ॥८१॥

होवोनिया मना । मत्सरा आधीन । श्रीरामाचे नाम । सोडू नको ॥६४५॥
परी आदराने । नित ध्यानीं धरी । रामनाम स्मरी । सर्वकाळ ॥६४६॥
ना कर्मबंधन । ना विधिविधान । नामासाठी जाण । ना नियम ॥६४७॥
आसनी भोजनी । अथवा शयनी । नाम ते स्मरणी असावे रे ॥६४८॥
चालता बोलता । खाता पिता देता । स्मर भगवंता । सर्वकाळ ॥६४९॥
सर्व साधनात । नाम हे वरिष्ठ । बोलती रे स्पष्ट । श्रुती स्मृती ॥६५०॥

बहु नाम या रामनामीं तुळेना । अभग्या नरा पामरा हे कळेना ।
विषा औषधा घेतले पार्वतीशे । जिवा मानवा किंकरा कोण पुसे ॥८२॥

आहेत रे मना । नामे ती अनेक । रामनाम एक । सर्वश्रेष्ठ ॥६५१॥
ज्ञान भक्ती आणि । वैराग्याकारण । रामनाम जाण । समर्थ रे ॥६५२॥
परी हा करंटा । कसा रे मानव । आहे त्याची धाव । संसारात ॥६५३॥
अनित्य संसार । मानुनिया सार । मुक्तिसुख दूर । लोटतो रे ॥६५४॥
काय आहे सांग । बळ त्याच्यापाशी । संसारगजाशी । झुंज घेई ॥६५५॥
प्रत्यक्ष शिवाने । नाम ते स्मरता । विषदाहबाधा । दूर झाली ॥६५६॥
तेथे सांग काय । मानवाचा पाड । भव अवघड । तरेल की ॥६५७॥

जेणे जाळिला काम तो राम ध्यातो । उमेसी अती आदरे गूण गातो
बहु ज्ञान वैराग्य सामर्थ्य जेथे । परी अंतरी नामविश्वास तेथे ॥८३॥

दृष्टिक्षेपानेच । जाळी मदनास । त्या श्रीशंकरास । नाम ध्यास ॥६५८॥
ऐसा महादेव । रामगुण गाई । नामखूण देई । पार्वतीसी ॥६५९॥
ज्ञान-वैराग्याने । असे परिप्लुत । आणि शाक्तिवंत । असोनीही ॥६६०॥
रामनामजप । करितो अखंड । रामनामओढ । त्यासी सदा ॥६६१॥
असोनि तू दीन । दुबळा लाचार । का रे नामावर । विश्वासी ना ॥६६२॥
एक रामनाम । तारे त्रिजगती । तेथे तुझी मती । वसो नित्य ॥६६३॥

विठोनि शिरी वाहिला देवराणा । तया अंतरी ध्यास रे त्यास नेणा ।
निवाला स्वये तापसी चंद्रमौळी । जिवा सोडवी राम हा अंतकाळी ॥८४॥

घेतो विठुदेव । भक्त शिरावर । अरे तो शंकर । महादेव ॥६६४॥
मस्तकी मुकुट । करी भगवंत । आपुला जो भक्त । सर्वश्रेष्ठ ॥६६५॥
घेउनिया डोई । शीतलही चंद्र । विषबाधा काही । शमेना की ॥६६६॥
म्हणोनि सर्वदा । घेई रामनाम । जेणे मोक्षधाम । मिळतसे ॥६६७।
म्हणोनिया मना । सोडोनि आळास । रामनाम ध्यास । घेई सदा ॥६६८॥
जन्मभरी जरी । रामनाम घेसी । अंतकाळी तुसी । आठवेल ॥६६९॥
अंतकाळी जो रे । घेई रामनाम । त्यासी मोक्षधाम । बोले देव ॥६७०॥
म्हणोनिया मना । सोडोनि आशंका । एक रामसखा । हृदि धरि ॥६७१॥

भजा राम विश्राम योगेश्वरांचा । जपु नेमिला नेम गौरीहराचा ।
स्वये नीववी तापसी चंद्रमौळी । तुम्हां सोडवी राम हा अंतकाळी ॥८५॥

विश्रांतीचे स्थान । ऐक जे योग्यांचे । त्या तू श्रीरामाचे । नाम जप ॥६७२॥
उमापती शिव । जपयज्ञीं रंगे । कधी न च भंगे । समाधी ती ॥६७३॥
गंगा सर्प चंद्र । जवळी असोन । शिवा न च जाण । देहशांती ॥६७४॥
देहशांतीसंगे । आत्मशांती प्राप्त । शिव समाधीत । जपयज्ञे ॥६७५॥
जपयज्ञी वेगे । होई तू आरूढ । रामनामओढ । घेई मना ॥६७६॥
मना तुजप्रती । देहातही शांती । देहांतीही शांती । प्राप्त होई ॥६७७॥

मुखी राम विश्राम तेथेचि आहे । सदानंद आनंद सेवूनि राहे ।
तयावीण तो शीण संदेहकारी । निजधाम हे नाम शोकापहारी ॥८६॥

ज्याच्या मुखी राम । मनीं नाही काम । मिळे त्या आराम । आत्मरूपी ॥६७८
तोचि आत्मानंद । भोगितो अखंड । जरी अवघड । मिळविण्या ॥६७९॥
जे जे रामावीण । ते ते देइ शीण । मना तू म्हणोन । राम जप ॥६८०॥
विषयी आनंद । नाही नाही मना । अरे त्या वल्गना । वृथा होती ॥६८१॥
नको त्या कल्पना । नको त्या वासना । नको त्या कामना । मनीं धरू ॥६८२
एक रामनाम । भावे जपोनिया । जाई तरोनिया । भावसिंधू ॥६८३॥
रामनाम दुःख । हरते सकळ । मनीचाही मळ । झडतसे ॥६८४॥
रामनाम हेच । वसतीचे स्थान । श्रीरामाचे जाण । बा रे मना ॥६८५॥

मुखी राम त्या काम बांधू शकेना । गुणे इष्ट धारिष्ट त्याचे चुकेना
हरिभक्त तो शक्त कामास मारी । जगी धन्य तो मारुती ब्रह्मचारी ॥८७॥

म्हणोनिया मना । सोडी सर्व कामे । एक रामनामे । स्थिर होई ॥६८६॥
नामाचा महिमा । सांगितला तुज । वासना सहज । दूर जाती ॥६८७॥
नामाच्या संयोगे । मनाचे सामर्थ्य । होई तुज प्राप्त । बा रे मना ॥६८८॥
धारिष्ट्याने होसी । संकटा सामोरी । अंतरी श्रीहरी । जपता रे ॥६८९॥
नामाच्या स्मरणे । हरिभक्त होसी । लोटसी कामांसी । दूरवरी ॥६९०॥
मनोविकारांची । नाही तुज बाधा । जपता तू सदा । हरिनाम ॥६९१॥
पाही हनुमंता । झाला जगी धन्य । होताच अनन्य । रामपदी ॥६९२॥
सर्वदा कार्यात । असोनी निमग्न । स्वरूपी संलग्न । झाला असे ॥६९३॥
तूही त्याचपरी । नामजप करी । अंतरी श्रीहरी । प्रगटेल ॥६९४॥

बहु चांगले नाम या राघवाचे । अती साजिरे स्वल्प सोपे फुकाचे ।
करी मूळ निर्मूळ घेता भवाचे । जिवा मानवा हेचि कैवल्य साचे ॥८८॥

कल्याणकारी हे । श्रीरामाचे नाम । असे परब्रह्म । उघडच ॥६९५॥
उच्चारावयासी दोनच अक्षरे । सुंदर साजिरे । सोपे बहु ॥६९६॥
मिळविण्या हरी । नको धन वेचू । नको प्राण खर्चू । बा रे मना ॥६९७॥
उदंड सायास । तुज रे कशास । नको घेऊ त्रास । आणिक तू ॥६९८॥
नामाच्या परते । आणिक साधन । पाही तू शोधून । सापडे का ॥६९९॥
बसल्याच जागी । प्रणवाच्या वरी । नाम तू उच्चारी । सहजच ॥७००॥
श्वासोच्छ्वासावरी । नामजप करी । जो का सदा हरी जपतसे ॥७०१॥
जन्ममरणची । फेरी ती चुकेल । मोक्षही पाहील । वाट तुझी ॥७०२॥
संसारचे मूळ । असे जी वासना । होत असे मना । हद्दपार ॥७०३॥
वासनेचा क्षय । हीच मुक्ती होय । आणिक ते भय । नाही तुज ॥७०४॥
कैवल्य ते हेच । निजधाम हेच । मोक्षही याचेच । नाम बापा ॥७०५॥

जनीं भोजनी नाम वाचे वदावे । अती आदरे गद्यघोषे म्हणावे ।
हरिचिंतने अन्न सेवीत जावे । तरी श्रीहरी पाविजेतो स्वभावे ॥८९॥

करू न शकसी अखंड स्मरण । तरी तू भोजन घेसी जेव्हा ॥७०६॥
नामाच्या उच्चारे । अन्नाचे सेवन । सहज चिंतन । घडे त्याचे ॥७०७॥
परी तू ते नाम । घेइ आदराने । आणि निग्रहाने । ऐक बापा ॥७०८॥
भोजनाच्या वेळी । रामनाम स्मरी । तोषतो श्रीहरी । स्वाभाविक ॥७०९।
सात्विक अन्नाने । सत्ववृत्ती जाण । उदरभरण । नोहे बापा ॥७१०॥
मनाच्या त्या उर्मी । जातील लयासी । सात्विक अन्नासी । सेविता रे ॥७११॥
ग्रासोग्रासी जर । नाम तू घेशील । अन्न ते होईल । अति शुद्ध ॥७१२॥
तेणे चित्तशुद्धी । होईल रे मना । सर्व त्या वासना । दूर होती ॥७१३॥
वासना पडदा । दूर तो होताच । रघुपती साच । तुजपासी ॥७१४॥
उठणे निजणे । उदर भरणे । हे आहे करणे । नित्य नेमे ॥७१५॥
या तीनही वेळी । नाम जो घेईल । सहज होईल । नित्यनेम ॥७१६॥

न ये रामवाणी तया थोर हाणी । जनी व्यर्थ प्राणी तया नाम काणी
हरिनाम हे वेदशास्त्री पुराणी । बहु आगळे बोलली व्यासवाणी ॥९०॥

परी रामावीण । राहु नको बापा । नाममार्ग सोपा । सांगितला ॥७१७॥
नामावीण लोक । म्हणसील जरी । राहती संसारी । बहु सुखे ॥७१८॥
परि सांग काय । दारा आणि द्रव्य । हे तो माप होय । सुखाचे रे ॥७१९॥
पूर्वकर्म जैसे । सुखदुःख तैसे । भोगसी आपैसे । बा रे मना ॥७२०॥
नामाशी संबंध । लौकिक सुखाचा । नाही जोडायाचा । कदाकाळी ॥७२१॥
पशूहून तुज । दिले रे अधिक । ज्ञान नि विवेक । नरजन्मी ॥७२२॥
त्याचा मना करी । काही उपयोग । संसाराचा संग । सुटे जेणे ॥७२३॥
नामावीण हानी । मनुष्यजन्माची । सांगितली साची । तुज बापा ॥७२४॥
जगण्यात राम । म्हणे जरी राम । नेईल तो राम । पैलतीरी ॥७२५॥
असेल जयाचा । निरर्थक जन्म । तयासीच नाम । तुच्छ वाटे ॥७२६॥
हरिनाम श्रेष्ठ । आहे रे साधन । सांगे ती गर्जोन । व्यासवाणी ॥७२७॥
नामाची महती । शास्त्रात पुराणी । आणि वेदवाणी । बोललीसे ॥७२८॥

नको वीट मानू रघुनायकाचा । अती आदरे बोलिजे रामवाचा ।
न वेचे मुखी सापडे रे फुकाचा । करी घोष त्या जानकीवल्लभाचा ॥९१॥

कंटाळू नकोस । रघुनायकासी । जप श्रीहरीसी । अंतरात ॥७२९॥
नाम आठवीता । रूप आठवावे । मनासी करावे । एकाकार ॥७३०॥
रूपावरी चित्त । अंतरात नाम । आपोआप प्रेम । उपजेल ॥७३१॥
प्रेम आदराने । नाम उच्चारिसी । मग सांग तूसी । काय कमी ॥७३२॥
द्रव्यखर्च नको । पूजापाठ नको । शरीरासी नको । कष्ट काही ॥७३३॥
केवळ वाणीने । राम सापडतो । मग आळस तो कासयासी ॥७३४॥
नामाचे अमोल । साधन हे तूसी । भावसागरासी । पार करी ॥७३५॥
नाम जयघोष । करी तू सर्वदा । जेणे रामचण्द्रा । यावे लागे ॥७३६॥

अती आदरे सर्वही नामघोषे । गिरिकंदरे जाईजे दूरदोषे ।
हरि तिष्ठतु तोषला नामतोषे । विशेषे हरा मानसी रामपीसे ॥९२॥

कल्मष आगर । पापांचे डोंगर । जाताती ते दूर । नामघोषे ॥७३७॥
नामाचा महिमा । नाही तू जाणत । म्हणोनि सांगत । तुज काही ॥७३८॥
नामाच्या घोषाने । तोषलेला देव । राहतो सदैव । शुद्ध चित्ती ॥७३९॥
आरसा धुळीने । माखलेला जर । रूप त्यात नर । पाही कैसे ॥७४०॥
हृदय हे जर । पापाचे आगर । त्यात तो ईश्वर । वसे कैसा ॥७४१॥
परी नामघोषे । शुद्ध होते चित्त । प्रेम अंतरात । उपजते ॥७४२॥।
ऐशा शुद्ध चित्ती । श्रीहरीची वस्ती । नामप्रेममस्ती । घेई मना ॥७४३॥
वेडांमधे वेड । श्रीरामाचे वेड । घेई मना गोड । नाम त्यचे ॥७४४॥
शिवासीही मना । रामनामपिसे । मग तूची कैसे । का न घेई ॥७४५॥

जगी पाहता देव हा अन्नदाता । तया लागली तत्वता सार चिंता ।
तयाचे मुखी नाम घेता फुकाचे । मना सांग पा रे तुझे काय वेचे ॥९३॥

श्रेष्ठ आहे कोण । जगी रामावीण । मना तू शोधून । पाही जरा ॥७४६॥
म्हणसी रे मना । सर्व मी करतो । तुज पोटा देतो । सांगे कोण ॥७४७॥
मुंगी नि माणूस । जन्मास घालून । सर्वांचे पोषण । करी तोच ॥७४८॥
करी सर्वथैव । चिंता आमुचीच । परंतु त्यालाच । विसरसी ॥७४९॥
नाही तर नाही । यज्ञकर्म काही । व्रत नेम काही । करू नको ॥७५०॥
परी फुकाचे ते । नाम मुखी बाण । तयासी शरण । जाई वेगे ॥७५१॥
ऐक नाम घेता । वित्तहानी नाही । शारीरिक काही । शीण नाही ॥७५२॥
काय सांगू तुज । नामाची ताकद । भवसागरात । बुडो नेदी ॥७५३॥

तिन्ही लोक जाळू शके कोप येता । निवाला हरु तो मुखी नाम घेता
जपे आदरे पार्वति विश्वमाता । म्हणोनि म्हणा तेचि हे नाम आता ॥९४॥

सामर्थ्य संपन्न । तो शिवशंकर । क्रोध येता थोर । जाळी विश्व ॥७५४॥
परी रामनामे । प्राप्त त्यासी शांती । विषप्राशनांती । हलाहल ॥७५५॥
जगाची जननी । पार्वती माता ती । रामनामप्रीती । धरीतसे ॥७५६॥
तेचि आता जप । रामनाम मना । तोचि रामराणा । तारेल की ॥७५७॥

अजामेळ पापी । वदे पुत्रकामे । तया मुक्ती नारायणाचेनि नामे ।
शुकाकारणे कुंटणी रामवाणी । मुखे बोलिता ख्याती जाली पुराणी ॥९५॥

पुत्राच्या मिषाने । नारायणा हाक । अजामेळ देख । मारीतसे ॥७५८॥
अंतकाळी नाम । येताच मुखात । मोक्षपदाप्रत । पापी गेला ॥७५९॥
पिंगलेने एक । पाळिला रे शुक । नाव त्याचे देख । राघव रे ॥७६०॥
त्याच पोपटात । गुंतोनिया जीव । म्हणे हे राघव । अंतकाळी ॥७६१॥
याचि देही मोक्ष - । पद प्राप्त झाले । मुखात ते आले । रामनाम ॥७६२॥
अंतकाळी नाम । येताच मुखात । होसील तू मुक्त । बा रे मना ॥७६३॥
अरे जे चिंतन । करशील अंती । तैसी तुज गती । प्राप्त होई ॥७६४॥
ऐसे भगवंत । बोलिला गीतेत । येता तुझा अंत । नाम स्मर ॥७६५॥
परी आयुष्यात । जे जे करशील । तेचि रे येईल । अंती मना ॥७६६॥
म्हणोनी जीवनी । रामनाम स्मरी । तेणे तुझी फेरी । चुकेल रे ॥७६७॥
योगायोगानेच । घेता रामनाम । अरे परंधाम । मिळतसे ॥७६८॥
मग ते श्रद्धेने । घेताच अंतरी । राम तो समोरी । का न येई ॥७६९॥

महाभक्त प्रल्हाद हा दैत्यकूळी । जपे रामनामावळी नित्यकाळी ।
पिता पापरूपी तया देखावेना । जनीं दैत्य तो नाम मूखे म्हणेना ॥९६॥

दैत्यकुळी जन्म । असोनीही परी । प्रल्हाद तो स्मरी । रामनाम ॥७७०॥
हिरण्यकशिपु । करे त्याचा छळ । असोनिया बाळ । आपुलाच ॥७७१॥
अहंकामदे । होवोनिया अंध । कोण तो गोविंद । पुसतसे ॥७७२॥
मग नारायणा । नरसिंहरूप । घेणे आपोआप । प्राप्त झाले ॥७७३॥
आणि त्या भक्ताचे । केलेच रक्षण । एक राम जाण । संरक्षक ॥७७४॥
हिरण्यकशिपू । जन्मानेही दैत्य । कर्मानेही दैत्य । असे मना ॥७७५॥
परी तुजलागी । जन्म तो नराचा । जेथे विवेकाचा । वास असे ॥७७६॥
विवेकाने मना । रामनाम स्मर । तेणेच उद्धार । होईल रे ॥७७७॥
असे तोच दैत्य । ज्याचिया मुखात । रामनाम सत्य । कदा नसे ॥७७८॥

मुखी नाम नाही तया मुक्ती कैची । अहंतागुणे यातना ते फुकाची ।
पुढे अंत येइल तो दैन्यवाणा । म्हणोनि म्हणा रे म्हणा देवराणा ॥९७॥

ज्याचिया मुखात । नाम नाही येत । कसा व्हावा मुक्त । तो मानव ॥७७९॥
अहंतेने सर्व । होत आहे घात । नामावरी प्रीत । कशी होई ॥७८०॥
देहबुद्धीयोगे । अहंता निपजे । आणिक सहजे । विषयांध ॥७८१॥
मग मरणाचे । आणिक जन्माचे । फेरे होती साचे । कोट्यावधी ॥७८२॥
नामाचे स्मरण । नाही रे होताच । अंती विषयच । आठविती ॥७८३॥
आणि जन्मभरी । केले सर्व तेच । जे त्यजावयाच । योग्य होते ॥७८४॥
मग त्याची अंती । काय होते स्थिती । काय त्याची खाती । वर्णू बापा ॥७८५
नाना रोगव्याधी । कराव्या सहन । येईल मरण । तेही नाही ॥७८६॥
आणि मरणही । आले जरी बापा । यमाचा दंडुका । बसे पाठी ॥७८७॥
मग तारणार । आहे सांग कोण । एक रामाविण । बा रे मना ॥७८८॥
दैन्यवाणा अंत । नको तुज जर । रामनामावर । प्रेम धर ॥७८९॥
रामनाम नौका । भवार्णवातून । तुजला नेउन । पार करी ॥७९०॥
नाम ना घेतले । आधी कधी जर । प्रभू तारणार । कसा काय ॥७९१॥
वाहतो सर्वदा । प्रभुकृपावारा । संशयासी थारा । देऊ नको ॥७९२॥
तुझिया नावेचे । शीड तू उभारी । मग जाशी पार । सहजच ॥७९३॥

हरिनाम नेमस्त पाषाण तारी । बहु तारिले मानव देहधारी ।
तदा नामरूपी सदा जो विकल्पी । वदेना कदा जीव तो पापरूपी ॥९८॥

आता नको धरू । मनात विकल्प । सोपे नामतप । आचरी तू ॥७९४॥
अनेक दाखले । सांगितले तुज । नामाने सहज । मुक्त होसी ॥७९५॥
तरला मारुती । आणि बिभीषण । अरे ती कुंटिण । तरली रे ॥७९६॥
वाल्याचा वाल्मीकी । रामनाम घेता । उलट जपता । महिमा हा ॥७९७॥
अरे रामनामे । पाषाण तरले । आणिक दाखले । किती हवे ॥७९८॥
प्रत्यय पाहूनी । जरी रे संशय । मग कसा काय । मुक्त होसी ॥७९९॥
मनात संशय । धरितो जो नर । पापरूपी खर । असे तोच ॥८००॥
संशयी तो आत्मा । पावे तो विनाश । बोले जगदीश । गीतेमाजी ॥८०१॥
अशा नरापुढे । पाषाणही थोर । परी यासी घोर । नरक रे ॥८०२॥

जगी धन्य वाराणसी पुण्यराशी । तयेमाजी जाता गती पूर्वजांशी ।
मुखे रामनामावळी नित्यकाळी । जिवा हीत सांगे सदा चंद्रमौळी ॥९९॥

