श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय पुराणपुरुषा दिगंबरा । अवयवरहिता निर्विकारा ।
मायातीता अगोचरा । वेदसारा श्रीवल्लभा ॥१॥
तूचि जगदानंदमूळकंद । उपाधिरहित अभेद ।
सच्चिदानंदनामे शब्द । हाही राहे आलीकडे ॥२॥
जैसा पुष्करी सतेज मित्र । तेथे नीलिमा न साहे अणुमात्र ।
तैसे ज्ञान राहिलें साचार । तुझा निर्धार करूं जातां ॥३॥
जैसा वसुधामरांच्या देव्हारा । प्रवेश नव्हे अतिशुद्रा ।
तैसा तर्क होय माघारा । मार्ग पुढें न सुचेचि ॥४॥
मृगेंद्र देखितांचि जाण । जैसा देह ठेवी वारण ।
तैसा अहंकृति जाय विरोन । ब्रह्मानंदसागरीं ॥५॥
चंडांशापुढें खद्योत जाण । तेवीं बुद्धीचें शहाणपण ।
अंबुनिधीमाजी जैसे लवण । तैसे मन होऊनि जाय ॥६॥
अस्ति-भाति-प्रियरूप नाम । त्रिपुटीविरहित निष्काम ।
त्रिविधभेदातीत पूर्णब्रह्म । हेंही म्हणणे न साहे ॥७॥
अकळ न कळती याच्या मावा । हालविता न ये जिव्हा ।
ध्येय ध्याता ध्यान तेव्हां । सर्वथाही उरेना ॥८॥
ऐसा निर्विकार चित्समुद्र । यदुकुलभूषण यादवेंद्र ।
गुरुगृहीं राहोनि समग्र । विद्याभ्यास केला हो ॥९॥
विसावे अध्यायीं सुरस । कथा हे जाहली विशेष ।
यावरी मथुरेंत जगन्निवास । काय करिता जाहला ॥१०॥
मथुरेंत असता ऋषीकेशी । गोकुळी नंद यशोदा व्रजवासी ।
कृष्णप्राप्तीलागीं दिवस-निशीं । उतावेळ मानसीं ते ॥११॥
गोकुळींच्या नितंबिनी । श्रीकृष्णलीला आठवूनी ।
सद्गदित होताती मनीं । अश्रु नयनीं वाहताती ।१२॥
वाटती दशदिशा उदास । वसतें गोकुळ वाटे ओस ।
लीलावतारी पुराणपुरुष । लागला निजध्यास तयाचा ॥१३॥
नावडति सर्व विलासभोग । भोग तितुके वाटती रोग । अंतरीं भरलासे श्रीरंग । भक्तभवभंग दयाळू ॥१४॥
चंदन अंगीं चर्चितां देखा । वाटती जैशा शिखीच्या शिखा ।
सुमनहार ते देखा । उरगांसमान भासती ॥१५॥
गगनीं उगवतां रोहिणीवर । म्हणती यामिनींत का उगवला मित्र ।
अंतरीं ठसावतां पंकजनेत्र । विव्हळ होय मानस ॥१६॥
गोपी करूं बैसती भोजन । ग्रासोग्रासीं आठवे कृष्ण ।
करूं जातां उदकपान । जगन्मोहन आठवे ॥१७॥
एवं गोकुळींचे जन । हरिचरणीं ठेवूनि मन ।
करिती सत्कर्माचरण । निराभिमान सर्वदा ॥१८॥
कृष्णप्राप्तीविण करिती कर्म । तरी तोचि तयांसी पडला भ्रम ।
आम्ही कर्मकर्ते हा परम । अभिमान वाहती ॥१९॥
मृत्तिका उदक नासूनी । आम्ही जाणतें ऐसे मिरविती जनीं ।
परि दुरावला चक्रपाणी । जवळी असोनि अप्राप्त ॥२०॥
काष्ठामाजी जैसा अग्न । असोनि नव्हे प्रकाशमान ।
तैसा श्रीरंग हृदयी परिपूर्ण । असोनि जन भुलले ॥२१॥
कृष्णप्राप्तीविण दान केलें । जैसें बीज उकिरडां ओतिलें ।
ते व्यर्थ कुजोनि गेलें । मुक्त टाकिलें अग्नींत जैसें ॥२२॥
हरिप्राप्तीविण पठन । वृथा श्रम काय करून ।
सिकतेचा घाणा गाळून । व्यर्थ जैसी करकर ॥२३॥
हरिप्राप्तीविण गायनकळा दावीत । जैसा गोवारी आरडे अरण्यांत ।
हरिप्राप्तीवीण प्रवृत्तिक ग्रंथ । काय कविता अलवण ते ॥२४॥
