श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय जगद्वंद्या वेदसारा । अखिल अद्वया विश्वंभरा ।
करुणासिंधो परमउदारा । यादवेंद्रा जगद्‌गुरो ॥१॥
कंदर्पदहनहृदयरत्‍ना । चतुरास्यजनका मनरंजना ।
अपारमायाश्रममोचना । निरंजना निर्विकारा ॥२॥
तूं दानवकाननवैश्वानर । कीं साधुहृदयारविंदभ्रमर ।
कीं अज्ञानतमनाशक मित्र । कीं आनंदक्षेत्र पिकलें जें ॥३॥
संसारगजदमन मृगेंद्र । भक्तमनचकोर सुधाकर ।
दुःखपर्वतभंजनवज्रधर । यादवकुळीं अवतरला ॥४॥
देवाधिदेव आत्माराम । अनंतब्रह्मांडफलांकित द्रुम ।
परात्पर अजित अनाम । मेघश्याम सगुण तूं ॥५॥
असो बाविसावे अध्यायीं कथन । भस्म करुनि काळयवन ।
जरासंधासी त्रासवून । आला जगज्जीवन द्वारकेसी ॥६॥
तों विदर्भदेशीं राजा भीमक । सुशील सभाग्य सात्विक ।
जैसा उडुगणांमाजी मृगांक । कीं शचीनायक सुरमंडळीं ॥७॥
कीं धनाढ्यांमाजी कुबेर । कीं अंडजांमाजी द्विजेंद्र ।
तैसा भीमक नृपवर । जगतीतळीं विख्यात पैं ॥८॥
कीं तो भजनगंगेचा लोट । कीं निश्चयरत्‍नांचा मुकुट ।
कीं सत्‍ववैरागरींचा सुभट । दिव्य हिरा प्रकटला ॥९॥
कीं विवेकभूमीचें निधान । कीं दयाकाशींचा केवळ घन ।
कीं आनंदनंदनवन । पक्व फळ तेथींचें ॥१०॥
ऐसा तो नृपनाथ । त्यासी रुक्मी नामें ज्येष्ठ सुत ।
त्याहूनि धाकुटा रुक्मरथ । रुक्मबाहु तिसरा पैं ॥११॥
रुक्मकेशी रुक्ममाळी । सहावी जहाली रुक्मिणीबाळी ।
स्वरुपसुंदर वेल्हाळी । ज्ञानकळा हरीची ते ॥१२॥
हे मूळपीठनिवासीनी माया । जियें निर्मिलें देवत्रया ।
इच्छामात्रें महत्कार्या । घडी मोडी ब्रह्मांडें ॥१३॥
अनंतशक्तींची स्वामिनी । जे आदिपुरुषाची मूळध्वनी ।
महामाया प्रणवरुपिणी । भीमकउदरीं अवतरली ॥१४॥
अनंत ब्रह्मांडांची माळ । घेऊनि जप करी वेल्हाळ ।
जगडंबर मांडूनि खेळ । सवेंचि लपवी क्षणार्धें ॥१५॥
विरिंचि मित्र चंद्र देवराणा । हीं अज्ञान बाळें तिचीं जाणा ।
पहुडवूनि प्रपंचपाळणां । विषयखेळणें वरी बांधीं ॥१६॥
डोळे उघडूनि स्वरुपाकडे । पाहों नेदी त्यांसी निवाडें ।
उत्पत्ति स्थिति प्रळयकोडें । कार्यें करवीं त्यांहातीं ॥१७॥
जीचिया स्वरूपावरूनी । करावी कोटिकंदर्पसांडणी ।
जे त्रैलोक्यलावण्यखाणी । अवनीतळीं अवतरली ॥१८॥
तप्तसुवर्ण जैसें सुरंग । तैसें रूक्मिणीचें दिव्यांग ।
आकर्णनेत्र सुरेख चांग । मुखमृगांक कोण वर्णी ॥१९॥
दंततेज जिकडे झळकत । पाषाण ते पद्मराग होत ।
सहज बोलतां मंदिरांत । प्रकाश होत दंततेजें ॥२०॥
जगन्माता बोले जे क्षणीं । वाटे विखुरते रत्‍नखाणी ।
जीचिया स्वरूपावरूनी । ब्रह्मांडचि ओंवाळिजे ॥२१॥
अंगींच्या सुवासेंकरूनी । गेल्या दश दिशा भरोनी ।
पाय ठेवी जेथें रूक्मिणी । वसंत भुलोनि तेथें लोळे ॥२२॥
महातेज गाळूनि देखें । ओतिलीं कर्णींचीं ताटंकें ।
नेत्रोत्पलें अतिसुरेखें । अंजन झळके सोगयाचें ॥२३॥
मुक्तघोंस तळपती कानीं । कोटि मृगांक उणे वदनीं ।
भगणें झळकती सुनीळ गगनीं । मुक्तजाळी शिरीं तेवीं ॥२४॥
सांडूनि तीव्रता सकळ । वाटे मित्र जाहला शीसफूल ।
शीतलत्व सांडूनि समूळ । मृगांक शिरीं विलसे पैं ॥२५॥
कस्तूरीमळवट विलसे भाळीं । नासिकीं दिव्य मौक्तिकें झळाळी ।
शुभ्र वस्त्र मुक्तलग कांचोळी । एकावळी डोलत ॥२६॥
बाहुभूषणें रत्‍नजडित । वज्रचूडेमंडित हस्त ।
दशांगुळीं मुद्रिका झळकत । अवतारस्वरूप हरीच्या ॥२७॥
चरणीं नूपुरें रूणझुणती । चालतां धन्य जाहलें म्हणे क्षिती ।
सहज विलोकी जिकडे चिच्छक्ती । ते तत्काळ होती सज्ञान ॥२८॥
जिच्या कृपाकटाक्षें देख । इंद्रपदीं बैसले रंक ।
पर्वत उचली मशक । अपांगपातें जियेच्या ॥२९॥
असो ऐसी ते रुक्मिणी । भीमकराजा अंकीं घेऊनी ।
बैसलासे सभास्थानीं । सकळ नृपांनीं वेष्टिला जो ॥३०॥
तों कीर्तिमुखनामा ब्राह्मण । जो चौसष्टकलाप्रवीण ।
तो करीत पृथ्वीपर्यटण । भीमकसभेसी पातला ॥३१॥
राये तो द्विज सन्मानूनी । बैसविला उत्तमासनीं ।
म्हणे द्विजा कोणीकडूनी । येणें जाहलें अकस्मात ॥३२॥
ब्राह्मण म्हणे धरणीपती । म्यां पृथ्वीचे पाहिले तृपती ।
सहज आलों द्वारावतीप्रती । तेथें श्रीपती देखिला ॥३३॥
ब्राह्मण वर्णीत श्रीकृष्णध्यान । नृपासहित ऐकती सकळ जन ।
परी भीमकी तेथें सावधान । करी श्रवण सप्रेम ॥३४॥
ज्याचिया चरणपंकजकेसरीं । क्षीराब्धितनया जाहली भ्रमरी ।
तेथूनि जन्मली जन्हुकुमारी । जे कां तारी सकळ जीवां ॥३५॥
अरूण संध्याराग बालार्क । यांचे काढिले रंग सकळिक ।
तळवे रेखिळे सुरेख । श्रीरंगाचे वाटती ॥३६॥