सर्व तीर्थांमधे । तीर्थक्षेत्र काशी । असे पुण्यराशी । बा रे मना ॥८०३॥
करिता तर्पण । होता गंगास्नान । करिता दर्शन । मिळे मुक्ती ॥८०४॥
पूर्वजही सर्व । जाताति तरून । वाराणसी जाण । पुण्य क्षेत्र ॥८०५॥
का की असे तेथे । शिवाचे वास्तव्य । सांगतो गंतव्य । स्थान एक ॥८०६॥
उपदेशी सर्वा । रामनाम घ्या रे । रामरूप व्हा रे । सर्वजण ॥८०७॥
रामासी सर्वथा । जाऊनी शरण । स्वये रामनाम । घेत असे ॥८०८॥
असे रामनाम । सद्गतीकारण । संशय ते छिन्न । करी आता ॥८०९॥

यथासांग रे ते कर्म ते ही घडेना । घडे धर्म तो पुण्य गाठी पडेना ।
दया पाहता सर्व भूती असेना । फुकाचे मुखी नाम ते ही वसेना ॥१००॥

नित्यनैमित्तिक । आणि जे विहित । कर्म ते उचित । न घडे बापा ॥८१०॥
नाही शास्त्राधार । नाही धर्माधार । योग्य तो आचार । तो ही नाही ।८११॥
धर्मकृत्य काही । न घडे हातून । यज्ञ तप दान । तेही नाही ॥८१२॥
आणि जरी केले । काही धर्मकृत्य । अहंकार सत्य । आड येई ॥८१३॥
मी केले मी केले । म्हणे, मग कैसे । पुण्य ते आपैसे । गाठी पडे ॥८१४॥
दया हेच आहे । मूळ रे धर्माचे । जेणे भगवंताचे । दर्शन रे ॥८१५॥
परी तुझी दया । आहे मर्यादित । फक्त गणगोत । येई त्यात ॥८१६॥
म्हणूनी ही दया । नसूनी रे माया । सर्वांभूती दया । पाहिजे रे ॥८१७॥
हा थोर हा सान । ही गाय हा श्वान । भेद हा सोडूनी । देसी जर ॥८१८॥
समत्वबुद्धीने । पाही सर्वांभूती । तेणे आत्मस्थिती । बळावेल ॥८१९॥
तरीच ती खरी । होईल रे दया । आणि तुझी काया । रामरूप ॥८२०॥
परी हे तो आहे । सर्वथा कठिण । तो रमारमण । मिळविण्या ॥८२१॥
परी आहे सोपा । तो रे नामजप । तेही सोपे तप । नाचरसी ॥८२२॥
नको करु मना । असा आत्मघात । साधी तू स्वहीत । याच जन्मी ॥८२३॥

जया नावडे नाम त्या यम जाची । विकल्पे उठे तर्क त्या नर्क ची ची ।
म्हणोनी अती आदरे नाम घ्यावे । मुखे बोलिता दोष जाती स्वभावे ॥१०१॥

ज्यासी नाम नाही । आवडत मना । देतो रे यातना । यमदेव ॥८२४॥
देहाहंता जाते । संपूर्ण लयासी । घेता नाम निसी । आणि दिनी ॥८२५॥
नाही तरी काम । क्रोधाचे माहेर । मग तो रे नर । नर्कातिथी ॥८२६॥
जन्म-मृत्यु-जरा । व्याधी आणि दुःख । मग कैसे सुख । मिळे त्यासी ॥८२७॥
रामनामी जर । संशय धरीसी । मग रे तुजसी । कोण त्राता ॥८२८॥
सर्वस्वाचा नाश । आणि अधःपात । होतो आत्मघात । निःसंशय ॥८२९॥
मग नाना नर्क । भोगावे लागती । यातना त्या किती । सोसशील ॥८३०॥
नको नको जर । आत्यंतिक त्रास । रामनामध्यास । घेई मना ॥८३१॥
श्रेष्ठ हे साधन । सर्व साधनात । रामनामी चित्त । रंगू दे रे ॥८३२॥
देह अभिमान । आणि दोष सर्व । घेताती रे धाव । अती दूर ॥८३३॥

अती लीनता सर्वभावे स्वभावे । जना सज्जनालागी संतोषवावे ।
देहेकारणे सर्व लावीत जावे । सगुणी अती आदरेसी भजावे ॥१०२॥

येथवरी मना । सांगितले तुज । नामाने सहज । राम प्राप्त ॥८३४॥
होऊनि निःशंक । भजणे रामासी । हेच असे तुसी । साधन रे ॥८३५॥
आता ऐक मना । वागण्याची कला । नामसाधनाला । पोषक जी ॥८३६॥
लीनता हा तुझा । असू दे स्वभाव । क्रोधाची जाणीव । नको ठेऊ ॥८३७॥
लीनतेने जातो । लया अहंकार । मनातील वैर । नासते रे ॥८३८॥
आणि उपजते । प्रेम सर्वांभूती । जेणे जगजेठी । संतोषतो ॥८३९॥
सज्जन जे संत । त्या संतोषवीत । त्यांचे मनोगत । ओळखूनी ॥८४०॥
तोषता ते संत । आपुला उद्धार । निश्चये होणार । जाण मना ॥८४१॥
जनी वावरत । असती जे संत । तेचि भगवंत । जाण ऐसे ॥८४२॥
जगाचा उद्धार । करण्यासी आले । फेरे ते सोसले । अपुल्यासाठी ॥८४३॥
म्हणोनिया भावे । करी त्यांची सेवा । तेच जडजीवा । उद्धारक ॥८४४॥
नरदेह तुज । असे जो मिळाला । त्याचा काही केला । सदुपयोग ॥८४५॥
तरीच सार्थक । झाले या देहाचे । तेच रे हिताचे । असे तुझ्या ॥८४६॥
आणि सगुणास । नको मानू भ्रम । निर्गुणाचे धाम । मिळे तेणे ॥८४७॥
सगुण मानता । निर्गुण ते प्राप्त । होते रे निश्चित । निःसंदेह ॥८४८॥
सगुण निर्गुण । एकाच नाण्याच्या । भुज्याच रे साच्या । आहेत की ॥८४९॥
ज्योती नि प्रकाश । हिम आणि नीर । सागर लहर । एक असे ॥८५०॥
त्याचपरी मना । सगुण निर्गुण । दोहीं भेद जाण । काही नाही ॥८५१॥
निर्गुण कल्पना । करूच शकेना । म्हणूनि सगुणा । सत्य मान ॥८५२॥
लहर जाणता । सागर रे तुज । कळे तो सहज । बा रे मना ॥८५३॥
सगुण सोपान । चढोनिया जासी । निर्गुण ब्रह्मासी । जाणशील ॥८५४॥

हरिकीर्तनें प्रीती रामीं धरावी । देहेबुद्धि नीरूपणीं वीसरावी ।
परद्रव्य आणीक कांता परावी । येदर्थी मना सांडी जीवीं करावी ॥१०३॥

वाही रामापायी । पत्र पुष्प फळ । किंवा असो जळ । तेचि देई ॥८५५॥
किंवा मनानेच । वाहि सर्वत्यासी । मानसपूजेसी । नित्य करी ॥८५६॥
हरीचे कीर्तन । किंवा निरूपण । सगुण भजन । तेही करी ॥८५७॥
हरिगुण गाता । स्वतःसी संतोष । दुजासीही तोष । होत असे ॥८५८॥
भक्तीचा प्रसार । होतो रे लोकात । आणि लाजतात । निंदकही ॥८५९॥
परी देहबुद्धि । विसरुन पूर्ण । होई निरूपण । तेचि श्रेष्ठ ॥८६०॥
जेणे श्रोता वक्ता । होती एकरूप । आनंद अमाप । मिळतसे ॥८६१॥
तदाकार मन । दोघांचेही होई । मन ते विषयी । खंतावेल ॥८६२॥
परद्रव्य आणि । परस्त्रीही जाण । मृत्तिकेसमान । मानी बापा ॥८६३॥
द्रव्य ते पाहून । करिसी कीर्तन । मग कसे मन । शुद्ध होई ॥८६४॥
आणि परस्त्रीचा । लोभ जो मनात । सांग कीर्तनात । रंग कैसा ॥८६५॥
नष्ट रे होताच । समरसता ती । कीर्तन नव्हे, ती । प्रतारणा ॥८६६॥
तूही मना जासी । लोकांनाही नेसी । रे रसातळासी । जाण ऐसे ॥८६७॥
करीशील मना । मग संभोगाचा । आनि समाधीचा । समन्वय ॥८६८॥
फसवणूकीसी । नाही पारावार । स्त्री तू मानी थोर । जगन्माता ॥८६९॥
परस्त्रीचिंतन । द्रव्याचेच ध्यान । फेर्‍यांसी कारण । होत असे ॥८७०॥
म्हणूनी बा मना । लांब या पासून । शुद्ध करी मन । पुर्णपणे ॥८७१॥

क्रियेवीण नाना परी बोलिजेते । परी चित्त दुःश्चित्त ते लाजवीते ।
मना कल्पना धीट सैराट धावे । तया मानवा देव कैसेनी पावे ॥१०४॥

बोले तैसा चाले । वंदावी पाऊले । तुकोबा बोलिले । ध्यानी धरी ॥८७२॥
हरिकीर्तनात । भक्तीचा प्रसार । वैराग्यही थोर । सांगशील ॥८७३॥
मग या गुणांनी । नको तू युक्त । परमार्थ फक्त । बोलू नको ॥८७४॥
आधी केले मग । सांगितले जर । तरीच पटेल । सर्व लोका ॥८७५॥
भक्तीचा प्रसार । तरीच तो मना । नाही तो वंचना । स्वतःचीही ॥८७६॥
बोलिल्या सारखे । नच जो आचरे । त्याहून दुसरे । निंद्य काय ॥८७७॥
मन त्याचे सदा । कुविचारयुक्त । आणि तो आसक्त । विषयात ॥८७८॥
अशी ती विषम । होता वागणूक । त्यासी सर्व लोक । हिणाविती ॥८७९॥
उक्तीत क्रियेत । अरे हवा मेळ । नाही तो केवळ नागवण ॥८८०॥
मग बोले सर्व । जे जे मनीं येई । घातकही होई । आचरण्या ॥८८१॥
ना शास्त्रप्रामाण्य । नसे भक्ती ज्ञान । वैराग्याचा पूर्ण । अभावच ॥८८२॥
अशा त्या मानवा । कसा देव प्राप्त । काम-क्रोधयुक्त । मन होता ॥८८३॥

विवेके क्रिया आपुली पालटावी । अती आदरे शुद्ध क्रिया धरावी ।
जनीं बोलण्यासारखे चाल बापा । मना कल्पना सोडी संसारतापा ॥१०५॥

जे धर्मसंमत । विवेके आचरी । मग लोका करी । उपदेश ॥८८४॥
आचरण शुद्ध । मन करी शुद्ध । नको होऊ बद्ध । संसारात ॥८८५॥
संसार मायावी । जनास सांगसी । आणि गुरफटसी । आपणच ॥८८६॥
म्हणोनि आपुले । दोष हुडकुन । सर्वथा त्यागून । गुण धरी ॥८८७॥
शुद्ध असे जर । आचार विचार । तर अधिकार । उपदेशा ॥८८८॥
संसार स्वरूप । कल्पना तरंग । भरिसी तू रंग । अहंभावे ॥८८९॥
मग भुलविती । तेच तुज रंग । जासी कसा सांग । भवपार ॥८९०॥
म्हणोनि गुणांनी । दुर्गुणांच्या वरी । मात मना करी । अति वेगे ॥८९१॥
गुणांची कल्पना । जाण्यासी विरून । स्वरूप-संधान । पाहिजे रे ॥८९२॥
मन रे होताच । सोऽहं-हंसाकार । संसार-सागर । तु्टेल रे ॥८९३॥
मग स्वानुभवे । जाणशील तूही । कल्पनेच्या डोही । संसार हा ॥८९४॥
होमापक्षापरी । जाशील तू पार । हा भवसागर । तरूनिया ॥८९५॥
आता सांगू तुज । शुद्ध जो आचार । मन एकाकार । करी वेगे ॥८९६॥

बरी स्नानसंध्या करी एकनिष्ठा । विवेके मना आवरी स्थानभ्रष्टा ।
दया सर्वभूती जया मानवाला । सदा प्रेमळु भक्तिभावे निवाला ॥१०६॥

जाणोनी स्वधर्म । आचरी स्वकर्म । वृथा कर्म धर्म । मानू नको ॥८९७॥
क्षत्रिय जो होसी । स्वदेश-प्रीतीसी । धरोनी मानसी । धर्म रक्षी ॥८९८॥
या भूमीवरती । धर्मयुद्धानेच । रामराज्य साच । अवतरो ॥८९९॥
अससी ब्राह्मण । करी संध्या स्नान । करी जपध्यान । श्रीरामाचे ॥९००॥
परी सर्वकाळ । हो रे कर्मरत । जेणे मन शांत । होत असे ॥९०१॥
विवेकाने मन । विषयांपासून । धरी आवरून । रामनामे ॥९०२॥
रामापासूनिया । दूर दूर जासी । स्थानभ्रष्ट होसी । बा रे मना ॥९०३॥
एकनिष्ठपणे । रामनाम घेसी । वेगे रामापासी । जाशील रे ॥९०४॥
सर्वभूतमात्री । असे भगवंत । जाई शिकवीत । स्वतःसी तू ॥९०५॥
मग सर्वांभूती । दया उपजेल । प्रेमही येईल । आपोआप ॥९०६॥
मुलांवरी प्रेम । कसे ते करावे । काय शिकवावे । लागे माते ॥९०७॥
अपत्यसी मानी । प्राणाहून थोर । सदा त्यच्यावर । लक्ष ठेवी ॥९०८॥
तैसे सर्वांभूती । पाहता श्रीराम । दया आणि प्रेम । उपजेल ॥९०९॥
मग भक्तिभावे । होसी शांतचित्त । घेता भगवंत । हृदयात ॥९१०॥

मना कोप-आरोपणा ते नसावी । मना बुद्धी हे साधुसंगी वसावी ।
मना नष्ट चांडाळ तो संग त्यागी । मना होई रे मोक्षमार्गी विभागी ॥१०७॥

शांतचित्त होण्या । रागालागी सार । अती दूर दूर । बा रे मना ॥९११॥
क्रोधानेच होतो । बुद्धीचा विनाश । बोले जगदीश । गीतेमाजी ॥९१२॥
क्रोधाचा उद्भव । आहे विषयात । म्हणोनि ते नित । दूर ठेवी ॥९१३॥
विषय-चिंतने । आसक्तीचा जन्म । आसक्तीत काम । उपजतो ॥९१४॥
वासनाच तृप्त । जर झाली नाही । क्रोध येतो पाही । लवलाही ॥९१५॥
क्रोध आवरण्या । उपाय कोणता । सांगू तुज आता । लक्ष देई ॥९१६॥
विषय-त्यागात । सुख घडोघडी । कामवृक्ष मोडी । सर्वथैव ॥९१७॥
संतसंगानेच । वासनांचे बीज । जळोनी सहज । जात असे ॥९१८॥
म्हणोनी संतांचा । धरी मना संग । जेणे आत्मरंग । सहजच ॥९१९॥
पुनवेनंतर । कलेकलेनेच । चंद्र होई साच । क्षीण क्षीण ॥९२०॥
वासनाही तैशा । जातील लयासी । पौर्णिमा ज्ञानाची । उगवता ॥९२१॥
संगतीने गुण । दोष वृद्धिंगत । जे असती सूप्त । मनामाजी ॥९२२॥
धरीशील मना । दुर्जनसंगती । मग सांगू किती । अधःपात ॥९२३॥
गुणाकार पटी । विषय वाढती । तृप्त ना ते होती । म्हणोनिया ॥९२४॥
अधिक अधिक । पतनाचा मार्ग । स्वीकारणे भाग । पडे तुसी ॥९२५॥
अरे मन जैसे । आहे रे उदक । मिळे जैसा रंग । तैसे दिसे ॥९२६॥
साधुसंगतीत । होई पुण्यशील । म्हणोनी दुर्जन - । संग त्यागी ॥९२७॥
मोक्ष अधिकारी । होसी स्वाभाविक । जन्माचे सार्थक । होईल रे ॥९२८॥
दुर्लभ हा देह । तुजसी मिळाला । त्याचा काही केला । उपयोग ॥९२९॥
जन्ममृत्युनावे । होई शून्याकार । जासी भवपार । सहजच ॥९३०॥

सदा सर्वदा सज्जनाचेनि योगे । क्रिया पालटे भक्तिभावार्थ लागे ।
क्रियेवीण वाचाळता ते निवारी । तुटे वाद संवाद तो हीतकारी ॥१०८॥

सज्जनसंगती । क्रिया पालटते । भावभक्ती होते । निर्माण रे ॥९३१॥
अरे जर घडे । क्रियेत पालट । मोक्षसूखवाट गवसेल ॥९३२॥
बीजाने जो केला । उदकाचा त्याग । कशी होई सांग । वाढ त्याची ॥९३३॥
म्हणोनिया त्यागू । नको संतसंग । सद्गुणांचे कोंब । निघतील ॥९३४॥
आचरणातून । संत सांगताती । सर्व जगाप्रती । धर्म काय ॥९३५॥
थोतांड फोलट । करूनिया दूर । शुद्ध धर्मसार । हाति देती ॥९३६॥
पाहूनिया त्यांचे । शुद्ध आचरण । सामान्य ग्रहण । करीतसे ॥९३७॥
विषयचिंतनी । रंगणारे मन । भावे जनार्दन । पायी लागे ॥९३८॥
ऐसा असे संत - । संगाचा प्रभाव । मनी भाक्तिभाव । उपजतो ॥९३९॥
श्रवणोपयोग । करूनी घेशील । तरी पुण्यशील । होसील रे ॥९४०।
ऐकशील मना । जे संतसंगती । तैसाच तू वर्ती । सर्वभावे ॥९४१॥
येतील ज्या शंका । फेडून त्या घेत । संतसंगतीत । बा रे मना ॥९४२॥
संपूनिया वाद । होईल संवाद । तेच हितप्रद । तुजलागी ॥९४३॥
सज्जनोपदेश । कानाने ऐकून । तैसे आचरण । करी बापा ॥९४४॥

जनीं वादवेवाद सोडूनी द्यावा । जनीं सूखसंवाद सूखे करावा ।
जगीं तोचि तो शोक संताप हारी । तुटे वाद संवाद तो हीतकारी ॥१०९॥

सर्व लोकांसंगे । वाद करू नये । लोक तोडू नये । अहंभावे ॥९४५॥
आपलेच मत । ग्राह्य ते धरावे । लोकांनी वागावे । त्यापरीच ॥९४६॥
ऐशी ती वासना । असते मूळात । वाद ते होतात । म्हणूनिया ॥९४७॥
अज्ञान ते होते । वादासी कारण । काय ते तारण । बा रे मना ॥९४८॥
टाळूनिया वाद । करीसी संवाद । होईल आनंद । सर्व लोका ॥९४९॥
करी शास्त्रचर्चा । करी पूजाअर्चा । झेंडा तू भक्तीचा । फडकवी ॥९५०॥
बोलणे चालणे । असावे प्रेमाचे । परी त्या अहंचे । नाव नको ॥९५१॥
अशा संवादाने । जगातील शोक । संताप आणिक । हरतो रे ॥९५२॥
सुख नि शांतीचे । नांदते साम्राज्य । करिता रे वर्ज्य । वाद जनी ॥९५३॥
ऐसाच संवाद । साधशील जर । तुज हीतकर । होईल ते ॥९५४॥

तुटे वाद संवाद तेथे करावा । विवेके अहंभाव हा पालटावा ।
अहंतागुणे वाद नना विकारी । तुटे वाद संवाद तो हीतकारी ॥११०॥

कलह तुटोनी । शंका निवारण । म्हणावे म्हणून । संवाद रे ॥९५५॥
प्रेम ते वाढते । मिटोनिया भेद । तोचि तो संवाद । जाणावा गा ॥९५६॥
वितंडवादाचे । मूळ अहंकार । जेणे हा संसार । दुस्तर रे ॥९५७॥
अहंकारामुळे । मी मी म्हणतोसी । मी कोण ते तूसी । कळले का ॥९५८॥
देहासंगे आत्मा । होवोनिया बद्ध । स्वरूप ते शुद्ध । विसरला ॥९५९॥
अहंकाराचीच । झापड येवोन । माये नागवण । केली असे ॥९६०॥
संतसंगतीत । कळे जो विचार । तेचि दृढ धर । मनामधे ॥९६१॥
मग विवेकाने । जिंक अहंकार । शेवटी विकार । तुटतील ॥९६२॥
द्वेष काम क्रोध । मद नि मत्सर । यासी अहंकार । मूळ असे ॥९६३॥
मूळच तोडले । झाड उन्मूळले । मग ना पावले । वृद्धी कदा ॥९६४॥
अहंकार मूळ । तोडोनिया पाही । विकार-शाखाही तुटतील ॥९६५॥
मग तो साधेल सहज संवाद । तुटताच वाद । पूर्णपणे ॥९६६॥

हिताकारणे बोलणे सत्य आहे । हिताकारणे सर्व शोधूनि पाहे ।
हिताकारणे बंड पाखांड वारी । तुटे वाद संवाद तो हीतकारी ॥१११॥

जन्मामधे ह्याच । व्हावे वाटे हीत । म्हणोनी उचित । सांगतसे ॥९६७॥
इच्छुनी कल्याण । बोलणे पडते । जरी वाटे तूते । अप्रियही ॥९६८॥
बालकाचे हीत । पहावे लागते । म्हणोनी बोलावे । लागतसे ॥९६९॥
म्हणोनी कंटाळू । नको बा रे मना । ऐकूनी घे नाना । उपदेश ॥९७०॥
कडू औषध ते । सेवण्या कठिण । परी परिणामी । हितकर ॥९७१॥
म्हणोनिया मना । शास्त्रसम्मत जे । बोलितो सहजे । प्रेमभरे ॥९७२॥
वाटत असेल । तुजसी हे मिथ्या । पडताळुनिया । पाहि तूच ॥९७३॥
परी लक्ष देई । मत पाखंडाचे । विपरित साचे । असते रे ॥९७४॥
देहाचीच पूजा । सदा सर्वकाळ । येता अंतकाळ । म्हणे मुक्ती ॥९७५॥
भोजनावरीच । असे दृढ भक्ती । त्यासाठीच शक्ती । दवडिती ॥९७६॥
भोग भोगण्यात । आयुष्य संपले । जवळ ते आले । मरण रे ॥९७७॥
सर्व गात्रे क्षीण । होवोनिया गेली । ताकद नुरली । जराशीही ॥९७८॥
त्यासी सर्व गोत । बाजूला सारिती । काय रे म्हणती । कटकट ॥९७९॥
ज्यांच्यासाठी सर्व । आयुष्य वेचले । त्यांनीच लोटले । दूरवरी ॥९८०॥
जन्मभरी नाही । आठवला राम । आता कसे प्रेम । उपजेल ॥९८१॥
मग मरणाचा । येता ससेमिरा । टाकूनी पसारा । जावे लागे ॥९८२॥
मग बा रे मना । उपयोग नाही । याच नरदेही । करी हीत ॥९८३॥
वेदशास्त्रग्रंथ । मानुनी प्रमाण । कर आचरण । अति शुद्ध ॥९८४॥
तेच असे मना । तुज हितकर । पाखंडांचे सार । मत दूर ॥९८५॥
जेणे तुटे वाद । ऐसाची संवाद । राहोनी सावध । करी नित्य ॥९८६॥

