श्रीगणेशाय नमः ॥
शोधितां त्रिभुवन समग्र । जें जें दिसे तें मायाविकार ।
तितुकियासी भय असे साचार । नाशवंत म्हणोनियां ॥१॥
भोग बहुत भोगितां । तेथें रोगाचें भय तत्त्वतां ।
सौख्य बहुवस वाढतां । दुःख सवेंचि उद्‌भवे ॥२॥
बहुसाल सांचितां धन । राज-चोरभय त्यालागून ।
विद्या होतां परिपूर्ण । वादक येऊन छळती हो ॥३॥
तपासी विघ्न करी शचीनाथ । रुपवंता योषिता छळित ।
मित्रत्व जाहलें बहु तेथ । भय होत अर्थसंबंधें ॥४॥
ज्ञान जों संपूर्ण होय । तेथें अभिमानाचें भय ।
सकळांमाजी निर्भय । हरीचे पाय असती ॥५॥
यालागीं अच्युतचरणउपासन । निर्भय असे परिपूर्ण ।
जें सकळ दुःखदरिद्रभंजन । निर्वाणपददायक ॥६॥
अठ्ठाविसाव्या अध्यायीं कथा सुबुद्ध । उखेनें वरिला अनिरुद्ध ।
वोहरें घेऊनि गोविंद । द्वारकेसी पावला ॥७॥
आधि व्याधि दुःख दरिद्र । दूर करणार यादवेंद्र ।
त्याचें भजनीं जे तत्पर । त्यांसी साचार नुपेक्षी तो ॥८॥
कालयवनाच्या राज्याभीतरी । हरिचरणोद्‌भव गंगेच्या तीरीं ।
कपिलानाम नगरीं । अवनीवरी विख्यात ॥९॥
तेथें सुदामदेव ब्राह्मण । अत्यंन्त दरिद्री अकिंचन ।
ज्याचे मुष्टिभर कण । संग्रह नाहीं सर्वथा ॥१०॥
नित्य करूनि कोरान्न । मेळवूनि आणी कण ।
त्यांमाजी अतिथिपूजा पंचग्रासकरून । यथान्याय करीतसे ॥११॥
ब्रह्मचारी यतीश्वर । उपवासी किंवा निराहार ।
नित्य दोनप्रहरां घेऊनि समाचार । सुदामा विप्र भोजन करी ॥१२॥
दुसरिया दिवसालागून । न उरे मुष्टीभर अन्न ।
बाळे पीडती क्षुधेकरून । न उरे अन्न तयांसी ॥१३॥
सुदामदेवाची गृहिणी । परम पतिव्रताशिरोमणी ।
सदा सादर पतिभजनीं । शुचिष्मंत सर्वदा ॥१४॥
उभयतांचें एक चित्त । गृहस्थाश्रमीं वर्तत ।
दोघांचे अंतरी दया बहुत । सदा हेत धर्मावरी ॥१५॥
ऐसी जे स्त्री धर्मानुकूल । तेचि पतिव्रता सती निर्मळ ।
त्या घरी राहे घननीळ । लक्ष्मीसहित सर्वदा ॥१६॥
भ्रताराचे भाग्य देखती । लटकीच प्रीति वरिवरी दाविती ।
ज्या ओढाळी अत्यंत करिती । भ्रताराशी वंचनार्थ ॥१७॥
एक तोंडाळ अत्यंत । एक खट्याळ मलिन बहुत ।
भ्रतार देखता क्षोभे मनांत । तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥१८ ॥
अखंड जे क्रोधमुखी। दुर्भगा दुःशीला एकी ।
घरी सर्व असोनि जे दैन्य भाकी । तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥१९॥
दर्पण घेऊनि हातीं । सदा दांत दाढा सोलिती।
पतिआधीं ज्या अन्न भक्षिती । त्यांचा त्याग अवश्य कीजे ॥२० ॥
करिती पतिची निंदा । परघरी ज्या वसती सदा ।
ज्यांच्या बोलासी नाही मर्यादा । त्यांचा त्याग अवश्य कीजे ॥२१॥
जार - जारिणींची संगती धरी । मना आवडे तेथें निद्रा करी ।
एकली ग्रामा चाले दुराचारी । तिचा त्याग अव कीजे ॥२२॥
चीरें आणि अलंकार । घेऊनि वेळोवेळां करी शृंगार ।
उदकी रूप पाहे वारंवार । तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥२३॥
भलत्याशी एकान्तगोष्टी । जार न्याहाळी सदा दृष्टीं ।
सुख मानी पति होता कष्टी । तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥२४॥
सदा उघडे पयोधर । सवेंचि हांसे झांकी पदर ।
