श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय श्रीकृष्ण सर्वसाक्षा । सर्वाद्यमूळ निर्विकल्पकल्पवृक्षा ।
तुझी करुं जातां विवक्षा । आदि कोणा न सांपडे ॥१॥
ऐसा आदिकारण तूं वृक्ष साचार । मुख्य कोंभ तो पयोब्धिजावर ।
द्वितीय शाखा पिनाकधर । कमलायन तृतीय शाखा ॥२॥
सकळ मुनीश्वरांचें मंडळ । या उपशाखा चालिल्या सबळ ।
ऋग्यजुःसामादि सुकोमळ । पत्रें तयांसी फुटलीं हीं ॥३॥
न्याय मीमांसा सांख्यशास्त्र । पातंजल व्याकरण वेदांत ।
षट्‌शास्त्रांचा हा निश्चित । मोहोर आला तयावरी ॥४॥
इंद्र अग्नि यम नैऋत । रसनायक समीर पौलस्तिसुत ।
शीतांशु चंडांशु भगणांसहित । पुष्पें त्यावरी साजिरीं ॥५॥
अष्टलोकपालां सहित । स्वर्गसुखें वायफुलें समस्त ।
सलोकतामुक्ति अद्‌भुत । फळें आलीं तयावरी ॥६॥
लागतां द्वैताचा प्रभंजन । तींही फळें पडती गळोन ।
निर्गुण सायुज्यता मोक्ष पूर्ण । पक्क फळ अक्षयी ॥७॥
तें फळ भक्षितां निर्धारीं । आपण होय ब्रह्मांडभरी ।
जेथें येणें जाणें द्वैत कुसरी । कल्पांतींही घडेना ॥८॥
ऐसा आदिवृक्ष ब्रह्मानंद । मोक्षदायक त्याचें पादारविंद ।
त्यामाजी श्रीधर मिलिंद । दिव्य आमोद भोगीतसे ॥९॥
निर्विकल्प वृक्ष सद्‌गुरुनाथ । तो अक्षयफळ दासांसी देत ।
तें सेवूनि जाहला तृप्त । तरी हरिविजयग्रंथ पुढें चाले ॥१०॥
मागें एकविसावा अध्याय जाहला पूर्ण । उद्धवें गोपींसी कथूनि ज्ञान ।
आला मथुरेसी परतोन । हरिदर्शन घेतलें ॥११॥
यावरी पुढें कथानुसंधान । तें ऐकोन पंडित विचक्षण ।
जें ऐकतां पापविपिन । होय दहन क्षणमात्रें ॥१२॥
मथुरेसी असतां रमानाथ । उग्रसेन हरिकृपें राज्य करीत ।
दुष्ट निंदक पळाले समस्त । कंसवध होतांचि ॥१३॥
जैसें तृण होतांचि दग्ध । त्यासरसा विझे जातवेद ।
कीं प्राण जातां करणें स्तब्ध । ठायीं ठायीं निचेतन ॥१४॥
तैसे कंसासी मारितां जाण । विराले समस्त दुर्जन ।
मथुरापुरींचे प्रजाजन । आनंदघन नांदती ॥१५॥
नाहीं आधि व्याधि मृत्यु आकांत । हरिकृपेनें सकळ भाग्यवंत ।
यथाकाळीं घन वर्षत । सदा फलित वृक्ष सर्व ॥१६॥
तों कंसाच्या दोघी स्त्रिया । अस्ति प्राप्ति नामें तयां ।
त्या सांगों गेल्या पितया । जरासंधासी तेधवां ॥१७॥
दोघी जणी अत्यंत दीन । भेटल्या जरासंधालागोन ।
पितयाच्या कंठीं मिठी घालोन । रुदन करिती आक्रोशें ॥१८॥
जरासंध घाबरला बहुत । म्हणे काय जाहला वृत्तांत ।
येरी भूमीसी पडती मूर्च्छागत । शब्द न फुटे बोलतां ॥१९॥
आक्रोशें बोलती तत्त्वतां । कृष्णें मारिलें तुझ्या जामाता ।
मुष्टिकचाणूरादि वीरां समस्तां । मृत्युपंथा पाठविलें ॥२०॥
परमपुरुषार्थीं कृष्ण-राम । केला मथुरेमाजी पराक्रम ।
उग्रसेन राज्यीं स्थापिला परम । सुख जाहलें लोकांसी ॥२१॥
ऐकतां श्रीकृष्णप्रताप । मागधासी चढला परम कोप ।
जैसा पाय पडतां खवळे सर्प । नेत्र आरक्त वटारिले ॥२२॥
केलें कन्यांचें समाधान । म्हणे मथुरा क्षणमात्रें जाळीन ।
यादवकुळ सकळ छेदीन । धरुनि आणीन राम-कृष्णां ॥२३॥
ऐसी जरासंधें होड बांधोनी । घाव तेव्हां घातला निशाणीं ।
तेणें दुमदुमली अवनी । तेवीस अक्षौहिणी दळ ज्याचें ॥२४॥
धडकला वाद्यांचा कल्लोळ । प्रतिध्वनीनें गाजलें निराळ ।
भयभीत ब्रह्मगोळ । चालिलें दळ मागधांचें ॥२५॥
भेरी धडकल्या शशिवदना ते क्षणीं । ऐकतां त्रास उपजे कर्णीं ।
रणतुरें खणखणती तेणें गगनीं । देवयानें डळमळती ॥२६॥
शृंगें बुरंगें पणव काहळ । गोमुखी चळका चौंडकी दुटाळ ।
मुखवातें सनया रसाळ । गर्जती ढोल गिडबिडी ॥२७॥
बावीस सहस्र छत्रपती । जेणें बंदीं घातले नृपती ।
ऐसा जरासंघ मागधपती । मथुरा घेऊं चालिला ॥२८॥
पदाति दळ पुढें जात । त्यांचे पायीं ब्रीदें झणाणत ।
पदीं त्यांच्या तोडर गर्जत । हांक फोडीत आवेशें ॥२९॥
नाना परींच्या कांसा घालूनी । यमदष्ट्रा खोविल्या जघनीं ।
हातीं कुंत असिलता घेऊनी । खेटकें अपार मस्तकावरी ॥३०॥
जैसा फुटे कल्पांतींचा सागर । तैसें पायदळ जात अपार ।
सडका पाश भिंडिमाळा थोर । घेऊनि पुढें धांवती ॥३१॥
बडगे चक्रें शिळा डांगा । घेऊनि बिलगती चमकती वेगा ।
धनुष्य-बाण सुरया उरगा । आकृती ऐशा सतेज ॥३२॥
लघु उल्हाटयंत्रें आधीं । घेऊनि पुढें धांवती खांदीं ।