जनीं सांगता ऐकता जन्म गेला । परी वादवेवाद तैसाची ठेला ।
उठे संशयो वाद हा दंभभारी । तुटे वाद संवाद तो हीतकारी ॥११२॥

अनादी काल हा । निघोनिया गेला । वाद ना मिटला । तसाच रे ॥९८७॥
विवादक अती । वादच करिती । सामान्यांची मती । गुंग होई ॥९८८॥
संशय प्रबळे । श्रद्धा डळमळे । सत्य ना आकळे । काही केल्या ॥९८९॥
अनेक साधना । असती रे मना । तुझ्या येइ मना । तीच घेई ॥९९०॥
आणि भावबळे । तीच धरी दृढ । देवालाही ओढ । लागो तुझी ॥९९१॥
परी कृतिशून्य । वाद नको करू । नको दंभभारु । होऊ मना ॥९९२॥
वाद मिटवूनि । करी तू संवाद । तेणेचि आनंद । मिळे तुज ॥९९३॥

जनीं हीत पंडित सांडीत गेले । अहंतागुणे ब्रह्मराक्षस झाले ।
तयाहूनि वित्पन्न तो कोण आहे । मना सर्व जाणीव सांडूनि राहे ॥११३॥

शब्दांचे पांडित्य । माजवूनि जगी । आत्मसुखालागी । विसरले ॥९९४॥
वादविवादात । आत्मप्राप्ती नाही । अनुभव पाही । मुख्य तेथे ॥९९५॥
अथांग सागर । जोवरी ना देखिला । तोवरी उरला । वाद तेथे ॥९९६॥
लढवूनिया रे । तर्क अनुमान । सागरवर्णन । करितात ॥९९७॥
सांगती रे ज्ञान । हे शब्दपंडित । अहंकारयुक्त । होवोनिया ॥९९८॥
मानसन्मानात । असे त्यांची प्रीती । मग नायकिती । कोणाचेही ॥९९९॥
स्वाधिपत्याखाली । जग नाचवावे । आणि मिरवावे । जनात रे ॥१०००॥
ऐशा अभिमाने । मोहोनिया गेले । राक्षस ते झाले । मरणोत्तर ॥१००१॥
एक रामावीण । कोण असे ज्ञानी । म्हणोनी भजनी । लागे त्याच्या ॥१००२॥
अभिमान सर्व । बा ज्ञातेपणाचा । सोडोनी देवाचा । धावा करी ॥१००३॥
सर्वश्रेष्ठ राम । आहे त्रिभुवनी । त्याच्याच भजनी । लागे मना ॥१००४॥

फुकाचे मुखी बोलता काय वेचे । दिसंदीस अभ्यंतरी गर्व साचे ।
क्रियेवीण वाचाळता व्यर्थ आहे । विचारे तुझा तूचि शोधूनि पाहे ॥११४॥

व्यर्थ बडबड । करीत राहता । काय रे तत्वता । मिळे तुज ॥१००५॥
ज्ञातेपणाचाच । वाढे अहंकार । सर्वश्रेष्ठ नर । मीचि जगी ॥१००६॥
अरे जे बोलावे । तसे अचरावे । होशील स्वभावे । जगी वंद्य ॥१००७॥
परी क्रियेवीण । बोल होती फोल । आयुष्य अमोल । रामी लावी ॥१००८॥
विचार करता । येईल ध्यानात । काय ते जनात । सांगितले ॥१००९॥
अहंकार सूज । आली अंगावर । ज्ञाता मीच थोर । मिरविले ॥१०१०॥
हे शब्दपांडित्य । अरे आहे व्यर्थ । आयुष्याते सार्थ । करावे की ॥१०११॥

तुटे वाद संवाद तेथे करावा । विवेके अहंभाव हा पालटावा ।
जनीं बोलण्यासारिखे आचरावे । क्रिया पालटे भक्तिपंथेचि जावे ॥११५॥

अहंकार त्याग । करावया लागे । मना तुज सांगे । वेळोवेळी ॥१०१२॥
विवेकाने युक्त । होशील तू जर । क्षीण अहंकार । होईल रे ॥१०१३॥
आचरण शुद्ध । होवोनी वागावे । बोल ते बोलावे । प्रचीतीचे ॥१०१४॥
ऐसा जर मार्ग । मना धरशील । लोकात होशील । वंदनीय ॥१०१५॥
वाद मिटोनिया । संवाद होईल । लयास जाईल । दुराग्रह ॥१०१६॥
वाद मिटवण्या । हवेच रे ज्ञान । परी भक्तिवीण । ज्ञान व्यर्थ ॥१०१७॥
भक्तीत असतो । प्रेमाचा ओलावा । जेणे होई जीवा । समाधान ॥१०१८॥
भाकरीत जर । लाळ मिसळली । गोडीही वाढली । सहजच ॥१०१९॥
तैसी भक्ती जर । मिळता ज्ञानात । साखर दुधात । पडली रे ॥१०२०॥
आणि होईल रे । क्षीण अहंभाव । जसा भक्तिभाव । वाढेल रे ॥१०२१॥
मना आचरण । शुद्ध ते असू दे । जेणे भक्ति नांदे । अंतरात ॥१०२२॥

बहु श्रापिता कष्टला अंबऋषी । तयाचे स्वये श्रीहरी जन्म सोशी ।
दिल्हा क्षीरसिंधू तया ऊपमानी । नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी ॥११६॥

देव भक्तीनेच । प्रसन्न होतोच । ऐसा आहे साच । दाखला हा ॥१०२३॥
अंबरीश राजा । एकनिष्ठ भक्त । एकादशी व्रत । करीतसे ॥१०२४॥
दशेंद्रिय सर्व । युक्त त्या एकाशी । हीच एकादशी । खरी खरी ॥१०२५॥
मनोभावे करी । देवाचे पूजन । सर्वदा चिंतन । त्याचेच रे ॥१०२६॥
पारण्याच्या दिनी । दुर्वासांची स्वारी । अंबरीशा दारी । अवचित ॥१०२७॥
करूनिया मग । अतिथी पूजन । भोजना सप्रेम । पाचारिले ॥१०२८॥
लागला विलंब । परी त्या मुनींना । स्नान अनुष्ठान । करण्यासी ॥१०२९॥
साधन द्वादशी । होती थोडावेळ । तीर्थ ते केवळ । घेवोनिया ॥१०३०॥
त्या भक्त राजाने । पारणे सोडले । दुर्वासा कळले । आल्यावरी ॥१०३१॥
अति क्रोधे मग । खवळला मुनी । घेता रे सोडोनी । द्वादशी ॥१०३२॥
घेशील तू राजा । जन्म नाना योनी । ऐशी शापवाणी । उच्चारिली ॥१०३३॥
ऐशा त्या संकटी । देव घेइ धाव । भक्त प्रेमभाव । पाहूनिया ॥१०३४॥
जन्म नाना योनी । विष्णूने साहिले । भक्तालागी दिले । मोक्षधाम ॥१०३५॥
उपमन्यूलागी दूधही मिळेना । दारिद्र्य यातना । काय सांगू ॥१०३६॥
परी त्याने केले । ईश आराधन । देव ते प्रसन्न । झाले त्यासी ॥१०३७॥
क्षीराब्धीची वाटी । देऊनी, धुर्जटी । भक्तप्रेमासाठी । आसुसला ॥१०३८॥
ऐसा हा भक्ताचा । महिमा अपार । म्हणून तू धर । श्रीचरण ॥१०३९॥

धुरू लेकरू बापुडे दैन्यवाणे । कृपा भाकिता दीधली भेटी जेणे ।
चिरंजीव तारांगणी प्रेमखाणी । नुपेक्षी कदा देव भाक्ताभिमानी ॥११७॥

ध्रुवबाळ अती । लहान असोनी । तप केले वनी । देवासाठी ॥१०४०॥
श्रीहरीने मग । दिधले दर्शन । बुझावोनी मन । ध्रुवाचे त्या ॥१०४१॥
नभोमंडळात । अढळपद ते । देवोनिया त्याने । मुक्त केले ॥१०४२॥
भक्त तिन्ही लोकी । चिरंजीव करी । भक्तांचा कैवारी । रघुनाथ ॥१०४३॥
मना म्हणोनिया । भक्ति करूनिया । रामपदछाया । उपभोगी ॥१०४४॥

गजेंद्रु महासंकटी वाट पाहे । तयाकारणे श्रीहरी धावताहे ।
उडी घातली जाहला जीवदानी । नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी ॥११८॥

पशूनेही मना । करिता स्मरण । तो रमारमण । धावतसे ॥१०४५॥
पाही गजेंद्राची । कथा पुराणात । कसा रमानाथ । येई वेगे ॥१०४६॥
गजेंद्राचा पाय । नक्राने धरिला । सुटेना तो त्याला । काही केल्या ॥१०४७॥
सोबतीही त्यासी । संकटी सोडून । गेले रे पळून । घाबरून ॥१०४८॥
सर्व मना जाण । सुखाचे सोबती । संकटी सोडिती । एकट्यासी ॥१०४९॥
गजेंद्राने मग । जलाशयातील । एक ते कमळ । तोडोनिया ॥१०५०॥
श्रीचरणांवरी । भावे वाहोनिया । आर्त होवोनिया । धावा करी ॥१०५१॥
श्रीहरीही मग । धावोनिया आले । नक्राला मारले । भक्तप्रेमे ॥१०५२॥
गजेंद्र तो बघ । पशूही देहाने । या नारायणाने । मुक्त केले ।१०५३॥
पत्र पुष्प फळ । प्रेमाने अर्पिता । करितो मुक्तता । नारायण ॥१०५४॥
परी अंतरात । भक्तिभाव हवा । व्यर्थ तो देखावा । करू नको ॥१०५५॥

अजामेळ पापी तया अंत आला । कृपाळुपणे तो जनी मुक्त केला ।
अनाथांसी आधार हा चक्रपाणी । नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी ॥११९॥

पापी अजामीळ । येता अंतकाळ । पुत्रासी केवळ । हाका मारी ॥१०५६॥
नारायण नाम । मुखाने उच्चारी । माया मुलावरी । अतिशय ॥१०५७॥
विष्णुदूत मग । यमाच्या दूतांसी । पाश टकण्यास । देईनात ॥१०५८॥
मोक्षधामी मग । कृपळूपणाने । देवे नारायणे । बसविले ॥१०५९॥
अनाथांसी तारी । भाक्तंचा कैवारी । कृपाळू श्रीहरी । अति प्रेमे ॥१०६०॥
नुपेक्षी तो कदा । संकटी आपदां । नाम घेइ सदा भक्तिभावे ॥१०६१॥

विधीकारणे जाहला मत्स्य वेगी । धरी कूर्मरूपे धरा पृष्ठभागी ।
जना रक्षणकारणे नीच योनी । नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी ॥१२०॥

कल्पकाली ब्रह्म - । देव ते निजले । वेद ते हरले । हयग्रीवे ॥१०६२॥
समुद्रामधे ते । घेऊनी जाताच । भगवंतानेच । मत्स्यरूप ॥१०६३॥
घेऊनिया मग । मारिले दैत्यासी । आणोनी विधीसी । दिले वेद ॥१०६४॥
समुद्रमंथना - । वेळी कासवाचे । रूप भव्य साचे । घेवोनिया ॥१०६५॥
महासागरात । मंदर बुडता । आधार तो देता । झाला देव ॥१०६६॥
पृथ्वी सागरात । बुडत असता । वराहाचे घेता । झाला रूप ॥१०६७॥
पृथ्वी काढी वर । जना रक्षिण्यासी । मारिले दैत्यासी । श्रीहरीने ॥१०६८॥
सत्कार्याकरता । धाऊनिया येतो । जन्मही तो घेतो । नीच योनी ॥१०६९॥
भक्तांची उपेक्षा । मग करी कशी । त्या श्रीरामासी । भज नित्य ॥१०७०॥

महाभक्त प्रल्हाद हा कष्टवीला । म्हणोनी तयाकारणे सिंह झाला ।
न ये ज्वाल वीशाल संन्निध कोणी । नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी ॥१२१॥

हिरण्यकशिपु । हरिभक्तद्वेषी । मारी प्रल्हादासी । नाम घेता ॥१०७१॥
बापाने छळिले । हाल हाल केले । परी ना सोडिले । नाम त्याने ॥१०७२॥
ऐक बा रे मना । नसे जो विभक्त । तोचि असे भक्त । एक जगी ॥१०७३॥
भक्ताचे रक्षण । दुष्ट निर्दालन । धर्मसंस्थापन । करण्यासी ॥१०७४॥
यावे त्यासी लागे । भगवंत स्वतः । जाहला बोलता । गीतेमाजी ॥१०७५॥
नरसिंहरूप । घेई हृषीकेशी । आणि त्या भक्तासी । रक्षिले रे ॥१०७६॥
दैत्यासी मारिले । भक्तसी तारिले । परी ना निमाले । ऊग्ररूप ॥१०७७॥
शांत करण्यासी । त्या नारायणासी । भक्त प्रल्हादासी । पुढे केले ॥१०७८॥
स्तुती करूनिया । भक्त प्रल्हादाने । साष्टांग नमिले । श्रीचरण ॥१०७९॥
अष्टसात्विक ते । भाव पाहोनिया । देवे तोषोनिया । धरी पोटी ॥१०८०॥
संकटे ती मना । येती आणि जाती । परी नाम चित्ती । वसू दे रे ॥१०८१॥
उपेक्षा भक्तांची । नाहीच करत । येतो रक्षणार्थ । भक्तप्रेमे ॥१०८२॥
म्हणोनी तल्लीन । मना होवोनिया । नामीं गुंगूनिया । जाई वेगे ॥१०८३॥

कृपा भाकिता जाहला वज्रपाणी । तयाकारणे वामनु चक्रपाणी ।
द्विजांकारणे भार्गव चापपाणी । नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी ॥१२२॥

व्हावे म्हणोनिया । इंद्रपद प्राप्त । करी शतयज्ञ । बळीराजा ॥१०८४॥
पाहोनिया कृत्य इंद्र घाबरला । विष्णुपदी गेला । शरण रे ॥१०८५॥
अदितीच्या पोटी । रूप मानवाचे । घेवोनिया साचे । हरि येई ॥ १०८६॥
त्रिपाद भूमीचे । मागोनिया दान । विराट वामन । रूप घेई ॥१०८७॥
पारिपत्य केले । देवाने राजाचे । परी पाताळाचे । राज्य दिले ॥१०८८॥
त्याच्या रक्षणार्थ । द्वारपाळ हरी । होवोनिया करी । सेवा त्याची ॥१०८९॥
द्विज रक्षणार्थ । पाशुरामाचा । घेवोनिय साचा । अवतार ॥१०९०॥
निःक्षत्रिय पृथ्वी । एकवीस वेळा । करिता निमाला । राग त्याचा ॥१०९१॥

अहल्येसती लागी आरण्यपंथे । कुडावा पुढे देव वंदी तयाते ।
बळे सोडिता घाव घाली निशाणी । नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी ॥१२३॥

गौतमाचे रूप इंद्राने घेतले । अहल्येसी केले । भ्रष्ट त्याने ॥१०९२॥
पतीच्या शापाने ती सती अहल्या । होवोनिया शिला । पडली रे ॥१०९३॥
वनवासी राम । अरण्यात हिंडे । स्पर्श त्या दगडे । झाला त्याचा ॥१०९४॥
पदस्पर्श होता । पूर्वरूप प्राप्त । अंती मोक्षाप्रत । जाती झाली ॥१०९५॥
रावणाच्या बंदी । देव अडकले । श्रीराम धावले । स्वसामर्थ्ये ॥१०९६॥
घेवोनिया धाव । सोडवले देव । शत्रुवरी घाव । घालीतसे ॥१०९७॥
असा तो श्रीराम । दासाच्या रक्षणा । धाव घेई का ना । सांगे मज ॥१०९८॥

तये द्रौपदीकारणे लगवेगे । त्वरे धावतो सर्व सांडूनी मागे ।
कळीलागी जाला असे बौद्धमौनी । नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी ॥१२४॥

पाहे द्रौपदीचा । वाली असे कोण । श्रीकृष्णावाचून । सांग मना ॥१०९९॥
दुःशासने तीज । खेचून आणता । वस्त्र पुरविता । घनःशाम ॥११००॥
पातली वनात । दुर्वासाचि स्वारी । द्रौपदीच्या दारी । शिष्यांसह ॥११०१॥
रागीट दुर्वास । आला भोजनास । काय अतिथीस । वाढावे ते ॥११०२॥
शापाच्या भयाने । माधवाचा तेव्हा । द्रौपदीने धावा । केला असे ॥११०३॥
केली रे व्यवस्था । ऋषीभोजनाची । रीत श्रीकृष्णाची । न्यारी असे ॥११०४॥
संकटी असता । धावला तो एक । श्रीकृष्णनायक । बा रे मना ॥११०५॥
कलियुगातच । अधर्म वाढला । जन्म तो घेतला । पुन्हा त्याने ॥११०६॥
परोपकारार्थ । असावे जीवित । दया प्रेम सत्य । समदृष्टी ॥११०७॥
अशा सद्गुणांचा । उपदेश देत । बुद्धावतारात । ईश्वर तो ॥११०८॥

अनाथांदिनांकारणे जन्मताहे । कलंकी पुढे देव होणार आहे ।
तया वर्णिता शीणली वेदवाणी । नुपेक्षी कदा देव भक्ताभिमानी ॥१२५॥

दीन दुबळ्यांचे । रक्षण करण्या । जन्म त्यासी घेण्या । भाग पडे ॥११०९॥
अनाथ म्हणजे । ज्यासी नाही नाथ । कोणी या जगात । देवावीण ॥१११०॥
म्हणोनी सर्वही । असती अनाथ । परी त्या वाटत । नाही तसे ॥११११॥
असे कोण दीन ?। दर्शनावाचोन । असे भाग्यहीन । तोचि दीन ॥१११२॥
देवाचे दर्शन । घडावे म्हणोन । ज्याचे पंचप्राण । व्याकुळती ॥१११३॥
या दीना-अनाथा- । साठी घेई जन्म । आणि निजधाम । दाखवी रे ॥१११४॥
आता ते कलीचे । रूप भयंकर । चांगले द्वापर । कोटिगुणे ॥१११५ ॥
एकमेकांचे रे । जना वाटे भय । भक्त असहाय्य । होतील ते ॥१११६॥
दहावा तो मग । कल्की अवतार । बा या धरेवर । होईल रे ॥१११७॥
धर्म आणि राज्य । करोनिया क्रांती । होई महारथी । जगद्वंद्य ॥१११८॥
वेदांचीही मती । गुंग होई तेथे । मग झाले घेते । मौनव्रत ॥१११९॥

जनाकारणे देव लीलावतारी । बहुतांपरी आदरे वेषधारी ।
तया नेणती ते जन पापरूपी । दुरात्मे महा नष्ट चांडाळ पापी ॥१२६॥

जनांसी रक्षिण्या । घेई अवतार । घेई धरेवर । नाना रूपे ॥११२०॥
दुष्ट-निर्दालन । सज्जन-रक्षण । ब्रीद असे जाण । त्याचे मना ॥११२१॥
नानाविध रूपे । अरे घेवोनिया । धर्मासी रक्षाया । स्वतःसिद्ध ॥११२२॥
परी त्याचे रूप । नाही जे जाणत । चांडाळ ते होत । पापमूर्ती ॥११२३॥
महानष्ट आणि । दुरात्मेही तेच । सदा धिःकारच । असो त्यांचा ॥११२४॥

जगी धन्य तो रामसूखे निवाला । कथा ऐकता सर्व तल्लीन झाला ।
देहेभावना रामबोधे उडाली । मनोवासना रामरूपी बुडाली ॥१२७॥

रामभक्तीनेच । होई जो रे सूखी । तोच तिन्ही लोकी । धन्य होय ॥११२५॥
कानाने ऐकावी । एक रामकथा । पहावे तत्वता । रामरूप ॥११२६॥
रामाच्या भक्तीत । रहावे तल्लीन । मुखाने भजन । गावे त्याचे ॥११२७॥
ऐसे सर्वकाळ । रामाचेच ध्यान । राम सच्चिद्घन । अनुभवी ॥११२८॥
रामाचे स्वरूप । दिसता अंतरी । सदा घरी दारी । राम पाही ॥११२९॥
ज्ञेय ज्ञाता ज्ञान । मावळे त्रिपुटी । हृदयसंपुटी । राम राम ॥११३०॥
सत्यस्वरूपाचे । घडता दर्शन । देहबुद्धी पूर्ण । नष्ट होई ॥११३१॥
रामरूप होती । वासना विषय । मनाचाही लय । होई बा रे ॥११३२॥

मना वासना वासुदेवीं वसो दे । मना कामना कामसंगी नसो दे ।
मना कल्पना वाउगी ते न कीजे । मना सज्जना सज्जनीं वस्ती की जे ॥१२८॥