निरिया सरसावी वारंवार । तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥२५॥
दुष्ट स्त्रियेसीं करणें संसार । अज्ञान गुरु आणि मूर्ख पुत्र ।
यजमान कृपण कपटी मित्र । सुख अणुमात्र नसे तेथें ॥२६॥
धनी निर्धन षंढ भ्रतार । वक्ता तामसी श्रोता पामर ।
अंध सांगाती पंथ दूर । सुख अणुमात्र नसे तेथें ॥२७॥
राजा कोपिष्ठ अविचारी प्रधान । भांडारी तस्कर मोडकें सदन ।
शिष्य अभाविक गुरु मलिन । मग दुःख न्यून काय तेथें ॥२८॥
पैशुन्यवादियाचा विश्वास । पोहणाराविण धरी त्याची कांस ।
रोगिष्ट वैद्याचे औषधास । न ये यश कल्पांती ॥२९॥
खोटे नाणें मोडकें शस्त्र । अबद्ध पुस्तक अशुचि दानपत्र ।
पढला तरी समयीं नाठवे शास्त्र । त्यासी यश न ये कल्पांतीं ॥३०॥
असो सुदामदेवाची गृहिणी । परम पवित्र सर्वगुणी ।
दरिद्री पति निशिदिनीं। आज्ञा नुल्लंघी तयाची ॥३१॥
आधींच दरिद्रें पीडिलीं सबळ । त्यावरी पडिला दुष्काळ ।
सत्त्व टाकिती भाग्यवंत सकळ । चोर पुष्कळ सूटले ॥३२॥
लोक देशधडी जाहले । दुष्काळें राष्ट्र वोस पडिलें ।
सदनें टाकूनि लोक गेले । मार्ग न चले कोठेंही ॥३३॥
वोस पडिल्या आळ्या सकळिक । भरले आळीस जाती लोक ।
आपुली झोंपडी सोडूनि देख । सुदामाही चालिला ॥३४॥
तंव दरिद्रियासी ठाव तत्त्वतां । कोणीच न देती सर्वथा ।
जेथें जेथें घरपांग पाहतां । बाहेरी घालिती पिटोनी ॥३५॥
एकाचिया अंगणांत । राहिला स्त्रीपुत्रांसमवेत ।
अपत्यें अन्नाविण पीडती बहुत । कोरान्न न मिळे कोठेंही ॥३६॥
जरी तृणबीज मिळे किंचित । वैश्वदेवऔपासन करीत ।
त्याहीमाजी आला अतिथ । त्यासही देत विभाग पैं ॥३७॥
लेंकरें सुंदर सगुण । कृश जाहलीं दिसती दीन ।
डोळां उरलासे प्राण । पतिव्रतेचा तेधवां ॥३८॥
म्हणे मज जरी असतें माहेर । तरी लेंकरें धाडितें सत्वर ।
पतीसी म्हणे तुमचा मित्र । द्वारकाधीश असे कीं ॥३९॥
सुदामा म्हणे बाळपणीं । परम प्रीति करी चक्रपाणी ।
कृतान्तभगिनीतीरीं जाऊनी । गोरक्षण करीतसे ॥४०॥
त्याहीवरी गुरुगृहीं विद्याभ्यास । मी आणि राम हृषीकेश ।
लीलावतारी जगन्निवास । कर्तव्य अद्भुत तयाचें ॥४१॥
गुरुपुत्र मृत्यु पावला । कमलपत्राक्षें ते वेळां ।
तात्काळ माघारा आणिला । यमलोकासी जाऊनियां ॥४२॥
गृहींहूनि न जावा वैकुंठराणा । म्हणोनि सांदीपनें तत्क्षणा ।
मागितली गुरुदक्षिणा । न मिळे कोणा सर्वथा ॥४३॥
मृत्यू पावला दिवस बहुत । तो आणिला गुरुसुत ।
आज्ञा घेतां रमानाथ । गुरु सद्गद जाहला ॥४४॥
अवंतीनगरी होता सांदीपन । तेथें कृष्णपदांकतीर्थाभिधान ।
अद्यापि असे सकळ जन । करितां स्नान मुक्त होती ॥४५॥
त्या तीर्थासमीप उत्तम । अद्यापि आहे गुरूचा आश्रम ।
तेथें श्रीकृष्णमूर्ति सप्रेम । सांदीपनें स्थापिली ॥४६ ॥
तैंचा मित्र माझा जगज्जीवन । तो पतिव्रता बोले वचन ।
स्वामी अवश्य घ्यावें दर्शन । द्वारकेसी जाऊनियां ॥४७॥
विप्र म्हणे रिक्तहस्तें । कैसा भेदूं जगद्‌गुरूतें ।
देवाधिदेवा नृपश्रेष्ठातें । उणे तेथे काय असे ॥४८॥
मग पतिव्रता उठली ते क्षणीं । शेजारिणीचे येथें जाऊनी ।
मुष्टीभर पोहे उसणे आणूनी । विप्राहातीं देतसे ॥४९॥
स्वामी हाचि शकुन होये । उसणे मिळाले मुष्टि पोहे ।
