श्रीगणेशाय नमः ॥
जो देवाधिदेव पुरातन । जो पूर्णब्रह्म सनातन ।
जो मायाचक्रचाळक शुद्ध चैतन्य । तो श्रीकृष्णरूपें अवतरला ॥१॥
दानव बहुत माजले । तिंहीं भक्तजन गांजिले ।
यालागीं निर्गुण सगुणत्वा आलें । तेंचि अवतरलें कृष्णरूप ॥२॥
वार्ष्‍णेय गंधर्व उन्मत्त । तोचि धृतराष्ट्र झाला सत्य ।
गजायुतबल अद्‌भुत । कुरकुळीं जन्मला ॥३॥
दुष्ट कलीचें रूप सगळें । तें दुर्योधनरूपें जन्मलें ।
काम क्रोध मद मत्सर आगळे । हृदयीं जयाच्या नांदती ॥४॥
दुःशासनादि बंधु शतभरी । ते राक्षस प्रकटले अवनीवरी ।
जे पौलस्त्य लंकेमाझारी । तेचि हस्तिनापुरीं जन्मले ॥५॥
जय-विजयांश रावण-कुंभकर्ण । तेचि शिशुपाळवक्रदंत दोघेजण ।
जरासंधादि काळयवन । दैत्यांश सर्व जन्मले ॥६॥
एवं मागध चैद्य कौरव सकळ । भौमासुर बाणादि दुष्ट भूपाळ ।
हे दैत्यचि सबळ । द्वापारयुगीं जन्मले ॥७॥
वसुवीर्य गंगेच्या उदरीं । तो भीष्ममहाराज पृथ्वीवरी ।
जो प्रतापशूर ब्रह्मचारी । महायोद्धा जन्मला ॥८॥
जो का देवगुरू बृहस्पती । तोचि द्रोणाचार्य निश्चितीं ।
क्रृपाचार्य रूद्रगण क्षितीं । गौतमवीर्यें जन्मला ॥९॥
शिवहृदयींचा जो का क्रोध प्रबळ । तो अश्वत्थामा बळें सबळ ।
सूर्यांश तो कर्ण निर्मळ । कुंतीउदरीं अवतरला ॥१०॥
यम समीर शचीवर । अश्विनौदेव दोघे सुंदर ।
यांचे धर्म भीम अर्जुन वीर । नकुल सहदेव जन्मले ॥११॥
पंच सूर्य पृथ्वीवरी । अवतरले कुंतीच्या उदरीं ।
उजळली सकळ धरित्री । प्रतापतेजें ज्यांचिया ॥१२॥
दुर्वासमुखें मंत्रसमीरें । फुंकोनि कुंतीच्या कर्णद्वारें ।
पांचही दीप एकसरें । पाजळले ते धरेवरी ॥१३॥
पतंग ते कौरव निश्चितीं । या पंचदीपांवरी झेंपावती ।
परी पक्षांसहित भस्म होती । राज्यलोभें झुंजतां ॥१४॥
श्रीकृष्ण द्वारावतीची भवानी । पांच दिवटिया हातीं घेऊनी ।
ब्रह्मांडमंडपीं गोंधळ घालूनी । दैत्य सर्व रगडिले ॥१५॥
भूगोळदुर्गीं पांचही यंत्रें । स्वसत्ताऔषधीचीं पात्रें ।
भरोनियां स्मरारिमित्रें । भडकाविलीं दुष्टांवरी ॥१६॥
कीं यादव-पांडव लोहकुठार । स्वभुजाबळें धरूनि यादवेंद्र ।
दुष्टकानन समग्र । छेदूनि निर्मूळ केलें पैं ॥१७॥
शची मृडानी उभयांश मिळोनी । तेचि द्रौपदी याज्ञसेनी ।
तिचा कैवारी चक्रपाणी । होऊनि धरणी निर्वीर करी ॥१८॥
बाळपणीं गोकुळीं दैत्य मारिले । उरले ते मथुरेसी संहारिले ।
जरासंधादि दुष्ट पाडिले । भस्म केलें काळयवना ॥१९॥
द्वारकेसी येऊनी । चिच्छक्ति परिणिली रूक्मिणी ।
त्यावरी जांबुवंताशीं युद्ध करूनी । जांबुवंती वरियेली ॥२०॥
त्यावरी सत्यभामा पर्णूनी । शतधन्वा मारूनि घेतला मणी ।
पंचविसावा अध्याय संपतांक्षणीं । कथा इतुकी जाहली ॥२१॥
यावरी जें कथानुसंधान । ऐकोत पंडित विचक्षण ।
एके दिवशीं गजपुराहून । अर्जुन आला हरिदर्शना ॥२२॥
क्षेम देऊनि वनमाळी । क्षेमवार्ता सकळ पुसिली ।
तों मृगयेलागीं ते काळीं । पार्थ कृष्ण निघाले ॥२३॥
एके रथीं दोघेजण । आरूढले कृष्णार्जुन ।
सवें चतुरंग सैन्य । घेऊनि वना चालिले ॥२४॥
दारूक सारथी परम चतुर । रथ चालवी समीराहूनि सत्वर ।
क्रीडा क्रीडत श्रीकरधर । यमुनातीरीं पावला ॥२५॥
मध्यान्हा आला असे मित्र । तों कालिंदीतटीं वारिजनेत्र ।
स्थिरावला हो क्षणमात्र । वन विचित्र विलोकीतसे ॥२६॥
कालिंदीतटीं एक कामिनी । परम सुंदर पद्मनयनी ।
जीचिया अंगुष्ठावरूनी । देवांगना ओंवाळिजे ॥२७॥
सकळ लावण्य एकवटलें । कमलोद्‌भवें हें रूप रचिलें ।
असो श्रीकृष्णें तीस विलोकिलें । मग बोले किरीटीसी ॥२८॥
म्हणे पैल ते कोण ललना । कां तप करिते आणीं मना ।
कुळ वर्ण पुसोनि अर्जुना । झडकरी येईं मागुता ॥२९॥
शिरीं वंदूनि वचन । तिजजवळी आला अर्जुन ।