रामरूप एक । सर्वत्र पहाण्या । प्रथम बा मना । शुद्ध होई ॥११३३॥
सर्वव्यापक जो । आत्माराम आहे । त्याचे करी पाहे । स्मरण तू ॥११३४॥
सर्वदा एकच । रामा भेटण्याची । इच्छा धरी साची । बा रे मना ॥११३५॥
विषय कामना । सोडोनिया देई । ध्यास एक घेई । राम राम ॥११३६॥
विषय असती । नरकाचे द्वार । बा रे त्वरा कर । निघ निघ ॥११३७॥
नको बा रे मना । तयांची संगती । दुःख देती अंती । विषय ते ॥११३८॥
देई सोडोनिया । वाईट कल्पना । असती ज्या नाना । मनामध्ये ॥११३९॥
यांचा असे संग । अती भयानक । रौरव नरक । भोगशील ॥११४०॥
वासुदेव भेट । करोनी जे देती । त्या संतसंगती । राही नित्य ॥११४१॥
मनाने संगत । करावी ती कशी । ऐसा प्रश्न तूसी । पडला का ॥११४२॥
सज्जनसंगती । देहाने रहावे । कसे शक्य व्हावे । सर्वकाळ ॥११४३॥
वेदांतशास्त्राचा । विचार करावा । हाती ग्रंथ घ्यावा । परमार्थी ॥११४४॥
अंतरी विवेक । होवोनी जागृत । असंग संगत । त्यागावी रे ॥११४५॥
सर्वदा चिंतन । मनन करावे । उपदेश घ्यावे । ध्यानामधे ॥११४६॥

गतीकारणे संगती सज्जनांची । मती पालटे सूमती दुर्जनांची ।
रतिनायकेचा पती नष्ट आहे । म्हणोनी मनातीत होवोनि राहे ॥१२९॥

सज्जन संगत । अति आवश्यक । रामपद एक । प्राप्त होई ॥११४७॥
सज्जनसंगती । ज्ञानही आकळे । सद्गतीही मिळे । बा रे मना ॥११४८॥
अंतरात जागे । प्रेम-प्रीती-भाव । सर्वथा अभाव । दुर्बुद्धीचा ॥११४९॥
सज्जनसंगती । दुर्बुद्धी घाबरे । सद्बुद्धी ती वरे । तुजलागी ॥११५०॥
रतिनायकेचा । पती जो का काम । तव मुखी राम । येवो नेदी ॥११५१॥
कामवासनेच्या । अतीत होऊन । राहे तू जाऊन । बा रे मना ॥११५२॥
ऐक बा रे मना । असे जेथे काम । तेथे नसे राम । कदाकाळी ॥११५३॥
कामवासनेचा । मना म्हणोनिया । त्याग करूनिया । राहे बापा ॥११५४॥

मना अल्प संकल्प तोही नसावा । सदासत्य संकल्प तोही वसावा ।
जनी जल्प वीकल्प तोही त्यजावा । रमाकांत एकांतकाळी भाजावा ॥१३०॥

अल्पही संकल्प । नको बा रे मना । तेणेचि कामना । उद्भवति ॥११५५॥
सत्य नि शाश्वत । एक भगवंत । त्याच्या ठायी चित्त । जडू दे रे ॥११५६॥
अनुभवावीण । बोल निरर्थक । बोलू नको व्यर्थ । जनांमधे ॥११५७॥
संशय ते सर्व । सोडोनि देवोन । श्रीरामचरण । भज आता ॥११५८॥
एकांतात नित्य । श्रीराम आठव । पोटी भक्तिभाव । धरुनिया ॥११५९॥
मना जेथे होतो । एकाचाहि अंत । तोचि तो एकांत । सत्य सत्य ॥११६०॥
मीपण-ऊर्मीचा । जेव्हा होई अंत । तेव्हाच एकांत । साधेल रे ॥११६१॥

भजाया जनी पाहता राम एकु । करी बाण एकु मुखी शब्द एकू ।
क्रिया पाहता उद्धरे सर्व लोकू । धरा जानकी-नायकाचा विवेकू ॥१३१॥

भजावे रे एका । त्या श्रीरामप्रती । जयाची महती । गर्जतसे ॥११६२॥
दुष्ट निर्दालन । सुष्ट संरक्षण । त्यासाठीच बाण । श्रीरामाचा ॥११६३॥
ब्रीद रे तयाचे । एकवचनी हे । उक्ती कृती पाहे । एक असे ॥११६४॥
बंधु पती पुत्र । शिष्य स्वामी मित्र । नाती सर्व मात्र । आदर्श रे ॥११६५॥
दातृत्व नि धैर्य । धर्म आणि शौर्य । विवेक नि वीर्य । त्याच्याठायी ॥११६६॥
तोच सर्वकाळी । अनुसरणीय । मना धरी पाय । नित्य त्याचे ॥११६७॥
श्रीराम तो एक । नव्हे रे मानव । धरी भक्तिभाव । त्याचे पायी ॥११६८॥
अंतरात धरी । सगुण ते रूप । तेच पाही रूप । भूतमात्री ॥११६९॥

विचारूनि बोले विवंचूनि चाले । तयाचेनि संतप्त तेही निवाले ।
बरे शोधल्यावीण बोलो नको हो । जनी चालणे शुद्ध नेमस्त राहो ॥१३२॥

जैसा रे आचार । तैसाची विचार । लोकंसी आधार । सज्जन तो ॥११७०॥
विचारपूर्वक । सर्वदा बोलतो । विवेके चालतो । जनांमधे ॥११७१॥
तयाच्या संगती संतप्त तो शांत । तोचि खरा संत । सज्जन रे ॥११७२॥
सुहास्य वदन । प्रसन्न दर्शन । मधुर भाषण । तयाचे रे ॥११७३॥
असते निर्मळ । तयाचे रे मन । सत्य आचरण । करी सदा ॥११७४॥
तयापरी तूही । विवेकाने वाग । शुद्ध अंतरंग । करी बापा ॥११७५॥
नियमानुसार॥ वागे तू जगात । तेणे तुझे हीत । होईल रे ॥११७६॥

हरीभक्त वीरक्त विज्ञानरासी । जेणे मानसी स्थापिले निश्चयासी ।
तया दर्शने स्पर्शने पुण्य जोडे । तया भाषणे नष्ट संदेह मोडे ॥१३३॥

असा हा सज्जन । हरिभक्त जाण । वैराग्य संपन्न । असतो रे ॥११७७॥
हरिभक्त आणि । वैराग्यसंपन्न । तोचि संत जाण । बा रे मना ॥११७८॥
नित्यानित्य काय । पाहतो विवेके । शाश्वतासी देखे । लक्षूनिया ॥११७९॥
शाश्वत पाहता । सरली आसक्ती । वरिते विरक्ती । तयासी रे ॥११८०॥
धन सुत दारा । सर्व हा पसारा । नाशिवंत खरा । जाणतसे ॥११८१॥
स्वानुसंधानात । देवोनिया बुडी । शुद्ध झाली कुडी । त्याची मना ॥११८२॥
विषयात मग । नाही रे गुंतत । आत्मस्वरूपात । मग्न राही ॥११८३॥
अशा संताचे त्या । दर्शनही घेता । पुण्य प्राप्त हाता । झडकरी ॥११८४॥
तयाचा स्पर्शही । आनंददायक । शांत चित्त मग । सर्वकाळ ॥११८५॥
पाहता तयाचे । आचार विचार । संशय ते दूर । होती सर्व ॥११८६॥

नसे गर्व आंगी सदा वीतरागी । क्षमा शांती भोगी दयादक्ष योगी ।
नसे लोभ ना क्षोभ ना दैन्यवाणा । इही लक्षणी जाणिजे योगिराणा ॥१३४॥

गर्वाचा तो अंगी । नाही लवलेश । वासनेचा पाश । नाही नाही ॥११८७॥
आसक्तीरहित । जीवन व्यतीत । एक भगवंत । मनीं वसे ॥११८८॥
दयेने भरले । तयाचे अंतर । कृपा सर्वांवर । करितसे ॥११८९॥
क्षमेनेच शांती । मिळते मनास । दाखवी जनास । स्वानुभवे ॥११९०॥
मन भगवंती । जडले सर्वदा । अनेक आपदा । असताही ॥११९१॥
षड्रिपूंच्यावरी । करोनिया मात । सदा स्वरूपात । डूब देई ॥११९२॥
लोभ मोह यांचे । नाव ही नकोच । अरे वासनाच । त्यासी नाही ॥११९३॥
विषयांचा भोग । मिळाला जो नाही । क्षोभ होई पाही । मानवाचा ॥११९४॥
क्षूद्र सुखासाठी । धडपडे जाण । दीनवाणेपण । येइ त्यासी ॥११९५॥
सज्जनासी मना । नाही रे वासना । दीनवाणेपणा । कसा त्यासी ॥११९६॥
देवापासुनी जो । नाही रे विभक्त । तोचि असे भक्त । जाण मना ॥११९७॥
ऐशा लक्षणांनी । युक्त योगिराणा । पाही त्याच्या खुणा । मनोमनी ॥११९८॥

धरी रे मना संगती सज्जनांची । जेणे वृत्ती हे पालटे दुर्जनांची ।
बळे भाव सद्बुद्धी सन्मार्ग लागे । महाक्रूर तो काळ विक्राळ भंगे ॥१३५॥

म्हणोनिया मना । सज्जन संगत । धरावी तू नित । अत्यादरे ॥११९९॥
विषय वासना । नाहीशा होतात । एक भागवंत । सत्य वाटे ॥१२००॥
वासनेचे बीज । जाताच जळोन । आपोआप ज्ञान । प्राप्त होई ॥१२०१॥
दुर्लभ सद्बुद्धी । प्राप्त संतसंगे । शांतीही ना भंगे । मनाची रे ॥१२०२॥
योग्य तोच मार्ग । धरुनिया मना । थोर योगिराणा । होशील तू ॥१२०३॥
वाट आंधळ्यास । दावी रे डोळस । तैसे सत्संगास । जाण मना ॥१२०४॥
सज्जन-संगती । स्वरूपाची प्राप्ती । मोक्ष मग हाती । येत असे ॥१२०५॥
पंचभूतात्मक । देहाचा विनाश । अटळ तयास । कळो येई ॥१२०६॥
शरीर अनित्य । आत्म एक नित्य । त्रिवार हे सत्य । मनीं ठसे ॥१२०७॥
अनेक ते जन्म । देहासीच आले । आत्म्यसी न आले । उणेपण ॥१२०८॥
अज नि अव्यय । अपार अनंत । नित्य नि शाश्वत ।आत्मरूप ॥१२०९॥
स्वरूपाचे ज्ञान । होताची स्वभावे । मरणच्या नावे । शून्याकार ॥१२१०॥
महाक्रूर अशा । काळाचेही भय । तुजलागी काय । वाटेल रे ॥१२११॥
म्हणोनिया मना । सज्जनसंगती । रहावे तू राती । आणि दिनी ।१२१२॥

भये व्यापिले सर्व ब्रह्मांड आहे । भयातीत ते संत आनंत पाहे ।
जया पाहता द्वैत काही दिसेना । भयो मानसी सर्वथाही असेना ॥१३६॥

सर्वही ब्रह्मांड । भयाने ग्रासले । कोणी ना पाहिले । भयातीत ॥१२१३॥
ऐसी जर शंका । घेतलीस मनी । विचार करोनी । पाही जरा ॥१२१४॥
भय कारे वाटे । सर्वांस मानसी । एकच रे त्यसी । कारण रे ॥१२१५॥
सर्वांस वाटते । विनाशाचे भय । मृत्यूचेच भय । त्रास देई ॥१२१६॥
जे जे जन्मा येई । ते ते लया जाई । सर्वदा हे पाही । सत्य जरी ॥१२१७॥
तरी लया जाणे । नावडे लोकांना । अखंड कामना । जगण्याची ॥१२१८॥
जगण्यासी आड । जे जे येई मना । मृत्यू आणि जरा । त्याचे भय ॥१२१९॥
ऐसा हा संघर्ष । जैसा रे वाढेल । तैसे ते वाढेल । भय मना ॥१२२०॥
भयातीत मग । कोणीच नाही का । ऐसी जर शंका । घेशील तू ॥१२२१॥
परी भयातीत । ब्रह्म जे अनंत । आणि साधुसंत । ब्रह्मरूप ॥१२२२॥
अज आनि नित्य । पुराण शाश्वत । ब्रह्म जे अनंत । असे बा रे ॥१२२३॥
जन्म आणि मृत्यू । देशकालाचीही । सीमा त्यासी नाही । कदाकाळी ॥१२२४॥
असे ब्रह्मरूप । साधु आणि संत । होती भयातीत । सहजच ॥१२२५॥
भय ते वसते । सर्वदा । द्वैतात । गुंते उपाधीत । म्हणोनिया ॥१२२६॥
उपाधी वेगळा । आत्मा जो रे पाही । त्यासी भीती नाही । कदाकाळी ॥१२२७॥
स्वरूप स्वतःचे । ब्रह्मरुप रे जे । पाहे ते सहजे । भयातीत ॥१२२८॥
द्वैत त्यासी कदा । दिसतच नाही । प्राणिमात्र पाही । ब्रह्मरूप ॥१२२९॥
समदर्शी बुद्धी । बळावता मग । श्वान आणि शुक । ब्रह्मरूप ॥१२३०॥
भयाचे ते मग । कारणच नाही । आत्मरूप पाही । जेथे तेथे ॥१२३१॥
वेगळेपणाने । जग अनुभवा । येईच ना मना । त्यासी कदा ॥१२३२॥
ऐशा संतजना । करू नमस्कार । मना वारंवार । सर्वभावे ॥१२३३॥

जिवा श्रेष्ठ ते स्पष्ट सांगूनि गेले । परी जीव अज्ञान तैसेचि ठेले ।
देहेबुद्धीचे कर्म खोटे टळेना । जुने ठेवणे मीपणे आकळेना ॥१३७॥

तत्वमसि ऐसे । महावाक्य भले । संत ते बोलले । तुजलागी ॥१२३४॥
अज्ञानाची निद्रा । उडविण्यासाठी । ज्ञानबोधे तुसी । जागे केले ॥१२३५॥
देहपांघरूण । परी ते घेऊनी । खुशाल होवोनी । झोप घेसी ॥१२३६॥
आशा ममतेसी । सवे तू घेतले । बोटासी धरिले । लोभ मोह ॥१२३७॥
क्रोध आणि मद । तुजसी चढले । स्वप्नामाजी बोले । मीच मीच ॥१२३८॥
देहबुद्धी दृढ । असते म्हणून । चक्रव्यूहातून । फिरणे रे ॥१२३९॥
देहानेच पूर्ण । विषय वासना । म्हणोनिया मना । देहबुद्धी ॥१२४०॥
असोनी संनिध । पाही गोड दूध । पितो तो गोचिड । रक्तचि रे ॥१२४१॥
अक्षय्य तो ठेवा । असोनी संनिध । जीवाचे अगाध । अज्ञान रे ॥१२४२॥
मीपणाचा जोर । जोवरी ना तुटे । जुने ठेवणे ते । आकळेना ॥१२४३॥

भ्रमे नाढळे वित्त ते गुप्त झले । जिवा जन्मदारिद्र्य ठाकूनी आले ।
देहेबुद्धीचा निश्चयो ज्या टळेना । जुने ठेवणे मीपणे आकळेना ॥१३८॥

आत्मरूपी धन । जवळी असोनी । भ्रमाने वेढोनी । घेतलेसे ॥१२४४॥
द्रव्याचा तो साठा । भूमिमाजी असे । परी वरी बैसे । भीक मागे ॥१२४५॥
तैसी मानवाची । झाली रे अवस्था । स्वस्वरूपता । विसरला ॥१२४६॥
भ्रमाने मानले । देहासीच सत्य । विषय ते नित्य । सेवीतसे ॥१२४७॥
असोनिया राजा । स्वप्नी मागे भीक । येताच ती जाग । श्रीमंत तो ॥१२४८॥
जीव तो मूळात । असे सुखरूप । देहबुद्धीसाप । वेढी त्यासी ॥१२४९॥
मग पूर्णत्व तो । विसरे आपुले । सुखभिक्षा मागे । जन्मोजन्मी ॥१२५०॥
देहशी तादात्म्य । पावल्यामुळेच । भ्रम वाटे साच । मानवासी ॥१२५१॥
देहतादात्म्यता । जोवरी ना दूर । स्वरूपाचा सूर । गवसेना ॥१२५२॥

पुढे पहता सर्वही कोंदलेसे । अभग्यास हे दृश्य पाषाण भासे ।
अभावे कदा पुण्य गाठी पडेना । जुने ठेवणे मीपणे ते कळेना ॥१३९॥

परब्रह्म सर्व । ठिकाणी भरले । जर ते पाहिले । ब्रह्मदृष्टी ॥१२५३॥
देहात्मबुद्धी ती । सोडली रे जर । ब्रह्मदृष्टी तर । येई साच ॥१२५४॥
द्वैतबुद्धी मना । जोवरी असते । साक्षीस न येते । परब्रह्म ॥१२५५॥
अशा अभाग्यास । नामरूपात्मक । अनुभवा जग । येत असे ॥१२५६॥
मी आणि हे माझे । भावना बळावे । दुजांचे ते गावे । दोष नित्य ॥१२५७॥
सर्व कर्ता आणि । करविता मीच । मधे पाषाणाचे । काय काम ॥१२५८॥
करोनिया तो रे । देव दगडाचा । आणि पूजा-अर्चा । कशासाठी ॥१२५९॥
ज्यासी असे ना रे । जराही स्वातंत्र्य । अशाचे त्या मंत्र । का रे गावे ॥१२६०॥
अशा अज्ञानाचे । करी प्रदर्शन । जडरूप जग । भासे त्यासी ॥१२६१॥
मनी नाही भाव । मनी नाही भक्ती । ऐशी त्याची मती । भ्रष्टते रे ॥१२६२॥
जे क्षणभंगूर । त्यावरीच प्रेम । नित्य असे ब्रह्म । नावडे ते ॥१२६३॥
वेदश्रुतीवरी । नाही रे विश्वास । मानी ना संतास । अज्ञानाने ॥१२६४॥
मग पुण्य त्याच्या । पदरी पडावे । केवी हे घडावे । सांगे मज ॥१२६५॥
पेरावे जे तेच । उगवता दिसे । हा तो तुज असे । अनुभव ॥१२६६॥
अरे नाठविता । कर्ता करविता । एका भगवंता । सश्रद्धेने ॥१२६७॥
त्यासी कसे व्हवे । स्वरूपाचे ज्ञान । ठायीचे अज्ञान । जावे कसे ॥१२६८॥

जयाचे तया चूकली प्राप्त नाही । गुणे गोविले जाहले दुःख देही ।
गुणावेगळी वृत्ती तेही वळेना । जुने ठेवणे मीपणे ते कळेना ॥१४०॥

भूमीमाजी असे । पुरलेले धन । परी आठवण । नाही त्याची ॥१२६९॥
नाभीमधे जरी । सुगंधी कस्तुरी । धावतो कस्तुरी - । मृग जैसा ॥१२७०॥
झाली असे स्थिती । तैसी मानवाची । नाही स्वरूपाची । ओळखण ॥१२७१॥
म्हणे माझा देह । म्हणे माझे गेह । पुत्र वित्त सर्व । माझे माझे ॥१२७२॥
देहासवे सर्व । कोण भोगणारा । ऐसिया विचारा । थारा नाही ॥१२७३॥
सत्व रज तम । गुणांनी वेढले । दुःख प्राप्त झले । म्हणोनिया ॥१२७४॥
तमोगुणामुळे । वाढते अज्ञान । मोह तो उत्पन्न । होत असे ॥१२७५॥
दुसर्‍याच्या घाते । नर होई सुखी । नर हा त्रिलोकी । अति निंद्य ॥१२७६॥
तमोगुणामुळे । प्राप्त अधोगती । पतन निश्चिती । होत असे ॥१२७७॥
अज्ञान दाखवी । ज्ञाना आच्छादून । ऐसा तमोगुण । बद्धकारी ॥१२७८॥
कामजनित तो । असे रजोगुण । इच्छी धन मान । मनी सदा ॥१२७९॥
विषयभोगाच्या । लागतो हा मागे । अंध प्रेम जागे । मनामधे ॥१२८०॥
प्रपंचसुखाच्या । आसक्तीने मग । कष्टाचे काबाड । उपसतो ॥१२८१॥
ऐसा रजोगुण । करीतसे बद्ध । आत्मस्वरूपस्थ । होवो नेदी ॥१२८२॥
रजतम करी । मानवासी बद्ध । सत्व तरी शुद्ध । असोनिया ॥१२८३॥
मग कसा करी । बद्ध मानवासी । शंका तुज ऐसी । वाटतसे ॥१२८४॥
सत्वगुणामुळे । ज्ञानाचा प्रकाश । सदा मानवास । मिळतसे ॥१२८५॥
ज्ञानाचाच त्या रे । चढे अहंकार । तुच्छ ते इतर । लेखितसे ॥१२८६॥
सदा म्हणे मनी । मी श्रेष्ठ मी ज्ञानी । आपुलीच हानी । करितसे ॥१२८७॥
ऐसे हे त्रिगुण । जीवास वेढती । आत्मरूपप्राप्ती । कैसी होई ॥१२८८॥
यांचिया संगाने । दुःख प्राप्त सदा । भोगिती आपदा । दारुण रे ॥१२८९॥
सत्व-रज-तम । वृत्ती या विलीन । तेव्हा होई ज्ञान । स्वरूपाचे ॥१२९०॥

म्हणे दास सायास त्याचे करावे । जनीं जाणता पाय त्याचे धरावे ।
गुरुअंजनेवीण ते आकळेना । जुने ठेवणे मीपणें ते कळेना ॥१४१॥

अलिप्तपणाने । पाही साक्षीपणे । तेव्हाच ज्ञानाने । समृद्ध तू ॥१२९१॥
अलिप्तपणाने । कसे ते पहावे । कसे अनुभावे । आत्मरूप ॥१२९२॥
हे तो सर्व कळे । सद्गुरुसंगती । तोचि तुजप्रती । पार करी ॥१२९३॥
त्याचे मनोभावे । करावे पूजन । सर्व ते अज्ञान । जाई वेगे ॥१२९४॥
मनोभावे केली । अरे त्यांची सेवा । आत्मरूपमेवा । प्राप्त होई ॥१२९५॥
मार्गदर्शक तो लाभता सद्गुरु । पाववी तो पारु । या भवाचा ॥१२९६॥
अरे त्रिभुवनी । सद्गुरुसारिखा । नाही पाठीराखा । सत्य जाण ॥१२९७॥
त्यांचिया कृपेने । मिळे तुज मुक्ती । सद्गुरुची शक्ती । ऐसी असे ॥१२९८॥
ज्ञानरूप घाली । डोळ्यात अंजन । देई आत्मधन । अती प्रेमे ॥ १२९९॥
त्यांचिये संगती । आत्मरूप शोध । देती तुज बोध । परोपरी ॥१३००॥