ब्राह्मण उठिला लवलाहें । हर्ष न माये पोटांत ॥५०॥
मुष्टि पोहे बांधावयासी । वस्त्र धड नाहीं त्यापाशीं ।
जीर्ण चिंध्या पांघरावयासी । विप्राचे मानसीं लाज वाटे ॥५१॥
ठायी ठायीं गांठोडिया करूनी । पोहे बांधिले तेचि क्षणीं ।
जातां पतिव्रतेचिया नयनीं । अश्रु आले तेधवां ॥५२॥
म्हणे स्वामी तुम्हांविण । मी केवळ परदेशी अनाथ दीन ।
लवकरी यावें परतोन । म्हणोनि चरण धरियेले ॥५३ ॥
तृणबीज उसणें मागोनी। अपत्ये जगवीन दिवस दोनी ।
आपण हरिदर्शन घेऊनी । सत्वरचि परतावें ॥५४॥
असो वेगें निघाला ब्राह्मण । स्त्रियेचें समाधान करून ।
तों पुढें जाहलें उत्तम शकुन । सव्य जाती वायस ॥५५॥
पूर्ण कलश माथां घेऊनी । पुढें भेटल्या दिव्य कामिनी ।
असो चिंध्यांचे भार पांघरोनी । विप्र जात त्वरेनें ॥५६॥
मार्गीं जातां द्विजवर । मनीं करी नाना विचार ।
कृष्णाच्या द्वारीं देव समग्र । जोडोनि कर उभे राहती ॥५७॥
भर्ग मित्र विधि रोहिणीवर । गीष्पति धनपति त्रिदशेश्वर ।
हे हरीच्या द्वारीं तिष्ठती निरंतर । दाटी अपार राजयांची ॥५८॥
जातां कृष्णाच्या दर्शना । मुकुटीं मुकुट आदळती खणखणां ।
तेथें मज दीना ब्राह्मणा । प्रवेश कैसा होईल ॥५९॥
श्रीकृष्णललना चतुरा बहुत । माझा विनोद करितील समस्त ।
मी दुर्बळ तेथें बहुत । ब्राह्मण ऐसें चिंतीतसे ॥६०॥
वाटे जातां घडीघडी । पाहे पोह्यांची गांठोडी ।
मनांत म्हणे घरीं बाळें रोकडीं । उपवासी मरतील ॥६१॥
ऐसा त्वरेनें जातां विप्र । तंव समीप देखिलें द्वारकापुर ।
जें विरिंचीनें रचिलें नगर । ऐका सादर चतुर हो ॥६२॥
चोवीस योजनें सविस्तर । रमणीय दिसे द्वारकानगर ।
सप्त दुर्गें भोंवतीं परिकर । महाविशाळ प्रचंड ॥६३॥
सुवर्णमय दुर्गें दिसती । चरव्या झळकती शेषफणाकृती ।
रजनीमाजी वाटती । नक्षत्रें वरी जडियेलीं ॥६४॥
रत्‍नजडित चक्रें दिसती । जैसे पंक्तीनें बैसले गभस्ती ।
भोंवता खंदक सरितापती । असंभाव्य उचंबळे ॥६५॥
जैसे कनकाद्रीचे पुत्र पाहीं । तैसे हुडे झकळती ठायीं ठायीं ।
गिरिवर ते सर्वदाही । गर्जताती कृष्णनामें ॥६६॥
वरी ठेविलीं उल्हाटयंत्रें । शस्त्रें झळकताती अपारें ।
हुडोहुडीं मंगळतुरें । रात्रंदिवस गर्जती ॥६७॥
तंत वितंत घन सुस्वर । वाद्यें वाजती मनोहर ।
त्या नादें गोपुरें समग्र । दुमदुमती सर्वदा ॥६८॥
दुर्गावरुनि एक पंक्ती । कल्पवृक्ष दिव्य झळकती ।
चपळेऐसे ध्वज निश्चिती । लखलखती अपार ॥६९॥
महाद्वारें विशाळ झळकती । नवरत्‍नांचीं चक्रें वोप देती ।
ऐरावतारुढ अमरपती । येत जात संभ्रमेसीं ॥७०॥
मठ मंडप चौबार झळकती । मदालसा जडित विराजती ।
दामोदरें उंच लखलखती । सोळा सहस्र गोपिकांचीं ॥७१॥
शतखणी दामोदरें विशाळें । वाटे आकाशासी टेंकण दिधलें ।
कीं मित्ररथ अडखळे । निराळपंथ क्रमितां हो ॥७२॥
हिरेपाचूंचीं सोपानें । एकावरी एक विराजमानें ।
अवतारचरित्रें ओळीनें । भिंतीवरी जडियेलीं ॥७३॥
चर्यांवरी द्विज आणि श्वापदें । रत्‍नजडित नानाविधें ।
पाचूचे रावे विविध शब्दें । कृष्णलीला गर्जती ॥७४॥
रत्‍नजडित कळस वरी । अपार दिसती एकसरी ।
खणोखणीं पुतळ्या सुस्वरीं । गाती नाचती संगीत ॥७५॥