म्हणे कल्याणवती तूं कोण । तप किमर्थ करितेसी ॥३०॥
तंव ते बोले पद्मनयना । मी असें जाण सूर्यकन्या ।
तप करितें मनःकामना । पूर्ण व्हावयाकारणें ॥३१॥
तूं म्हणसी कामना कोण । तरी जो श्रीकृष्ण कालियामर्दन ।
तो पति व्हावयालागीं पूर्ण । तप करितें मी येथें ॥३२॥
संतोषला पार्थवीर । म्हणे तोचि येथें आला श्रीधर ।
द्वारकाधीश समरधीर । रथीं बैसोनि पातला ॥३३॥
धन्य तूं चंडकिरणकुमारी । तुझें तप फळा आलें ये अवसरीं ।
तरीच वैकुंठनाथ वनांतरीं । मृगयेलागीं पातला ॥३४॥
ऐसें ऐकतां लावण्यखाणी । ब्रह्मानंद पूर्ण जाहला मनीं ।
म्हणे धन्य धन्य तुझी वाणी । अमृताहूनि गोड वाटे ॥३५॥
तरी त्या क्षीरसागरविहारा । भेटी करीं मजलागीं सत्वरा ।
ऐसें ऐकतां अर्जुन माघारा । क्षणें आला हरीपासीं ॥३६॥
सांगितलें सर्व वर्तमान । ऐकतां हांसला जगज्जीवन ।
तैसाचि रथ लोटून । कालिंदीजवळी पातला ॥३७॥
कालिंदी विलोकी ते वेळां । तों किरीटकुंडलें वनमाळा ।
पीतांबरधर मेघसांवळा । चतुर्भुज देखिला श्रीरंग ॥३८॥
जैसा हृदयीं होती ध्यात । तैसाचि देखिला वैकुंठनाथ ।
दिव्य माळा घेऊनि त्वरित । हरीच्या गळां घातली ॥३९॥
चरणीं माथा ठेविला । कृष्णें आलिंगिली ते वेळां ।
रथीं बैसवूनि ते अबला । श्रीहरि आला द्वारकेसी ॥४०॥
लागला वाद्यांचा गजर । हरि प्रवेशला द्वारकापुर ।
मग मुहूर्त पाहूनि सुंदर । लग्न केलें यथाविधि ॥४१॥
चारी दिवस एकचि गजर । याचकजन सुखी केले समग्र ।
यापरी सूर्यकन्या सुकुमार । श्रीकरधरें वरियेली ॥४२॥
यावरि अवंतीचा नृपती । मित्रविंद नामें पुण्यकीर्ती ।
त्यासी वसुदेवभगिनी सात्वती । दिधली होती पूर्वींच ॥४३॥
त्याची कन्या मित्रविंदा । जिच्या स्वरूपासी नाहीं मर्यादा ।
तिनें हरिकीर्ति ऐकतां सदा । हृदयीं गोविंदा धरियेलें ॥४४॥
कोणी याचक येती घरा । त्यांसी म्हणे कृष्णकीर्तन करा ।
उपवर झाली ते सुंदरा । हृदयीं यदुवीरा न विसरे ॥४५॥
राजा कन्येसी वर पाहात । तो तीस कळला वृत्तांत ।
मग पितयासी विनवीत । वर कृष्णनाथ आणीं कां ॥४६॥
वर वरीन एक जगज्जीवन । इतर पुरुष तुजसमान ।
ऐसें ऐकोनि कन्येचें वचन । राजा मनीं आनंदला ॥४७॥
तंव तिचे चौघे बंधु सकळ । कृष्णद्वेषी महाखळ ।
तिंहीं वृत्तांत ऐकतां तत्काळ । क्रोधायमान जाहले ॥४८॥
म्हणती आम्ही कृष्णासी न देऊं भगिनी । म्हणोनि सकळ राजे बोलावूनी ।
सभे बैसविले ते क्षणीं । नाना उपचारें पूजोनियां ॥४९॥
कन्येचे हातीं दिधली माळ । म्हणती तुज जो आवडे भूपाळ ।
त्यासी घालीं तत्काळ माळ । म्हणोनियां उभी केली ॥५०॥
तों मित्रविंदा ते अवसरीं । म्हणे श्यामसुंदरा मुरारी ।
जरी न पावसी झडकरी । तरी हा देह ठेवीं ना ॥५१॥
सर्वांतरात्मा श्रीकृष्ण । जाणे सर्वांची अंतरखूण ।
तत्काळ रथारूढ होऊन । निजभारेंसीं पातला ॥५२॥
अवंतीनगरासमीप आला वैकुंठनगरींचा भूप ।
सभेसी बैसले जे नृप । भयभीत जाहले ते ।५३॥
आला ऐकतां मृगेंद्र । भयभीत होती वनचर ।
तैसे सभानायक समग्र । चिंतातुर जाहले ॥५४॥
सभेमाजी आला तमालनीळ । तों मित्रविंदा घेऊनि उभी माळ ।
हरि देखतांचि तत्काळ । गळां घातली निमिषार्धें ॥५५॥
तैसीच उचलूनि नोवरी । वेगें घातली स्यंदनावरी ।
निजभारेंसहित कंसारी । द्वारकेकडे परतला ॥५६॥
जाहला एकचि हाहाकार । धांविन्नले युद्धासी नृपवर ।
युद्ध जाहलें घोरांदर । सकळ राजे पराभविले ॥५७॥
नोवरीचे चौघे बंधु ते अवसरीं । युद्ध करूं धांवती झडकरी ।
त्यांसही कृष्णें बाणांवरी । त्रासूनियां पळविलें ॥५८॥
ऐसा करूनियां पुरुषार्थ । द्वारकेसी आला कृष्णनाथ ।
चारी दिवसपर्यंत । यथाविधि लग्न केलें ॥५९॥
यावरी राजा यज्ञजित । त्याची कन्या उपवर होत ।