कळेना कळेना कळेना ढळेना । ढळेना ढळे संशयो ही ढळेना ।
गळेना गळेना अहंता गळेना । बळे आकळेना मिळेना मिळेना ॥१४२॥

सद्गुरूची मज । काय ती गरज । आत्मरुप साज । घालण्यासी ॥१३०१॥
माझ्या बळावरी । करून घेईन । आत्मरूप धन । आपुलेसे ॥१३०२॥
देहबुद्धी धरू -। निया अनंतासी । कशी घालितोसी । गवसणी ॥१३०३॥
अरे ज्या गावाचा । माहीत ना मार्ग । मग कसा सांग । जाशी तेथे ॥१३०४॥
कल्पनाही ज्याची । करू ना शकसी । अशा अनंतासी । पाही कसा ॥१३०५॥
अरे जे सांडिले । तेज ते डोळ्याने । मग ते पाहणे । घडे केवी ॥१३०६॥
किंवा आहे तेज । परी नाही रवी । कशी ती पहावी । हर गोष्ट ॥१३०७॥
देह वाटे खरा । दिसतो तो डोळा । आत्मस्वरुपाला । अदृश्यता ॥१३०८॥
मग संशय तो । मनात वाढतो । आणि तो कल्पितो । दृश्य सत्य ॥१३०९॥
देहबुद्धीयोगे । मन नाही शुद्ध । म्हणोनिया बद्ध । होत असे ॥१३१०॥
अरे देहहंता । जोवरी ना दूर । आत्मरूप दूर । दूर असे ॥१३११॥
सद्गुरुसंगती । देहाहंता जाते । आणि उजळते । आत्मरूप ॥१३१२॥
अज्ञानतमासी । करितो तो दूर । म्हणोनिया धर । चरण तू ॥१३१३॥

अविद्यागुणे मानवा ऊमजेना । भ्रमे चूकले हीत ते आकळेना ।
परीक्षेविणे बांधले दृढ नाणे । परी सत्य मिथ्या । असे कोण जाणे ॥१४३॥

दृश्य दिसे जे जे । मानितो तो साच । रे अविद्येनेच । ठकविले ॥१३१४॥
विपरीत तर्हे । करूनिया देते । ज्ञान मानवाते । अविद्या ती ॥१३१५॥
दोरालाच साप । मानूनी ठोकतो । अरे तो भुलतो । अविद्येने ॥१३१६॥
अज्ञानहिम ते । जाई वितळोनी । ज्ञानसूर्य मनी । उगवता ॥१३१७॥
स्वरूपाची मग । होते ओळखण । भ्रमाचे ते ठाण । मोडताच ॥१३१८॥
भ्रमरूपी मेघ । आला आड जर । स्वरुप भास्कर । दिसे कैसा ॥१३१९॥
भ्रमाने रे मना । हीत आकळेना । रूप उमजेना । श्रीरामाचे ॥१३२०॥
पितळ घेतले । सोने म्हणोनिया । तरी जीवाची या । फसगत ॥१३२१॥
बद्ध दशेतच । सदा शोधी सुख । सुखाची ही भूक । वाढतसे ॥१३२२॥
विषयसुखात । गुंतोनिया जाता । म्हणे कोण आता । भगवंत ॥१३२३॥
देहालाच दृढ । मनी धरोनिया । आत्मसुख वाया । म्हणतसे ॥१३२४॥
आत्मा जरी आहे । दिसेना दृष्टीसी । काय आहे त्यासी । प्रमाण ते ॥१३२५॥
नाना विकल्प ते । धरोनी मानसी । मिथ्या या देहासी । मानी सत्य ॥१३२६॥
काय सांगू मना । साधी ना तो हित । हानि पदरात । पडतसे ॥१३२७॥
अविद्यरुपी ते । खोटे नाणे मना । बाळगू नको ना । स्वतःपासी ॥१३२८॥

जगी पाहता साच ते काय आहे । अती आदरे सत्य शोधूनि पाहे ।
पुढे पाहता पाहता देव जोडे । भ्रमें भ्रांति अज्ञान हे सर्वमोडे ॥१४४॥

पाही जगाकडे । काय खरे असे । जे जे दृष्टी दिसे । ते ते नष्ट ॥१३२९॥
जन्म स्थिती लय । अनुभवा येई । त्यासी खारे काई । म्हणो येई ॥१३३०॥
ज्यासी नाही जन्म । ज्यासी नाही मृत्यु । तीच एक वस्तू । सत्य होय ॥१३३१॥
नित्य अनित्याचा । करोनी विवेक । अनुभवी एक । परब्रह्म ॥१३३२॥
नित्य एक काय । दृढ धरी मने । मग त्या दिशेने । पाय टाक ॥१३३३॥
शोध घेता घेता । येई अनुभवा । एक त्याच देवा । पाहशील ॥१३३४॥
सत्यस्वरुपाची । होवोनी ओळाख । अज्ञानाची राख । रांगोळी रे ॥१३३५॥
भ्रम तो जाईल । भ्रांती ती उडेल । रूप पाहशील । आपुले तू ॥१३३६॥

सदा वीषयो चिंतिता जीव जाला । अहंभाव अज्ञान जन्मासी आला ।
विवेके सदा स्वस्वरूपी भरावे । जिवा ऊगमीं जन्म नाही स्वभावे ॥१४५॥

ऐसे जर होते । मन मग का ते । विवेकासी देते । ढकलुनी ॥१३३७॥
अनिच्छा असोनी । पापकर्मी लीन । पदरात शीण । का बा येई ॥१३३८॥
अशी एक शंका । सहज उठते । तरी कारण ते । ऐक आता ॥१३३९॥
विषय चिंतन । एकचि कारण । जनन मरण । भोगी नित्य ॥१३४०॥
धावते ते मन । विषयांच्या मागे । विषयांच्या संगे । दुःख आहे ॥१३४१॥
एक आस मना । होताची रे पूर्ण । दुजी आस जन्म । घेत असे ॥१३४२॥
विषयांची माळ । होत जाते मग । एकतून एक । वाढतसे ॥१३४३॥
मग त्यातुनिया । अहंकार वाढे । विषयांचे वेढे । वाढताती ॥१३४४॥
घेवोनिया मुखी । विषयांचे वीख । अहंकार नाग । फडा काढे ॥१३४५॥
स्वरुप विसर । पडोनिया मग । अज्ञानाचे भोग । घेत असे ॥१३४६॥
भोगण्यासाठी त्या । अतृप्त वासना । जन्म घेइ नाना । मृत्युलोकी ॥१३४७॥
विषय संगती । असते घातक । म्हणोनी विवेक । करी काही ॥१३४८॥
आत्म विवेकाने । स्वरूपी तू मीळ । विषयांचे गीळ । गरळ तू ॥१३४९॥
विषयांच्या ठायी । आवड ती नको । नावडही नको । ऐके मना ॥१३५०॥
आसक्तीच मेली । मग ते विषय । करतील काय । सांगे मज ॥१३५१॥
मग स्वरूपीच । होशील तू दंग । विषयांचा संग । सुटताच ॥१३५२॥
जिवाशिवाची ती । ऐक्यता घडेल । अज्ञान जाईल । रसातळा ॥१३५३॥
बिंबातच प्रति - । बिंब मिसळेल । अज्ञानाचे जल । सरताच ॥१३५४॥
ब्रह्मासी तो नाही । जन्म आणि मृत्यू । तीच एक वस्तू । सच्चिद्घन ॥१३५५॥
उगमात जीव । मना स्थिरवता । जन्म-मृत्युवार्ता । त्यासी नाही ॥१३५६॥

दिसे लोचनी ते नसे कल्पकोडी । अकस्मात आकारले काळ मोडी ।
पुढे सर्व जाईल काही न राहे । मना संत आनंत शोधूनि पाहे ॥१४६॥

ऐक बा रे मना । लोचनी जे दिसे । त्यासी अंत असे । निश्चयत्वे ॥१३५७॥
आकारासी येते । ते ते लया जाते । शाश्वत नसते । काही येथे ॥१३५८॥
कधी काळांतरी । कधी आकस्मिक । नाश तो होतोच । बा रे मना ॥१३५९॥
दृश्य नाशवंत । सांगे वेद श्रुती । येथे ना शाश्वती । ब्रह्मावीण ॥१३६०॥
मग कशासाठी । करी खटाटोप । एक आत्मरूप । विसरूनी ॥१३६१॥
मानूनिया सत्य । संसाराभास हा । यातनांच्या डोहा- । माजी बुडे ॥१३६२॥
स्वरूपानुभव । येताच तुजसी । जन्मास येण्यासी । कारण ना ॥१३६३॥
जीव-शिव-ऐक्य । येइल घडोन । स्वरुपानुसंधान । राखताच ॥१३६४॥
अनादि अनंत । शाश्वत नि सत्य । अव्यक्त अचिंत्य । परब्रह्म ॥१३६५॥
विवेकाने त्याचा । घेई बा रे शोध । अंतरी हा बोध ठसू दे रे ॥१३६६॥

फुटेना तुटेना चळेना ढळेना । सदा संचले मीपणे ते कळेना ।
तया एकरूपासी दुजे न साहे । मना संत आनंत शोधूनी पाहे ॥१४७॥

फुटेना ते कधी । चळेना ते कधी । कळेना ते कधी । ढळेना ही ॥१३६७॥
अग्नी ते जाळीना । पाणी भिजवीना । वारा सुकवी ना । परब्रह्म ॥१३६८॥
ऐसे परब्रह्म । सर्वत्र संचले । डोळा ना दिसले । जरी बापा ॥१३६९॥
सर्वत्र ते असे । तरी का न दिसे । ऐसी शंका असे । तव मनीं ॥१३७०॥
तरी ऐके मना । वारा असोनिया । परी डोळ्यांना या । दिसे ना तो ॥१३७१॥
अनुभवानेच । लागते जाणावे । दुजी ती उद्भवे । शंका मनी ॥१३७२॥
मग अनुभवा । का ते नाही येत । असोनी सर्वत्र । घनदाट ॥१३७३॥
प्रयत्नाने तेच । होते की रे साध्य । परी तू प्रयत्न केलेस का ॥१३७४॥
अहंभावाने रे । घेरले तुजसी । सत्य तू मायेसी । मानले रे ॥१३७५॥
सोडिल्याविना रे । मीपणाचा संग । परब्रह्मरंग । आकळेना ॥१३७६॥
तेच एक असे । सर्वत्र संचले । द्वैतासी नुरले । ठिकाण रे ॥१३७७॥
परब्रह्मी लीन । होता समाधान । मिळेल ते पूर्ण । तुजलागी ॥१३७८॥
मीपणाचा संग । मना सोडोनिया । पाही शोधोनिया । यत्नबळे ॥१३७९॥

निराकार आकार ब्रह्मादिकांचा। जया सांगता शीणली वेदवाचा ।
विवेके तदाकार होवोनी राहे । मना संत आनंत शोधूनि पाहे ॥१४८॥

त्य़ासी ना आकार । त्यासी ना आधार । परी ते आधार । सर्वांसीही ॥१३८०॥
प्रकटसे ब्रह्मा । याचिया आधारे । विष्णू हर झाले । यापासून ॥१३८१॥
उत्पत्तीकाली ते । ब्रह्मदेव असे । विष्णू तेच असे । स्थितीकाली ॥१३८२॥
संहार समयी । असे महादेव । एक तेच सर्व । व्यापले रे ॥१३८३॥
महाशून्य तेच । त्रिगुण लोपता । वेदादिक वार्ता । कथिती ना ॥१३८४॥
तद्रूप होवोनी । घेई अनुभव । शोध त्याचा ठाव । विवेकाने ॥१३८५॥

जगीं पाहता चर्मचक्षी न लक्षे । जगीं पाहता ज्ञानचक्षी न रक्षे ।
जगीं पाहता पाहणे जात आहे । मना संत आनंत शोधूनि पाहे ॥१४९॥

चर्मचक्षू पाहे । सगुण साकार । असेल आकार । जो या सृष्टी ॥१३८६॥
परी ब्रह्मासी त्या । रंग ना आकार । कसा पहे नर । चर्मदृष्टी ॥१३८७॥
ज्ञानचक्षूनेच । पाहू गेले त्यास । येई अनुभवास । सिद्धांत हा ॥१३८८॥
वाच्यांश लक्ष्यंश । लोपूनी जाताती । येता अनुभूती । बा रे मना ॥१३८९॥
ऐसे तदाकार । होवोनि पाहता । पाहणेही आता । नुरतसे ॥१३९०॥
दृश्य द्रष्टा आणि । बा मना दर्शन । त्रिपुटी ही जाण । लोपतसे ॥१३९१॥
लक्ष्यांश पाहता । वाच्यांश तो नाही । लक्ष्यांशही नाही । वृत्तीलेशी ॥१३९२॥
ऐसिया क्रमाने । करी तू अभ्यास । शोधी तू ब्रह्मास । बा रे मना ॥१३९३॥

नसे पीत ना श्वेत ना शाम काही । नसे व्यक्त अव्यक्त ना नीळ नाही ।
म्हणे दास विश्वासता मुक्ती लाहे । मना संत आनंत शोधूनि पाहे ॥१५०॥

त्यासी नाही वर्ण । नसे पीत नीळ । श्वेत ना शामल । रंगहीन ॥१३९४॥
व्यक्तही ते नाही । अव्यक्तही नाही । परी भासे पाही । विश्वरूपे ॥१३९५॥
व्यक्त ना अव्यक्त । रंगहीन सत्य । अनुभवाप्रत । कसे येई ॥१३९६॥
ऐसी शंका मना । येई तुजप्रती । कशी मुक्त स्थिती । प्राप्त होई ॥१३९७॥
सद्गुरुवचनीं । दृढ तो विश्वास । ठेविता सायास । नाहीतच ॥१३९८॥
श्रद्धा तुज नेई । भवाच्या रे पार । सद्गुरु ईश्वर । मानी सत्य ॥१३९९॥

खरे शोधिता शोधिता शोधताहे । मना बोधिता बोधिता बोधताहे ।
परी सर्वही सज्जनाचेनि योगे । बरा निश्चयो पाविजे सानुरगे ॥१५१॥

स्वबळे घेतला । शोध त्या ब्रह्माचा । पार काय त्याचा । न लागे रे ॥१४००॥
ऐसी तू मानसी । घेशील आशंका । आता करू शंका - । निरसन ॥१४०१॥
बाहुबळे तूही । जाशील तरून । संसार सागर । बा रे मना ॥१४०२॥
भेटेल ते ब्रह्म । आत्यंतिक निष्ठा । यत्न पराकष्ठा । करशील ॥१४०३।
सतत अभ्यास । अंतरी चिंतन । बाह्य आचरण । शुद्ध जर ॥१४०४॥
परी सांगे काय । होडी ती सोडून । जाईल पोहून । कष्टवीत ॥१४०५॥
सद्गुरुजहाज । असता समर्थ । कासया ते व्यर्थ । परिश्रम ॥१४०६॥
सान सान गोष्टी - । माजीही तू मना । गुरु करिसी ना । सांगे मज ॥१४०७॥
बालवयात ते । आईबाप गुरु । शिक्षक ते गुरु । शाळे मधे ॥१४०८॥
प्रापंचिक बापा । शिकण्यासी कला । गुरु असे केला । पदोपदी ॥१४०९॥
मग मोक्षदात्री । विद्या शिकण्यासी । गुरु अव्हेरिसी । कशासाठी ॥१४१०॥
शोध आणि बोध । सद्गुरुसंगती । अती सोपे होती । बा रे मना ॥१४११॥
सद्गुरुसंगती । संदेह निमती । मनाचीही भ्रांती । लय पावे ॥१४१२॥
ब्रह्माचा निश्चय । करुनिया मनी । सद्गुरुचरणीं । लीन होई ॥१४१३॥
मग तुज तेच । नेती उद्धरून । संसारा मधून । मोक्षधामी ॥१४१४॥

बहुतांपरी कूसरी तत्वझाडा । परी अंतरी पाहिजे तो निवाडा ।
मना सार साचार ते वेगळे रे । समस्तांमधे एक ते आगळे रे ॥१५२॥

नानाप्रकारीचे । तत्वविवरण । करिती विद्वान । सर्वकाळ ॥१४१५॥
परी ऐके मना । अनुभवावीण । शून्य सर्व जाण । निरर्थक ॥१४१६॥
साखर ती कशी । वर्णाने ऐकली । चव ना पाहिली । रसनेने ॥१४१७॥
तत्वविवेचन । ऐकून वाचून । सद्वस्तु-दर्शन । होत नाही ॥१४१८॥
परब्रह्मासी त्या । दृष्टांत नाहीच । अनुभवानेच । जाणावे त्या ॥१४१९॥
तात्विक बौद्धिक । आणिक शाब्दिक । ज्ञानाहून एक । वेगळे ते ॥१४२०॥
शास्त्रप्रचीतीचे । आत्मप्रचीतीत । रूपांतर होत । असे जेव्हा ॥१४२१॥
तेव्हा समाधान । मिळेल तुजसी । आत्मानुभवासी । सत्य मान ॥१४२२॥

नव्हे पिंडज्ञाने नव्हे तत्वज्ञाने । समाधान काही नव्हे तानमाने ।
नव्हे योगयागे नव्हे भोगत्यागे । समाधान ते सज्जनाचेनि योगे ॥१५३॥

तुज समाधान । नव्हे पिंडज्ञाने । नव्हे तत्वज्ञाने । चिरकाल ॥१४२३॥
असो शारीरिक । वा पंचभौतिक । मिळेल क्षणिक । समाधान ॥१४२४॥
नाना कला विद्या । शिकशील मना । समाधान होण्या । खरोखरी ॥१४२५॥
यज्ञ याग केले । भोगही त्यागिले । आणि मिळवले । समाधान ॥१४२६॥
असे जरी तुज । वाटले रे मना । व्यर्थ अभिमाना । वाढविले ॥१४२७॥
योगसामर्थ्याने । प्राप्त समाधान । बा मना व्युत्थान । होतचि रे ॥१४२८॥
सर्वकाल राही । ऐसेही तो नाही । म्हणोनिया काही । ऐक मना ॥१४२९॥
लाभे प्रसन्नता । अखंड चित्ताची । समाधान तेचि । ऐक आता ॥१४३०॥
बा मना तुजसी । मिळे समाधान । संतसमागम । प्राप्त होता ॥१४३१॥
सज्जनसंगती । घडते श्रवण । बुद्धीचे मालिन्य । दूर होते ॥१४३२॥
अवगुणांचाही । होतो परिचय । नि यथासमय । त्याग घडे ॥१४३३॥
अरे बुद्धी शुद्ध । होताच मी कोण । स्वरूपाचे ज्ञान । होत असे ॥१४३४॥
स्वस्वरूपाकार । होता चित्तशुद्धी । मग तुज अंती । मोक्षधाम ॥१४३५॥

महावाक्य तत्वादिके पंचकर्णॆ । खुणे पाविजे संतसंगे विवर्णे ।
द्वितीयेसी संकेत जो दाविजेतो । तया सांडुनी चंद्रमा भाविजेतो ॥१५४॥

सद्गुरुसंगती । तुज साक्षात्कार । स्वस्वरूपाकार । मन तुझे ॥१४३६॥
महावाक्यांचे त्या । होता विवरण । परब्रह्मखूण । दाखविती ॥१४३७॥
तत्वमीमांसा नि । रे पंचीकरण । या सर्वांचे ज्ञान । तेचि देती ॥१४३८॥
ब्रह्मसाक्षात्कार । करुनिया देती । संत ते जगती । मानवासी ॥१४३९॥
अस्पष्ट अशी । का रे द्वितीयेची । दाऊनि खूणेची । वस्तू एक ॥१४४०॥
किंवा ध्रुवतारा । सप्तर्षी आधारे । दाखविती थोर । बालकासी ॥१४४१॥
परब्रह्मचंद्र । दाविती सज्जन । महावाक्यखूण । दाखवोनी ॥१४४२॥

दिसेना जनीं तेचि शोधूनि पाहे । बरे पाहता गूज तेथेचि आहे ।
करी घेऊ जाता कदा आडळेना । जनी सर्व कोंदाटले ते कळेना ॥१५५॥

घेई अनुभव । पब्रह्माचा त्या । तीच एक सत्ता । सर्वकाल ॥१४४३॥
पंचज्ञानेंद्रिया । पलिकडे आहे । शोधूनी तू पाहे । तेचि एक ॥१४४४॥
बा चर्मचक्षूंना । अरे ते दिसेना । विवेकाने मना । शोध घेई ॥१४४५॥
सोडूनी मीपणा । घेई त्याचा शोध । स्वस्वरूपबोध । होई तुज ॥१४४६॥
मीपणे ते कधी । नाही हाती येत । भरले सर्वत्र । असूनही ॥१४४७॥

म्हणे जाणता तो जनी मूर्ख पाहे । अतर्कासी तर्की असा कोण आहे ।
जनी मीपणे पाहता पाहवेना । तया लक्षिता वेगळे राहवेना ॥१५६॥

म्हणेल जो कोणी । ब्रह्म मी जाणले । अज्ञानी म्हटले । पाहिजे त्या ॥१४४८॥
वेगळेपणाने । पाहू गेले जर । न होय गोचर । परब्रह्म ॥१४४९॥
एकरुप जर । ज्ञाता ज्ञान ज्ञेय । तरीच तो होय । अनुभव ॥१४५०॥
त्रिपुटीचा अंत । ब्रह्मानुभवात । मी न उरे तेथ । येतुलाही ॥१४५१॥
मिठाची बाहुली । सागराची खोली । मोजावया गेली । परी काय ॥१४५२॥
परतोनी नाही । संगावया आली । एकरूप झाली । सागरासी ॥१४५३॥
अतर्क्य ब्रह्मासी । जाणेल रे कोण । धरोनी मीपण । मनाठायी ॥१४५४॥
वस्तू जी ना दिसे । वस्तू जी ना भासे । ध्यानी यावे कसे । सांग बापा ॥१४५५॥
आणि जो जाणतो । एकरुप होतो । वेगळा नुरतो । सांगावया ॥१४५६॥