उर्वी दणाणे चालतां पदीं । भूधर होय साशंक ॥३३॥
मुसळ गदा मुद्गर परिघ । शूळ शक्ति लोहकंदुक अभंग ।
पट्टिश बाण लोहवृश्चिक उरग । दशघ्न्या आणि शतघ्न्या ॥३४॥
लोहार्गळा त्रिशूळ कोयते कातिया । परशु तोमर कुठार घेऊनियां ।
धांवती पुढें लवलाह्या । मथुरापंथ लक्षूनि ॥३५॥
सवें चालिले तुरंगमांचे भार । चपळ नागर मनोहर ।
मित्ररथींचा जैसा रहंवर । बलाढ्य सुंदर तैसेचि ॥३६॥
कित्येक निघाले श्यामकर्ण । ऐका तयांचें लक्षण ।
काढिले क्षीरसागरीं धुवोन । तैसा वर्ण तयांचा ॥३७॥
डोळे आरक्त सुंदर । पुच्छें विद्रुमवर्ण खूर ।
समीराहूनि गति अपार । तिहीं लोकीं गमन तयां ॥३८॥
एक घोडे ढवळवर्ण विशाळ । एक नीळवर्ण अति निर्मळ ।
एक पिंवळेचि केवळ । आरबी चपल चौताळती ॥३९॥
एकाची माणिकाऐसी ज्योती । परी वीरां सांवरितां न थारती ।
ज्या तुरंगाची जैसी अंगकांती । तद्‌रूपवर्ण छाया दिसे ॥४०॥
सांवळे घोडे कित्येक । एक गर्जती सिंहमुख ।
एक चकोर परम चाळक । एक कुंकुमकेशरवर्ण ॥४१॥
एक चंदनवर्ण चांगले । एक चंद्रवर्ण सोज्ज्वळे ।
एक क्षीरवर्ण हंसाळे । चपळ चालती पुढें पुढें ॥४२॥
जंबुद्वीपींचें जांभूळवर्ण । श्वेतद्वीपींचे चंद्रवर्ण ।
क्रौंचद्वीपींचे पिंवळे पूर्ण । चितळे चित्रांगे साजिरे ॥४३॥
शाल्मलिद्वीपींचे बदीर । प्लक्षद्वीपींचे वर्णचकोर ।
कुशद्वीपींचे सोज्ज्वळ सुंदर । पुष्करींचे श्यामकर्ण ॥४४॥
परम रागीट कुमाईत । बदकश्याम स्थिर चालत ।
आरबी उदकावरी पळत । खूर न भिजे तयांचा ॥४५॥
नव खंडें छप्पन्न देश । तेथींचे वारु एकाहूनि एक विशेष ।
चित्रींचीं भांडारें आसमास । उघडिलीं जयापरी ॥४६॥
उचंबळला शृंगारसागर । ज्यांची सुपर्णा समान गति अपार ।
संकेत दावितां अणुमात्र । परचमूंत प्रवेशती ॥४७॥
चक्राकार वाजी वावरती । अश्वखर्गक्षत्रिय एकजाती ।
एकरूप होवोति वर्तती । सपक्ष उडती तुरंग एक ॥४८॥
रत्‍नजडित वरी पाखरा । चालतां दणाणे वसुंधरा ।
चरणीं नेपुरें मस्तकीं तुरा । रत्‍नजडित झळकतसे ॥४९॥
मुखीं रत्‍नजडित मोहाळी । चामरें रूळती तेजागळीं ।
नृत्य करिती भूमंडळीं । पाय पुढील न लागती ॥५०॥
हिंसती जेव्हां सबळबळें । तेणें बैसती दिग्गजांचे टाळे ।
कवच टोप घेऊनि बळागळे । वरी आरुढले राउत ॥५१॥
जैसी सौदामिनी अंबरीं । तैशा असिलता झळकती करीं ।
ऐसे अश्वभार ते अवसरीं । मथुरापंथें चालिले ॥५२॥
अश्वभारांमागें लिगटले । उन्मत्त नागभार उठावले ।
ऐरावतासम तुकेले । चौदंत आणि चपळत्वें ॥५३॥
सुवर्णाच्या शृंखळा । खळाळती विशाळा ।
वरी पाखरा घातल्या । कनकवर्ण सुरेख ॥५४॥
वरी रत्‍नजडित चवरडोल । ध्वज भेदीत गेले निराळ ।
फडकती अति तेजाळ । बोलाविती शत्रूंतें ॥५५॥
उर्वीवरी चामरें रुळती । घंटा गर्जतां दिशा दुमदुमती ।
गजाकर्षक स्कंधीं बैसती । अंकुश सतेज घेऊनियां ॥५६॥
तो जिकडे दावीं संकेत । तिकडे चौताळती गज उन्मत्त ।
झडप हाणोनि पर्वत । चुरा करिती मार्गींचे ॥५७॥
पुढें हिंसत चौताळती तुरंग । मागें सबळ किंकाटती मातंग ।
त्यांपाठीमागें रथ सवेग । घडघडाट चालिले ॥५८॥
रथांचीं रत्‍नजडित चक्रें । चपळेऐसीं चित्रविचित्रें ।
साटे घातले जे वज्रें । न फुटती सर्वथा ॥५९॥
मणिमय शोभतीं स्तंभ । वरील छत्र कनकवर्ण स्वयंभ ।
ध्वज भेदीत गेले नभ । भिन्नभिन्न स्वरुप पैं ॥६०॥
नाना शस्त्रांचे भार । रथीं रचिले अपार ।
सप्तशत चापें परिकर । भरले तूणीर बाणांनीं ॥६१॥
वरी आरुढलें महारथी । पुढें धुरे बैसले चतुर सारथी ।
जे संकटीं स्वामीसी रक्षिती । जीवित्व मानिती तृणासम ॥६२॥
पुढें जुंपिले सबळ घोडे । जे कां अनिळाहूनि वेगाढे ।
सारथी संकेत दावी जिकडे । जाती तिकडे चपळत्वें ॥६३॥
असो ऐसा तेवीस अक्षौहिणी । दळभार निघाला तेचि क्षणीं ।
वाद्यें वाजती तेणें धरणीं । उलों पाहे तेधवां ॥६४॥
मध्यभागीं जरासंध । दिव्य रथ परम सुबद्ध ।
वरी आरुढला भोंवते सनद्ध । महावीरीं वेष्टिला ॥६५॥
जैसा शक्रावरी वृत्रासुर । निघाला सहित दळभार ।
तैसा जरासंध प्रचंड वीर । मथुरेसमीप पातला ॥६६॥
रातोरातीं धांविन्नले । वेगें मथुरापुर वेढिलें ।
सैन्यसमुद्राचें पडिलें । वेष्टण भोंवतें अद्‌भुत ॥६७॥
लोक गजबजिले सकळ । म्हणती ओढवला प्रळयकाळ ।
जरासंध परम सबळ । करील निर्मूळ मथुरेचें ॥६८॥