याज्ञजिती नाम सत्य । रूप विशेष सर्वांहूनि ॥६०॥
देखोनियां कन्या सुंदर । जे ते मागों येती नृपवर ।
राजा म्हणे पृथ्वीवरी जो बलाढय वीर । त्यासीच कन्या देईन ही ॥६१॥
अद्‌भुत पण करी नृपवर । सप्त वृषभ भयंकर ।
सातही आकळूनि जो वीर । वेसण घाली एकदांचि ॥६२॥
सात वृषभांचीं नासिकें । एक हस्तें आकळूनि देखें ।
एकदांचि टोंचील कौतुकें । त्यासींच कन्येचें पाणिग्रहण ॥६३॥
देशोदेशींचे नृपती । कर्णदुर्योधनादिक येती ।
परी पण भेदवेना निश्चितीं । मग बैसती मूकवत ॥६४॥
कोणी एक वृषभ बळें धरी । शिंगें झाडिती झडकरी ।
तों तेथें द्वारकापुरविहारी । निजभारेंसीं पातला ॥६५॥
पणाचा वृत्तांत कळला समस्त । मग दृढ कांस घाली रमानाथ ।
व्रजाचे वृषभ भासत । आकळी सर्वांदेखतां ॥६६॥
त्रिभुवनींच्या वीरां नाटोपे पण । तो सिद्धीसी नेला नलगतां क्षण ।
सातां वृषभांचीं नाकें टोंचून । वेसण घाली एकदांचि ॥६७॥
झाला एकचि जयजयकार । याज्ञजिती माळ घाली सत्वर ।
तों खवळले दुष्ट नृपवर । युद्धालागीं मिसळले ॥६८॥
सकळ राजे पराभवून । यथाविधि केलें पाणिग्रहण ।
रायें अपार दिधलें आंदण । मग नारायण बोळविला ॥६९॥
सवें घेऊनि याज्ञजिती । द्वारकेसी आला यदुपती ।
यावरी मद्ररायाची कन्या मद्रावती । तीस श्रीपति वरिता जाहला ॥७०॥
माता पिता बंधुजन । म्हणती पुरुषार्थी नवरा नारायण ।
त्यासी मद्रावती देऊन । षोडशोपचारें पूजावा ॥७१॥
मग बोलावूनि श्रीपती । यथाविधि दिधली मद्रावती ।
चारी दिवस सोहळा निश्चितीं । यथासांग जाहला ॥७२॥
देऊनि अपार आंदण । बोळविला यादवकुळभूषण ।
मद्रावती सवें घेऊन । गजरें पातला निजनगरा ॥७३॥
यावरी राजा लक्ष्मणसेन । त्याची कन्या लक्ष्मणा सुरत्‍न ।
तेणें केला दुर्धर पण । मत्स्ययंत्र तेधवां ॥७४॥
अखंड मत्स्ययंत्र फिरत । खालतें पाहोनि उदकांत ।
नळिकायंत्रें बाण त्वरित । अधोवदनें सोडावा ॥७५॥
भेदावया मत्स्याचा वाम नयन । मर्यादा केली तीन बाण ।
जो हें लक्ष्य भेदील सुजाण । त्यासी कन्या देईन हे ॥७६॥
मिळाले देशोदेशींचे नृपवर । दुर्योधनकर्णादि शाल्ववीर ।
निजभारें पार्थवीर सत्वर । तोही आला तेधवां ॥७७॥
तों धनुष्य देखिलें प्रचंड । शिवधनुष्याऐसें वितंड ।
नुचले आधीं कोणासी कोदंड । मग यंत्र भेदील कोण पैं ॥७८॥
कोणी धनुष्य उचलूनि पाहती । तों तें कोणा न ढळे निश्चितीं ।
उगेचि बैसती तटस्थ नृपती । कौतुक म्हणती पाहूं आतां ॥७९॥
मग उठिला वीर कर्ण । आपुलें संपूर्ण बळ वेंचून ।
धनुष्यासी चढविला गुण । नानाप्रकारें करूनियां ॥८०॥
खालीं भोंवे उदकाचा आवर्त । वरी चक्राकार मीन फिरत ।
नलिकाद्वारें न भेदवे निश्चित । म्हणोनि धनुष्य ठेविलें ॥८१॥
स्वस्थानीं बैसला कर्ण । मग उठिला पार्थ आपण ।
धनुष्या लावूनियां बाण । अधोवदनें सोडिला ॥८२॥
परी चुकलें तेंही संधान । मग धनुष्य खालीं ठेवी अर्जुन ।
बैसला स्वस्थानीं जाऊन । कोणा पण न भेदवे ॥८३॥
सभा राहिली तटस्थ पूर्ण । कन्या उभी माळ घेऊन ।
विलोकी श्रीरंगाचें वदन । प्रेमेंकरूनि सद्गदित ॥८४॥
जाणोनि तियेचें अंतर । सत्वर उठिला यादवेंद्र ।
धनुष्यबाण घेऊनि सत्वर । ठाण मांडिलें तेधवां ॥८५॥
पूर्वीं रामें केलें त्र्यंबकचापभंजन । त्याहूनि कठिण दिसे हा पण ।
लीलावतारी जगन्मोहन । न लागतां क्षण भेदिलें ॥८६॥
नलिकाद्वारें बाण गेला । मत्स्यनयन तेव्हां भेदिला ।
एकचि जयजयकार झाला । निर्जर पुष्पें वर्षती ॥८७॥
ते वेळीं त्या कालियामर्दना । माळ घाली लक्ष्मणा ।
मग प्रार्थूनि राहविलें जगज्जीवना । लग्न केलें विधिपूर्वक ॥८८॥
चारी दिवस सोहळा झाला अद्‌भुत । दोन लक्ष वाजी एक लक्ष रथ ।
एक अयुत गज जैसे पर्वत । आंदण दिधले तेधवां ॥८९॥