त्या सर्व अंगोळिका धरुनियां । गिरक्या घेती पुतळिया ।
सर्व अलंकारीं डौरलिया । सजीव त्या भासती ॥७६॥
घरोघरीं सजीव सरोवर । नाना तीर्थांची कारंजीं अपार ।
नीळरत्‍नांचे मयुर । धांवताती स्वइच्छें ॥७७॥
एकाहूनि एक विचित्रें । आळोआळीं सुंदर घरें ।
गृहीं गृहीं दामोदरें । प्रभाकरें लखलखती ॥७८॥
दामोदरांप्रति कळस । कळसांप्रति रत्‍नकुंभ विशेष ।
कुंभांप्रति रत्‍नें राजस । त्यांवरी हंस खेळती ॥७९॥
हंसाप्रति मुखीं मुक्तमाळा । भक्त भोगिती मुक्तसोहळा ।
सोहळा हाचि होत आगळा । कीर्तनीं लीला वर्णिर्ती ॥८०॥
कीर्तन ऐकतां होती सप्रेम । प्रेमरंगीं उभा मेघश्याम ।
मेघश्याम तेथें विश्राम । संतजन पावती ॥८१॥
संत तेथें पूर्णज्ञान । ज्ञान तेथें आनंदघन ।
आनंद तेथें समाधान । समाधानीं सुख असे ॥८२॥
सुख तेथेंचि समाधि । समाधि तेथें तुटे आधि ।
आधि तुटतां जीवउपाधि । न उरेचि कोठें शोधितां ॥८३॥
उपाधि तुटतां होइजे अभेद । अभेद तेथेंचि पूर्णबोध ।
बोध तेथें ब्रह्मानंद । परिपूर्ण ठसावला ॥८४॥
ऐसी द्वारका अद्‌भुत । विप्र जातसे विलोकित ।
घरोघरीं वेदध्वनीं बहुत । शास्त्रचर्चा करिताती ।८५॥
न्याय मीमांसा सांख्य अद्‌भुत । पातंजल व्याकरण वेदांत ।
घरोघरीं अष्टमहासिद्धि तिष्ठत । नवनिधींसहित पैं ॥८६॥
आळोआळीं देवालयें सुरंगें । दिव्य हिर्‍यांचीं विशाळ लिंगें ।
माणिकांचे गणेश आरक्तरंगें । बालसूर्यवत दिसती ॥८७॥
दोन्हीं सुरेख हाटवटिया । रत्‍ननिबद्ध वोवरिया ।
व्यवहारिक कस्तूरी घेऊनियां । यथान्यायें विकिताती ॥८८॥
घरोघरीं वृंदावनें । हिरियांचीं प्रकाशमानें ।
वरी तुलसी शोभे हिरवीं पानें । गरुडपाचूंचीं जेवीं जडलीं ॥८९॥
ऐसें तें द्वारकानगर । सर्वलक्षणयुक्त सुंदर ।
श्रीकृष्णसभेचें मणिमय द्वार । पावला विप्र तेथवरी ॥९०॥
द्वारपाळ पुसती तूं कोण । ब्राह्मण अवचितां बोले भिऊन ।
मी कृष्णाचा बंधु पूर्ण । ऐकोनि सर्व हांसती ॥९१॥
एक म्हणती आर्ष ब्राह्मण । एक म्हणती सत्य वचन ।
जगद्‌बंधु रमारमण । आश्चर्य यांत कोणतें ॥९२॥
आडकाठी नाहीं हरीचे द्वारीं । विप्र आंत गेला झडकरी ।
तों सुधर्मसभा देखिली एकसरी । जेथें मुरारी बैसला ॥९३॥
तेथें शुद्ध पाचूंचीं जोतीं । वरी हिरियांचे स्तंभ झळकती ।
माणिकांचीं उथाळीं शोभती । पाहतां भूलती शशि-सूर्य ॥९४॥
शातकुंभाचीं तुळवट । गरुडपाचूंच्या किलच्या सदट ।
ते सभेसी वैकुंठपीठ । प्रसन्नवदन बैसला ॥९५॥
किरीटकुंडलेंमंडित पूर्ण । सरळ नासिक आकर्ण नयन ।
मुख सुहास्य विराजमान । पाहतां मन तन्मय ॥९६॥
कौस्तुभ वैजयंती-वनमाळा । चतुर्भुज मेघसांवळा ।
पीतांबर झळके जैसी चपळा । कटीं मेखळा वरी विलसे ॥९७॥
चरणीं वांकी तोडर । जो दितिजदर्पहरण समरधीर ।
सनक-सनंदन-सनत्कुमार । भक्तसभाशोभित जो ॥९८॥
नारद-तुंबरादि प्रमुख । गाती सुस्वर अतिरसिक ।
उद्धव अक्रूर द्वयभागीं देख । लघु चीर उडविती ॥९९॥
वरुनि ओंवाळिजे कोटि कंदर्प । तैसें दिसे हरीचें जाज्वल्य स्वरूप ।
कीं अनंत चपळा सांडूनि तीव्र ताप । ऐक्यासी आलिया ॥१००॥

ऐसा सभामंडपीं द्वारकाधीश । विप्रें देखिला पुराणपुरुष ।
द्विजाच्या अंतरीं न मावे हर्ष । सप्रेम पुढें चालिला ॥१॥