पळावया नाहीं वाट । प्रजा करिती कलकलाट ।
महाद्वारें झांकिलीं सदट । न उघडती कोणातें ॥६९॥
कंस मारिला यदुवीरें । म्हणोनि हा आला मथुरे ।
जामाताच्या कैवारें । प्रळय थोर करील ॥७०॥
हुडा हुडा वीर चढती । परसैन्यातें विलोकिती ।
एक बोलती एकाप्रती । बरी गती न दिसे की ॥७१॥
कृष्ण आणि संकर्षण । दुर्गावरूनि विलोकिती सैन्य ।
हरीजवळी आला उग्रसेन । म्हणे कैसें आतां करावें ॥७२॥
सात्यकी उद्धव अक्रूर । म्हणती संकट आलें थोर ।
भोंवते अवघे दीनवक्‍त्र । यादवेंद्रें देखिले ॥७३॥
जो महाराज नरवीरपंचानन । जो यादवकुळमुकुटरत्‍न ।
जो पूर्णब्रह्म सनातन । इंदिराजीवन श्रीरंग ॥७४॥
जो विश्वपित्याचा जनक । जो सर्गस्थित्यंतकारक ।
अनंत ब्रह्मांडें देख । इच्छामात्रें घडी मोडी ॥७५॥
तेव्हां अद्‌भुत केलें सर्वेश्वरें । उर्ध्व विलोकिलें श्रीकरधरें ।
तों अकस्मात निराळपंथें त्वरें । दोन रथ उतरले ॥७६॥
ते वैकुंठींचे दिव्य रथ । सहस्र मित्रप्रभा भासत ।
कोणा न वर्णवे तेज अद्‌भुत । गरुडध्वज झळके वरी ॥७७॥
शारंग-शंख-चक्र-गदामंडित । रथीं असती आयुधें अद्‌भुत ।
दारुक सारथी देदीप्यवंत । शस्त्रास्त्रीं मिरवे जो कां ॥७८॥
वरी ठेविले अक्षय भाते । कोण वर्णील तुरंगमांतें ।
जे अश्व अमृतपानकर्ते । ऐका नामें तयांचीं ॥७९॥
शैब्य सुग्रीव अतिसुस्वरूप । तिजा बहालक चौथा मेघपुष्प ।
ऐका दुजिया रथाचा प्रताप । संकर्षण आरुढला जेथें ॥८०॥
तालध्वजमंडित रथ । चारी वारू चपळ श्वेत ।
नांगर मुसळ आयुधें समर्थ । तयावरी ठेविलीं ॥८१॥
दोनी रथ मथुरे उतरले । जैसे कां शशि-मित्र प्रकटले ।
दारुकें साष्टांग घातलें । श्रीकृष्णासी दंडवत ॥८२॥
सकळ पाहती जन डोळां । तत्काळ श्रीकृष्ण चतुर्भुज जाहला ।
चारी आयुधें घेतलीं ते वेळां । रथीं चढला यादवेंद्र ॥८३॥
देव सुमनांचे संभार । वरुनि वर्षती अपार ।
दुजे रथीं चढला भोगींद्र । हल मुसळ सांभाळिलें ॥८४॥
ऐसें देखोनि तये वेळे । उग्रसेनासी स्फुरण आलें ।
चतुरंग दळ सिद्ध जाहलें । निशानीं दिधले घाव वेगीं ॥८५॥
अपार यादवांचे भार । चहूंकडूनि उठावले समग्र ।
रथीं बैसले उद्धव अक्रूर । प्रतापशूर प्रचंड जे ॥८६॥
बळिभद्रें आणि घननीळें । सबळ बळें शंख त्राहाटिले ।
जरासंधाचें सैन्य दचकलें । वीर जाहले भयभीत ॥८७॥
तों वसुदेव निजभारेंसीं ते वेळीं । आला उग्रसेनाजवळी ।
एकचि घाई लागली । रणतुरांची ते वेळीं ॥८८॥
उल्हाटयंत्रांचे मार । दुर्गावरुनि होती अपार ।
परसैन्याचे यंत्रगोळ समग्र । दुर्गपरिघामाजी पडती ॥८९॥
उघडिलें मथुरेचें महाद्वार । सिंहनादें गर्जती अपार ।
यादव निघाले बाहेर । रामकृष्णांसमवेत ॥ पैं ॥९०॥
दोनी सैन्यां जाहला मेळ । धडकत वाद्यांचा कल्लोळ ।
डळमळीत उर्वीमंडळ । दिग्गज त्रास पावले ॥९१॥
जाहली एकचि रणधुमाळी । नारद नाचे अंतराळीं ।
म्हणे भली मांडली येथें कळी । वाजवी टाळी आनंदें ॥९२॥
उतरावया पृथ्वीचा भार । यालागीं अवतरला श्रीधर ।
तो विजयी हो कां निरंतर । सकळ सुरवर बोलती ॥९३॥
असो पायदळावरी पायदळ । लोटलें तेव्हां अति सबळ ।
तुरंगारुढ वीर सकळ । तेही मिसळले परस्परें ॥९४॥
गजांवरी गज लोटले । रथांशीं रथ झगटले ।
एकचि घनचक्र मांडलें । राम-कृष्ण पाहती ॥९५॥
जैशा जलदाचिया धारा । तैसे शर येती एकसरां ।
एक एकासी लागूनि चुरा । होवोनि पडती धरेवरी ॥९६॥
शिरें वीरांचीं उसळती देख । जैसे आकाशपंथें कंदुक ।
प्रेतें पडती असंख्य । गणना नाहीं अश्वांसी ॥९७॥
शोणिताचे पूर जात । माजी गजकलेवरें वाहत ।
रथ मोडले असंख्यात । नाहीं गणित अश्वांसी ॥९८॥
कृष्णबळें यादव अनिवार । केला परदळाचा संहार ।
उठावले जरासंधाचे वीर । शिशुपाळ आणि वक्रदंत ॥९९॥
कृष्णद्वेषी मिळाले अपार । त्यांत रुक्मिया आला भीमककुमर ।
महाभिमानी दुराचार । अतिनिंदक दुरात्मा ॥१००॥
त्यांनी अपार युद्ध केलें । यादवसैन्य माघारलें ।
ऐसें राम-कृष्णें देखिलें । रथ लोटिले तेधवां ॥१॥
जैसें वारणचक्र दारुण । त्यांत रिघती दोघे पंचानन ।
श्रीकृष्णें शार्ङ्‌ग चढवून । सोडिले बाण चपळत्वें ॥२॥
जैसें पूर्वीं श्रावणारिसुतें । जाऊनि वैश्रवणबंधुपुरीतें ।
किंपुरुषांसहित युद्ध तेथें । प्रतापवंतें केलें जेवीं ॥३॥