शरीर कर्वतून मृगांकें । चरणीं सुरवाडला निजसुखें ।
व्यापूनि पद अंगोळिका नखें । दशधा होवोनि राहिला ॥३७॥
पायीं हरीच्या दिसे ध्वज । तरी चरणलक्षण हेंचि जहाज ।
भक्त तारावया सहज । उदित असे सर्वदा ॥३८॥
शरण येती निजभक्त । त्यांचे फोडावया पापपर्वत ।
वज्र पायीं लखलखित । वैकुंठनाथें धरियेलें ॥३९॥
पायीं झळके जें पद्म । पद्मा तेथें वसे सप्रेम ।
आणिकां प्राप्त नाहीं परम । घोर तप आचरतां ॥४०॥
ऐश्वर्यमदें मस्त वारण । विद्यामदें गर्वित पूर्ण ।
त्यांसी आकर्षावयालागून । अंकुश पायीं झळकतसे ॥४१॥
साधकांसी ऊर्ध्वरेखा तत्त्वतां । ऊर्ध्वगच्छन्ति म्हणे सत्त्वस्थां ।
पाय देऊनि मुक्तीचिया माथां । ब्रह्मानंदीं ऐक्य व्हाल ॥४२॥
हरिपद हाचि दिव्य प्रयाग । तळवे आरक्त ब्रह्मकन्या सुरंग ।
मांड्या गरूडपाचूचे कोंभ चांग । तेथें मित्रकन्या सुरवाडली ॥४३॥
पदीं नेपुरें वाजती गजरीं । तेथें सुखावली जन्हुमारी ।
वांकीवरी रत्‍नें जडलीं कुसरीं । तपस्वी मराळ तेचि पैं ॥४४॥
घोटे शोभती वर्तुळ । जैसे यंत्रीं कांतिले इंद्रनीळ ।
पोटरिया सुनीळ सुढाळ । जेवीं निराळगर्भ काढिले ॥४५॥
सहस्र चपलांचा एकसार । पिळूनि रंगविला पीतांबर ।
दुजा पांघरावया सुंदर । मुक्तलग पदर त्याचे ॥४६॥
कटीं मेखळा विराजमान । वरी रत्‍नें जैसीं चंडकिरण ।
सकळ तीव्रता टाकून । हरिजघनीं सुखावले ॥४७॥
जैसा वेदांतींच्या श्रुति स्पष्टा । तैसा रुणझुणती क्षुद्रघंटा ।
हृदयी कौस्तुभ सतेज मोठा । मध्यान्हींचा सूर्य जेवीं ॥४८॥
त्रिवळी नाभि वर्तुळ । जेथें जन्मला चतुर्वक्‍त्रबाळ ।
विशाळ हरीचें वक्षःस्थळ । भक्त प्रेमळ राहती तेथें ॥४९॥
वैजयंती डोलत गळां । परी ते लागली चरणकमळा ।
हरिपदीं प्रताप आगळा । तेथींचा सोहळा भोगीत ।५०॥
कवि आणि गुरू दोघे येऊनी । कुंडलरूपें लागले हरिकर्णीं ।
कीं निशामणी आणि दिनमणी । पुसती कानीं विचार ॥५१॥
परम उदार वेल्हाळ मुख । कपाळीं मृगमदाचा टिळक ।
मधुमासींचा सतेज अर्क । तैसा मुकुट झळकतसे ॥५२॥
बिंबरंगाऐसे अधर । दंतपंक्ति सुरेख सुंदर ।
ओळीनें बैसलें रोहिणीवर । तैसें तेज झळकतसे ॥५३॥
तैसे श्रीहरीचे दंत । बोलतां ब्रह्मांड उजळत ।
वदनावरूनि कोटी रतिकांत । ओंवाळूनि टाकावे ॥५४॥
निराळवारणाचे शुंडादंड । तैसे चारी हस्त प्रचंड ।
हस्तकटकें अति सुघड । यंत्राकार मुद्रिका ॥५५॥
दंडीं कीर्तिवदनें झळकती । तेथें प्रतापकिरणें तळपती ।
शंखचक्रादि आयुधें विराजती । कोणा मूर्ति वर्णवे ते ॥५६॥
श्यामलांगीं उटी शुभ्र । वाटे भेटूं आला कर्पूरगौर ।
चंदनरूपें सत्वर । हरिअंगीं मिसळला ॥५७॥
कीं इंद्रनीळाचे मूर्तीवरी । आवरण घातलें काश्‍मीरी ।
कीं मित्रकन्येवरी जन्हुकुमारी । कीं निर्मळ अंबरीं शशिप्रभा ॥५८॥
घनश्याम कोमलांग । तैसा चंदन दिसे सुरंग ।
पूर्ण ब्रह्मानंद श्रीरंग । अक्षय अभंग मूर्ति जे ॥५९॥
कर्णीं भरला जवादिविशेष । अंगींचा जो दिव्य सुवास ।
सप्तावरण आसमास । भेदुनि जाय पैलीकडे ॥६०॥
ऐसें द्विजें वर्णितां हरिध्यान । हृदयीं ठसावला जगन्मोहन ।
भीमकी सद्‌गद होऊन । मूर्च्छा येऊन पडियेली ॥६१॥
नयनीं सुटल्या विमलांबुधारा । आंग कांपतसे थरथरां ।
उपमाता धांविन्नल्या सत्वरा । हृदयीं धरिली रूक्मिणी ॥६२॥
एक म्हणती बाधा जाहली । एक म्हणती भूतें घेरली ।
परी महद्‌भूतें व्यापिली । तें समजलें रायातें ॥६३॥
ऐकतां श्रीकृष्णध्यान । भीमकी पडली मूर्च्छा येऊन ।
आतां हे करावी कृष्णार्पण । मनीं निर्धार दृढ केला ॥६४॥
राजा सांगे शुद्धमतीतें । रूक्मिणी द्यावी श्रीपतीतें ।
येरी हर्षली परम चित्तें । म्हणे हेंचि मज आवडे ॥६५॥
तंव रूक्मिया परम कृष्णद्वेषी । वर्तमान हें कळलें त्यासी ।
ब्राह्मण बोलाविले गणक जोशी । एकांतासी रूक्मियानें ॥६६॥
म्हणे घटितार्थ कृष्णासी । घडत नाहीं सांगा रायासी ।
रूक्मिणी द्यावी शिशुपाळासी । ऐक्य उभयतांसी दृढ असे ॥६७॥
रायादेखतां सभेभीतरीं । रूक्मिया कृष्णाची निंदा करी ।
म्हणे पुरूषार्थी वीर पृथ्वीवरी । धुंडूनि बरा काढिला ॥६८॥
महाकपटी गोरसचोर । गोकुळ चौढाळिले समग्र ।
त्रिभुवनामाजी ऐसा जार । धुंडितांही न सांपडे ॥६९॥
चोरी केली गोकुळीं । म्हणोनि गौळणी बांधिती उखळीं ।
कालिया अघासुर किरडें मारिलीं । म्हणोनि पुरूषार्थीं मिरवत ॥७०॥
वारूळाऐसा गोवर्धन । उचलोनि बलिष्ठ जाहला कृष्ण ।
केशी तट्टू मारून । पुरुषार्थी म्हणवी आपणा ॥७१॥
अग्निस्तंभ जाणे कपटकळा । यालागीं वणवा मुखीं गिळिला ।
कपटेंचि कंस मारिला । परिवारासमवेत ॥७२॥