हरीनें द्विज देखिला नयनीं । आसन सांडूनि चक्रपाणी ।
पुढें धांविन्नला ते क्षणीं । विप्राचे चरणीं मिठी घातली ॥२॥
द्विजें धरिले दोन्ही कर । आलिंगनीं मिसळला सत्वर ।
उभयतांचें नेत्रीं प्रेमपूर । न धरत लोटले तेधवां ॥३॥
सुदामा बाळपणींचा मित्र । अत्यंत हरीचें प्रीतिपात्र ।
म्हणूनि हृदयीं राजीवनेत्र । दृढ धरी न सोडीच पैं ॥४॥
ऐसें आलिंगन दोघांजणीं । दिधलें परी न पुरे धणी ।
मग हरीनें विप्र हातीं धरुनी । आपुलें आसनीं बैसविला ॥५॥
विप्राचें चरणप्रक्षालन । करी रुक्मिणीमनमोहन ।
म्हणे वाटेनें चालतां चरण । बहुत तुमचे भागले ॥६॥
पूजा करूनि सकळ । वाद्यगजरेंसीं घननीळ ।
विप्राचा हस्त धरूनि तत्काळ । सभा विसर्जूनि चालिला ॥७॥
रुक्मिणीच्या गृहाप्रति देख । चालिला जलजोद्‌भवाचा जनक ।
रत्‍नजडित डोल्हारा सुरेख । त्यावरी बैसती दोघेही ॥८॥
सुदामदेव ते अवसरीं । चिंध्यांचे भार सांवरी ।
पोह्याची गांठोडी झडकरी । चांचपोनि पाहतसे ॥९॥
दूतीप्रति म्हणे चक्रपाणी । सत्वर बोलावीं रुक्मिणी ।
येरी निघोनि तेचि क्षणीं । त्रिभुवनजननीजवळी आली ॥११०॥
तंव भ्रुसंकेतेंकरूनी । दूतीप्रति पुसे रुक्मिणी ।
येरी म्हणे शारंगपाणीं । बोलाविती आपणातें ॥११॥
पुसे हरीजवळी आहे कोण । येरी म्हणे एक दीन ब्राह्मण ।
चिंध्यांचे भार दरिद्री पूर्ण । त्यासी जगज्जीवन भेटले ॥१२॥
त्यासी न विसंबती क्षणभरी । बैसविला डोल्हारियावरी ।
ऐसें ऐकतां भीमककुमारी । उठे झडकरी तेधवां ॥१३॥
विद्युल्लता जैसी झळकत । तैसा अंचळ भूमीवर रुळत ।
हंसगती चमकत । हरीजवळी पातली ॥१४॥
हरिपदीं करूनि नमन । सवेंचि वंदिला तो ब्राह्मण ।
येरू देत आशीर्वचन । अनंत कल्याण तुजलागीं हो ॥१५॥
श्रीरंग म्हणे रुक्मिणीसी । जैसा बळिभद्र बंधु आम्हांसी ।
तैसाचि गुरुबंधु निश्चयेंसीं । सुदामदेव जाणिंजे ॥१६॥
येरी म्हणे जैसा गोरक्षक । तैसेंचि दिसतें याचें मुख ।
आपुला बंधु होय निःशंक । बाळपणींचा वाटतसे ॥१७॥
आजिपर्यंत हें रत्‍न । होतें कोठें ठेविलें झांकून ।
हरि म्हणे करीं पूजन । आपुल्या हस्तेंकरुनियां ॥१८॥
येरी म्हणे द्वारपाळांनीं येतां । पूजा केली असेल तत्त्वतां ।
हांसें आलें जगन्नाथा । म्हणे विनोद सर्वथा न कीजे ॥१९॥
रुक्मिणीनें उदक आणूनि । विप्रपद धुतले ते क्षणीं ।
म्हणे गुरें राखिलीं बाळपणीं । हिंडतां वनीं उलल्या टांचा ॥१२०॥
मग नापित आणूनी । श्मश्रुकर्म करविले ते क्षणीं ।
नेसावया उत्तम पडदणी । देती आणूनी तेधवां ॥२१॥
त्याच्या चिंध्या गोळा करुन । ग्रंथि बांधी जगज्जीवन ।
रुक्मिणीसी म्हणे मनमोहन । बहुत जतन करून ठेवी ॥२२॥
मार्जन जाहलिया सत्वर । द्विजासी दिधलीं वस्त्रें अलंकार ।
यादव भोजना बोलाविले समग्र । श्रीकरधरें तेधवां ॥२३॥
सोळा सहस्र गोपी नारी । बोलाविल्या त्या अवसरीं ।
ब्राह्मणाची वार्ता घरोघरीं । श्रुत जाहली तेधवां ॥२४॥
आश्चर्य करिती गोपिका । थोर लहान नाहीं वैकुंठनायका ।
दीनजनांचा पाठिराखा । ब्रीद साच हरीचें ॥२५॥
तत्काळ रुक्मिणीच्या सदना । आल्या सोळा सहस्र ललना ।
नमस्कारिती ब्राह्मणा । एक मृगनयना हांसती ॥२६॥
आशीर्वाद देतां भागला विप्र । गोपींची दाटी जाहली थोर ।