कंसांतक तैसाचि येत । परमप्रतापी रणपंडित ।
असंख्यात बाण सोडीत । नोहे गणित शेषातें ॥४॥
कीं कुंभोद्‌भव वसुदेवनंदन । रणसागर करुं पाहे प्राशन ।
कीं मागधसैन्य शुष्क विपिन । त्यासी कृशान श्रीरंग ॥५॥
कीं मागधवीर हेचि नग । त्यांवरि वज्रधर श्रीरंग ।
हस्तपक्ष छेदूनि सवेग । पाडी मंगळजननीवरी ॥६॥
तेवीस अक्षौहिणी दळ । त्यांत मुख्य मुख्य उरले सबळ ।
वरकड सैन्य समूळ । कृष्णें आणिलें बाणांवरी ॥७॥
मुकुटरांगावळी तुटोनी । कां गलटोप पडिले धरणीं ।
महावीर पाठी देऊनी । पळों लागले तेधवां ॥८॥
गुढारांसहित रित कुंजर । सैरा धावती अनिवार ।
ध्वजांसहित रथ अपार । शून्य पडिले मोडोनि ॥९॥
छत्रें चामरें पताका । तेथें केर पडिला देखा ।
अशुद्धनदीचा वाहे भडका । घायाळ जींत पोहती ॥११०॥
देखोनि पंडितांचें दिव्यज्ञान । पाखंडी पळती घेऊनि वदन ।
तैसे वीर पृष्ठ दावून । पळते झाले तेधवां ॥११॥
इकडे कृतांत दचके देख । ऐसी बळिभद्रें फोडिली हांक ।
जरासंधावरी एकाएक । रथासमवेत लोटला ॥१२॥
देखोनि बळरामाचा प्रताप । हरपला मागधाचा दारुण दर्प ।
जैसा शंकरापुढें कदर्प । दहनकाळीं शंकला ॥१३॥
मुसळ आणि नांगर । हातीं घेऊनि बळिभद्र ।
रथाखालीं उडी सत्वर । घालूनियां धांविन्नला ॥१४॥
नांगर घालूनि ओढी वीर । मुसळघायें करी चूर ।
झाला बहु वीरांचा संहार । जरासंध पहातसे ॥१५॥
धनुष्या चढवोनि गुण । जरासंधें सोडिले बाण ।
जैसा धारा वर्षे घन । शर निर्वाण सोडिले ॥१६॥
ते कृष्णाग्रजें न मानोनि ते वेळीं । धांव घेतली रथाजवळी ।
नांगर घालूनि तत्काळीं । जरासंध ओढिला ॥१७॥
मुसळघायें करावा चूर्ण । तों बोले जगज्जीवन ।
यासी न मारावें आपण । न्यावा बांधोनि रथासी ॥१८॥
तों देववाणी बोले आकाशीं । भीमाहातीं मरण यासी ।
मग वरुणपाश घालूनि वेगेंसीं । दृढ रथासी बांधिला ॥१९॥
जैसा मृगेंद्रें धरिला वारण । तैसा चालविला रथीं बांधोन ।
विजयी जाहले राम-कृष्ण । वृंदारक पुष्पें वर्षती ॥१२०॥
जरासंधाचे वीर ते वेळे । उरले ते अवघेचि पळाले ।
जैसें यजमानासी संकट ओढवलें । आश्रित पळती दश दिशां ॥२१॥
श्रीरंग म्हणे बळिरामातें । आतां सोडावें जरासंधातें ।
हा मेळवूनि आणील दैत्यांतें । मागुती त्यांतें संहारूं ॥२२॥
पृथ्वीवरील जे निंदक खळ । येथें तितुके आणील सकळ ।
ऐसें बोलतां घननीळ । सोडिला तत्काळ बळरामें ॥२३॥
मग अत्यंत करीत खेद । स्वस्थळा पातला जरासंध ।
म्हणे बावीस सहस्र रायां केला बंध । तो पुरुषार्थ व्यर्थ गेला ॥२४॥
मी सेवीन घोर अरण्य । तप करीन तेथें बैसोन ।
परी नगरासी जाऊनि वदन । काय दावूं लोकांतें ॥२५॥
तों रुक्मिया शिशुपाळ वक्रदंत । मार्गीं भेटले अकस्मात ।
मागधाचें समाधान करीत । तपसंकल्प करुं नको ॥२६॥
जय अथवा पराजय । महावीरांसी पडे हा समय ।
पुरुषें पुरुषार्थ सांडूं नये । करावा उपाय मागुती ॥२७॥
जों कायेंत असे प्राण । तों न सोडावी आंगवण ।
मागुती दळभार घेऊन । रामकृष्ण धरुनि आणूं ॥२८॥
ऐसें जरासंधासी वळविलें । मागुती तितुकेंचि दळ मेळविलें ।
सवेंचि मागधें धावणें केलें । मथुरेवरी पूर्ववत ॥२९॥
मागुती बळिरामें धांवोन । बांधिला वरुणपाश घालून ।
माधवें दिधला सोडून । पुढती उत्थान आणिक केलें ॥१३०॥
ऐसा सप्तदश वेळ । संग्राम माजला तुंबळ ।
सिंहावरी सिंह लोटले सबळ । तैसा फणींद्र धरी त्यातें ॥३१॥
सत्रा वेळ बळिरामें धरिला । तैसाचि श्रीरंगें सोडविला ।
तों नारदमुनि पातला । जरासंधाचे भेटीतें ॥३२॥
म्हणे तूं कष्टलासी सत्रा वेळ । तुज नाटोपे राम घननीळ ।
तरी काळयवन असे सबळ । त्यासी साह्य बोलाविजे ॥३३॥
यादवांचा पराभव संपूर्ण । काळयवनाहातीं असे जाण ।
त्यासी असे शंकरवरदान । तें वर्तमान ऐक तूं ॥३४॥
गर्गाचार्य महाऋषी । तो कुळगुरु होय यादवांसी ।
विद्यासंपन्न तेजोराशी । प्रतिसूर्य दूसरा ॥३५॥
एके यादवें आपुली कन्या । गर्गऋषीसी दिधली जाणा ।
परी ठाव नाहीं संताना । बहुत दिवस लोटले ॥३६॥
तों यादव विनोदी उदंड । म्हणे गर्गऋषि आहे षंढ ।
ऐसें ऐकतांचि प्रचंड । क्रोध आला मुनींतें ॥३७॥
म्हणे यादव तुम्ही उन्मत्त । ऐसा निर्मितों पुरुषार्थी सुत ।
त्यापुढें पराभव समस्त । होय तुमचा एकादांचि ॥३८॥

परम क्रोधावला ब्राह्मण । केलें हिमाचळीं अनुष्ठान ।