बहु शास्त्र धुंडाळिता वाड आहे । मना निश्चयो येक तोही न साहे ।
मति भांडती शास्त्रबोधे विरोधे । गति खुंटिती ज्ञानबोधे प्रबोधे ॥१५७॥

अतर्क्य अचिंत्य । परब्रह्म असे । अनुभवा कसे । यावे आता ॥१४५७॥
आयुष्यही थोडे । असते तत्वता । ग्रंथ तो कोणता । अभ्यासावा ॥१४५८॥
शास्त्राशास्त्रातही । ऐक्यमत नाही । आता खरे काही । उमजेना ॥१४५९॥
एकचि ती गीता । कोणी कर्मपर । कोणी ज्ञानपर । सांगतसे ॥१४६०॥
मतभिन्नतेने । सर्वत्र सन्मान्य । एक तो निर्णय । नच घडे ॥१४६१।
शास्त्रांच्या विरोधी । अर्थ ते करिती । आणि भांडिताती । बुद्धिमानी ॥१४६२॥
प्रत्येकास वाटे । आपलेच मत । असे सर्वश्रेष्ठ । दुजाहुनी ॥१४६३॥
मग ते पडते । मन संशयात । काही हिताहित । ध्यानी न ये ॥१४६४।
कोणते ते शास्त्र । वाचावे मी आता । धरावा कोणता । योग्य पथ ॥१४६५॥
अशा संशयात । पडू नको मना । वाचू नको नाना । शास्त्रग्रंथ ॥१४६६॥
एक तुज मार्ग । असे मी सांगत । घेई तू ध्यानात । बा रे मना ॥१४६७॥
मताभिमानि रे । तेचि ते भांडती । ज्ञानाने जागृती । झाली त्यांची ॥१४६८॥
त्यांचा अहंपणा । पार लया गेला । वादही थांबला । सहजचि ॥१४६९॥
सिद्धांतासंबंधी । निश्चयही दृढ । संशयाचा पाड । राहिला ना ॥१४७०॥
मतिप्रकाशाने । झाले समाधान । आणि ते अज्ञान । राहिले ना ॥१४७१॥
अशा जाणत्याची । धरी मना कास । नि पैलतीरास । जाई आता ॥१४७२॥

श्रुती न्याय मीमांसके तर्कशास्त्रे । स्मृती वेदवेदांतवाक्येविचित्रे ।
स्वये शेष मौनावला स्थीर पाहे । मना सर्व जाणीव सांडूनि राहे ॥१५८॥

जाणताही तुज । देईल प्रकाश । मार्ग तो तुलाच । चालणे रे ॥१४७३॥
तूच बा रे मना । करुनी साधना । प्राप्त निरंजना । करावे रे ॥१४७४॥
त्या निरंजनाचे । करिता वर्णन । श्रुती न्याय तर्क । थकले रे ॥१४७५॥
नेति नेति ऐसे । म्हणती वेदही । स्वये तो शेषही । मौन धरी ॥१४७६॥
अहंभाव ज्ञाते - । पणाचा सोडून । घेई अनुभव । तुझा तूचि ॥१४७७॥

जेणे मक्षिका भक्षिली जाणीवेची । तया भोजनाची रुची प्राप्त कैची ।
अहंभाव ज्या मानसीचा विरेना । तया ज्ञान हे अन्न पोटी जिरेना ॥१५९॥

मिष्टान्नाची चव । जाईल क्षणात । मक्षिका पोटात । गेली जर ॥१४७८॥
तैसे बा रे मना । अमृत भोजन । करायालागून । गेले जर ॥१४७९॥
माशी ती गिळिली । बा ज्ञातेपणाची । रुची भोजनाची । मिळे कैशी ॥१४८०॥
अहंभावामुळे । ज्ञान अनुभवा । येत नाही मना । ध्यानी धरी ॥१४८१॥
भोजनाची रुची । तेव्हा होते प्राप्त । जेव्हा तादात्म्य ते । होते तेथे ॥१४८२॥
तैसा अहंभाव । विरोनिया जाई । अनुभवा येई । परब्रह्म ॥१४८३॥
अहंभाव हाच । द्वैतासी कारण । ज्ञानरूपी अन्न । पचवी ना ॥१४८४॥

नको रे मना क्रोध हा खेदकारी । नको रे मना भेद नाना विकारी ।
नको रे मना सीकवू पूढिलांसी । अहंभाव जो राहिला तूजपासी ॥१६०॥

जाणतेपणाचा । वाढे अभिमान । मीच एक ज्ञानी । ऐसे वाटे ॥१४८५॥
आणि इतरांसी । लेखोनिया कमी । रमतो स्वस्तोमी । जगामाजी ॥१४८६॥
उपदेशाचे तो । डोसही देतसे । लागले रे पिसे । ज्ञानाचेच ॥१४८७॥
दुसर्‍याचे मत । न पटे तयाला । सांगे ज्याला त्याला । निजमत ॥१४८८॥
अहंभावे मग । करितसे वाद । साधी ना संवाद । इतरांशी ॥१४८९॥
वादासंगे द्वेष । क्रोध आणि काम । कलहाचे धाम । वाद असे ॥१४९०॥
वाद करू नको । म्हणोनिया मना । तो तुझ्या साधना । आड येई ॥१४९१॥
ज्ञानाने द्वैतासी । देवोनी सोडून । एकत्वात लीन । होणे आहे ॥१४९२॥
दुष्ट जे विकार । उत्पन्न जो करी । द्वैतभाव दूरी । ठेवी मना ॥१४९३॥
दुजांसी तू ज्ञान । शिकवू नकोच । जोवरी आहेच । अहंभाव ॥१४९४॥
आपुले ते सोंग । उघडे पडेल । जनात होईल । मानहानी ॥१४९५॥

अहंतागुणे सर्वही दुःख होते । मुखे बोलिले ज्ञान ते व्यर्थ जाते ।
सुखी राहता सर्वही सूख आहे । अहंता तु्झी तूचि शोधूनि पाहे ॥१६१॥

अहंभावामुळे । होत आहे हानि । काही बोल ध्यानीं । धरी मना ॥१४९६॥
एक मी शहाणा । दुजा शिकवीन । दुजांचे अज्ञान । निवटीन ॥१४९७॥
ऐशा अहंतेत । मना नको पडू । अहंताच कडू । फळ देई ॥१४९८॥
देह अभिमान । दुःखाचे ते मूळ । करी तू निर्मूळ । वेगे आता ॥१४९९॥
स्वये जे पाहिले तेचि रे बोलले । तैसेचि चालले । जनांमधे ॥१५००॥
तोचि नर वंद्य । होतसे जनांसी । नाही इतरांसी । ऐसे सुख ॥१५०१॥
आत्मसुखी मग्न । राहिले असता । सुखदुःखचिंता । स्पर्शी ना रे ॥१५०२॥
आत्मसुखालागी । पारखा तू होसी । अहंतेने होसी । अभिमानी ॥१५०३॥
मना तुझे दोष । दाविले दुजाने । घेरले क्रोधाने । लगोलग ॥१५०४॥
म्हणोनिया करी । आत्मनिरीक्षण । काय अवगुण । अंगी तुझ्या ॥१५०५॥
शोधोनिया त्यांचा । करोनिया त्याग । सुख मग भोग । सर्वकाळ ॥१५०६॥

अहंतागुणे नीति सांडि विवेकी । अनीतीबळे श्लाघ्यता सर्व लोकी ।
परी अंतरी सर्वही साक्ष येते । प्रमणांतरे बुद्धी सांडूनी जाते ॥१६२॥

पडता गळ्यात । अहंतेचा पाश । सर्वथा विनाश । होतो बापा ॥१५०७॥
विवेकही मग । जातो सोडोनिया । मान मिळवाया । मन धावे ॥१५०८॥
लौकिक मोहाने । नीतीही सोडून । वागे उंडारून । यथेच्छ रे ॥१५०९॥
मी मुक्त मी ज्ञानी । ऐशा मोठेपणी । आपुलीच हानी । करी मन ॥१५१०॥
अनीतीच्या बळे । वाढवी लौकिक । भुलताती लोक । बहिरंगा ॥१५११॥
जना फसवितो । आणि ठकवितो । लोकांसी दावितो । बाह्य रूप ॥१५१२॥
परी मनरूपी । स्वच्छ आरशात । असे त्या दिसत । प्रतिबिंब ॥१५१३॥
प्रमाण वचने । माहीत असून । तरी लाथाडून । जात असे ॥१५१४॥
अहंता पगडा । असे बुद्धीवरी । विवेकाला सारी । दूरवरी ॥१५१५॥
आणि बुद्धिनाश । घेतो ओढवून । मोहाने वागून । अनीतीने ॥१५१६॥

देहेबुद्धीचा निश्चयो दृढ जाला । देहातीत ते हीत सांडीत गेला ।
देहेबुद्धी ते आत्मबुद्धी करावी । सदासंगती सज्जनाची धरावी ॥१६३॥

बुद्धिनाश अंती । असे आत्मघात । सांगे भगवंत । गीतेमाजी ॥१५१७॥
विवेकाअभावी । देहबुद्धि वाढे । विषय कवाडे । उघडिता ॥१५१८॥
मूर्ख हा पढत । करी अनहित । जाई वाढवीत । देहबुद्धी ॥१५१९॥
बाह्य सुखालागी । भुलूनी विनाश । करी सावकाश । आपुलाच ॥१५२०॥
चिरंतन सुख । देहाच्या अतीत । सांगतात संत । स्पष्टपणे ॥१५२१॥
परी नाशिवंत । देहासाठी धावे । हितासी मुकावे । लागतसे ॥१५२२॥
म्हणोनिया मना । देहबुद्धी सोडी । स्वरूपी आवडी । धरावी रे ॥१५२३॥
देह तो मी नोहे । आत्मा तो मी आहे । ऐशा दृष्टी पाहे । सर्वकाल ॥१५२४॥
देहबुद्धीलय । आत्मज्ञानोदय । अज्ञानविलय । सत्संगती ॥१५२५॥
म्हणोनिया मना । धरि सत्संगती । जेथे बळावे ती । आत्मबुद्धी ॥१५२६॥

मने कल्पिला विषयो सोडवावा । मने देव निर्गुण तो ओळखावा ।
मने कल्पिता कल्पना ते सरावी । सदा संगती सज्जनाची धरावी ॥१६४॥

मनासी सर्वदा । कल्पायाची सवे । विषय देखावे । नित्य नवे ॥१५२७॥
मनाचे जीवन । विषय चिंतन । विषयांच्यावीण । राहे ना ते ॥१५२८॥
कधी ते अशुद्ध । कधी अति शुद्ध । विषयांनी बद्ध । मन राहे ॥१५२९॥
विषयांपासून । सोडविल्याविना । कसा देवराणा । भेटेल रे ॥१५३०॥
बुद्धीकल्पनेच्या । असे तो अतीत । मग कसा प्राप्त । होई तुज ॥१५३१॥
कल्पनेत जन्म । दुजा कल्पनेसी । तिजी तिच्यापाशी । जन्म घेई ॥१५३२॥
मनाचे हे खाद्य । तोडोनिया टाकी । प्राप्त एकाएकी । परब्रह्म ॥१५३३॥
निःसंग हे मन । कसे ते करावे । शिक तू स्वभावे । सत्संगती ॥१५३४॥

देहदीक प्रपंच हा चिंतियेला । परी अंतरी लोभ निश्चित ठेला ।
हरिचिंतने मुक्तिकांता वरावी । सदा संगती सज्जनाची धरावी ॥१६५॥

मी आणि हा माझा । असे हा संसार । चिंता निरंतर । वाही त्याची ॥१५३५॥
कन्या आणि पुत्र । आप्त सगे मित्र । कनक कलत्र । माझे मानी ॥१५३६॥
त्यांच्यासाठी मग । धावे नानापरी । स्वहीत विसरी । लोभे मोहे ॥१५३७॥
अंतःकरणात । प्रपंच आसक्ती । द्रव्यदारा भक्ती वसतसे ॥१५३८॥
विषयोपभोगी । अंती आहे दुःख । म्हणोनिया मख्ख । राहू नको ॥१५३९॥
हरिचे चिंतन । करी सर्वकाळ । नाही काळवेळ । नाम घेता ॥१५४०॥
मुक्तिकांतेचा तू । होसी अधिकारी । स्मरता श्रीहरी । अंतरात ॥१५४१॥
मार्गदर्शक ते । होती तुज संत । तयांची संगत । धरावी रे ॥१५४२॥

अहंकार विस्तारला या देहाचा । स्त्रिया-पुत्र-मित्रादिके मोह त्यांचा ।
बळे भ्रांती हे जन्मचिंता हरावी । सदा संगती सज्जनाची धरावी ॥१६६॥

अहंकार वृक्ष । जाई फोफावत । आधारासी घेत । देह मन ॥१५४३॥
स्त्रिया पुत्रादिक । फांद्या फुटताच । मोहाचे मूळच । दृढ होई ॥१५४४॥
ममत्व ते वाढे । प्रपंच तो ओढे । मनासी वावडे । निजसुख ॥१५४५।
स्त्रियापुत्रादिक । सुखासी कारण । होतील म्हणोन । दृढ धरी ॥१५४६॥
परी एके दिनी । सोडोनिया जावे । लागे रे स्वभावे । अंतकाळी ॥१५४७॥
तेव्हा कोणी नाही । येत बरोबर । जंगम स्थावर । येथे राही ॥१५४८॥
ममत्व भावना । हीच आहे भ्रांती । भोगावे लागती । जन्म मृत्यू ॥१५४९॥
असे किती घ्यावे । फेरे सांग मना । किती त्या यातना । भोगाव्या रे ॥१५५०॥
म्हणोनी ही भ्रांती । द्यावी सोडोनिया । चित्ती स्मरूनिया । अनंतासी ॥१५५१॥
सत्संगाच्या योगे । लाभेल प्रकाश । अहंचा अंकुश । दूर होई ॥१५५२॥
नित्य अनित्याचा । करोनी विचार । सत्य दृढ धरी । अंतरात ॥१५५३॥

बरा निश्चयो शाश्वताचा करावा । म्हणे दास संदेह तो वीसरावा ।
घडीने घडी सार्थकाची करावी । सदा संगती सज्जनाची धरावी ॥१६७॥

नित्य काय जगी । पाही तू विचारे । अनित्य ते सारे । नष्ट होई ॥१५५४॥
परब्रह्म एक । असे ते शाश्वत । नको संदेहात । पडू मना ॥१५५५॥
आत्मस्वरूप ते । सत्य मानूनिया । दिशेने त्याचिया । चाल वाट ॥१५५६॥
एकदा निश्चय । होताच रे मना । संदेह ते नाना । दूर करी ॥१५५७॥
अरे नरदेह लाभला तुजसी । काही सार्थकासी । करी बा रे ॥१५५८॥
आत्मस्वरूपाची । होईल रे प्राप्ती । याचि देही, मती । शुद्ध करी ॥१५५९॥
हां हां म्हणताच । आयुष्य संपेल । काळ तो जाईल । सर्व व्यर्थ ॥१५६०॥
अंतकाळघडी । येवोनी ठेपेल । पाश आवळेल । यमदूत ॥१५६१॥
पापपुण्य झाडा । द्यावा जेव्हा लागे । करीशील सांगे । काय मग ॥१५६२॥
अरे प्राप्त घडी । गेल्यावर काही । उपयोग नाही । साधनाचा ॥१५६३॥
म्हणोनिया अंगी । असे रे जोवरी । बळ रे तोवरी । करी हित ॥१५६४॥
शक्य जो नसेल । तुज एकट्यासी । संतांचिया कासी । लागावे रे ॥१५६५॥
निःसंदेह वृत्ती । आत्मज्ञानप्राप्ती । होण्या सत्संगती । आवश्यक ॥१५६६॥

करी वृत्ती जो संत तो संत जाणा । दुराशागुणे तो नव्हे दैन्यवाणा ।
उपाधी देहेबुद्धीते वढवीते । परी सज्जना केवी बांधु शके ते ॥१६८॥

संत म्हणू कोणा । काय त्यांच्या खुणा । शंका तुज मना । ग्रसताती ॥१५६७॥
संतही जेविती । प्रपंचीहि खाती । परी त्यंची वृत्ती । भिन्न असे ॥१५६८॥
ब्रह्मस्वरूपात । वृत्ती ज्यांची स्थिर । आणि बा आचार । शुद्ध असे ॥१५६९॥
दुजाचीही वृत्ती । त्या शाश्वतावर । करू शके स्थिर । तोचि संत ॥१५७०॥
प्रपंच आसक्ती । स्पर्शेना रे ज्यासी । नाही विषयासी । विकलेला ॥१५७१॥
निष्काम आणिक । निरासक्त असे । निरपेक्ष असे । निरंतर ॥१५७२॥
देहबुद्धी ज्याची । झाली असे क्षीण । संत तोचि जाण । निश्चयत्वे ॥१५७३॥
बाह्यात्कारी असे । जरी प्रपंचात । परी तो अलिप्त । अंतरात ॥१५७४॥
जनात असून । जनात नसतो । परी जनहीत । पाहतसे ॥१५७५॥
बहिरंगासी तू । भुलोनी न जावे । अंतर पहावे । डोकावून ॥१५७६॥

नसे अंत आनंत संता पुसावा । अहंकार विस्तार हा नीरसावा ।
गुणेवीण निर्गुण तो आठवावा । देहेबुद्धीचा आठवू नाठवावा ॥१६९॥

संतांसीही मग । काय विचारावे । ऐसे हे स्वभावे । म्हणशील ॥१५७७।
संत स्वरुपात । स्थिर असतात । ब्रह्म प्रचीतीत । आणतात ॥१५७८॥
अंत नाही ज्यासी । त्याची अनंतासी । ते अनुभवासी । घेति सदा ॥१५७९॥
असे जे अनंत । नित्य नि शाश्वत । अनुभवाप्रत । कसे येई ॥१५८०॥
हेचि विचारावे । या संतालागून । विनम्र होऊन । अतिशय ॥१५८१॥
देह अहंकार । वाढतची जातो । विषयी रमतो । नित्य जीव ॥१५८२॥
मग स्वरूपाची नाही होत प्राप्ती । अरे नाही मती । शुद्ध जर ॥१५८३॥
अहंकारलय । कसा तो करावा । कसा तो पावावा । परमेश्वर ॥१५८४॥
गुणांच्या अतीत । असे भगवंत । गुणांनी तो लिप्त । नव्हे बापा ॥१५८५॥
अशा निर्गुणासी । आकळावे कसे । अनुभावे कसे । परब्रह्म ॥१५८६॥
पुसावे हे मना । संतसज्जनांना । अनुभव ज्यांना । आला असे ॥१५८७॥
देहबुद्धीनेच । होत आहे घात । जरी अंतरात । परब्रह्म ॥१५८८॥
शरीर जीवासी । प्राप्त झाले असे । मग व्हावे कसे । देहातीत ॥१५८९॥
निर्गुण रे ब्रह्म । होई तुज प्राप्त । तू रे गुणातीत । झाल्यावर ॥१५९०॥
अहंकार कसा । करावा तो नष्ट । पहावे ते स्पष्ट । परब्रह्म ॥१५९१॥
देहबुद्धिलय । कसा तो करावा । अनुभव घ्यावा । कसा मग ॥१५९२॥
कसे ते निर्गुण । पडेल पदरी । सर्व हे विचारी । साधुसंता ॥१५९३॥
असे देव कोण । असे मी ही कोण । घ्यावे विचारुन । संतांपासी ॥१५९४॥
अभ्यास तो कर । स्थिर आत्मभाव । देहबुद्धीभाव । नष्ट व्हाया ॥१५९५॥

देहेबुद्धी हे ज्ञानबोधे त्यजावी । विवेके तये वस्तूची भेट घ्यावी ।
तदाकार हे वृत्ती नाही स्वभावे । म्हणोनी सदा ते चि शोधीत जावे ॥१७०॥

संतांनी ते ज्ञान । सांगितल्यावर । अभ्यासाचा जोर । कशासाठी ॥१५९६॥
शंकेचे उत्तर । ऐक रे सत्वर । आणखी धुमारे । येण्या आधी ॥१५९७॥
ताकाचा तो थेंब । पडताच काही । दुधाचे ते दही । होत नाही ॥१५९८॥
मार्ग तो ठाऊक । असोनिया मना । परी गेल्यविना । पोचे कैसा ॥१५९९॥
श्रीगुरुपासून । केले जे श्रवण । त्याचेच चिंतन । करावे रे ॥१६००॥
देहबुद्धीलय । आत्मज्ञानोदय । होतसे निश्चये । अभ्यासाने ॥१६०१॥
असे होण्यासाठी । ब्रह्म-अनुभव । देहबुद्धीभाव । सोडावा रे ॥१६०२॥
जशी बुद्धी स्थिर । आत्मनुभवात । देहबुद्धीअंत । होत असे ॥१६०३॥
मनसी सर्वदा । विषयांची ओढ । विषयची गोड । वाटती रे ॥१६०४॥
विषयांमधून । काढूनिया मन । आत्मरूप धन । दावी त्यासी ॥१६०५॥
सतत प्रयत्ने । शोध बा मना तू । परमात्मवस्तू । जीवभावे ॥१६०६॥
परमात्मवस्तूसी । विवेके भेटावे । नि अनुभवावे । ऐक्यरूपे ॥१६०७॥

अरे सार साचार ते चोरलेसे । येहि लोचनी पाहता दृश्य भासे ।
निराभास आभास ते आकळेना । अहंतागुणे कल्पिताहि कळेना ॥१७१॥