म्हणती भावोजी सत्वर । कंचुक्या आणा आम्हांतें ॥२७॥
एक म्हणती आशीर्वाद पाहीं । यांनीं फुकाचा दिधला नाहीं ।
येथें कुंचक्या कैंच्या कांहीं । पुरवितील तें कळेना ॥२८॥
छपन्न कोटी यादवांसहित । भोजना बैसला रमानाथ ।
तितुक्यांसी रुक्मिणी वाढीत । जैसी तळपत चपळा ते ॥२९॥
जैसें आंसांत चक्र फिरे । तैसी भीमकी वाढी त्वरें ।
चुडे झळकती एकसरें । उजेड पडे सर्वांवरी ॥१३०॥
जेथें वाढीत जगन्माता । देवांसी दुर्लभ तें अन्न तत्त्वतां ।
वर्णावें कासया आतां । व्यर्थ ग्रंथ कां वाढवूं ॥३१॥
असो भोजन झालिया ते क्षणीं । विडे दिधले त्रयोदशगुणी ।
मग श्रीकृष्ण म्हणे विप्रालागुनी । आम्हांसी वहिनीनें काय धाडिलें ॥३२॥
अष्ट नायिका जेवूनि सर्वही । हरीपाशीं आल्या पाहीं ।
भावोजीनें आणिलें असेल कांहीं । गांठोडें लवलाहीं आणिलें ॥३३॥
रुक्मिणी खूणगांठी दावीत । म्हणे बंधूची संपत्ति पहा त्वरित ।
श्रीकृष्ण स्वहस्तें सोडीत । गोपी पाहती भोंवत्या ॥३४॥
मग गांठोडिया सोडून सकळिक । पोहे घेत जगन्नायक ।
एक ग्रास मुखीं घेतला देख । तंव हस्त धरी रुक्मिणी ॥३५॥
मनांत तर्क करी रुक्मिणी । तीन ग्रास पोहे भक्षूनी ।
त्रिभुवनांचें राज्य यालागूनी । देईल आतां परमात्मा ॥३६॥
म्हणवूनि एक ग्रास घेतां गोविंदें । रुक्मिणीनें हस्त धरिला विनोदें ।
म्हणे भोंवतीं ललनांचीं वृंदें । त्यांसी प्रसाद देइंजे ॥३७॥
तों सत्यभामा म्हणे ते क्षणीं । आहों सोळा सहस्र जणी ।
एक एक दाणा मोडूनी । वांटितांही पुरेना ॥३८॥
म्हणे वो द्विजवरा एक ऐकावें । पुनरपि गांवासी परतोनि जावें ।
अवघ्यांपुरते पोहे आणावे । ऐशाचि ग्रंथी बांधोनियां ॥३९॥
पोहे न देतां निवाडें । नेदूं तुमचें गांठोडें ।
कालिंदी म्हणे कासया कोडें । इतुकें यांसी घालितां ॥१४०॥
इतुकेंचि करा सुदामदेवा । कंचुक्यांचा विचार पहावा ।
आम्हां अवघियां गौरवा । नाहींतरी गांवा जाऊं नेदूं ॥४१॥
तों जाबुवंती म्हणे ते क्षणीं । या चिंध्यांच्या तारा वेगळ्या करूनी ।
घ्या वांटूनि अवघ्याजणी । कांहीं मनीं रुसूं नका ॥४२॥
तों लक्ष्मणा म्हणे विप्रातें । कुंकुमचि द्यावें आम्हांतें ।
तों मित्रविंदा म्हणे द्विजातें । पहा वरतें आम्हांकडे ॥४३॥
आजिचा दिवस क्षमा केली जाणा । उदयीक पहा चोळ्यांची विचारणा ।
याज्ञजिती म्हणे वो ब्राह्मणा । गांठोडें ठेवा मजपाशीं ॥४४॥
मद्रावती म्हणे चोरुनी । धोतराच्या तारा जाईल घेऊनी ।
गांठोडयासी खूणगांठ देऊनी । माझ्याचि आधीन करावें ॥४५॥
तंव रेवती म्हणे यादवेंद्रा । या गांठोड्यावरी करावी खूणमुद्रा ।
बंधूचें ठेवणें जतन करा । ऐकतां श्रीधरा हास्य आलें ॥४६॥
मग श्रीकृष्णें गांठोडें बांधिलें । रुक्मिणीच्या स्वाधीन केलें ।
सत्यभामा म्हणे तंतु मोजिले । आहेत किती ते श्रीरंगा ॥४७॥
लज्जित खालीं पाहे विप्र । कोणासी नेदी प्रत्युत्तर ।
सत्यभामेसी म्हणे दामोदर । किती विनोद कराल गे ॥४८॥
हा बळिरामापरीस अधिक । सुदामा बंधु माझा देख ।
सभे बैसला जगन्नायक । सुदाम्यासी घेऊनियां ॥४९॥
वस्त्रें करोनि केशरी । मृगमदाचे ठसे त्यावरी ।
नेसल्या सोळा सहस्र नारी । वास अंबरीं न समाये ॥१५०॥