काळयवनभेणें थोर । तेणें घेतलें गिरिकंदर ।
मुचुकुंदावरी टाकूनि पीतांबर । आपण पुढें पळाला ॥७३॥
कपटें मारिला काळयवन । भेणें वसविलें द्वारकापट्टण ।
जरासंध कपटेंकरून । सत्रा वेळ जिंकिला ॥७४॥
नाहीं सिंहासन छत्र । भांडार नाहीं अणुमात्र ।
नाम रूप ना गोत्र । कैसेनि थोर कृष्ण हा ॥७५॥
हिंडे भक्तांच्या दारोदार । कीर्तनामाजी नाचे निर्भर ।
रूक्मिणीसी ऐसा होइजे वर । तरी जितचि आम्ही मेलों ॥७६॥
बाळपणीं पूतना शोषिली । आरंभींच स्त्रीहत्या केली ।
ऐसियासी वरील रूक्मिणी वेल्हाळी । तरी जितचि आम्ही मेलों ॥७७॥
भक्षूनि मातुळाचें अन्न । त्यासीच मारिलें कपटेंकरून ।
त्यासीं रूक्मिणीसीं घडेल लग्न । तरी जितचि आम्ही मेलों ॥७८॥
जरी रूक्मिणीचें कृष्णाशीं लागे लग्न । तरी माझी श्मश्रू टाकावी बोडून ।
हांक फोडी क्रोधेंकरून । लावीन लग्न शिशुपाळाशीं ॥७९॥
कृष्णद्वेषी परम चांडाळ । चालों नेदी रायाचें बळ ।
नगर शृंगारिलें सकळ । लग्न तत्काळ धरियेलें ॥८०॥
दमघोषाचिया नगरा । मूळ पाठवी रूक्मिया सत्वरा ।
ती वार्ता रूक्मिणीच्या कर्णद्वारा । दूतीमुखें प्रवेशली ॥८१॥
वार्ता ऐकतांचि सकळ । हृदयीं दचकली वेल्हाळ ।
नयनीं वाहे अश्रूजळ । मुखकमळ कोमाइलें ॥८२॥
हृदयीं धडकला चिंताग्न । नाठवे उदक शयन अन्न ।
म्हणे मायेसी सांगावें वर्तमान । तरी हरीप्राप्ती नव्हे तिचेनी ॥८३॥
कोण जाऊनियां आतां । सत्वर आणील वैकुंठनाथा ।
तों सुदेवनामा ब्राह्मण तत्त्वतां । मंदिरासी पातला ॥८४॥
परम सात्त्विक ब्राह्मण । रूक्मिणी धरी त्याचे चरण ।
म्हणे जरी कृष्ण येशील घेऊन । तरीं मी उत्तीर्ण नव्हें तूतें ॥८५॥
नयनीं वाहती अश्रूधारा । जे जगन्माया आदिइंदिरा ।
ते काकुळती येत द्विजवरा । जाईं त्वरा द्वारकेसी ॥८६॥
बाहेर कळो नेदीं मात । यामिनीमाजी क्रमिंजे पंथ ।
उदय न पावतां आदित्य । कृष्णनाथ आणिजे ॥८७॥
जो कां स्कंजतातहृदयींचें ध्यान । दशशतवदनतनुशयन ।
जो इंदुभगिनीप्राणजीवन । दितिजभंजन आदित्य जो ॥८८॥
जो पुष्करवर्ण चारूगात्र । जो चोविसावा शेवटील मंत्र ।
जो मित्रतनयातीरीं सरोजनेत्र । क्रीडला तो आणीं कां ॥८९॥
ज्याचें अंतःकरण पीतवसन । इंदिराबंधु ज्याचें मन ।
चतुरास्य ज्याची बुद्धि पूर्ण । तोचि घेऊनि येईं कां ॥९०॥
हिमनगजामात अहंकार । आखंडल दैवत ज्याचे कर ।
मित्र ज्याचे दिव्य नेत्र । तो सत्वर आणीं कां ॥९१॥
मग तो द्विज नाम सुदेव । म्हणे घेऊनि येतो वासुदेव ।
परी तुझे लिखितपत्रभाव । समागमें देईं कां ॥९२॥
जे शृंगारकासारमराळिका । जे क्षीराब्धिहृदयकनकलतिका ।
भीमकराजा हा वृक्ष निका । त्यावरी कृपेनें पसरली ॥९३॥
मग घेतलें हाटकरसपात्र । पुढें धरिलें शुद्धसत्वपत्र ।
लेखणी घेऊनि विचित्र । सप्त श्लोक लिहिले तेव्हां ॥९४॥
पत्र गुंडाळोनि झडकरी । द्विजाहातीं देऊनि चरण धरी ।
जरी घेऊनि येशील कंसारी । तरीच संसारीं सार्थक ॥९५॥
करूनि मनोवेगाचा रहंवर । त्यावरी बैसोनि धांवे द्विजवर ।
मित्र उगवतां द्वारकापुर । जवळी केलें वेगेंसीं ॥९६॥
द्वारकाबाह्यप्रदेशीं वन । वृक्ष भेदीत गेले गगन ।
वासरमणीचें किरण । माजी दिसती हिंडतां ॥९७॥
त्यामाजी कस्तूरीमृग चरती । कोकिळा पंचमस्वर आळविती ।
पक्षी कृष्णनामें गर्जती । हंस खेळती स्वानंदें ॥९८॥
रहाट पाट शीतळ उदक । चातक बदक चक्रवाक ।
शिखी कीर शब्द सुरेख । कृष्णनामें करिताती ॥९९॥
मलयानिल शीतळ । येत रम्य अतिमंजुळ ।
कृष्णागर मलयागर परिमळ । देवदार वृक्ष तेथें ॥१००॥
नारिकेळी खर्जूरी अशोक । पोफळी वट पारिजातक ।
अंजीर मातुलुंग सुरेख । वृक्ष चंपक विराजती ॥१॥
शेषवेली प्रवाळवेली सुरूप । स्थळीं स्थळीं द्राक्षमंडप ।
फणस दाळिंबी अमूप । सदा फळभारें डोलती ॥२॥
मुनि सदैव करिती तप । गंधर्वांचे सुरस आलाप ।
जेथें वसे परब्रह्म चित्स्वरूप । तें वन कोणासी वर्णवे ॥३॥
जें समुद्रसंभव नगर । उपमे न पुरे देवराजपुर ।
कमलोद्‌भवाचे कर । जेथें लागले नगर रचितां ॥४॥
आधि व्याधि मृत्यु दरिद्र । द्वारकेंत नाहीं अणुमात्र ।
पुराण कीर्तन विचित्र । अग्निहोत्रें द्विजांघरीं ॥५॥
न्याय मीमांसा सांख्यग्रंथ । पातंजल व्याकरण वेदान्त ।
वेदाध्ययनें अद्‌भुत । गृहीं गृहीं होताती ॥६॥
शतखणी दामोदरें बहुत । जातां अडखळे मित्ररथ ।
अवतारमूर्ति चरित्रांसहित । गोपुरावरी जडियेल्या ॥७॥
गरूडपाचूचे कीर । घरोघरीं बोलती सुकुमार ।
नीळरत्‍नांचे मयूर । बिदोबिदीं धांवती ॥८॥
निळ्याचे केले गज । मुखीं हिर्‍यांचे शोभती द्विज ।