दिसेना म्हणोन । असोनिया सत्य । वाटते असत्य । परब्रह्म ॥१६०८॥
सर्वदा सार ते । गुप्त रे असते । दिसेना दृष्टीते । मना जरी ॥१६०९॥
गरे फणसात । धान्य ते भुशात । आणि नारळात । खोबरे ते ॥१६१०॥
जरी बाह्यरूप मानले रे सत्य । पदरी असत्य । पडते रे ॥१६११॥
काटे पाहोनिया । फणस टाकला । गर्‍यांसी मुकला । मूढ तोचि ॥१६१२॥
तद्वत् मना सार । अनुभवायासी । नश्वर दृश्यासी । दूर सारी ॥१६१३॥
कारण दृश्य रे । वाटतसे खरे । परब्रह्म ते रे । न च लभे ॥१६१४॥
निराभास सत्य । निर्गुण नि नित्य । त्रिगुण अतीत । असल्याने ॥१६१५॥
सर्व मानवांना । न च आकळेना । रे भेदभवना । बाळगून ॥१६१६॥
देहाहंता असे । अंगी रे जोवरी । ब्रह्म ते तोवरी न च कळे ॥१६१७॥

स्फुरे वीषयीं कल्पना ते अविद्या । स्फुरे ब्रह्म रे जाण माया सुविद्या ।
मुळी कल्पना दो रूपे तेचि जाली । विवेके तरी स्वस्वरूपी मिळाली ॥१७२॥

ब्रह्म ते निर्गुण । सत्य जर असे । अनुभावे कसे । याची देही ॥१६१८॥
ऐसी शंका असे । सांप्रत तुजसी । दूर करू तिसी । लगोलग ॥१६१९॥
अनुभवायाचे । सूक्ष्म ब्रह्म जर । सूक्ष्म मन तर । व्हावे लागे ॥१६२०॥
परी मन रमे । स्थूल विषयात । राहते पाहत । दिवास्वप्न ॥१६२१॥
विषय चिंतन । अविद्या ति हीच । वेढिले हिनेच । मानवांना ॥१६२२॥
आणि मने जर । चिंतिले ब्रह्मासी । सुविद्या तिजसी । बोलिताती ॥१६२३॥
मुळात कल्पना । एकचि रे असे । वृत्तिभेदे भासे । दोनरूपे ॥१६२४॥
भासे कल्पनेने । पाप आणि पुण्य । मोक्ष नि बंधन । जीवासी या ॥१६२५॥
अविद्यारूपाने । विषयचिंतन । नि ब्रह्मचिंतन । विद्यारूपे ॥१६२६॥
विषयचिंतने । जन्ममृत्यू लागे । जिवाचिया मागे । अखंडित ॥१६२७॥
म्हणोनिया मना । ब्रह्मचिंतनात । राहे तू खेळत । सर्वकाळ ॥१६२८॥
द्वैत-अद्वैताचे । तुटोनिया भान । मनाचे उन्मन । होई मग ॥१६२९॥
करोनी विवेक । नित्य अनित्याचा । त्याग विषयांचा । तोही करी ॥१६३०॥
मग ऐशा स्थिती । तुज होई प्राप्त । वृत्ती स्वरूपात । मिळताच ॥१६३१॥

स्वरूपी उदेला अहंकार राहो । तेणे सर्व आच्छादले व्योम पाहो ।
दिशा पाहता ते निशा वाढताहे । विवेके विचारे । विवंचूनि पाहे ॥१७३॥

वृत्ती स्वरूपात । मिळण्यासी आड । देह अहंकार । येत असे ॥१६३२॥
दृढ देहबुद्धी । सृष्टी सत्य मानी । कारण नयनी । दिसतसे ॥१६३३॥
दृश्यापलिकडे । सूक्ष्म तत्व असे । तेथे न विश्वासे । कदापी तो ॥१६३४॥
अहंकार राहू । येता उदयासी । स्वरूप व्योमासी । आच्छादितो ॥१६३५॥
सर्वस्थळी मग । अज्ञानांधःकार । आत्मसाक्षात्कार । नच होई ॥१६३६॥
अशुद्ध विचार । विवेकाने वारी । मन दृढ करी । स्वरूपात ॥१६३७॥
आरसा तो जर । धुळीने माखला । आणि जो पाहिला । मुखचंद्र ॥१६३८॥
प्रतिबिंब कसे । दिसावे ते भले । अति स्पष्टपणे । सांगे मज ॥१६३९॥
अहंकार झडे । अज्ञान ते उडे । स्वरूप रूपडे । स्पष्ट होई ॥१६४०॥
त्याचसाठी मना । करी तू विवेक । देहबुद्धी एक । नष्ट करी ॥१६४१॥

जया चक्षूने लक्षिता लक्षवेना । भवा भक्षिता रक्षिता रक्षवेना ।
क्षयातीत तो अक्षै मोक्ष देतो । दयादक्ष तो साक्षिने पक्ष घेतो॥ १७४॥

चर्मचक्षूनेच । जासी पहायासी । आत्मस्वरूपासी । जरी मना ॥१६४२॥
तुज ना दिसे ती । आत्मरूप प्राप्ती । अनुभवा अंती । होत असे ॥१६४३॥
ज्ञानदृष्टीनेच । पाहसील तीज । मग काय काज । संसाराचे ॥१६४४॥
संसार मिथ्याच । वाटेल साचार । स्वस्वरुपाकार । मन होता ॥१६४५॥
अक्षय्य सुख जे । सायुज्य मुक्ती ती । देतो तुजप्रती । परमात्मा ॥१६४६॥
करुनी आश्रय । मायेचा साचार । भक्तांचा ईश्वर । बनतसे ॥१६४७॥
सर्व जग जाणे । तो साक्षीरूपाने । भक्त अभिमाने । रक्षितसे ॥१६४८॥
मिळे भगवद्शक्ती । संसारविरक्ती । आणि मोक्षप्राप्ती । होत असे ॥१६४९॥

विधी निर्मिता लीहितो सर्व भाळी । परी लीहितो कोण त्याचे कपाळी ।
हरु जळितो लोक संहारकाळी । परी शेवटी शंकरा कोण जाळी ॥१७५॥

असा कोण देव । देईल रे मुक्ती । ऐक स्थिरमती । बा रे मना ॥१६५०॥
सृष्टीचे निर्माण । करी ब्रह्मदेव । लिही भवितव्य । कपाळी तो ॥१६५१॥
त्याचे भवितव्य । कोण लिहीतसे । कर्ता जो तो असे । अशाश्वत ॥१६५२॥
उत्पन्न जीवांचा । करितो संहार । तामसी शंकर । अंतकाळी ॥१६५३॥
त्याही असे नाश । कल्पांताच्या वेळी । सृष्टीच्या उदयी । पुन्हा जन्म ॥१६५४॥
जन्म स्थिती लय । देवांसीही जर । मुख्य तो ईश्वर । वेगळाच ॥१६५५॥

जगीं द्वादशादित्य हे रुद्र अक्रा । असंख्यात संख्या करी कोण शक्रा ।
जगीं देव धुंडाळिता आडळेना । जगीं मुख्य तो कोण कैसे कळेना ॥१७६॥

आदित्य ते बारा । इंद्र ते अकरा । असंख्यात इंद्रा । कोण मोजी ॥१६५६॥
अशा या देवांना । निर्मिणारा देव । कोण असे ठाव । घेई मना ॥१६५७॥
मुख्य देव कोण । असतो तो कसा । शोध घेऊ जाता । आकळेना ॥१६५८॥
देवा धुंडाळिता । मायेचा पडदा । आड येइ सदा । दृश्य जगी ॥१६५९॥

तुटेना फुटेना कदा देवराणा । चळेना ढळेना कदा दैन्यवाणा ।
कळेना कळेना कदा लोचनासी । वसेना दिसेना जगी मीपणासी ॥१७७॥

देव तो तुटेना । देव तो फुटेणा । कधी तो चळेना । ढळेनाही ॥१६६०॥
असतो तो सदा । सर्व परिपूर्ण । शब्द दैन्यवाणा । नाही तेथे ॥१६६१॥
कळे ना मनासी । दिसे ना चक्षूसी । मीपणाने त्यासी । पाहू जाता ॥१६६२॥
अहंतेने त्याची । होई ना धारणा । मुख्य देवराणा । अनुभविता ॥१६६३॥

जया मानला देव तो पूजिताहे । परी देव शोधून कोणी न पाहे ।
जगीं पाहता देव कोट्यानुकोटी । जया मानसीं भक्ती जे तेचि मोठी ॥१७८॥

हरेक मानव । देवाचे भजन । देवाचे पूजन । करीतसे ॥१६६४॥
अरे ज्या नरासी । देव आवडतो । त्याचेची करितो । पूजन तो ॥१६६५॥
कोण भजे राम । कोण भजे कृष्ण । कोण भजे विष्णू । मारुतीही ॥१६६६॥
वाहोनिया त्यासी । गंध पुष्प माळा । भाव तो मोकळा । व्यक्त करी ॥१६६७॥
परी खरा देव । कोणी ना पाहती । कोरडी ती भक्ती । जाण मना ॥१६६८॥
पाहता जगात । देव ते अनेक । भक्तीही अनेक । प्रकारीची ॥१६६९॥
परी सर्व देव । असतात एक । त्यांच्यामधे भेद । करू नको ॥१६७०॥
कोणत्याही देवा । केला नमस्कार । पोचतो अखेर । मुख्य देवा ॥१६७१॥
दश इंद्रियांनी । विषय सेविले । शेवटी पोचले । भोक्त्यालागी ॥१६७२॥
तरी मुखानेच । घ्यावा लागे घास । नाकानेच वास । हुंगावा रे ॥१६७३॥
तैसेचि रे मना । मुख्य देव कोण । त्यासी ओळखून । भजावे रे ॥१६७४॥
प्रतीक पूजने । आत्मा हृदयस्थ । करावा जागृत । बा रे मना ॥१६७५॥
सगुण निर्गुण । एकाच नण्याच्या । दोन बाजू साच्या । असती रे ॥१६७६॥

तिन्ही लोक जेथून निर्माण झाले । तया देवरायासी कोणी न बोले ।
जगी थोरला देव तो चोरलासे । गुरूवीण तो सर्वथाही न दीसे ॥१७९॥

स्वर्ग मृत्यु आणि । पाताळ हे तीन । जाहले निर्माण । ब्रह्मातून ॥१६७७॥
तैसे सर्व देव । सृष्टी जीवमय । पावली उदय । ब्रह्मातून ॥१६७८॥
परब्रह्म हेच । स्वरुप तुझेच । जाणोनिया साच । घेई मना ॥१६७९॥
मायिक देवांना । मानसी तू सत्य । परब्रह्म सत्य । मानसी ना ॥१६८०॥
मायावरणाने । ब्रह्म ते झाकले । नच तुज आले । अनुभवा ॥१६८१॥
म्हणोनिया जाई । गुरूसी शरण । अज्ञानावरण । तोडिति ते ॥१६८२॥

गुरु पाहता पाहता लक्ष कोटी । बहुसाल मंत्रावळी शक्ती मोठी ।
मनीं कामना चेटके धातमाता । जनीं वेर्थ रे तो नव्हे मुक्तिदाता ॥१८०॥

लक्षावधी देव । कोट्यावधी गुरु । कैसे आता करु । आत्महीत ॥१६८३॥
वाटत असेल । ऐसी शंका तुज । सांगतसे गूज । ऐक आता ॥१६८४॥
देवाच्या सारिखे । गुरूही अनेक । विद्या त्या अनेक । म्हणोनिया ॥१६८५॥
एक मातागुरु । एक पितागुरु । एक विद्यागुरु । पोटभरु ॥१६८६॥
कामना मनात । ठेविती अनेक । आव आणतात । सद्गुरूचा ॥१६८७॥
चेटूक करीती । कल्पित सांगती । आणि दाविताती । चमत्कार ॥१६८८॥
एक मंत्रगुरु एक यंत्रगुरु । परी मोक्षगुरु । वेगळाच ॥१६८९॥

नव्हे चेटकी चाळकु द्रव्यभोंदु । नव्हे निंदकु मत्सरु भाक्तिमंदु ।
नव्हे उन्मनु वेसनी संगबाधु । जगीं ज्ञानिया तोचि साधु अगाधु ॥१८१॥

मोक्षगुरु कोण । काय त्याची खूण । लक्ष ते देऊन । ऐके आता ॥१६९०॥
मोहन स्तंभन । किंवा उच्चाटन । वा वशीकरण । । करीना तो ॥१६९१॥
द्रव्य जो उकळी । फसवून जना । नको मानू मना । त्यास गुरु ॥१६९२॥
निंदा नि मत्सर । नाही त्या जवळी । भक्तीची टवाळी । करीना तो ॥१६९३॥
असे तो उन्मत्त । चित्त व्यसनात । नाही बा तो संत । निश्चयत्वे ॥१६९४॥
आणि ऐके मना । तयाची संगत । कोणासी बाधक । होत नाही ॥१६९६॥
आत्मज्ञानयुक्त । प्रसन्न ते चित्त । तोचि एक संत । जाण जगी ॥१६९७॥

नव्हे वाउगी वासना काम पोटी । क्रियेवीण वाचाळता तेचि मोठी ।
मुखे बोलिल्यासारखे चालताहे । मना सद्गुरु तोचि शोधुनी पाहे ॥१८२॥

बोलिल्यासारखे । नाही आचरण । परी सांगे ज्ञान । अलौकिक ॥१६९८॥
ब्रह्मज्ञान बोले । अनुभवावीण । वसनाही क्षीण । नाही ज्याची ॥१६९९॥
या नको देऊ । मना गुरुपद । तो रे मोक्षपद । देत नाही ॥१७००॥
व्यर्थ बडबड । करीना जो मना । विषयी कामना । प्रबळे ना ॥१७०१॥
जैसा बोलतसे । तैसा चालतसे । तोचि एक असे । मोक्ष गुरु ॥१७०२॥
अशाची गुरूसी । पाही तू शोधून । वैराग्यसंपन्न । असेल जो ॥१७०३॥

जनीं भक्त ज्ञानी विवेकी विरागी । कृपाळु मनस्वी क्षमावंत योगी ।
प्रभु दक्ष वित्पन्न चातुर्य जाणे । तयाचेनि योगे समाधान बाणे ॥१८३॥

ज्ञानी असूनीही । असतो जो भक्त । तोचि जाण संत । बा रे मना ॥१७०४॥
त्यासी प्राप्त झाले । जरी आत्मज्ञान । भक्ती जी सगुण । उच्छेदिना ॥१७०५॥
असते त्यापासी । संपूर्ण विरक्ती । तरीही विवेकी असतो तो ॥१७०६॥
असते स्वाधीन । तयाचे रे मन । कदापि चळण । पावेना ते ॥१७०७॥
असे याचे सुख । दुजांच्या सुखात । पाही आत्मवत । सर्व जना ॥१७०८॥
कृपेचा तो ओघ । सदा अंतरात । करी निजहित । निजेच्छेने ॥१७०९॥
असतो तो संत । मनाचा उदार । क्षमेनेच पार । पावी शिष्या ॥१७१०॥
समत्व बुद्धीने । सुख दुःख पाही । स्थितप्रज्ञ राही । योगबळे ॥१७११॥
दुजा तो प्रभूच । धरेवरी आला । उद्धरिण्याला । निजभक्त ॥१७१२॥
असोनिही मना । सामर्थ्यसंपन्न । राही सावधान । सर्वकाळ ॥१७१३॥
विद्वान असून । शिष्यप्रबोधन । करितो जाण । चातुर्याने ॥१७१४॥
प्रसन्न दर्शने । समाधान भाणे । अरे पूर्णपणे । शिष्याअंगी ॥१७१५॥

नव्हे तेचि जाले नसे तें चि आले । कळो लागले सज्जनाचेनि बोले ।
अनिर्वाच्य ते वाच्य वाचे वदावे । मना संत आनंत शोधीत जावे ॥१८४॥

ब्रह्म ते अव्यक्त । अज नि शाश्वत । स्वयंभू अनंत । निराकार ॥१७१६॥
मायेचेनि मिसे । विश्वरूप भासे । सत्य वाटतसे । अज्ञानाने ॥१७१७॥
सद्गुरु संगती । नासते अज्ञान । स्वस्वरूपज्ञान । कळो येई ॥१७१८॥
योग्य ते साधन । सद्गुरुसंगती । आणि चालविती । अती प्रेमे ॥१७१९॥
तुजसी शब्दाने । सांगितल्यावीण । काहीच कळेना । म्हणूनी रे ॥१७२०॥
ब्रह्म अनिर्वाच्य । असोनीही मना । तुज समजण्या । वर्णिती ते ॥१७२१॥
तुझे समाधान । देती वाढवून । करावे साधन । म्हणोनिया ॥१७२२॥
परमात्मवस्तूचा । शोध करी मना । सांडूनी कल्पना । नाना परी ॥१७२३॥

लपावे अति आदरे रामरूपी । भयातीत निश्चित ये स्वस्वरूपी ।
कदा ते जनी पाहता ही दिसेना । सदा ऐक्य ते भिन्नभावे वसेना ॥१८५॥

भयाच्या अतीत । असते शाश्वत । त्य़ा आत्मरूपात । रंगावे रे ॥१७२४॥
रंगताच मना । आत्मस्वरूपात । जीवशिवभेद । मावळेल ॥१७२५॥
मग भयातीत । होशील सहज । आणि मुक्तिराज । भोगशील ॥१७२६॥
जन्ममरणाचे । फेरे किती घ्यावे । किती ते भोगावे । सुखदुःख ॥१७२७॥
दुखविरहित । सुख नसे प्राप्त । पूर्णसुख प्राप्त । आत्मरूपी ॥१७२८॥
निजानंदाचा तू । अधिकारी होई । गुरु तुज देई । ज्ञानदृष्टी ॥१७२९॥
चर्मचक्षूने ते । तुज दिसे कैसे । म्हणूनी विश्वासे । गुरुवचनी ॥१७३०॥
स्वस्वरूपात । रमती ते संत । सदा आत्मतृप्त । असताती ॥१७३१॥
जनात असून । जनात नसती । दूरच राहती । जनातून ॥१७३२॥
मना ऐक्यभावे । वसती ते सदा । भिन्नभावे कदा । राहती ना ॥१७३३॥

सदा सर्वदा राम संनीध आहे । मना सज्जना सत्य शोधूनि पाहे ।
अखंडीत भेटी रघुराज योगु । मना सांडी रे मीपणाचा वियोगु ॥१८६॥

ऐक्यभाव हाच । ब्रह्माचा स्वभाव । घेई त्याचा ठाव । निजबळे ॥१७३४॥
आत्माराम तर । आत नि बाहेर । जवळ नि दूर । सर्वांठायी ॥१७३५॥
म्हणोनिया शोध । निजांतरी त्यास । आणिक सायास । करू नको ॥१७३६॥
आत्माराम जर । येई अनुभवे । सर्व विश्व भावे । ब्रह्मरूप ॥१७३६॥
तोचि एक असे । देवांचाही देव । येथे तू अभाव । धरू नको ॥१७३७॥
भेट होता त्याची । तटातूट नाही । संगतीत राही । सर्वकाळ ॥१७३८॥
देहबुद्धी एक । आहे अडसर । बाजूस तू सार । विवेकाने ॥१७३९॥

भुते पिंड ब्रह्मांड हे ऐक्य आहे । परी सर्वही स्वस्वरूपी न साहे ।
मना भासले सर्व काही पहावे । परी संग सोडूनि सूखी रहावे ॥१८७॥

देहात राहूनी । देहबुद्धी नाही । अवस्था कशी ही । प्राप्त होई ॥१७४०॥
कोणत्या उपाये । देहबुद्धी गळे । स्वस्वरूपी मिळे । सुखरूप ॥१७४१॥
ब्रह्मांड ते असे । पंचभूतात्मक । देहही निःशंक । त्य़ा पाचाचा ॥१७४२॥
परि आत्मरूप । असते वेगळे । देहभाव गळे । तेव्हा कळे ॥१७४३॥
दृश्यात राहता । दृश्य अनुभवे । येणार स्वभावे । बा रे मना ॥१७४४॥
परि सृष्टी नाही । आहे एक भास । समजावी मनास । सर्वकाळ ॥१७४५॥
जनात रहावे । होऊनी निःसंग । देहबुद्धी मग । दूर होई ॥१७४६॥
मालकाच्या घरी । दासी काम करी । असते ती तरी । अलिप्तच ॥१७४७॥
यातील आपुले । नसे काही एक । असते ठऊक । तिजलागी ॥१७४८॥
ममत्व भवना । तिच्याठायी नाही । म्हणोनिया राही । अलिप्त ती ॥१७४९॥
देहाठायी नको । ममत्वभावना । निःसंग तू मना । होशील रे ॥१७५०॥

देहेभान हे ज्ञानशास्त्रे खुडावे । विदेहीपणे भक्तिमार्गेचि जावे ।
विरक्तिबळे निंद्य सर्वै त्यजावे । परि संग सोडूनि सूखी रहावे ॥१८८॥

ज्ञानाने आपुले । स्वरूप तू जाणी । नि विदेहीपणी । रहावे रे ॥१७५१॥
अहं ब्रह्मास्मि हे । आत्मज्ञान कळे । आणि ते निवळे । देहभान ॥१७५२॥
ज्ञानशस्त्रानेच । देहभान नष्ट । भक्तिमार्गे स्पष्ट । विदेहावस्था ॥१७५३॥
म्हणोनिया मना । भक्तिमार्गे जाई । विलीन तू होई । स्वरूपात ॥१७५४॥
स्वरूपाचे ज्ञान । तुज झाले जरी । वैराग्याने तरी । रहावे रे ॥१७५५॥
ज्ञानाभिमानाने । वागशील स्वैर । निंद्य कर्म जर । करू जासी ॥१७५६॥
देहबुद्धीलिप्त । ते रे कैसे ज्ञान । दंभाचार पूर्ण । बा रे मना ॥१७५७॥
स्वरूपी आसक्त । विषयी विरक्त । तरीच तू भाक्त । होसी मना ॥१७५८॥
वाढते ज्यामुळे । मना देहबुद्धी । अवघ्या त्या उपाधी । दूर ठेवी ॥१७५९॥
अलिप्तपणाने । राहूनिया मना । रे कालक्रमणा । सुखे करी ॥१७६०॥