लक्ष्मणा घेऊनि सवेग । द्वारकेसी आला श्रीरंग ।
अष्टनायिका वरिल्या सांग । भक्तभवभंगें यापरी ॥९०॥
अष्टनायिकांसहित । नांदे द्वारकेसी वैकुंठनाथ ।
लीलावतारी रूक्मिणीकांत । प्रताप अद्‌भुत न वर्णवे ॥९१॥
रूक्मिणी जांबुवंती सत्यभामा सगुणा । कालिंदी मित्रविंदा याज्ञजिती सुजाणा ।
भद्रावती आणि आठवी लक्ष्मणा । नारायणें वरियेल्या ॥९२॥
ऐसा द्वारकेसी नांदे जगज्जीवन । तों अकस्मात कमलोद्‌भवनंदन ।
हातीं ब्रह्मवीणा घेऊन । ऊर्ध्वपंथें पातला ॥९३॥
सुधर्मासभेसी यादवेंद्र । यादवांसमवेत बैसला उदार ।
नारद देखितां रूक्मिणीवर । उठोनि उभा ठाकला ॥९४॥
जो व्यास-वाल्मीकांचा गुरू साचार । त्यासी षोडशोपचारें पूजी श्रीधर ।
ब्राह्मणदेव यदुवीर । परम प्रियकर भक्तांसी जो ॥९५॥
तों नारदें स्वर्गींहून । आणिलें पारिजातकसुमन ।
त्याच्या सुवासेंकरून । द्वारकानगर दुमदुमलें ॥९६॥
चतुर्दश रत्‍नांमाजी सुरेख । क्षीराब्धिमाजी निघाला पारिजातक ।
ज्याचें पालन शचीनायक । प्रीतीनें स्वर्गीं करीतसे ॥९७॥
जें पुष्प न सुके कदाकाळीं । परम दुर्लभ भूमंडळीं ।
तें पुष्प नारदें ते वेळीं । श्रीरंगासी दीधलें ॥९८॥
आश्चर्य करिती सभानायक । त्यापुढें सुवास नेणों आणिक ।
असो सभा विसर्जिलिया सकळिक । निजमंदिरीं प्रवेशती ॥९९॥
नारद गेला तेथूनी । रूक्मिणीच्या मंदिरीं चक्रपाणी ।
प्रवेशोनि तेचि क्षणीं । काय करिता जाहला ॥१००॥
गजदंताचिया डोल्हारियावरी । बैसोनियां मधुकैटभारी ।
रूक्मिणी बोलावूनि ते अवसरीं । पुष्प हातीं दीधलें ॥१॥
परम संतोषली जगन्माता । परी दूतीच्या मुखें हे वार्ता ।
सत्यभामेच्या कर्णीं तत्त्वतां । प्रवेशली आद्यंत ॥२॥
कीं पुष्प दिधलें रूक्मिणीसी । ऐकतां क्षोभली मानसीं ।
ताम्रवर्ण जाहला वदनशशी । अश्रू नेत्रांसी पैं आले ॥३॥
काढूनि टाकिले अलंकार । मोकळे रूळती कबरीभार ।
खेदें विव्हळ सुकुमार । स्वेदें शरीर आर्द्र जाहलें ॥४॥
दिव्य तल्पक सांडून । उर्वीवरी केलें शयन ।
हृदय गहिंवरलें पूर्ण । श्वासोच्छ्‌वास टाकीतसे ॥५॥
नयनीं सुटले पाझर । तेणें भिजले पयोधर ।
वर्जिले सकळ उपचार । विकळ शरीर पडियेलें ॥६॥
सख्यांसी म्हणे त्या चित्तचोरा । नका येऊं देऊं माझ्या मंदिरा ।
माझा प्राण गेलियाही शरीरा । स्पर्श त्याचा न करावा ॥७॥
हृदय त्याचें परम कठिण । बाळपणीं केलें विषप्राशन ।
द्वादश गांवें गिळिला अग्न । त्याचें वदन न पाहें मी ॥८॥
तेणें भोगिल्या बहुत युवती । महापतित त्यासी जपती ।
त्यासी माझिया सदनाप्रती । येऊं देऊं नका हो ॥९॥
परमनाटकी कपटी जार । माझिया सवतीचा प्रियकर ।
त्याचा स्पर्श अणुमात्र । मज सर्वथा सोसेना ॥११०॥
असो हें वर्तमान त्वरा । कळलें त्या भुवनसुंदरा ।
तत्काळ तिचिया मंदिरा । येता जाहला यादवेंद्र ॥११॥
तिचा परिसोनियां वृत्तांत । दासींप्रति दावी हस्तसंकेत ।
बोलूं नका कांहीं मात । उग्याचि असा क्षणभरी ॥१२॥
मौनेंचि येऊनि मोक्षदानी । सत्यभामेचें शिर उचलूनी ।
उसां आपुली मांडी देऊनी । चक्रपाणी बैसला ॥१३॥
मग बोले कंसारी । आमुची राणी आजि भूमीवरी ।
निजली असे निर्धारीं । कोण्या क्रोधें कळेना ॥१४॥
मुखचंद्र उतरला देख । भूमीवरी रूळती अलक ।
कपाळींचा मृगमद सुरेख । घर्मभरें वाहवला ॥१५॥
अंजनओघें पयोधर । कृष्णमुख जाहले समग्र ।
द्विजसमुदाय सकळ वर । विद्रूमाधर सूकले ॥१६॥
परमविशाळ नेत्र अंबुधर । आरक्त झाले झिरपे नीर ।
निचेष्टित पडले इंद्रियकर । कारभार टाकूनियां ॥१७॥
नयनकपाटें उघडूनी । आम्हांकडे न पाहेचि राणी ।
खेद तरी धरिला मनीं । कोणे गोष्टीचा न कळेचि ॥१८॥
ऐसे लौकिकविलास । दावी तेव्हां पुराणपुर्ष ।
आपुल्या पीतांबरें हृषीकेश । नेत्राअश्रू पुसी तेव्हां ॥१९॥