सुवर्णकमल सुवास सतेज । रूंजती भ्रमर निळ्याचे ॥९॥
टाळ मृदंग विणे हातीं । लेपें आपण वाजविती ।
चित्रें गाती नाचती । विरिंचिहस्तें निर्मित पैं ॥११०॥
घरोघरीं रामायण भारत । चित्रमूर्ति रत्‍नजडित ।
शक्तिचरित्रें समस्त । असुरझुंजें रेखिलीं ॥११॥
आळोआळीं सुंदर घरें । गृहीं गृहीं विचित्र गोपुरें ।
असो ब्राह्मण पावला त्वरें । जेथें यादवेंद्र बैसला ॥१२॥
दृष्टीं देखतांचि ब्राह्मण । आसन सोडून पीतवसन ।
द्विजासी करूनि नमन । निजासनीं बैसविला ॥१३॥
षोडशोपचारें पूजा करून । संतोषविला ब्राह्मण ।
मग एकांतगृहीं दोघेजण । जाऊनियां बैसले ॥१४॥
हरि म्हणे विप्रोत्तमा । आजि कृतार्थ केलें आम्हां ।
कोणीकडूनि या ग्रामा । येणें जाहलें स्वामींचें ॥१५॥
देखोनियां मनमोहन । कार्याआठव विसरे ब्राह्मण ।
मग पद्माक्षीचें पत्र काढून । पद्मनाभाहातीं देत ॥१६॥
म्हणे विदर्भराजकन्यका । तिणें दिधली हे पत्रिका ।
तुम्हांवांचूनि यदुनायका । न वरी आणिका सर्वथाही ॥१७॥
या ब्रह्मांडमंडपामाझारी । ऐसी दुजी नाहीं सुंदरी ।
ते अनन्यशरण तुज मुरारी । वाचितां पत्रिका कळेल ॥१८॥
मग सुवर्णाक्षरपत्र चांगलें । कमलपत्राक्षें उकलिलें ।
अक्षर सुरेख मिरविलें । जेवीं भगणें पुष्करीं ॥१९॥
सप्तश्लोकीं लिहिलें पत्र । जें ऐकतां उद्धरती सप्तगोत्र ।
स्वयें वाची स्मरारिमित्र । तेंचि साचार ऐकिंजे ॥१२०॥
श्लोक ॥
श्रूत्वा गुणान् भुवनसुन्दर शृण्वतां ते
निर्विश्य कर्णविवरैर्हरतोऽङगतापम् ॥
रूपं दृशां दृशिमतामखिलार्थलाभं
त्वय्यच्युताविशति चित्तमपत्रपं मे ॥१॥
टीका ॥
जय जय भुवनसुंदरा यादवेंद्रा । तुझ्या सौंदर्यतेजें चराचरा ।
विशेष दिसे लावण्यमुद्रा । सुरनरउरगां सर्वही ॥२१॥
तुझी गुणलीला विचित्र । ऐकतां धाती सर्वांचे श्रोत्र ।
त्रिविधतापच्छेदक पवित्र । गुण तुझे श्रीरंगा ॥२२॥
सांडोनियां लौकिकलाज । जगद्वंद्या मी शरण तुज ।
क्षयरहित तूं अच्युत क्षयी सहज । मी निर्लज्ज तुझें ठायीं ॥२३॥
श्लोक ॥
का त्वा मुकुन्द महती कुलशीलरूप-
विद्यावयोद्रविणधामभिरात्मतुल्यम् ॥
धीरा पतिं कुलवती न वृणीत कन्या
काले नृसिंह नरलोकमनोभिरामम् ॥२॥
टीका ॥
मोक्षदायक तूं यदुनायक । यालागीं मुकुंद नाम सुरेख ।
स्वरूपासी तुळितां देख । शफरीध्वज सरी न पवे ॥२४॥
जगन्मोहना श्रीकृष्णा । तुझी प्राप्ति व्हावया मधुसूदना ।
ज्या परमसधना सुकुलीना । तपें करिती तुजलागीं ॥२५॥
विद्यावंता वयसा चतुरा । सर्व गुणीं मंडित उदारा ।
तुजकारणें श्रीकरधरा । अगाध तपें करिताती ॥२६॥
ऐसियांसी नव्हे प्राप्ती । माझा पाड तेथें किती ।
पूर्ण ब्रह्म तूं वैकुंठपती । कीर्ति वर्णिती श्रूतिशास्त्रें ॥२७॥
तुज वरावया श्रीपती । सिद्ध असती बहुत युवती ।
परी मी दीन असें निश्चितीं । पाव यदुपती दयार्णवा ॥२८॥
सकळनरलोकमनोभिरामा । नरवीरांमाजी तूं यदूत्तमा ।
तुजवांचूनि मेघश्यामा । नव्हेंचि रामा आणिकाची ॥२९॥
श्लोक ॥
तन्मे भवान् खलु वृत्तः पतिरङ्‌ग जाया-
मात्मर्पितश्च भवतोऽत्र विभो विधेहि ॥
मा वीरभागमभिमर्शतु चैद्य आरा-
द्गोमायुवन्मृगपतेर्बलिमम्बुजाक्ष ॥३॥
टीका ॥
तूं परात्पर निर्विकारी । उपाधिरहित ब्रह्मचारी ।
परी मी कायावाचामनें कैटभारी । तूझी अंतुरी जाहलें ॥१३०॥
माझी दीनाची विनंती । जरी उपेक्षिसी जगत्पती ।
चतुर्दश लोकींचे नृपति हांसती । होईल अपकीर्ति यादवेंद्रा ॥३१॥
तूं अरिचक्रवारणपंचानन । तुझें अर्धांग माझें निकेतन ।
तेथें जंबुक दमघोषनंदन । घेऊनि पळों पाहातसे ॥३२॥
प्रतापदिनकरा अंबुजाक्षा । पुरणापुरूषा निर्विकल्पवृक्षा ।
सर्वांतरात्मा सर्वसाक्षा । तुझी जाया मी जाहलें ॥३३॥
श्लोक ॥
पूर्तेष्टदत्तनियमव्रतदेवविप्र-
गुर्वर्चनादि भिरलं भगवान् परेशः ॥
आराधितो यदि गदाग्रज एत्य पाणिं
गृह्णातु मे दमघोषसुतादयोऽन्ये ॥४॥
टीका ॥
पूर्वीचें असेल सुकर्म । याग दान व्रत धर्म ।
देवब्रह्मपूजा परम । जरी घडलीं असतील ॥३४॥
सद्‌गुरूपूजन निर्धारीं । जरी केलें असेल जन्मांतरीं ।
गो-भू-रत्‍न-दानें नानापरी । जरी घडलीं असतील ॥३५॥
तडाग कूप वापिका । आराम उद्यान पुष्पवाटिका ।
हरिदिनीआदि व्रतें देखा । जरी घडलीं असतील ॥३६॥
भववद्‌भजन हरिगुणकीर्तन । जरी गांठीं असेल महत्पुण्य ।
तरीच गदाग्रजा येऊन । हातीं धरशील मजलागीं ॥३७॥
श्लोक ॥
श्वोभाविनि त्वमजितोद्वहने विदर्भान्
गुप्तः समेत्य पृतनापतिभिः परीतः ॥

निर्मथ्य चैद्यमगधेन्द्रबलं प्रसह्य
मां राक्षसेन विधोनोद्वह वीर्यशुल्काम् ॥५॥
टीका -- कमलनाभा कमलापती । सत्वर येइंजे रातोराती ।