हिमनगजामात प्रसन्न । तत्काळचि जाहला ॥३९॥
येरु मागे वरदान । ऐसा पुत्र दे मजलागून ।
जो यादवांसी पराभवून । राज्य हिरोन घेईल ॥१४०॥
शिव म्हणे तूं करितां अनुष्ठान । म्लेंच्छस्त्री मागेल भोगदान ।
तिचें पोटीं पुत्र दारुण । महादुष्ट होईल तुझा ॥४१॥
ब्राह्मणस्त्रीचें पोटीं पुत्र । कदा नव्हे अपवित्र ।
यथा भूमि तथांकुर । होईल साचार द्विजवरा ॥४२॥
तो तुझा वीर्यनंदन । दुष्टक्षेत्रीं होय निर्माण ।
असो गर्ग करीत अनुष्ठान । महाविपिन सेविलें ॥४३॥
तों दुष्ट एक म्लेंच्छपती । त्यासी नव्हे पुत्रसंतती ।
तेणें स्त्री पाठविली गर्गाप्रती । शृंगारुनि एकांतीं ॥४४॥
तीस भोग दिधला जाण । तोचि हा म्लेंच्छ काळयवन ।
यासी तूं संगें घेऊन । मथुरेवरी जाईं कां ॥४५॥
ऐकतां जरासंध संतोषला । काळयवनापासीं गेला ।
सर्व वृत्तांत सांगितला । क्रोधावला काळयवन ॥४६॥
तीन कोटी म्लेंच्छ त्याचे । तेवीस अक्षौहिणी दळ मागाधाचें ।
रुक्मिया शिशुपाळ दैत्य साचे । साह्य झाले सत्वर ॥४७॥
ऐसी सेना मेळवूनि सवेग । रजनीमाजी क्रमिती मार्ग ।
सर्वांतरात्मा श्रीरंग । वर्तमान कळलें तें ॥४८॥
मग भक्तकैवारी रमाधव । समुद्रापासीं मागोनि ठाव ।
द्वारकानगर अपूर्व । विरिंचिहातीं रचविलें ॥४९॥
द्वारकेची रचना सांगतां समस्त । तरी हा अध्याय वाढेल बहुत ।
द्वारकावर्णन अद्‌भुत । पुढें कथन केलें असे पैं ॥१५०॥
असे जैसी वैकुंठनगरी । तैसीच द्वारका भूमीवरी ।
कमलोद्‌भवें निर्मिली ते अवसरीं । श्रीकृष्णाज्ञेकरुनियां ॥५१॥
जेणें इच्छामात्रें आणिले रथ । तेणेंचि द्वारका रचिली अद्‌भुत ।
तेथें नाना संपत्ती समस्त । कुबेरें आणूनि भरियेल्या ॥५२॥
तों रातोरातीं काळयवनें । मथुरेवरी मांडिलें धांवणें ।
तों मथुरेसी लोक निद्रेनें । आबालवृद्ध व्यापिले ॥५३॥
परम नाटकी पूतनारी । योगमाया घालोनि वरी ।
रजनीमाजीं द्वारकापुरीं । समस्त लोक पाठविले ॥५४॥
धनधान्यपशूंसमवेत । गज तुरंग रथ अद्‌भुत ।
सहकुटूंबें यादव समस्त । उग्रसेनही पाठविला ॥५५॥
दारुक सारथी रथ आयुधें । तींही पाठविलीं गोविंदें ।
बळिभद्रही परमानंदें । पाठविला तेधवां ॥५६॥
एक श्रीकृष्णावेगळें । मथुरेंत कोणी नाहीं उरलें ।
जैसें अयोध्यानगर पूर्वीं नेलें । रामचंद्रें वैकुंठीं ॥५७॥
द्वारकेमाजी लोक जागे जाहले । पाहती उगेचि चाकाटले ।
वस्तुजात तैसेंचि संचलें । परी नगर आपुलें नव्हेचि ॥५८॥
उद्धव अक्रूर उग्रसेन । वसुदेव देवकी संकर्षण ।
रोहिणी प्रजा सकळ ब्राह्मण । म्हणती हरिविंदान न कळेचि ॥५९॥
मथुरेच्या शतगुणें चांगलें । द्वारकानगर आम्हां दिधलें ।
असो इकडे काय वर्तलें । तेंचि ऐका भाविक हो ॥१६०॥
जरासंध आणि काळयवन । उगवला नसतां चंडकिरण ।
वेढा घातला मथुरेसी येऊन । पळेल कृष्ण म्हणोनियां ॥६१॥
जरासंध म्हणे बरें झालें । मज सत्रा वेळां इहीं गांजिलें ।
धरोनि आतांचि एक वेळे । संहारीन हरीसहित ॥६२॥
तों सवेंचि उगवला अर्क । नगरांत न दिसती लोक ।
उल्हाटयंत्रांचे मार अधिक । न होती दुर्गावरोनियां ॥६३॥
नगरद्वार उघडें भणभणित । एकलाचि उभा कृष्णनाथ ।
नाहीं शस्त्रास्त्रें रथ । वाट पाहत काळयवनाची ॥६४॥
आश्चर्य करिती समस्त । म्हणती गोवळा कपटी बहुत ।
यासीच धरावें त्वरित । मग लोक शोधावे ॥६५॥
काळयवनें कृष्ण लक्षिला । शस्त्रेंविरहित चरणीं देखिला ।
आपण रथाखालीं उतरला । शस्त्रें ठेवूनि समस्त ।६६॥
जरासंधासी म्हणे काळयवन । आतांचि कृष्ण आणितों धरुन ।
नेऊं रथासी बांधोन । सूड घेईन तुझा आतां ॥६७॥
यवनें भुजा पिटोनि सत्वर । सन्मुख लक्षिला श्रीधर ।
आवेशें धांव घेतली थोर । तें यदुवीर पाहतसे ॥६८॥
जवळी येतां काळयवन । जगद्वंद्य करी हास्यवदन ।
करावया गर्गवचन प्रमाण । नारायण चालिला ॥६९॥
जो इच्छाप्रमाणें घडी समस्त । तो काळयवनभेणें पळत ।
परी शिववचनासी मान देत । भक्तवत्सल म्हणोनियां ॥१७०॥
असो कायेंतूनि निघे प्राण । तो कदा नव्हे दृश्यमान ।
अवघ्या दळादेखतां कृष्ण । जाय निघोन क्षणमात्रें ॥७१॥
जैसी गगनीं झळके चपळा । तैसा हरि वेगें निघाला ।
काळयवन पाठीं लागला । दळभार राहिला दूरी पैं ॥७२॥
पुढें जात शेषनयन । समीरगती धांवे यवन ।
उल्लंघिलीं अरण्यें दारुण । महाकठिण पर्वत ॥७३॥