मही निर्मिली देव तो ओळखावा । जया पाहता मोक्ष तात्काळ जीवा ।
तया निर्गुणालागी गूणीं पहावे । परी संग सोडूनि सूखी रहावे ॥१८९॥

जयाने निर्मिली । असे सर्व सृष्टी । त्याचीच तू भेटी । घ्यावी मना ॥१७६१॥
दृश्याच तो पक्ष । आटूनिया मोक्ष । मिळेल ही साक्ष । देत असे ॥१७६२॥
सर्वांठायी असे । देव तो निर्गुण । भजावे सगुण । कशासाठी ॥१७६३॥
सगुणींही मना । निर्गुण असते । तेचि रे व्यापते । सर्व काही ॥१७६४॥
मग सगुण ते । कशासी टाकावे । तेही तू भजावे । अत्यादरे ॥१७६५॥
ऐक्यपणाचा तू । घेई अनुभव । अनन्य होऊन । आत्मरूपी ॥१७६६॥
परी कोणतीच । नको रे आसक्ती । निष्काम तू भक्ती । करावी रे ॥१७६७॥

नव्हे कार्यकर्ता नव्हे सृष्टिभार्ता । परेहूनि पर्ता न लिंपे विवर्ता ।
तया निर्विकल्पासी कल्पित जावे । परी संग सोडूनि सूखी रहावे ॥१९०॥

सगुण भजावे । निर्गुण जाणावे । आणि ओळखावे । अभिन्नत्व ॥१७६८॥
सृष्टीकर्ता ब्रह्मा । देव नव्हे रे तो । पालन कर्ता तो । विष्णू नव्हे ॥१७६९॥
संहार कर्ता तो । मानावा शंकर । हेचि असे घोर । अज्ञानत्व ॥१७७०॥
कोणत्याही गुणे । नाही रे तो लिप्त । सर्वथा अलिप्त । परमात्मा ॥१७७१॥
वाणीही जयाचे । स्वरूप वर्णिना । तो रे देवराणा । वेगळाच ॥१७७२॥
वाचा त्या वर्णिना । माया त्या स्पर्शेना । कल्पिता कल्पना । थिटी पडे ॥१७७३॥
असे निर्विकल्प । परमात्मरूप । जाणोनी सुखरूप । होई मना ॥१७७४॥

देहेबुद्धीचा निश्चयो ज्या टळेना । तया ज्ञान कल्पांत काळी कळेना ।
परब्रह्म ते मीपणे आकळेना । मनीं शून्य अज्ञान हे मावळेना ॥१९१॥

परी देह मीच । भ्रम झाला हाच । परब्रह्म साच । असोनिया ॥१७७५॥
अविद्येचे वारे । मायेचे भोवरे । त्यात गरगरे । भ्रांतीस्तव ॥१७७६॥
तयालागी ज्ञान । कल्पांती होईना । ब्रह्म आकळेना । कदापीही ॥१७७७॥
मीपणे ते ब्रह्म । आकळेना कधी । अज्ञान ते बांधी । तुजलागी ॥१७७८॥
मीपणे अज्ञान । वाढतच जाइ । ज्ञानसूर्य तोही । ग्रासतसे ॥१७७९॥
म्हणोनी मीपणा । टाकोनिया मना । ब्रह्म अनुमाना । आणावे रे ॥१७८०॥

मना ना कळे नाढळे रूप त्याचे । दुजेवीण ते ध्यान सर्वोत्तमाचे ।
तया खूण ते हीन दृष्टांत पाहे । तेथे संग निःसंग दोनी न साहे ॥१९२॥

द्वैतपणाने रे । पाहू जाता त्यासी । परब्रह्म तूसी । आकळेना ॥१७८१॥
तयाचे स्वरूप । कळेना मनासी । रूपही डोळ्यांसी । दिसेना रे ॥१७८२॥
परब्रह्म नाही । इंद्रियगोचर । देहबुद्धी सार । दूर मना ॥१७८३॥
दुजेपणावीण । भजसील त्यासी । येई अनुभवासी । तेचि तुज ॥१७८४॥
तयाचे वर्णन । जावे करायासी । दृष्टांत द्यायासी । सापडेना ॥१७८५॥
सर्वही दृष्टांत । पडतात फिके । परमात्मवस्तूते । वर्णिता रे ॥१७८६॥
परब्रह्म एक । सर्वत्र संचले । तया न साहिले । द्वैतपण ॥१७८७॥
परमात्मवस्तूचा । कोणाशी संयोग । कोणाशी वियोग । अज्ञान हे ॥१७८८॥
कल्पना या मना । असती सापेक्ष । कल्पनेचा पक्ष । दूर सांडी ॥१७८९॥
अद्वैतभावाने । करूनिया ध्यान । मने सार मन । दूरवरी ॥१७९०॥

नव्हे जाणता नेणता देवराणा । न ये वर्णिता वेदशास्त्रां पुराणां ।
नव्हे दृश्य अदृश्य साक्षी तयाचा । श्रुती नेणती नेणाती अंत त्याचा ॥१९३॥

परब्रह्मरूपी । जाणीवही नाही । नेणीवही नाही । बा रे मना ॥१७९१॥
नेति नेति इति । वेद ते बोलती । शास्त्रे पुराणे ती । अपुरीच ॥१७९२॥
वर्णावया त्यासी । सर्वही थकले । शब्दांनी धरिले । मौन बापा ॥१७९३॥
पलिकडे रे ते । दृश्य अदृश्याच्या । मग साक्षी त्याचा । कोण असे ॥१७९४॥
वेदांसीही त्याचा । लागेना रे अंत । असे ते अनंत । अवर्ण्य रे ॥१७९५॥

वसे हृदयी देव तो कोण कैसा । पुसे आदरे साधकु प्रश्न ऐसा ।
देहे टाकिता देव कोठे रहातो । परि मागुता ठाव कोठे पहातो ॥१९४॥

ते रे सांत नाही । अनंतही नाही । दृश्यादृश्य नाही । परब्रह्म ॥१७९६॥
ते रे परब्रह्म । नाही स्थूल सूक्ष्म । आपलेही रूप । तेचि असे ॥१७९७॥
हृदयी वसतो । देव रे कसा तो । प्रश्न हा पडतो । साधकासी ॥१७९८॥
परब्रह्म रूप । असते अनंत । देहासी तो अंत । निश्चयत्वे ॥१७९९॥
देहातच होती । आधी त्याची वस्ती । मग देहाअंती । जातो कोठे ॥१८००॥
देहाच्या आधारे । देव जो राहतो । देह सांडिता तो । कोठे जाई ॥१८०१॥
पुन्हा देहाधारे । कसा घेइ जन्म । अशी शंका येई । मनामधे ॥१८०२॥

वसे हृदयी देव तो जाण ऐसा । नभाचे परी व्यापकु जाण तैसा ।
सदा संचला येत ना जात काही । तयावीण कोठे रिता ठावा नाही ॥१९५॥

हृदयी वास्तव्य । करणारा देव । मर्यादेचा भाव । त्यासी नाही ॥१८०३॥
गगनाप्रमाणे । व्यापक तो जाण । उरला व्यापून । अंतर्बाह्य ॥१८०४॥
परब्रह्म रूप । सर्वत्र संचले । ते रे ना जन्मले । निमलेही ॥१८०५॥
मडके ते केले । किंवा ते फोडिले । आकाश राहिले । जैसे तैसे ॥१८०६॥
सागरी तरंग । उठले रे मना । तेथे काय जन्मा । आले सांग ॥१८०७॥
किंवा लाटेचा त्या । होताची रे अंत । तेथे काय मृत्य । झाले असे ॥१८०८॥
आदिअंती एक । जलची राहिले । तेथे काही आले । गेलेही ना ॥१८०९॥
देह ते जन्मले । राहिले नि गेले । देवा ना घडले । जाणे येणे ॥१८१०॥
परब्रह्मरूप । सर्वत्र संचले । सर्वांसी व्यापिले । पूर्णपणे ॥१८११॥
रीता ठाव नाही । तयाविण कोठे । सर्वत्र गोमटे । तेचि एक ॥१८१२॥

नभीं वावरे जो अणूरेणु काही । रिता ठाव या राघवेवीण नाही ।
तया पाहता पाहता तेचि आले । तेथे लक्ष आलक्ष सर्वै बुडाले ॥१९६॥

सूक्ष्म अणू व्यापे । जेवढी रे जागा । तेवढीही जागा । रीती नाही ॥१८१३॥
विश्वी घनदाट । भरोनी राहिले । त्यानेच व्यापिले । सर्व काही ॥१८१४॥
तेचि रूप असे । आपुल्याही देही । त्याचाच तू घेई । शोध मना ॥१८१५॥
भजता ते रूप । होसील तद्रूप । द्वैत आपोआप । मावळेल ॥१८१६॥
भजता तयासी । मनाचाच अंत । होईल निश्चित । सांगतसे ॥१८१७॥
ज्या मनाने तुज भास भासवले । विश्व दाखवले । सत्यत्वाने ॥१८१८॥
तेचि मन मग । स्वरूपी रमेल । भ्रम तो करील । तोंड काळे ॥१८१९॥
ज्ञाता ज्ञान ज्ञेय । त्रिपुटीचा लय । मग तुज काय । जन्ममृत्यू ॥१८२०॥

नभासारिखे रूप या राघवाचे । मनीं चिंतिता मूळ तूटे भवाचे ।
तया पाहता देहबुद्धी उरेना । सदा सर्वदा आर्त पोटी पुरेना ॥१९७॥

आकाशा सारिखे । रूप राघवाचे । चिंतन तयाचे । करताच ॥१८२१॥
भवाचे ते मूळ । जाईल तुटोन । रमी तू म्हणोन । स्वरूपात ॥१८२२॥
प्रचीती तयाची । येताच रे मना । जराहि उरेना । देहभाव ॥१८२३॥
येता अनुभवा । मना आत्मसुख । इतर ते सुख । तुच्छ वाटे ॥१८२४॥
सुखी रमण्याचा । स्वभाव मनाचा । आहे तुज त्याचा । परिचय ॥१८२५॥
आत्मसुख श्रेष्ठ । अनंतपटीने । म्हणोनी भोगणे । संपेनाच ॥१८२६॥

नभे व्यापिले सर्व सृष्टीस आहे । रघूनायेका ऊपमा ते न साहे ।
दुजेवीण जो तोचि तो हा स्वभावे । तया व्यापकु व्यर्थ कैसे म्हणावे ॥१९८॥

नभाने व्यापिले । सर्वही सृष्टीस । परी हिणकस । दृष्टांत हा ॥१८२७॥
असे नभाहून । परब्रह्म भिन्न । नभा असे जन्म । तमोगुणी ॥१८२८॥
शोक आणि मोह । क्रोध आणि काम । अज्ञान नि भव । शून्यत्वही ॥१८२९॥
सप्तगुणी युक्त । आकाश हे लिप्त । उपमेरहित । परब्रह्म ॥१८३०॥
रामावीण काही । अरे येथे नाही । व्याप्य व्यापकही । भाषा खोटी ॥१८३१॥

अती जीर्ण विस्तीर्ण ते रूप आहे । तेथे तर्क संपर्क तोही न साहे ।
अती गूढ ते दृढ तात्काळ सोपे । दुजेवीण जे खूण स्वामीप्रतापे ॥१९९॥

परब्रह्मरूप । आहे सनातन । आणि ते विस्तीर्ण । सांगितले ॥१८३२॥
तर्काची संगत । धरोनिया त्यासी । जासी पहायासी । सापडेना ॥१८३२॥
असे तर्कातीत । पार ना लागत । होईना ते ज्ञात । अहंभावे ॥१८३३॥
तयाचे स्वरूप । असते रे गूढ । धारणा ती दृढ । होईना बा ॥१८३४॥
म्हणोनी संतांसी । जाऊनी शरण । तयांचे चरण । दृढ धरी ॥१८३५॥
दाखवून देती । तयाचे रे वर्म । मार्ग तो सुगम । करिताती ॥१८३६॥
तयांची ती कृपा । प्राप्त करी बापा । मार्ग हाचि सोपा । कैवल्याचा ॥१८३७॥
त्यांचिया वाचून । नाही अधिकार । आत्मरूप थोर । दविण्याचा ॥१८३८॥

कळे आकळे रूप ते ज्ञान होता । तेथे आटली सर्वसाक्षी अवस्था ।
मना उन्मनी शब्द कुंठित आहे । तो गे तोचि तो राम सर्वत्र पाहे ॥२००॥

सद्गुरुकृपेने । ज्ञान होता तुज । आकळे सहज । ब्रह्मरूप ॥१८३९॥
आत्मस्वरूपात । मन होता लीन । तुझे द्रष्टेपण । त्येही संपे ॥१८४०॥
संकल्प विकल्प । द्वैताचा हा खेळ । मना मावळेल । आत्मरूपी ॥१८४१॥
मनाचे उन्मन । होईल रे मग । आत्मरूप भोग । सर्वकाळ ॥१८४२॥
करावया जासी । तयाचे वर्णन । शब्द धरि मौन । निश्चयत्वे ॥१८४३॥
वर्णवया त्यासी । यावे लागे द्वैती । मन ते स्वरूपी । मावळले ॥१८४४॥
ऐशा या स्थितीचा । घेई अनुभव । पाही आत्मदेव । सर्वत्र तू ॥१८४५॥
राघवाचा पंथ । सांगितला तुज । केले हितगुज । तुजपाशी ॥१८४६॥
वाटचाल कशी । करावी तू हेही । स्पष्टपणे पाही । कथिले रे ॥१८४७॥
याच मार्गाचा तू । होवोनिया पांथ । क्रमी रामपंथ । निश्चयाने ॥१८४८॥

कदा वोळखीमाजी दूजे दिसेना । मनी मानसी द्वैत काही वसेना ।
बहुता दिसां आपुली भेटी जाली । विदेहीपणे सर्व काया निवाली ॥२०१॥

रामा व्यतिरिक्त । तुजसी कोठेही । दिसेना काहीही । बा रे मना ॥१८५०॥
आत्मसाक्षात्कारी । साक्षित्व संपले । मनाचे जाहले । उन्मन रे ॥१८५१॥
मायेचा पडदा । विरोनिया गेला । भेटी झाली जिवा । आणि शिवा ॥१८५२॥
अनंत जन्मांचे । चुकले निधान । तेचि साधनेने । प्राप्त झाले ॥१८५३॥
सद्गुरुकृपेचे । सामर्थ्य अगाध । भेटला साक्षात । आत्माराम ॥१८५४॥
देहभावासीही । पडला विसर । आनंदासी भर । आला आला ॥१८५५॥
झाले समाधान । जन्म झाला धन्य । झाले आत्मज्ञान । म्हणोनिया ॥१८५६॥

मना गूज रे तूज हे प्राप्त जाले । परी अंतरी पाहिजे यत्न केले ।
सदा श्रवणे पाविजे निश्चयासी । धरी सज्जनसंगती धन्य होसी ॥२०२॥

तेच समाधान । सतत टिकण्या । प्रयत्न तू मना । करावेस ॥१८५७॥
जाहले ते ज्ञान । म्हणोन साधन । मना तू सोडून । देऊ नको ॥१८५८॥
बद्धाचा मुमुक्षु । साधनेने झाला । आणि सिद्ध झाला । साधनेने ॥१८५९॥
सिद्ध अवस्थाही । रहण्या सहज । । यत्न मना तुज । करणे रे ॥१८६०॥
पोट ते भरले । जेवण सोडले । ऐसे ना घडले । कधी बापा ॥१८६१॥
सतत श्रवण । सतत मनन । सतत चिंतन । करावे रे ॥१८६२॥
घेतली जरी ही । एकदा प्रचीती । रहावे त्या स्थिती । सर्वकाळ ॥१८६३॥
ज्ञातेपणाचाही । सोडी अभिमान । संगत सज्जन । धरोनिया ॥१८६४॥

मना सर्वहि संग सोडोनि द्यावा । अति आदरे सज्जनाचा धरावा ।
जयाचेनि संगे महा दुःख भंगे । जनीं साधनेवीण सन्मार्ग लागे ॥२०३॥

देहाची संगती । विषयांची प्राप्ती । होई तुजप्रती । बा रे मना ॥१८६५॥
देहप्रपंचाचा । सोडावा तो संग । अरे आत्मरंग । भोगण्यास ॥१८६६॥
सर्वही तो संग । सोडोनिया द्यावा । परी तो धरावा । सज्जनांचा ॥१८६७॥
जन्ममरणाचे । महादुःख नष्ट । संत संगतीत । होत असे ॥१८६८॥
सज्जन संगती । गेले तरोनिया । पशू पक्षी स्त्रिया । आणि पापी ॥१८६९॥
काय वर्णावी ती । सत्संग महती । तेच सोडविती । भवातून ॥१८७०॥
सहज बोलणे । हित उपदेश । अज्ञानाचा पाश । तुटतसे ॥१८७१॥
संत संगतीने । मार्ग तो सुगम । हेचि असे वर्म । सत्संगाचे ॥१८७२॥
म्हणोनी सत्संग । सर्वदा धरावा । अभ्यास करावा । सर्वकाळ ॥१८७३॥

मना सांग हा सर्व संगास तोडी । मना संग हा मोक्ष तात्काळ जोडी ।
मना संग साधका शीघ्र सोडी । मना संग द्वैत निःशेष मोडी ॥२०४॥

सज्जनसंगती । क्षीण त्या वासना । सहजचि मना । होत जाती ॥१८७४॥
पौर्णिमेनंतर । चंद्र होई क्षीण । अवसेच्या दिनी । अदृश्य तो ॥१८७५॥
तैशाच वासना । पावतात लोप । मना आपोआप । सत्संगती ॥१८७६॥
संतांच्या संगती । मोक्षाची रे प्राप्ती । सोडविती अंती । भवातून ॥१८७७॥
बंधनांचे पाश । गळून पडती । मग मोक्षस्थिती । सहजची ॥१८७८॥
सजज्नसंगती । बाणते विरक्ती । आत्मरूप प्राप्ती । होई तुज ॥१७७९॥
अनंत जन्मांचे । ठेवणे चुकले । प्राप्त ते जाहले । साधकासी ॥१८८०॥
निःशेष मोडला । द्वैताचा रे बोध । अद्वैताचा बोध । दृढ झाला ॥१८८१॥

मनाची शते ऐकता दोष जाती । मतीमंद ते साधनायोग्य होती ।
चढे ज्ञान वैराग्य सामर्थ्य अंगी । म्हणे दास विश्वासता मुक्ति भोगी ॥ २०५॥

बंध मोक्षालागी । कारण हे मन । तयासी म्हणोन । उपदेश ॥१८८२॥
मना सांगितला । तुजसी हा बोध । मनाशी संवाद । साधी आता ॥१८८३॥
आचार साधन । भक्ती आणि ज्ञान । मार्ग समजून । सांगितले ॥१८८४॥
से ते चालावे । कसे ते बोलावे । कसे ते वागावे । जीवनात ॥१८८५॥
सर्वकाही तुज । सांगितले स्पष्ट । विवेकाने इष्ट । मार्ग धरी ॥१८८६॥
करिता श्रवण । सतत रे मना । दोष जे ते नाना । लुप्त होती ॥१८८७॥
मतीमंद होती । साधनेसी योग्य । येई त्यांचे भाग्य । उदयाला ॥१८८८॥
चढते वाढते । फळ ते लाभेल । जो जो रे वाचेल । मनोबोध ॥१८८९॥
साधनेने वाढे । प्रेमाचा अंकुर । फोफावेल तरु । भक्तिमार्गे ॥१८९०॥
विषयी वैराग्य । होईल उत्पन्न । तुज आत्मज्ञान । प्राप्त होई ॥१८९१॥
ऐसे हे सामर्थ्य । तुजसी रे प्राप्त । मायेने तू लिप्त । नच होसी ॥१८९२॥
दास म्हणताती । जे जे विश्वासती । तयांसी रे मुक्ती । प्राप्त होई ॥१८९३॥

मनोबोध कूपी खोलून पाहिली । तेव्हा हाती आली । नाना रत्ने ॥१॥
त्यांच्या त्या तेजाने । भुलोनिया गेले । म्हणोनिया केले । धाडस हे ॥२॥
लागला जो अर्थ । या मनोबोधाचा । तोच सांगण्याचा । मोह केला ॥३॥
नाना ग्रंथांचाही । घेतला आधार । ऋण त्यांचे फार । मजवर ॥४॥
नाही अनुभव । नाही आत्मज्ञान । तरी निवेदन । केले असे ॥५॥
अपराध क्षमा । करावा संतांनी । एक विनवणी । असे पायी ॥६॥
मनोबोधरूपि अभंगसुमने । वाहिली प्रेमाने । दासपायी ॥७॥
अभंग पुष्प हे । घ्यावे हो मानून । न्यावे उद्धरून । मजलागी ॥८॥
शके एकोणीस । अकरा माझारी । दासनवमी आली । त्याच दिनी ॥९॥
झाला असे पूर्ण । अर्थ अनुवाद । गुरु कृपावंत । म्हणोनिया ॥१०॥
सद्गुरुकृपेने । मना जे भावले । तेच येथे केले । निवेदन ॥११॥
मम शिरावरी । ठेविला हो हात । गुरु कृपवंत । पांवसीचा ॥१२॥
स्वरूपानंद माझे । गुरुमहाराज । त्यांनीच हो मज । वदविले ॥१३॥
परी दोष जे जे । त्यासी मी कारण । राहिले जे न्यून । क्षमावे ते ॥१४॥
नंदकांता म्हणे । द्यावा मज ठाव । स्वामीपदी भाव । नित्य राहो ॥१५॥
आता मज काही । उणे जगी नाही । रंगो निजरंगी । मन माझे ॥१६॥
आहे माझी स्वामी । ऐसी हे मनीषा । तोडी भवपाशा । झडकरी ॥१७॥
ऐसा कृपाहस्त । राहो सदोदित । हाच एक हेत । पूर्ण करी ॥१८॥
नंदकांतेचे ह्या । शिर पायावरी । स्वामी तूच तारी । मायबापा ॥१९॥

उदास वृत्तीने । रहावे देहात । सुख नि दुःखात । स्थिर राही ॥१८६६॥
जल ते एकच । कारल्यात कडू । उसात ते गोड । असते रे ॥१८६७॥

*************