गभस्ति नुगवतां यदुपती । कौंडिण्यपुरा येइंजे ॥३८॥
घेऊनि परमार्थसंपत्ती । ज्ञानी प्रपंचदळ रगडिती ।
तैसे यादवभारेंसीं जगत्पती । चैद्य-मागध त्रासिजे ॥३९॥
गुप्तरूपें घेऊनि पृतना । सत्वर यावें जगन्मोहना ।
राक्षसविधीकरूनि जनार्दना मज घेऊनि जाइंजें ॥१४०॥
यथाविधि लग्न नव्हे तत्त्वतां । तरी राक्षसविधीं पर्णिजे अनंता ।
त्रिभुवननायका वैकुंठनाथा । धांवें आतां सत्वर ॥४१॥
श्लोक ॥
अन्तःपुरान्तरचरीमनिहत्य बन्धूं-
स्त्वामुद्वहे कथमिति प्रवदाम्युपायम् ॥
पूर्वेद्युरस्ति महती कुलदेवियात्रा
यस्यां बहिर्नववधूर्गिरिजामुपेयात् ॥६॥
टीका ॥
तूं असशील निजमंदिरीं । मी कैसा येऊं तेथवरी ।
तुझे दुष्ट बंधु दळभारीं । सिद्ध होतील झुंजावया ॥४२॥
त्यांचा करितां संहार । तुज होईल दुःख थोर ।
तरी ऐकावा एक विचार । जगद्वंद्या यदुपति ॥४३॥
नगराबाहेर अंबिकापुरा । आपण यावें श्रीकरधरा ।
दळभारेंसीं यादवेंद्रा । सिद्ध तेथें असिंजे ॥४४॥
आमुचा कुळधर्म ऐसा पुरातन । लग्नाआधीं अंबिकापूजन ।
मज वेष्टूनि बंधुजन । येतील घेऊन देवालया ॥४५॥
होतांचि अंबिकापूजन । अरिवीरांतें पराक्रम दावून ।
मज सत्वर जावें घेऊन । कृपा करून यादवेंद्रा ॥४६॥
काम, क्रोध, मद, मत्सर । हेहि चौघे बंधू साचार ।
पापापासूनि सोडविता प्रतापशूर । तुजवांचूनि कोण असे ॥४७॥
भवपूरीं वाहतां साचार । तूं परतीरीं उभा पोहणार ।
उडीं घालोनि सत्वर । तारीं मज जगद्‌गुरो ॥४८॥
श्लोक ॥
यस्यांघ्रिपंकजरजः स्नपनं महान्तो
वाञ्छन्त्युमापतिरिवात्मतमोपहत्यै ॥
यर्ह्मम्बुजाक्ष न लभेय भवत्प्रसादं
जह्यामसून् व्रतकृशान् शतजन्मभिः स्यात् ॥७॥
टीका ॥
तुझिया अंघ्रिपंकजींचे रजःकण । प्राप्त होतां होइजे पावन ।
अपर्णापति तप दारूण । याचिलागीं आचरे ॥४९॥
पहावया तुझे चरण । नाभिकमळीं सरोजासन ।
सहस्र वर्षें पाहे उतरोन । मनीं निर्बुजोन वरी आला ॥१५०॥
ते वेळीं नाहीं देखिले चरण । मग गोकुळीं केलें वत्सहरण ।
तुवां तेथें सर्व रूपें धरोन । अद्‌भुत महिमा दाविला ॥५१॥
अभिमान टाकूनि ते वेळां । जगद्वंद्या तुज शरण आला ।
मग तुवां मस्तकीं हस्त ठेविला । तेणें निवाला विधाता ॥५२॥
तूं शिव-ब्रह्मादिकां न येसी आया । मी सिद्ध जाहलें तुज वरावया ।
परम धीटत्व करूनियां । पत्र लिहिलें नेणतपणें ॥५३॥
आतां श्रीरंगा हाचि पण । तुजचि एक माळ घालीन ।
नाहीं तरी हा देह त्यागीन । तप आचरेन शतजन्में ॥५४॥
अवघड तप आचरोन । करीन प्राणांचें शोषण ।
स्थूल लिंग आणि कारण । करीन जाळून भस्म यांचें ॥५५॥
अंतःकरणचतुष्टय जाळून । प्राणपंचक संहारून ।
दाही करणें विषयपंचक जाण । टाकीन शोषूनि तुजलागीं ॥५६॥
ऐसें शतजन्में तप साचार । आचरीन तुजलागी दुर्धर ।
परी न वरीं दुजा वर । तुजविण यादवेंद्रा ॥५७॥
वरकड नवर्‍या विषयपर । इच्छिती भ्रतार आणि संसार ।
मी आपुला करावया उद्धार । तुज शरण जगद्‌गुरो ॥५८॥
ऐसे सप्तश्लोकी पत्र सुरेख । वाची कमलोद्‌भवाचा जनक ।
सद्गद जाहला वैकुंठनायक । भाव देखोनि भीमकीचा ॥५९॥
सुदेव म्हणे यदुवीरा । आतां बहुत करावी त्वरा ।
उशीर होतां ते सुंदरा । प्राण देईल तत्काळ ॥१६०॥
परम चिंतारोग दारूण । तेणें रूक्मिणी गेली कृश होऊन ।
हरि तूं धन्वंतरी तेथें येऊन । कृपाहस्तें निववीं तीतें ॥६१॥
शिशुपाळ हाचि विखार । रूक्मिणीस डंखूं पाहे दुराचार ।
तूं गारूडी गरूडध्वज सत्वर । उडी घालीं ये वेळीं ॥६२॥
चैद्य मागध सर्व बळी । रूक्मिणी पडली भूतांचे मेळीं ।
तूं पंचाक्षरी जातां वनमाळी । भूतें तत्काळ पळतील ॥६३॥
श्रावणारितनय तूं पूर्वावतारीं । जाऊनि वैश्रवणबंधुपुरीं ।
प्रतापें सोडविली विदेहकुमरी । तैसेंचि करीं आतांही ॥६४॥
ऐसी ऐकोनियां करूणा । कळवळला वैकुंठराणा ।
सारथि दारूक तेचि क्षणां । बोलाविला एकांतीं ॥६५॥
म्हणे वेगीं सिद्ध करीं रथ । दुसर्‍याशी कळों नेदीं मात ।
येरें आज्ञा वंदूनि त्वरित । रथ वेगें आणिला ॥६६॥
वरकड न्यावा दळभार । तरी कासया करावा गजर ।
मी एकलाचि जाऊनि सत्वर । भीमकी आणीन ये क्षणीं ॥६७॥
मिळाले असंख्य दंदशूक । त्यांवरी एकला पडे खगपाळक ।
किंवा वारणचक्रावरी एक । मृगेंद्र जैसा चपेटे ॥६८॥
कीं शुष्कवनीं कृशान । एकलाचि टाकी भस्म करून ।
कीं एकला समीरात्मज जाऊन । अशोकवन विध्वंसी ॥६९॥
ऐसें विचारूनि यादवेंद्र । रथीं चढला प्रतापरूद्र ।
तुरंगीं बैसविला द्विजवर । चालिले सत्वर मनोवेगें ॥१७०॥
रातोरातीं तत्काळीं । आले कौंडिण्यपुराजवळी ।
श्रीकृष्ण नगर न्याहाळी । संतोषली चित्तवृत्ति ॥७१॥