नर्मदा तापी गोदावरी । अनेक नद्या उल्लंघी मुरारी ।
भीमा उल्लंघूनि कृष्णातीरीं । कृष्ण वेगें पातला ॥७४॥
कृष्णावेणीसंगम सुरंग । ज्यासी म्हणती दक्षिणप्रयाग ।
तेथें उभा ठाकला श्रीरंग । तों भार्गवराम भेटला ॥७५॥
जाहलें दोघां क्षेमालिंगन । परशुराम पुसे हरीलागून ।
कोणीकडे जाहलें आगमन । कृष्णें वर्तमान सांगीतलें ॥७६॥
तों जवळी आला काळयवन । पुढें चालिला जगन्मोहन ।
पूर्ण ब्रह्म सनातन । त्यासी यवन धरुं पाहे ॥७७॥
वाटे जवळी सांपडला दिसे । परी दूरी बहुतचि असे ।
बहु धांव घेतली सायासें । परी नाटोपे श्रीरंग ॥७८॥
एक सद्‌भावावांचोन । कोणा नाटोपे जगज्जीवन ।
त्यासी काय धरील काळयवन । अतर्क्य पूर्ण वेदशास्त्रां ॥७९॥
काळयवन म्हणे रे भ्याडा । किती पळसील दडदडां ।
तुवां गोकुळीं केला पवाडा । तें मजपुढें न चलेचि ॥१८०॥
सत्रा वेळ मागधासीं । तूं मथुरेपुढें युद्ध करिसी ।
मजभेणें कां तूं पळसी । नपुंसक होसी गोवळ्या ॥८१॥
गौळणी बांधिती उखळासी । मज उशीर काय धरावयासी ।
तूं गोकुळीं चोरी करिसी । तेंचि पाहसी चहूंकडे ॥८२॥
कालिया आणि अघासुर । किरडे मारुनि जाहलासी थोर ।
अश्व मारिला केशी वीर । बकासुर पांखरुं ॥८३॥
वल्मीकतुल्य गोवर्धन । पुरुषार्थ भोगिसी उचलून ।
कंस मारिला कपटेंकरुन । आतां धरीन क्षणें तुज ॥८४॥
ऐसे उणे बोल बोलत । बोलां नाटोपे कृष्णनाथ ।
नाना तपें अनुष्ठान करीत । त्यांसी निश्चित न सांपडे ॥८५॥
दुग्धाहारी फळाहारी । नग्न मौनी जटाधारी ।
पंचाग्नि साधिती निराहारी । त्यांसी मुरारी नाटोपे ॥८६॥
एक करिती वेदशास्त्रपठन । करिती योगसाधन तीर्थाटन ।
नाना साधनीं करिती शीण । परी मनमोहन नाटोपे ॥८७॥
एका ढेंगेत ब्रह्मांड आटी । यवन धांवे त्याचिया पाठीं ।
व्यर्थ पळतां होती हिंपुटी । परी जगजेठी न सांपडे ॥८८॥
क्षण एक अवतारी सगुण । सवेंचि पाहतां तो निर्गुण ।
म्हणे त्रिविक्रम क्षणें वामन । त्यासी यवन धरील कोठें ॥८९॥
अद्‌भुत हरीचा वेग होये । तों काळयवन मागें राहे ।
मागुती हरि त्याची वाट पाहे । जवळी यावा म्हणोनियां ॥१९०॥
कंठींच्या तुलसी आणि सुमनहार । वाटेसी टाकीत जात श्रीधर ।
तोचि माग पाहूनि असुर । धांवे थोर वेगेंसीं ॥९१॥
पुढें पराशरपर्वत । त्यावरी चढे रमानाथ ।
तेथें व्यासपिता अनुष्ठान करीत । जगन्नाथ वंदी तया ॥९२॥
त्या पर्वतीं न दिसे कृष्ण । तों उष्णकाळ शुष्क विपिन ।
यवनें भोंवता लाविला अग्न । ऋषिजन तेणें आहाळती ॥९३॥
ऐसें श्रीकृष्णें जाणोनी । पर्वत दडपिला बळेंकरूनी ।
उदक वरी आलें उसळोनी । विझविला अग्नि क्षणमात्रें ॥९४॥
तेथूनि मग पश्चिमपंथें । धांव घेतली कृष्णनाथें ।
मार्ग दावूनि यवनातें । पुढें पुढें जात असे ॥९५॥
तों तेथें पर्वताचे दरीं । महाभयानक विवरीं ।
तेथें मुचुकुंदें बहुकाळवरी । निद्रा केली श्रमोनियां ॥९६॥
सूर्यवंशी राजा मांधात । हा मुचुकुंदनामें तयाचा सुत ।
तेणें स्वर्ग रक्षूनि समस्त । देव सुखी राखिले ॥९७॥
दैत्यांशीं युद्ध अद्‌भुत । केलें बहुकाळपर्यंत ।
पुढें स्कंद झाला शिवसुत । तेणें स्वर्गा रक्षिलें ॥९८॥
मुचुकुंद बहुत श्रमला । मग शचीवर प्रसन्न झाला ।
म्हणे वर मागें वहिला । अपेक्षित असेल जो ॥९९॥
येरु म्हणे श्रमलों प्रबळ । निद्रा करीन बहुकाळ ।
जो माझी निद्रासमाधि मोडील । तो भस्म होवों तेथेंचि ॥२००॥
माझे निद्रांतीं जगज्जीवन । भेटो अकस्मात येऊन ।
तथास्तु म्हणे सहस्रनयन । मग विवरीं जाऊनि निजला पैं ॥१॥
यालागीं त्याचि विवरांत । प्रवेशला वैकुंठनाथ ।
तें दुरूनि काळयवन देखत । म्हणे बरा येथें सांपडला ॥२॥
हरि विवरांत पुढें गेला । तों मुचुकुंद बहुकाळ निजला ।
आपुला पीतांबर काढिला । मग झांकिला तयावरी ॥३॥
आपण पुढें जाऊन । गुप्त पाहे जगज्जीवन ।
तों विवरांत प्रवेशला काळयवन । विलोकून पाह्हातसे ॥४॥
तों देखिला दिव्य पीतांबर । म्हणे येथेंचि निजला यादवेंद्र ।
म्हणोनि सबळ लत्ताप्रहार । हाणिता जाहला दुरात्मा ॥५॥
मुचुकुंद उठिला खडबडोन । क्रोधें पाहे विलोकून ।
तात्काळ तेथेंचि काळयवन । भस्म जाहला क्षणमात्रें ॥६॥
सूत्रधारी नारायण । ऐसा मारविला काळयवन ।
मुचुकुंद पाहे सावधान । तों पीतवसन देखिलें ॥७॥