तों सभेसी आलीं कळापात्रें । श्रीची लीला वर्णिती विचित्रें ।
त्या गौरविल्या राजीवनेत्रें । वस्त्रें भूषणें देवोनियां ॥५१॥
सभारंग झालियावरी । सुदामदेवा धरूनि करीं ।
श्रीहरि प्रवेशले मंदिरीं । मंचकावरी निजविला ॥५२॥
ब्राह्मणासी आपुले हातें । रगडिलें श्रीकृष्णनाथें ।
हृदयीं धरिलें द्विजपदांतें । श्रीवत्सलांछन मिरवी जो ॥५३॥
ब्राह्मणसेवा नारायण । स्वयें करीतसे आपण ।
जो ब्राह्मणाचा करी अपमान । तो अनेक पतनें भोगील ॥५४॥
ब्राह्मणतीर्थ नित्य घेतां । महारोग जाती तत्त्वतां ।
जो पुरवी ब्राह्मणमनोरथां । रमानाथा आवडे तो ॥५५॥
धन धान्य वस्त्रें अलंकार । देवोनि सुखी करिती विप्र ।
त्यांचे मंदिरीं श्रीधर । राहे सदा सर्वदा ॥५६॥
समयीं आलिया ब्राह्मण । त्यासी अगत्य द्यावें भोजन ।
यथाशक्ति द्यावें दान । तेणें जगज्जीवन संतोषे ॥५७॥
नेणे कांहीं आचारविचार । एक ब्राह्मणभक्ति उदार ।
कंसारि त्याचा संसार । आपण अंगें गोड करी ॥५८॥
ब्राह्मणाचा अपमान । सत्पात्रीं नेदी कदा दान ।
वेश्येसी अर्पी अर्थ प्राण । तो वैरी पूर्ण श्रीहरीचा ॥५९॥
जयाचे मुखीं तृप्त जगन्नाथ । आणि हृदयीं मिरवी पदांकित ।
त्याचा जो अव्हेर करीत । तो वैरी पूर्ण श्रीहरीचा ॥१६०॥
नावडे श्रवण कीर्तन । सत्यमागम द्विजपूजन ।
ब्राह्मण देखतांचि विटे मन । तो वैरी पूर्ण श्रीहरीचा ॥६१॥
कीर्तनीं जाय तों निद्रा येत । सदा सर्वदा व्यसनासक्त ।
सत्यपात्र देखतांचि विन्मुख होत । तो वैरी पूर्ण श्रीहरीचा ॥६२॥
मी एक विष्णुभक्त बहुत । म्हणोनि शिवाची निंदा करीत ।
शिवभक्त येतां तिरस्कारीत । तो वैरी पूर्ण श्रीहरीचा ॥६३॥
मी शिवभक्त सदाचारी । म्हणोनि विष्णूची निंदा करीं ।
जो गुरुवचनीं विश्वास न धरी । तो वैरी पूर्ण श्रीहरीचा ॥६४॥
हें असो बोलणें बहुत । श्रीहरि सुदाम देवाचे पाय चुरीत ।
विप्र धरी हरीचे हस्त । म्हणे तूं रमानाथ जगद्‌गुरु ॥६५॥
हरि पहुडला मंदिरीं । मन्मथजननीचे सेजेवरी ।
निद्रा न येचि मुरारी । चिंता करी तेधवां ॥६६॥
म्हणे रुक्मिणी परियेसीं । सुदामयाचें कुटुंब उपवासी ।
अन्नाविण अहर्निशीं । पीडताती अपत्यें ॥६७॥
सेजे उठोनि गोविंद । जो जगद्‌गुरु मूलकंद ।
विश्वकर्म्यासी परमानंद । आज्ञा करीत तेधवां ॥६८॥
म्हणे द्वारकपुरी सुंदर । तसेंचि करीं सुदामपुर ।
सर्व संपदा भरोनि सत्वर । शीघ्र येईं रजनीमाजी ॥६९॥
ऐसें सुवर्णनगर चांगलें । तत्काळ तेणें रचिलें ।
सर्व संपदा भरिल्या ते वेळे । विचित्र केलें तेधवां ॥१७०॥
असो एक मासपर्यंत । सुदाम्यासी राहविलें तेथ ।
घरोघरीं विप्रासी नेत । पाहुणेर करावया ॥७१॥
सत्यभामादि समस्त नारी । नित्य सोहळा करिती घरोघरीं ।
विप्र अत्यंत चिंता करी । कुटुंबाची तेधवां ॥७२॥
हरीसी विनवी सुदामा । आतां आज्ञा द्यावी जी आम्हां ।
हरि म्हणे विप्रोत्तमा । अवश्य जावें आतांचि ॥७३॥
परी एक ऐका जी सुदामदेवा । हे अलंकार वस्त्रें फेडूनि ठेवा ।
चिंध्यांचें गांठोडें तेधवां । जवळी ठेविलें विप्राचे ॥७४॥
ब्राह्मणें चिंध्या घेऊनी । वस्त्रें अलंकार ठेविले तेचि क्षणीं ।
परम शीण पावला मनीं । म्हणे कर्माची करणी दुर्धर ॥७५॥