अष्टवर्गाची सामग्री जाहली । रूक्मिणीसी हळद लाविली ।
मनीं सचिंत वेल्हाळी । म्हणे न ये वनमाळी काय करूं ॥७२॥
मनीं विचारी राजा भीमक । जरी ये समयीं येईल द्वारकानायक ।
तरी मजएवढा पुण्यश्लोक । दुजा मग असेना ॥७३॥
म्यां पाठविलें नाहीं पत्र । कैसा येईल वारिजनेत्र ।
तो घनश्याम कोमलगात्र । सर्वांचें अंतर जाणतसे ॥७४॥
ऐसा सचिंत राजेंद्र । तों दूत जाणविती समाचार ।
कीं लग्नासी आला दमघोष नृपवर । निजभार घेऊनियां ॥७५॥
शिशुपाळ वक्रदंत । जरासंध सवें उन्मत्त ।
मुख्य शिशुपाळ नोवरा मिरवत । आले नगराबाहेरी ॥७६॥
दृष्टीं देखतां विषयसुख । जैसे मनीं दचकती साधक ।
तैसा राजा भीमक । मनांत असुख मानीतसे ॥७७॥
रूक्मियासी हरिख नावरे । पितयासी म्हणे चला सामोरे ।
भीमक निजभारेंसीं त्वरें । नगराबाहेर निघाला ॥७८॥
सीमांतपूजा करूनि त्वरित । जानवसा दिधला नगरांत ।
इकडे काय जाहला वृत्तांत । तोचि ऐका सज्जन हो ॥७९॥
बळिभद्रादि उद्धव अक्‍रूर । त्यांसी कळला समाचार ।
कीं रूक्मिणीहरणासी यदुवीर । एकलाचि गुप्त गेला ॥१८०॥
जरासंध शिशुपाळ । तेथें येतील वीर सकळ ।
युद्ध होईल तुंबळ । जिंकील घननीळ तितुकेही ॥८१॥
परी युद्धसमयाकारण । जावें सकळ सेना घेऊन ।
चतुरंगदळ सिद्ध करून । लागवेगें धांविन्नले ॥८२॥
कौंडिण्यपुरा जों पावे यदुवीर । तों मागूनि आले दळभार ।
यादववीर प्रतापी थोर । काळासही जिंकिती समरांगणीं ॥८३॥
तों इकडे रूक्मिणी वेल्हाळी । चिंतासमुद्रीं पडियेली ।
म्हणे लिखित पाठविलें वनमाळी । नेणवे जाहली परी कैसी ॥८४॥
कृष्ण निर्विषय चैतन्यघन । त्यासी म्यां लिहिलें भार्या होईन ।
कीं हे बहु चक्रचालक म्हणोन । जगज्जीवन न येचि ॥८५॥
कीं शतजन्में तप करीन । म्यां हा लिहिला अभिमान ।
यालागीं कंसप्राणहरण । उदास झाला न येचि ॥८६॥
वर्णितां भागला सहस्रवदन । ब्रह्माधिकां दुर्लभ पूर्ण ।
त्यासी लिखित दिधलें पाठवून । हें अनुचित केलें म्यां ॥८७॥
कीं ब्राह्मण देखोनि जगन्मोहन । विसरला कार्याची आठवण ।
कीं वधूनें लिखित पाठविलें म्हणोन । मधुसूदन न येचि ॥८८॥
परात्परा उपरी भीमकी । चढूनि चहूंकडे अवलोकी ।
म्हणे लग्नसमय जवळी आला कीं । यदुनायक पावेना ॥८९॥
आसन शयन भोजन पान । अंजन चंदन तांबूल सुमन ।
क्रीडाकौतुक नृत्य गायन । नावडे पूर्ण सर्वथा ॥१९०॥
रूक्मिणी भूमीवरी टाकी अंग । म्हणे मज दावा गे श्रीरंग ।
मज नावडती विषयभोग । वीट येतो देखतां ॥९१॥
चंदन वाटे जैसा पावक । सुमनहार जेवीं दंदशूक ।
कृष्णप्राप्तीविण भूषणें सुरेख । काय व्यर्थ करूं मी ॥९२॥
नेत्रीं चालिल्या विमलांबुधारा । म्हणे अहा कृष्णा यादवेंद्रा ।
भक्तवत्सला गोवर्धनोद्धारा । माझी उपेक्षा कां केली ॥९३॥
तों होती उत्तम शकुन । लवों लागला वामनयन ।
दक्षिणबाहूचें स्फुरण । वेळोवेळां होतसे ॥९४॥
कृष्णप्राप्तीचें मुख्य चिन्ह । प्रकृतिभाग तो वामनयन ।
तो लवत चालिला संपूर्ण । तरी जगज्जीवन येईल ॥९५॥
दक्षिणबाहु तो केवळ ज्ञान । तेथें स्फूर्ति विशेष पूर्ण ।
हेंचि कृष्णप्राप्तीचें लक्षण । दिव्य शकुन साधकां ॥९६॥
सुदेवासी म्हणे वासुदेव । तुम्हीं आतां घ्यावी धांव ।
रूक्मिणीसी सांगा अंतर्भाव । चिंता कांहीं न करावी ॥९७॥
चिंतार्णवीं पडली वेल्हाळी । दुरोनि द्विज देखिला तये वेळीं ।
तों ब्राह्मणें बाही उभारिली । म्हणे वनमाळी आला वो ॥९८॥
जहाज बुडतां कडे लागलें । कीं प्राण जातां अमृत जोडलें ।
तैसें रूक्मिणीसी वाटलें । हर्षें फुगलें सर्वांग ॥९९॥
रूक्मिणी समोर धांवोन । धरिले सुदेवाचे चरण ।
म्हणे हे शरीर ओंवाळून । तुजवरून टाकावें ॥२००॥
तूं माझा सद्‌गुरू निश्चित । तुझेनि मज श्रीकृष्ण प्राप्त ।
तुज उत्तीर्ण व्हावया पदार्थ । कांहीं मज दिसेना ॥१॥
सुरतरू कामधेनु चिंतामणी । तुजवरूनि टाकीन ओंवाळूनी ।
पुढती मिठी घातली चरणीं । म्हणे धन्य त्रिभुवनीं तूं एक ॥२॥
सद्‌गद जाहला सुदेव । म्हणे धन्य भीमकी तुझा भाव ।
तुजकरितां मज वासुदेव । सखा झाला अभेद ॥३॥
उपरी चढोनि भीमकी पाहे । तों गरूडध्वज झळकत आहे ।
सूर्यप्रभा उणी होये । ऐसा रथ तळपतसे ॥४॥
भोंवतें यादवसैन्य अपार । दिसे जैसा क्षीरसमुद्र ।
मध्यें शेषशायी यदुवीर । रथासमवेत शोभतसे ॥५॥
भीमकासी कळला समाचार । कीं उत्साह पहावया आला यादवेंद्र ।
सवें बळराम बंधु समग्र । निजभारेंसीं पातले ॥६॥
ऐसें ऐकतां ते समयीं । ब्रह्मानंद दाटला हृदयीं ।
म्हणे मज एवढा सभाग्य नाहीं । होईल जांवई श्रीकृष्ण ॥७॥