मग ते सद्गदित होऊन । स्फुंदस्फुंदोनि बोले वचन ।
जीस तुम्हीं दिधलें सुमन । तिचें समाधान करावें ॥१२०॥
मजवरी असतें तुमचें मन । तरी कां तीस देतां सुमन ।
ऐकतांचि ऐसें वचन । हांसें आलें रमारंगा ॥२१॥
हरि म्हणे नारदें आणिलें सुमन । तें देऊनि केलें तिचें समाधान ।
परी तुझे द्वारीं आणून । वृक्षचि लावीन अवघाचि ॥२२॥
ऐसें बोलोनि उठविली । आलिंगन देऊनि अंकीं बैसविली ।
नूतन अलंकार ते वेळीं । स्वहस्तें वनमाळी लेववीत ॥२३॥
शीसफूल चंद्र जडोनी । आपुल्या हातें घातली वेणी ।
वेणीचे नग चक्रपाणी । ठायीं ठायीं गुंफीत ॥२४॥
मुख धुवोनि स्वहस्तें । कुंकुम रेखिलें रमानाथें ।
अंगप्रत्यंगीं भूषणें समस्तें । दिव्य नूतनें लेवविलीं ॥२५॥
ऐसें करीत समाधान । तों तेचि वेळीं पाकशासन ।
आला गार्‍हाणें घेऊन । हरिलागीं सांगावया ॥२६॥
करूनि साष्टांग नमस्कार । उभा राहिला वज्रधर ।
भ्रूसंकेतें क्षीराब्धिजावर । वर्तमान पुसे इंद्रातें ॥२७॥
तंव तो म्हणे यादवराया । नरकासुर येऊनियां ।
आमचा मुख्य मुकुट हिरोनियां । घेऊनि गेला निजबळें ॥२८॥
आमुची जे कां अदिति माता । तिचीं कुंडलें नेलीं जगन्नाथा ।
ज्या कुंडलांची प्रभा पाहतां । शशिसूर्य झांकोळती ॥२९॥
भूमिपुत्र नरकासुर । असंख्य त्याजवळी दैत्यभार ।
देवांचीं पदें समग्र । हिरोनि घ्यावया इच्छीतसे ॥१३०॥
आम्हीं कोणासी जावें शरण । तूं देवाधिदेव सनातन ।
बाळकें खेद पावतां धांवोन । पितयाच्या गळां पडती पैं ॥३१॥
माता जरी परतें लोटी । परी तिच्या पायीं घालिती मिठी ।
आम्ही शरण जगजेठी । याचि रीतीं तुज आलों ॥३२॥
कैवारिया यादवेंद्रा । धांवणें करीं प्रतापरूद्रा ।
दीनबंधु करूणासमुद्रा । ब्रीदें सांभाळीं आपुलीं ॥३३॥
ऐसें ऐकोनि सत्यभामापती । सैन्य सिद्ध करवी शीघ्रगती ।
यादवभार सिद्ध होती । चतुरंगदळासहित पैं ॥३४॥
त्राहाटिल्या संग्रामसंकेतभेरी । तेणें मंगळजननी थरारी ।
तों सत्यभामा म्हणे जी कंसारी । मीही येईन समागमें ॥३५॥
ऐकतें तुमच्या संग्रामगोष्टी । परी मीही पाहीन आजि दृष्टीं ।
गरूडावरी तुमच्या पृष्ठीं । मागें लपोनि राहीन मी ॥३६॥
हरि म्हणे ऐक मृगनयनी । संग्रामाच्या गोष्टी ऐकिजे कानीं ।
महावीर रण देखोनी । मूर्च्छा येऊनि पडती धरे ॥३७॥
तुज सोसेना अनिल शीतळ । तेथें येती बाणांचे कल्लोळ ।
तें नव्हे गायन मंजुळ । आरडती सकळ वीर तेथें ॥३८॥
तो नव्हे मृदंग मधुर । होती उल्हाटयंत्राचे भडिमार ।
तुज उष्ण न सोसे अणुमात्र । शस्त्रसंभार वर्षती तेथें ॥३९॥
सत्यभामा म्हणे प्रतापशूरा । तुम्ही जवळी असतां यादवेंद्रा ।
मज न लागे भयवारा । तुमच्या कृपेंकरूनियां ॥१४०॥
मनीं विचारिंलें जगन्नाथें । जरी समागमें न न्यावें ईतें ।
तरी ही पुन्हां रूसेल मग मातें । सांकडें हाईल दुसरें ॥४१॥
स्त्रियेशीं युद्ध केल्याविण । भौमासुरा नाहीं मरण ।
पुढील भविष्यार्थ जाणोन । सत्यभामा सवें घेतली ॥४२॥
गरूडारूढ जाहला जगजेठी । सत्यभामा बैसविली पाठीं ।
दळभारेंसीं उठाउठी । दैत्यपुरीसमीप आला ॥४३॥
तों सात दुर्गें तया नगरा । भेदीत गेलीं हो अंबरा ।
सात परिघ अवधारा । जेथींच्या नीरा अंत न लागे ॥४४॥
महाप्रतापी नरकासुर । भूमंडळींच्या कन्या नागर ।
एकशत सोळा सहस्र । सांचवूनि ठेविल्या ॥४५॥
तितुक्यांशीं लग्न लावूनियां । करूं इच्छी आपुल्या स्त्रिया ।
ज्यांच्या स्वरूपावरूनियां । रंभा मेनका ओंवाळिजे ॥४६॥
ऐशा त्या सुंदरा कोंडूनी । नरकासुरें ठेविल्या निजसदनीं ।
सैन्यासहित चक्रपाणी । वेढा घाली नगरातें ॥४७॥
कळला नरकासुरासी समाचार । कीं इंद्राचा कैवारी यादवेंद्र ।
युद्धालागीं आला बाहेर । दैत्य थोर कोपला ॥४८॥