आम्हांसी भोगणें पूर्ण दरिद्र । त्यासी काय करील यादवेंद्र ।
शिवाआंगीं जडले फणिवर । परी समीर आहार चुकेना ॥७६॥
कीं शिवमस्तकीं मृगांक । परी न जाय त्याचा कलंक ।
माझें अदृष्ट पाठमोरें देख । कमलानायक काय करी ॥७७॥
घेऊनि चिंध्यांचे भार । दडदडां चाले विप्र ।
बाळवीत आला यदुवीर । नगराबाहेर बंधूसी ॥७८॥
विप्र सद्गद होऊनी । म्हणे जी रहावें आतां शारंगपाणी ।
मग श्रीकृष्णमूर्ति विलोकनी । अश्रु नयनीं आणिले ॥७९॥
आज्ञा घेऊनि त्वरित । वेगें विप्र असे जात ।
म्हणे जाहला असेल कुटुंबघात । एक मास लोटला ॥१८०॥
नगराजवळीं आला त्वरित । तों द्वारकावती समीप आली वाटत ।
दिव्य दामोदरें लखलखत । कळस झळकत चहूंकडे ॥८१॥
म्हणे रे जगदीशा चुकलों पंथ । कीं दृष्टि तरळते निश्चित ।
अहा कृष्णा मी जाहलों भ्रमित । आपआपणातें विसरलो ॥८२॥
वेडावला पाहे ब्राह्मण । कां मी द्वारकेसी आलों परतोन ।
तंव लोक येती गांवांतून । त्यांसी विप्र पुसतसे ॥८३॥
ग्रामाचें नाम सांगा झडकरी । लोक म्हणती हे सुदामपुरी ।
ब्राह्मण म्हणे अंतरीं । विनोद करिती माझा हे ॥८४॥
तों भेटले गोरक्षक समोर । त्यांसी पुसे हें कोणाचें खिल्लार ।
येरु म्हणती सुदामदेव विप्र । त्याचीं साचार गोधनें हीं ॥८५॥
मग ब्राह्मण चहूंकडे पाहे स्तब्ध । म्हणे हे अवघेचि करिती विनोद ।
तंव दळभार करुनि सिद्ध । प्रधान येती सामोरे ॥८६॥
गज तुरंग महारथ । देखोनि ब्राह्मण भयभीत ।
म्हणे माझें कुटुंब समस्त । काय जाहलें कळेना ॥८७॥
माझी झोंपडी होती ये स्थळीं । ती कोणीं मोडूनि टाकिली ।
माझी बाळें बहुतेक मेलीं । महादुष्काळेंकरुनियां ॥८८॥
तंव जवळीं आले प्रधान । करिती साष्टांग नमन ।
दिव्य देह पावला ब्राह्मण । जाहला सुलक्षण नृपवर ॥८९॥
दिव्य वस्त्रें अलंकार । प्रधान लेवविती सत्वर ।
पुढें होत वाद्यांचा गजर । तंव प्रजा समस्त नमस्कारिती ॥१९०॥
गजस्कंधीं बैसविला विप्र । मागें पुढें वेष्टित दळभार ।
मिरवित चालिला निजमंदिर । तंव पुढें पुत्र देखिले ॥९१॥
सुलक्षण अतिसुंदर । लेवविलीं वस्त्रें अलंकार ।
मनांत आनंदला विप्र । म्हणे श्रीधर तुष्टला ॥९२॥
तंव बाहेर आली ती ललना । जैसी स्वर्गाहूनि उतरली देवांगना ।
वेगें करी निंबलोणा । लागे चरणां पतीच्या ॥९३॥
प्रधानीं मुहूर्त पाहोनी । विप्र बैसविला सिंहासनीं ।
वरी छत्र धरियेलें ते क्षणीं । तो उत्साह पाहती जन ॥९४॥
जैसा परीस झगटतां तत्काळीं । लोह सुवर्ण होय ते वेळीं ।
तैसी सुदाम्याची दशा जाहली । पूर्ण वनमाळी तुष्टला ॥९५॥
ऐका नवल केलें गोपाळें । मुष्टिभर पोहे भक्षिले ।
इंद्रपदतुल्य राज्य दिधलें । सुदामयासी प्रीतीनें ॥९६॥
हरिविजयग्रंथ समग्र । हेंचि केवळ द्वारकापूर ।
रुक्मिणीसहित यादवेंद्र । नांदे तेथें सर्वदा ॥९७॥
नाना दृष्टांत परिकर । हेचि केवळ यादवभार ।
पूर्ण ब्रह्मानंद अतिउदार । श्रीधरवरद अभंग सदा ॥९८॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
प्रेमळ भक्त सदा परिसोत । एकोनत्रिंशतितमाध्याय गोड हा ॥१९९॥
॥ अध्याय एकोणतिसावा समाप्त ॥ ओव्या १९९ ॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