राजा चालिला समोर । तंत-वितंत-घन सुस्वर ।
चतुर्विध वाद्यांचे गजर । नादें निराळ दुमदुमले ॥८॥
आला ऐकूनि वनमाळी । राणी शुद्धमती आनंदली ।
म्हणे धन्य भीमकी वेल्हाळी । निजभाग्यें समर्थं ॥९॥
आला ऐकोनि कृष्णनाथ । मागध चैद्य खळ समस्त ।
संतापले हृदयांत । म्हणती अनर्थ ओढवला ॥२१०॥
रूक्मिया विटला मनांत । जैसा सभेसी येतां महापंडित ।
मूर्ख होती भयभीत । शब्द न फुटे बोलावया ॥११॥
कीं देखोनियां राजहंस । चित्तीं संतापती वायस ।
कीं पंचानन येतां सावकाश । शृगालांसी सौख्य वाटेना ॥१२॥
देखोनि धार्मिकांची संपत्ती । दुर्जनांसी खेद वाटे चित्तीं ।
कीं देखोनि संतांच्या मूर्ती । निंदक विटती ज्यापरी ॥१३॥
कीं ऐकतां हरिनामघोष । भूतप्रेतांसी न वाटे सावकाश ।
तैसा आला ऐकोनि जगन्निवास । खेद खळांसी वाटला ॥१४॥
असो नगराबाहेर राव देखा । सामोरा गेला वैकुंठनायका ।
तों दृष्टीं देखिला निजसखा । प्रेमळांचा कैवारी ॥१५॥
अष्टभावें दाटोनि नृपवर । घातला साष्टांग नमस्कार ।
प्रीति जाणोनि राम-यदुवीर । आलिंगावया पुढें जाहले ॥१६॥
साक्षात् शेष-नारायण । अवतारपुरुष भेटले पूर्ण ।
केलें सीमांतपूजन । वस्त्रें भूषणें समर्पिलीं ॥१७॥
अंतरीं जाणोनि प्रीती । मूळाविण आला श्रीपती ।
तूं परात्पर सोयरा निश्चितीं । शब्दाहूनि वेगळा ॥१८॥
जानवसा देतां नगराभीतरी । तेथें न राहूं म्हणे कंसारी ।
मागध चैद्य आमुचे वैरी । दुष्टां दूरी असावें ॥१९॥
काम क्रोध मद मत्सर । साधक त्यांसी रक्षिती दूर ।
विवेकबळें त्यांचा संहार । करूनि विजयी मग होती ॥२२०॥
तरी कौंडिण्यपुराबाहेरी । जाऊनि राहूं म्हणे कैटभारी ।
अंबिकापुरीं ये अवसरीं । ठाव आम्हांसी देइंजे ॥२१॥
सांडोनि जागृति स्वप्न सुषुप्ती । तुर्याभूमीसी योगी राहती ।
तैसा अंबिकापुरीं श्रीपती । राहों म्हणे भीमकातें ॥२२॥
राजा म्हणे श्रीकरधरा । नगरांतूनि मार्ग अंबिकापुरा ।
अवश्य म्हणोनि त्या अवसरा । द्वारकानाथ ऊठिला ॥२३॥
रथीं बैसला जगन्नायक । आपणाजवळीं बैसविला भीमक ।
दळभारें मिरवीत देख । नगरांतूनि चालिला ॥२४॥
पाहावया श्रीकृष्णवर । नगरजन धांवती समग्र ।
देखोनि श्रीकृष्णाचा मुखचंद्र । जननेत्रचकोर लुब्धले ॥२५॥
एक श्रवणाच्या राजबिदीसी आले । तेथूनि हरिरूप निर्धारिलें ।
एक कीर्तनाच्या उमाठीं ठाकलें । प्रेमें हरिरूप विलोकिती ॥२६॥
एक स्मरणाच्या दारवंटा । उभे ठाकूनि लक्षिती वैकुंठा ।
एक चरणसेवेच्या चोहटा । यादवेंद्रा विलोकिती ॥२७॥
एक अर्चनाच्या ओसरीवरी । चढती वंदनाचे मंदिरीं ।
एक दास्यगवाक्षद्वारीं । तो कंसारी लक्षिती ॥२८॥
एक चढती सख्याचे शिडीवरी । एक आत्मनिवेदनाचे उपरी ।
एक अष्टांगयोगदामोदरीं । षट्‌चक्राम भेदूनि चढियेले ॥२९॥
शुद्धमती विलोकी कृष्णवदन । म्हणे कोटि काम सांडावे ओंवाळून ।
बोलती नगरींचे जन । रूक्मिणी जगज्जीवन जोडा असे ॥२३०॥
अंबिकापुरीं ते वेळां । निजभारेंसीं राहिला सांवळा ।
भीमकें पाहुणेर सोहळा । सर्व सामग्री पुरविली ॥३१॥
चैद्य मागध खळां समस्तां । रूक्मिया सांगे निजगुजवार्ता ।
कृष्णाकडे आमुचा जनिता । जाहली माता तिकडेचि ॥३२॥
समय दिसतो परम कठिण । कृष्ण कपटी घातकी पूर्ण ।
तुम्हीं दळभार सिद्ध करून । अतिसावधान असावें ॥३३॥
लग्न लागलियावरी । यादव निवटूं क्षणाभीतरी ।
ऐसें बोलोनि झडकरी । निजमंदिरा पातला ॥३४॥
रूक्मिया म्हणे ते वेळीं । लग्नघटिका जवळी आली ।
पूजासामग्री सिद्ध केली । वर आणावया कारणें ॥३५॥
तरी आतां सत्वर नृपवरा । चला आणूं शिशुपाल नवरा ।
तों शुद्धमती म्हणे अवधारा । कुळाचार विसरलेती ॥३६॥
आधीं भीमकीसी नेऊन । करवावें अंबिकापूजन ।
मग लागेल जी सुलग्न । विधि संपूर्ण ऐसा आहे ॥३७॥
रूक्मिया म्हणे लग्न लावूनियां । मग कन्या नेऊं अंबालया ।
राजा म्हणे कुळधर्म टाकोनियां । विधि केवीं करावा ॥३८॥
रूक्मिया म्हणे जगदंबापुरीं । परमकपटी यादवेंसीं हरी ।
हिरोनि नेईल सगुण कुमारी । मग काय करावें ॥३९॥
राजा म्हणे तूं षंढ । नव्हेसी पुरूषार्थी प्रचंड ।
नसतीच करिसी बडबड । शक्तिहीन अभागी तूं ॥२४०॥
ऐसा हिणविला भीमकें । रूक्मिया बोले अतितवकें ।
आतांचि पुरूषार्थ माझा देखें । रूक्मिणी नेतों अंबालया ॥४१॥
कृष्णासहित यादववीर । करीन अवघ्यांचा संहार ।
सिद्ध केले दळभार । उदितशस्त्रें अवघेही ॥४२॥
चैद्यमागधांचे दळभार । रूक्मिया आणवी समग्र ।
मायेसी पूजावया सत्वर । आदिमाया चालिली ॥४३॥
चरणचालीं निघाली रूक्मिणी । सवें सखिया जिवलग सांगातिणी ।
मन समर्पित यदुकुळभूषणीं । हंसगती जातसे ॥४४॥