तो सुवास न माये अंबरीं । मुचुकुंद सद्गदित अंतरीं ।
परतोनि पाहे तों मधुकैटभारीं । चतुर्भुज उभा असे ॥८॥
उदारवदन मनोहर । कर्णीं कुंडलें मकराकार ।
दिव्य मुकुट प्रभाकर । तेजें विवर उजळिलें ॥९॥
कौस्तुभ हृदयीं झळकत । वैजयंती आपाद डोलत ।
चतुर्भुज वैकुंठनाथ । पाहतां मन निवालें ॥२१०॥
ऐसा मुचुकंदें हरि देखिला । साष्टांग नमस्कार घातला ।
म्हणे पुराणपुरुषा भक्तवत्सला । तूं परब्रह्म केवळ भाससी ॥११॥
म्यां पूर्वीं बहुकाळवरी । स्वर्गा रक्षिलें नानापरी ।
श्रमोनियां विवराभीतरीं । निद्रा केली बहुकाळ ॥१२॥
तूं कोण मज सांगें निर्धार । मग सुहास्यवदन यादवेंद्र ।
म्हणे उतरावया भूमिभार । कृष्णावतार आठवा ॥१३॥
मुचुकुंदें धरिले दृढ चरण । दाटला अष्टभावेंकरून ।
म्हणे शचीवरें दिधलें वरदान । तें सकळ आजि जाहलें ॥१४॥
धन्य धन्य आजिचा सुदिन । देखिलें क्षीरसागरींचें निधान ।
परमपावन जाहले नयन । हरिवदन विलोकितां ॥१५॥
धन्य हें जाहलें शरीर । कृष्णें पांघुरविला पीतांबर ।
निरसोनि अज्ञानअंधकार । सावध केलें मजलागीं ॥१६॥
बहुतकाळ तमोमय यामिनी । भ्रांतीं मी पडिलों ये स्थानीं ।
श्रीकृष्ण उगवला वासरमणी । सरली रजनी अज्ञान ॥१७॥
कीं वैद्यराज रमारंग । कृपावलोकनें निरसोनि रोग ।
सावध करुनि निजांग । माझें मज दाविलें ॥१८॥
धन्य पंचाक्षरी यदुवीर । मजवरी झांकूनि पीतांबर ।
निद्राभूत हें अपस्मार । केलें दूर क्षणार्धें ॥१९॥
जय जय यदुकुळटिळका । कामांतकध्येया भक्तपाळका ।
अनंतब्रह्मांडचित्तचालका । कंसातका श्रीकृष्णा ॥२२०॥
गोपीमानस-राजहंसा । दारुणदुरितविपिनहुताशा ।
गोवर्धनोद्धारणा बालवेषा । शकटांतका श्रीहरे ॥२१॥
कमलशयना कमलालया । कमलनेत्रा कमलाप्रिया ।
कमलभूषणा कमलोद्‌भवआर्या । प्रतापसूर्या श्रीरंगा ॥२२॥
हे कृष्ण वृंदावन-विहारा । पुराणपुरुषा निर्विकारा ।
गोपीमनवसनगोरसचोरा । गोरक्षका गोविंदा ॥२३॥
हरि तुझिया स्वरूपावरून । कोटयनुकोटी मीनकेतन ।
सांडावे निंबलोण करुन । मज धन्य आजि केलें ॥२४॥
ऐकोनि मुचुकुंदस्तवन । संतोषला जगन्मोहन ।
वचन बोले प्रीतीकरुन । सुहास्यवदन जगदात्मा ॥२५॥
तूं बदरिकाश्रमीं राहें जाऊन । तेथें असे सत्यवतीहृदयरत्‍न ।
आणीकही विद्वज्जन । तये स्थानी वसताती ॥२६॥
संतसमागविण । कदा नव्हे निर्वाणज्ञान ।
तेथें करितां सारासार श्रवण । मन उन्मन होय तुझें ॥२७॥
मृगया करुं नको येथूनी । तूं होसील निर्वाणज्ञानी ।
माझी भक्ति दिन-यामिनी । विसंबूं नको सर्वथा ॥२८॥
माझिया वेदाची आज्ञा प्रमाण । वर्तावें सदा शिरीं वंदून ।
सखे करावे संतजन । गुरुसी शरण रिघावें ॥२९॥
हृदयीं धरिंजे दृढ बोध । न करावा भूतांचा विरोध ।
माझीं चरित्रें तीर्थमहिमा विशद । कदा उच्छेद न करावा ॥२३०॥
न करावें कोणाचें हेळण । वादविवाद द्यावा सोडून ।
सदा कीर्तन श्रवण मनन । निजध्यासीं राहिजे ॥३१॥
लोकांविरुद्ध न करावें कर्म । न आचरिजे कदा परधर्म ।
न बोलावें कोणाचें वर्म । सदा मम नाम स्मरावें ॥३२॥
प्रवृत्तिशास्त्रें नाना कुमतें । क्षुद्रसाधनें क्षुद्रदैवतें ।
नाना अनुष्ठानें नाना मतें । उपेक्षावीं मनींहूनि ॥३३॥
ऋषींचे आशीर्वाद घ्यावे । अनुचित कदा न बोलावें ।
आत्मरुप विश्व पहावें । शिरीं वंदावे गुरुचरण ॥३४॥
ऐसें सांगतां भगवंत । सादर ऐके मांधातृसुत ।
साष्टांग घातलें दंडवत । सद्गदित होय तेधवां ॥३५॥
आज्ञा घेऊनि ते वेळां । विवराबाहेरी निघाला ।
तों द्वापाराचा अंत ते वेळां । कलि जवळीं पुढें दिसे ॥३६॥
खुजीं झाडें खुजे लोक । पापचर्या दिसे अधिक ।
लोक देखिले परमनिंदक । मुचुकुंदभक्तें तेधवां ॥३७॥
न बोलेचि कोणासीं । पावला वेगें बदरिकाश्रमासी ।
संतसमागम अहर्निशीं । मुचुकुंदासी जाहला ॥३८॥
असो इकडे विवराबाहेर । निघाला वेगें यादवेंद्र ।
तों द्वारकेहूनि आला बळिभद्र । समाचाराकारणें ॥३९॥
तो जरासंध वैद्यपाळ । सवें काळयवनाचें म्लेंच्छदळ ।
पाठीलागीं आलें तत्काळ । तों रामघननीळ देखिले ॥२४०॥
म्हणती काय जाहला काळयवन । तो विवरीं गेला भस्म होवोन ।
मग क्रोधावले अवघे जन । म्हणती धरुन नेऊं दोघांतें ॥४१॥
तें देखोनि शेष-नारायण । पुढें चालिले दोघेजण ।
गोमंताचलावरी राम-कृष्ण । चढते जाहले तेधवां ॥४२॥