आज्ञा देतां ते अवसरीं । सेनासिंधु लोटला बाहेरी ।
रणवाद्यें महागजरीं । वाजों लागलीं तेधवां ॥४९॥
एकाहूनि एक उंच दुर्गें । उल्हाटयंत्रें भडकती वेगें ।
इंद्रादिक निराळमार्गें । विमानीं बैसोनि पाहती ॥१५०॥
पायदळावरी पायदळ । एकवटलें परमतुंबळ ।
एकचि झाला रणकल्लोळ । देखतां काळ भय पावे ॥५१॥
तुरंगांवरी तुरंग लोटती । वीरांशीं वीर झगटती ।
असिलता करीं लखलखती । क्षणप्रभेसारिख्या ॥५२॥
रथांशीं रथ मिळाले । अश्व दोंपायीं उभे ठाकले ।
दोन्ही मकरतोंडांशीं घर्षण झालें । कल्पांत मांडला ते वेळे ॥५३॥
सारथ्यांशी सारथी हाणिती । रथियांसी रथी ओढिती ।
देहआशा टाकोनि भीडती । स्वामिकार्याकारणें ॥५४॥
परमकुशल सारथी । रथ ओढूनि माघारे करिती ।
पवनवेगें रथ फिरविती । कावे देती सव्य अपसव्य ॥५५॥
कीं त्या रणसागरावरी सहजें । रथ तेचि थोर जहाजें ।
वरी ध्वज सतेज विराजे । पवनवेगें धांवती ॥५६॥
रणसागरीं मीन चंचळ । तेंचि पायदळ हिंडे चपळ ।
गज धांवती सबळ । तेचि नाडेसावजें पैं ॥५७॥
रक्तगंगेमाजी शुंडा तुटोन । वाहती ते चपळ विरोले जाण ।
छत्रें नीळवर्ण पडती तुटोन । तेचि कूर्म वर्तुळाकार ॥५८॥
असो यादववीरांचा मार थोर । क्षणें काचावले दैत्यभार ।
हें देखोनि नरकासुर । चंडबळेंसीं धांविन्नला ॥५९॥
जैसी पर्जन्यवृष्टि निरंतर । तैसे बाण वर्षे उर्वीपुत्र ।
यादव त्रासिले थोर । मार अनिवार तयाचा ॥१६०॥
ऐसें देखोनियां श्रीरंगें । शारंग चढविलें अति वेगें ।
सुपर्णवहनें भक्तभवभंगें । बाण हातीं घेतला ॥६१॥
तों सत्यभामा म्हणे ते अवसरीं । मजपाशीं धनुष्य द्या पूतनारी ।
मी युद्ध करीन क्षणभरी । नरकासुराशीं आजि पैं ॥६२॥
आकर्ण ओढी ओढून । सोडी बाणांपाठीं बाण ।
वरि आश्चर्य करिती पूर्ण । म्हणती नवल वर्तलें ॥६४॥
कोण्या वीराची पत्‍नी । युद्ध करी समरांगणीं ।
परवीरांसी खोंची बाणीं । वर्में लक्षूनि सवेग ॥६५॥
नेणे कधीं बाहेरील समीर । उभी रणांगणीं धरूनि धीर ।
जिचें बोलणें अतिसुकुमार । हांकें अंबर गाजवीतसे ॥६६॥
सोडी शरांपाठीं शर । आश्चर्य करी भूमिपुत्र ।
म्हणे स्त्रियेवरी मी शस्त्र । महावीर कैसा धरूं ॥६७॥
मग रथ पदें लोटिला सत्वर । हरीसी म्हणे मोठा तूं रणधीर ।
युद्धासी स्त्री केली समोर । लाज अणुमात्र नाहीं तुज ॥६८॥
स्त्रीसमवेत तुज गोवळा । भस्म करीन ये वेळां ।
म्हणोनि अग्निअस्त्रमंत्र जपला । बाण सोडिला तैसाचि ॥६९॥
ऐस देखोनि हृषीकेशी । सत्यभामा घाली पाठीसी ।
धनुष्य ओढूनि वेगेंसीं । पर्जन्यास्त्र सोडिलें ॥१७०॥
अग्नीसी ग्रासूनि पर्जन्यें । शीतल केलीं सकळ सैन्यें ।
जैसें सत्संगतीयोगानें । मोहभ्रम वितळती ॥७१॥
चंडधारा मेघ वर्षत । तेणें नरकासुराची चमू वाहत ।
मग नरकासुरें वातास्त्र त्वरित । प्रेरितां मेघ वितळला ॥७२॥
वात वाढला प्रबळ । तेणें उडों पाहे यादवदळ ।
हें देखोनि तमालनीळ । पर्वतास्त्र योजिलें ॥७३॥
तेणें कोंडिला सकळ वात । पर्वत भौमसैन्यावरी पडत ।
सवेंचि वज्रास्त्र नरक जपत । तेणें पर्वत पिष्ट केले ॥७४॥
ऐसें देखोनि वैकुंठपाळ । म्हणे अकं आतां लावावा वेळ ।
सकळशास्त्रांचा नृप तात्काळ । सुदर्शन हातीं घेतलें ॥७५॥
जैसे उगवले सहस्र मार्तंड । तेजें लखलखिलें ब्रह्मांड ।
निमिष न लागतां प्रचंड । यादवरायें सोडिलें ॥७६॥
नरकासुराचें शिर । छेदिलें न लागतां क्षणमात्र ।
मागुती परतोनि सत्वर । हरिहस्तकीं वसिन्नलें ॥७७॥
आश्विनमास वद्य चतुर्दशी । तीन प्रहर जाहलिया निशी ।
चंद्रोदयीं नरकसुरासी । मुक्ति दिधली श्रीरंगें ॥७८॥
हरीनें नरकासुरासी दिधला वर । ये समयीं मंगलस्नान न करी जो नर ।
तो परमदरिद्री दुराचार । जन्मवरी जाणिजे ॥७९॥