लक्षानुलक्ष महावीर । शस्त्रें नग्न करूनि समग्र ।
व्यूह रचिला परिकर । भीमकीभोंवता तेधवां ॥४५॥
धनुर्धरांचे असंख्य भार । खिळिले भोंवते महाकुंजर ।
महारथी उद्‌भट वीर । त्याभोंवते रक्षिती ॥४६॥
उल्हाटयंत्रांचे भडिमार । त्यांभोंवते चालती दुर्धर ।
सैन्य दिसे यंत्राकार । मध्यपीठ रूक्मिणी ॥४७॥
ऐसी रक्षीत अंबिकेजवळी । आणिली तेव्हां भीमकबाळी ।
देउळामाजी प्रवेशली । सखियांसमवेत तेधवां ॥४८॥
मग षोडशोपचारेंकरूनी । देवीस पूजित रूक्मिणी ।
शेवटीं पुष्पांजळी वाहोनी । मग मौन विसर्जिलें ॥४९॥
उभी ठाकली रूक्मिणी बाळा । हस्तकमळ जोडी आदिकमळा ।
लक्षूनि देवीच्या वदनकमळा । स्तवन वेल्हाळी करीतसे ॥२५०॥
जय जय आदिकुमारिके । जय जय मूळपीठनायके ।
सकळकल्याणसौभाग्यदायिके । जगदंबिके मूळप्रकृति ॥५१॥
जय जय भार्गवप्रियभवानी । भयनाशके भक्तवरदायिनी ।
सुभद्रकारिके हिमनगनंदिनी । त्रिपुरसुंदरी महामायें ॥५२॥
जय आनंदकासारमरालिके । जय चातुर्यचंपककलिके ।
जय शुंभ-निशुंभदैत्यांतके । सर्वव्यापके मृडानी ॥५३॥
जय शिवमानसकनकलतिके । पद्मनयने दुरितवनपावके ।
जय त्रिविधतापभवमोचके । निजजनपालके अपर्णे ॥५४॥
तव मुखशोभा देखोनी । विधुबिंब गेलें विरोनी ।
ब्रह्मादि देव बाळें तीन्ही । स्वानंदसदनीं निजविलीं ॥५५॥
जीव शिव दोन्ही बाळकें । अंबे तुवां निर्मिली कौतुकें ।
जीव तुझें स्वरूप नोळखे । म्हणोनि पडिला आवर्तीं ॥५६॥
शिव तुझें स्मरणीं सावचित्त । म्हणोनि तो अंबे नित्यमुक्त ।
ब्रह्मांनंदपद हातां येत । कृपेनें तुझ्या जननीये ॥५७॥
मेळवूनि पंचभूतांचा मेळ । तुवां रचिला ब्रह्मांडगोळ ।
इच्छा परततां तत्काळ । क्षणें निर्मुळ करिसी हें ॥५८॥
अंबें हेंचि मागतें तुजप्रती । मज सत्वर वरू तो श्रीपती ।
नीलोत्पलमाला अवचितीं । अंबेनें हातीं दीधली ॥५९॥
हेचि नीलोत्पलमाला घेऊनी । नोलोत्पलदलवर्ण वरीं ये क्षणीं ।
वचनासरसी रूक्मिणी । माथा चरणीं ठेविला ॥२६०॥
निघोनि देवळाबाहेरी । सभोंवतीं तेव्हां प्रदक्षिणा करी ।
भोंवतें पाहें सुंदरी । तों सेना अपार रक्षीतसे ॥६१॥
हंसगती चाले धरणीं । नुपुरें रूणझुणती चरणीं ।
वस्त्रें नेसलीं कनकवर्णी । जैसी सौदामिनी अंबरी हो ॥६२॥
मुक्तलगसुबद्ध कांचोळी । कंठभूषणें रूळती एकावळी ।
अवतारमुद्रिका दशांगुळी । झळकताती दिव्यतेजें ॥६३॥
विशाळपद्मनयनी । जैसा उडुगणपति आणि दिनमणी ।
तैसीं ताटंकें दिव्य कर्णी । मुक्तघोंस डोलती ॥६४॥
चपळसुपाणी नासिकीं मुक्त । नेत्रीं दिव्यांजन ओप देत ।
शिरीं मुक्तजाळी मिरवत । चंद्रसूर्य झळकती वरी ॥६५॥
दिव्य कुंकुम विलसे भाळीं । असो ते कोणा वर्णवे वेल्हाळी ।
चैद्यमागधवीरीं सकळीं । देखिली बाळी भीमकाची ॥६६॥
स्वरूपें लावण्यसुंदरी । कामास्त्र घातलें सर्वांवरी ।
मूर्च्छा येऊनि पडती धरेवरी । पंचबाणें विव्हळ ॥६७॥
कामें गेले विव्हळ होऊनी । हातींचीं शस्त्रें पडलीं गळोनी ।
तों रथीं सिद्ध असे चक्रपाणी । यादवभारांसमवेत ॥६८॥
दुरोनि देखिली रूक्मिणी । दारूकें रथ लोटिला ते क्षणीं ।
निमिष न लागतां चक्रपाणी । भीमकीजवळी पातला ॥६९॥
सावध पाहे भीमकबाळी । घनश्यामें स्वहस्तें तत्काळीं ।
उचलोनि घेतली वेल्हाळी । रथावरी क्षणमात्रें ॥२७०॥
हर्षें घाबरी रूक्मिणी ते वेळां । करींची जे कां नीलोत्पलमाळा ।
घातलि घननीळाचे गळां । चरणीं ठेविलें निजमस्तक ॥७१॥
कृष्णें मस्तकीं ठेविला हस्त । दिनपति लग्नघटीं विलोकीत ।
देवगुरू मंगलाष्टकें म्हणत । पुष्पें वर्षत सुरपति ॥७२॥
ॐ पुण्याहं म्हणे कमळासन । असो हरि गेला रूक्मिणी घेऊन ।
यादवदळेंसीं जगज्जीवन । द्वारकेकडे मुरडला ॥७३॥
हर्षें नाचत नारदमुनी । कृष्णे बरी हरिली रूक्मिणी ।
आतां युद्ध होईल ये धरणीं । प्रेतें पडतील अपार ॥७४॥
हरिविजयग्रंथ थोर । मंगलदायक रूक्मिणी स्वयंवर ।
तो हा तेविसावा अध्याय सुंदर । सर्वशुभकारक ॥७५॥
श्रोतीं पुढें ऐकावें सावधान । यादवमागधां होईल युद्धकंदन ।
मूळमाधवीं रूक्मिणीचें लग्न । यथासांग होईल ॥७६॥
हें रूक्मिणीस्वयंवर ऐकतां । हरे सकळ संकटव्यथा ।
सकळमंगळकारक तत्त्वतां । त्रिकाळ पढतां बहु पुण्य ॥७७॥
ब्रह्मानंदा ज्ञानसमुद्रा । श्रीधरवरदा निर्विकारा ।
रूक्मिणीवल्लभा भीमातटविहारा। दिगंबरा आदिपुरूषा ॥७८॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
प्रेमळ परिसोत भाविक भक्त । त्रयोविंशतितमाध्याय गोड हा ॥२७९॥
॥ तेविसावा अध्याय समाप्त ॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