एकादश योजनें उंच पर्वत । त्यावरी जाहले दोघे गुप्त ।
तों जरासंधादि समस्त । वेढा घालिती पर्वता ॥४३॥
कृष्णद्वेषी परमदुर्जन । अग्नि लाविला चहूंकडून ।
अग्निशिखा भेदीत गगन । धूम्रें दाटल्या दशदिशा ॥४४॥
पक्षियांचे पाळे पळती । एक माजी आहाळूनि पडती ।
नाना जीवजाती आरडती । आकांत थोर ओढवला ॥४५॥
तों वैकुंठींहूनि सुपर्ण । आला हरिइच्छेनें धांवोन ।
केलें श्रीकृष्णासी नमन । हात जोडोन उभा ठाके ॥४६॥
मग गरुडावरी दोघेजण । बैसले शेष आणि नारायण ।
आकाशपंथें उड्डाण करुन । चालिले देखती सर्वही ॥४७॥
हरिवंशीं कथा आन । भीमक आला रथ घेऊन ।
त्या रथावरी रामकृष्ण । करवीरापासोन बैसले ॥४८॥
असो मथुरेकडे राम-कृष्ण । वेगें चालिले दोघेजण ।
दारुक आला रथ घेऊन । द्वारकेहून तेधवां ॥४९॥
त्या रथीं बैसोनि राम-हृषीकेशी । वेगें चालिले मथुरेसी ।
तों जरासंध पाठीशीं । चमूसहित पातला ॥२५०॥
ऐसें देखोनि नारायण । हातीं घेतलें सुदर्शन ।
जें सकळ शस्त्रांचा बाप पूर्ण । आज्ञा प्रमाण करावी ॥५१॥
जैसा लक्ष विजांचा एकचि भार । तैसें सुदर्शन आलें दुर्धर ।
मग पळती महावीर । जरासंध-चैद्यादि ॥५२॥
काळयवनाचें दळ । जरासंधाचेंही सकळ ।
सुदर्शनें संहारिलें तत्काळ । क्षणमात्र न लागतां ॥५३॥
मुख्य मुख्य राजे उरले । वरकड दळ संहारिलें ।
मग मथुरेंत राम-कृष्ण प्रवेशले । द्रव्य काढिलें उग्रसेनाचें ॥५४॥
भूमींत होतें जें भांडार । तेणें भरिले रथ-गज-रहंवर ।
द्वारकेसी चालविले समग्र । राम-कृष्णें रथ तेव्हां ॥५५॥
मागुती जरासंध धांविन्नला । म्हणे द्रव्य सांडीं सांडीं गोवळ्या ।
द्रव्य घेऊनि राम द्वारके गेला । कृष्णें मुरडिला रथ तेव्हां ॥५६॥
मागुती धनुष्य घेऊनी । युद्ध करीत चक्रपाणी ।
जरासंध पराभवोनी । मग गेले द्वारकेसी ॥५७॥
धनुष्य घेऊनि मुकुंदें । केली अष्टादश महायुद्धें ।
सत्रा वेळ मथुरेपुढें जगद्वंद्यें । युद्ध केलें निर्वाण ॥५८॥
असो द्वारकेसी आला यादवेंद्र । जाहला एकचि जयजयकार ।
तो सोहळा अपार । न वर्णवेचि सर्वथा ॥५९॥
तों आनर्तदेशाधिपती । रवैत नामें महानृपति ।
तो जाऊनि ब्रह्मयाप्रति । करी विनंति ते ऐका ॥२६०॥
म्हणे माझी कन्या रेवती । परमसुंदर त्रिजगतीं ।
तीस वर बरवा निश्चितीं । कोण असे सांग पां ॥६१॥
ब्रह्मा करी अनुष्ठान । राजा उभा कर जोडून ।
मग कमलासन बोले वचन । बळिरामासी देईं कन्या ॥६२॥
मग आपण येऊनि चतुरानन । जेथें राम कृष्ण उग्रसेन ।
गेला दळभारेंसीं घेऊन । आनर्तदेशाप्रती पैं ॥६३॥
विधिपूर्वक अतिप्रीतीं । बळिरामासी दिधली रेवती ।
चारी दिवस निश्चिती । सोहळा जाहला संपूर्ण ॥६४॥
मग अपार आंदण देऊन । बोळाविले राम-कृष्ण ।
समागमें रेवती घेऊन । द्वारकापुरीं प्रवेशले ॥६५॥
पुढें रुक्मिणीस्वयंवरकथा । सुरस असे परम तत्त्वतां ।
जे उणें आणील अमृता । ऐकिजे श्रोतीं सादर ॥६६॥
हरिवंशीं भागवतीं पाहीं । त्याचि कथा हरिविजयीं ।
आणि या ग्रंथाचा कर्ता सर्वही । पंढरीनाथ जाणिजे ॥६७॥
तोचि पाठीशीं उभा राहोनी । गोष्टी सांगे ज्या ज्या कानीं ।
तैशा म्यां लिहिल्या संतजनीं । जाणिजे हें तत्त्वतां ॥६८॥
हा हरिविजय वरद ग्रंथ । करवी आपण पंढरीनाथ ।
ये‍र्‍हवी श्रीधर मतिमंद बहुत । लोक सर्व जाणती ॥६९॥
नाहीं वाचिले संस्कृत । विभक्तिज्ञान नाहीं कळत ।
मूढाहातीं हा ग्रंथ । पंढरीनाथें करविला ॥२७०॥
जन म्हणती अद्‌भुत वक्ता । परी नेणती त्या हृदयस्था ।
अस्थींची मोळी शरीर पाहतां । त्यासी श्रीधर नाम ठेविलें ॥७१॥
कैंचा कोणाचा श्रीधर । सूत्रधारी रुक्मिणीवर ।
तो हालवी जैसें सूत्र । तैसींच नाचती चित्रें पैं ॥७२॥
वाजविता न पडोनि ठावा । म्हणती काय गोड वाजे पांवा ।
परी वाजविणार बरवा । लोक त्यातें नेणती ॥७३॥
पांवयाचे काष्ठासी छिद्र । तैसें देहासी नाम ठेवूनि श्रीधर ।
परी वाजविणार रुक्मिणीवर । भीमातीरविहारी जो ॥७४॥
ब्रह्मानंदा पुराणपुरुषा । श्रीमद्‌भीमातटविलासा ।
श्रीधरवरदायका परेशा । पुढें ग्रंथ चालविंजे ॥७५॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
सदा परिसोत भाविक भक्त । द्वाविंशतितमाध्याय गोड हा ॥२७६॥
॥अध्याय बावीसावा समाप्त ॥ओंव्या २७६॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