असो नरकासुराचें नगर । त्या नांव प्राग्ज्योतिषपुर ।
त्यामाजी प्रवेशला श्रीकरधर । तंव अपूर्व देखिलें ॥१८०॥
तेजागळा मणिपूरपर्वत । त्यावरी मंदिरें रत्‍नखचित ।
त्यांत सोळाहस्त्र एकशत । गोपी सुंदर देखिल्या ॥८१॥
परमसुंदर लावण्यखाणी । तिंहीं दृष्टीं देखिला चक्रपाणी ।
म्हणती कोटि काम यावरूनी । ओंवाळूनी टाकावे ॥८२॥
ऐसा जरी आम्हांसी होईल वर । तरी मग पुण्यासी नाहीं पार ।
द्वारकनाथ हा यादवेंद्र । आजि दृष्टीं देखिला ॥८३॥
समीप देखिला क्षीराब्धिजावर । गोपी सद्गद जाहल्या समग्र ।
करिती हरीसी नमस्कार । आमुचा उद्धार करीं आतां ॥८४॥
आम्ही अपर्णिता कर्णकुमारी । आमुचा बंध मुक्त करीं ।
आम्ही षोडश सहस्र नारी । कंसांतका तुजचि वरूं ॥८५॥
मग कृपाळु यदुवीर । तयांसी दिधला नाभीकर ।
म्हणे तुमचा मनोभाव समग्र । पुरवीन चिंता न कीजे ॥८६॥
सोळासहस्र एकशत । आणवी श्रीकृष्ण दिव्य रथ ।
गोपिका बैसवूनि समस्त । द्वारकेलागीं पाठविल्या ॥८७॥
सवें दिधलें समस्त सैन्य । अक्रूर उद्धव रेवतीरमण ।
जयवाद्यें वाजवून । द्वारकापंथें परतले ॥८८॥
वाटे जातां गोपी भाविती । आम्हांसी वर जोडला श्रीपती ।
नरकासुरानें उपकार निश्चितीं । आम्हांवरी बहु केला ॥८९॥
तो केवळ आमुचा पिता । तेणें दाखविलें वैकुंठनाथा ।
असो यावरी कमलोद्‌भवजनिता । काय करिता जाहला ॥१९०॥
प्राग्ज्योतिषपुरीं हरि राहिला । तों नरकासुराची स्त्री ते वेळां ।
पुत्र हातीं घेऊनि तमालनीळा । शरण येती जाहली ॥९१॥
मुकुटकुंडलें ते वेळीं । हरीपुढें आणूनि ठेविलीं ।
म्हणती आम्ही शरण वनमाळी । कृपा करीं दीनबंधु ॥९२॥
तो नरकपुत्र भगदत्त । हरीसी नमस्कार घालीत ।
कृपेनें द्रवला रमानाथ । छत्र धरवी तयावरी ॥९३॥
तयासी राज्यीं स्थापून । मुकुटकुंडलें घेऊन ।
सत्यभामेसहित जगन्मोहन । द्विजेंद्रावरी आरूढला ॥९४॥
क्षण न लागतां इंद्रपदासी । आला क्षीरसिंधुविलासी ।
मुकुटकुंडलें सहस्रनेत्रासी । देऊनियां तोषविलें ॥९५॥
मग नानारत्‍नें अलंकारीं । इंद्रें पूजिला मधु-कैटभारी ।
आज्ञा घेऊनि ते अवसरीं । द्वारकेसी हरि निघाला ॥९६॥
तों इंद्राचें नंदनवन । परम सुरेख शोभायमान ।
तेथें पारिजातक दिव्य रत्‍न । दृष्टीं देखिलें श्रीकृष्णें ॥९७॥
कमळपत्राक्षें ते वेळां । वृक्ष समूळ उपटिला ।
गरूडावरी पुढें घेतला । तों कोल्हाळ केला वनरक्षकीं ॥९८॥
वनरक्षक सांगती इंद्रातें । कीं वृक्ष नेला द्वारकानाथें ।
आखंडल ऐकतां क्रोधें बहुतें । युद्धालागीं धांविन्नला ॥९९॥
परम अज्ञानें वेष्टिला इंद्र । नेणवेचि हरिप्रताप अपार ।
म्हणे उभा रे उभा तूं तस्कर । वृक्ष नेसी चोरूनियां ॥२००॥
ऐकोनि मुरडला श्रीरंग । शारंग चढविलें सवेग ।
तंव वाचस्पति म्हणे श्रीपति अभंग । यासीं युद्धा न पुरसी तूं ॥१॥
हा पुराणपुरूश नारायण । क्षणांत ब्रह्मांड टाकील जाळून ।
इंद्र पाहे विचारून । नमस्कार घातला ॥२॥
इंद्र गेला परतोन । द्वारकेसी आला नारायण ।
सत्यभामेच्या द्वारीं नेऊन । पारिजातक लाविला ॥३॥
मणि बापाचा आंदण घरीं । पारिजातक वृक्ष द्वारीं ।
त्या गर्वें सत्राजितकुमारी । कोणासी न मानीच ॥४॥
असो ऐसा करूनि पुरूषार्थ । हरि रूक्मिणीच्या गृहा येत ।
षोडशोपचारें पूजा करीत । परमपुरूषाची प्रीतीनें ॥५॥
रूक्मिणी म्हणे श्रीहरी । पारिजातक लाविला तिचें द्वारीं ।
एक पुष्प आम्हां घरीं । आणूनियां दीधलें ॥६॥
कृष्ण म्हणे वृक्ष कासया निश्चित । तुझें द्वारीं पुष्पें अपरिमित ।
स्वर्गींहूनि अकस्मात । अंगणांत पडतील ॥७॥
ऐसा वर देऊनी । मग काय करी मोक्षदानी ।
सोळा सहस्र मंदिरें तेचि क्षणीं । उभविलीं हेममयें ॥८॥
त्या मंदिरांची रचना पाहूनी । तटस्थ होती सुधापानी ।
विश्वकर्मा स्वकरेंकरूनि । निर्मीत हरिआज्ञेनें ॥९॥
नारी षोडश सहस्र एकशत । सुलग्न पाहूनि कमलोद्‌भवतात ।
एकेचि घटिकेंत तितुक्यांस वरीत । कर्तव्य अद्‌भुत हरीचें ॥२१०॥
सोळा सहस्र एकशत नारी । तितुकीं रूपें धरी कंसारी ।
सोळा सहस्र मंदिरीं । मंडप दिव्य उभविले ॥११॥
सोळा सहस्रां घरीं । भिन्नभिन्न वसुदेव देवकी सुंदरी ।
बळिभद्र उग्रसेन सुभद्रा नारी । सर्वां घरीं सारिख्या ॥१२॥
सकळ यादवांचे भार । ऋषींच्या मांद्या समग्र ।
रूक्मिणीचीं रूपें अपार । सर्वां घरीं सारिखीं ॥१३॥
इतुकीं रूपें आपण । नटला पूतनाप्राणहरण ।
पूर्णावतार श्रीकृष्ण । अतिअद्‌भुत लीला त्याची ॥१४॥
वैकुंठींची अवघी संपत्ती । आणविली द्वारकेप्रती ।
शंखचक्रादि आयुधें हातीं । श्रीवत्सलांछन दाविलें ॥१५॥
वैकुंठींचे दिव्य रथ । द्वारकेसी आणवी कृष्णनाथ ।
सुपर्ण कर जोडूनि तिष्ठत । कर्तव्य अद्‌भुत हरीचें ॥१६॥
सनक सनंदन सनत्कुमार । नारद विरिंचि रूद्र शचीवर ।
द्वारकेसी येती वारंवार । हरिदर्शन घ्यावया ॥१७॥
वरकड हरीचे अंशावतार । पृथ्वीवरी दाविलें चरित्र ।
वैकुंठपति इंदिरावर । तैसाचि असे संचला ॥१८॥
कृष्णावतारीं आपण । स्वयें अवतरला आदिनारायण ।
वैकुंठींचीं कपाटें देऊन । राहिला जाण द्वारके ॥१९॥
इंद्रादिदेवांचीं गार्‍हाणीं । द्वारकेसी येती क्षणक्षणीं ।
यालागीं पूर्णावतार चक्रपाणी । भक्तजनीं जाणिजे ॥२२०॥
म्हणोनि सोळा सहस्र घरीं । तितुकीं रूपें हरीच धरी ।
षोडश सहस्र नारी । एक्याचि लग्नीं वरियेल्या ॥२१॥
रत्‍नजडित बोहलीं । सर्वां घरीं घातलीं ।
हळदी उटणें वनमाळी । सर्वां घरीं खेळत ॥२२॥
उग्रसेन उद्धव अक्रूर । घरोघरीं सारिखेचि समग्र ।
भांडारें फोडूनि अपार । द्रव्य याचकां वांटिती ॥२३॥
ऐसा चारी दिवस सोहळा पूर्ण । वर्णितां भागे सहस्रवदन ।
सकळ देव येऊन । कामें करिती घरोघरीं ॥२४॥
इंद्र अग्नि यम निर्ऋति । रसनायक समीर धनपति ।
सत्यलोकवासी अपर्णापति । घरोघरीं सारिखेचि ॥२५॥
सर्व याचकांसी देकार । घरोघरीं देत कुबेर ।
सकळ वर्‍हाडियां नीर । रसनायक पुरवीतसे ॥२६॥
सभेवरी मलयाद्रीचा सुवास । घेऊनि येत प्राणाधीश ।
जातवेद धरूनि हर्ष । पाकनिष्पत्ति स्वयें करी ॥२७॥
असो यावरी सर्वां सदनीं । राबताती सुधारसपानी ।
अष्टनायिका येऊनी । सर्वां घरीं नृत्य करिती ॥२८॥
ऐसे चारी दिवस संपादूनी । अवघ्यांसी दिधली पाठवणी ।
अलंकारवस्त्राभरणीं । चारी वर्ण तोषविले ॥२९॥
अहो त्या सोळा सहस्र वेदश्रूति । निर्गुणाची न वर्णवे कीर्ति ।
म्हणोनि आल्या द्वारकेप्रति । हरिरूपीं जडावया ॥२३०॥
किं हरिकल्पवृक्षावरी देखा । सोळा सहस्र चढिल्या कनकलतिका ।
सर्वही सुफळसुखदायका । वैकुंठनायका भोगिती ॥३१॥
श्रीकृष्ण मेघसांवळा । सोळा सहस्र तळपती चपळा ।
दाहकत्व सांडूनि सकळा । हरिरूपीं जडल्या हो ॥३२॥
कीं षोडश सहस्र राजहंसी । हरिपदीं मुक्तता हे मुक्तराशी ।
मिळाल्या सकळ भोगूं द्वारकेसी । तपें बहुत आचरोनियां ॥३३॥
सर्वां घरीं समसमान । एकचि असे जगज्जीवन ।
परी मुख्य स्वरूप रूक्मिणीवांचून । सहसा नसे कोठेंही ॥३४॥
एकपत्‍नीव्रती श्रीकृष्ण । रूक्मिणीवेगळा नव्हे एक क्षण ।
इच्छारूपें धरून । सोळा सहस्र घरीं वसे ॥३५॥
हा हरिविजयग्रंथ । परमसुंदर मलयपर्वत ।
तेथींचा समीरसुवास अद्‌भुत । निजभक्त सेविती ॥३६॥
ब्रह्मानंदा पंढरीनाथा । श्रीधरवरदा परमसमर्था ।
निजभक्तांचिया मनोरथा । तुजविण पुरविता कोण असे ॥३७॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
सदा परिसोत प्रेमळ भक्त । षड्‌विंशतितमोऽअध्या गोड हा ॥२३८॥
॥ अध्याय सव्विसावा समाप्त ॥ ओव्या २३८॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