कृष्णप्राप्तीविण यज्ञ । व्यर्थ काय डोळे धुम्रें भरून ।
हरिप्राप्तीविण अनुष्ठान । जैसें सोंग नटाचें ॥२५॥
भगवत्प्राप्ती कदा नाहीं । एकांती गुहा सेविली पाहीं ।
जैसा मूषक निघाला वई । व्यर्थ काय एकांत ॥२६॥
हरिप्राप्तीविण जटा । व्यर्थ भार वाहे करंटा ।
एवं सर्व व्यर्थ त्याच्या चेष्टा । हृदयी वैकुंठ न धरितां ॥२७॥
असा हृदयी धरूनि हृषीकेश । गोपी मथुरेसी विकूं जातां गोरस ।
चित्ती आठवूनि रमाविलास । परमपुरुष जगद्वंद्य ॥२८॥
मथुरेच्या चोहटां बैसती । अंतरी आठवूनि यदुपती ।
दधि दुग्ध घ्या म्हणों विसरती । मुखासि येती हरिनामें ॥२९॥
दुग्ध घ्या म्हणावें जों या बोला । तो पूर्वी शक्रें दुग्धाभिषेक केला ।
तैसाचि हृदयी आठवतां सांवळा । गोविंद सकळां घ्या हो म्हणती ॥३०॥
दधि घ्या म्हणावें जों आतां । दामोदर आठवे चित्ता ।
जो दह्यानिमित्त तत्त्वतां । मायेने उखळी बांधिला ॥३१॥
दांवे बांधिले उदरीं जया । म्हणोनि दामोदर नाम तया ।
तें ध्यान गोपी आठवूनियां । दामोदर घ्या हो म्हणती ॥३२॥
तों मथुरेच्या गोरटी । ज्यांची केवळ प्रपंचदृष्टी ।
म्हणती कोठे गे जगजेठी । कायशा गोष्टी बोलतां ॥३३॥
जेणें मीनरूप धरोनी । अवघा समुद्र उडविला गगनीं ।
तो वेदोद्धारक चक्रपाणी । मडक्यांत कैसा सांठविला ॥३४॥
मंदरोद्धारक जगजेठी । जेणें पृष्ठीवरी धरिली सृष्टी ।
ज्यासी ध्याय भार्गव परमेष्ठी । तो मडक्यांत कैसा सांठविला ॥३५॥
जेणे हिरण्याक्ष मर्दूनी । दाढेवरी धरिली अवनी ।
जो क्षीराब्धिवासी मोक्षदानी । तो मडक्यांत कैसा सांठविला ॥३६॥
जो प्रल्हादरक्षक नरहरी । ज्याचा क्रोध न माये अंबरीं ।
हिरण्यकश्यपमर्दन मुरारी । तो मडक्यांत कैसा सांठविला ॥३७॥
जेणें दो पायांमाजी सकळ । आटिल स्वर्ग मृत्यु पाताळ ।
जो बळीदर्पहरण घननीळ । तो मडक्यांत कैसा सांठविला ॥३८॥
त्रिसप्तकें मुळींहूनी । निर्वैर केली जेणें अवनी ।
परमप्रतापवासरमणी । तो मडक्यांत कैसा सांठविला ॥३९॥
जो कमलिनीमित्रकुलभूषण । जो दुष्टपिशिताशनमर्दन ।
जो रावणांतक रघुनंदन । तो मडक्यांत कैसा सांठविला ॥४०॥
तोचि गोकुळीं अवतरला । गोवर्धन नखाग्रीं धरिला ।
अघासुर जेणें उभा चिरिला । तो मडक्यांत कैसा सांठविला ॥४१॥
तों गोकुळींच्या गोपी समाधिस्थ । त्यांसी कृष्णमय जग दिसत ।
कृष्णमय ब्रह्मांड भासत । नाहीं हेत दूसरा ॥४२॥
ऐशा गोपी व्रजवासिनी । बोलती तेव्हा गजगामिनी ।
म्हणती सर्व मडक्यांत चक्रपाणी । परिपूर्ण भरला असे ॥४३॥
सर्वा घटीं बिंबोनि तरणी । अलिप्त जैसा वेगळा गगनीं ।
तैसा सर्वव्यापक मोक्षदानी । बरवें मनीं विचारा ॥४४॥
तुमच्या शरीरघटीं पहा पुरतें । कारणें वर्तती कोणाच्या सत्तें ।
मिरवितां स्त्री-पुरुषनामातें । आणा पुरतें मनासी ॥४५॥
एक सुवर्ण नाना अलंकार । एक सागर तरंग अपार ।
बहुत मंदिरें एक अंबर । तैसा यदुवीर सर्वघटीं ॥४६॥
जें जें भक्त बोलती । तें तें यथार्थ करी श्रीपती ।
सकळ गोपींच्या घटांप्रती । दिसती मूर्ति हरीच्या ॥४७॥
घटाप्रति एकेक सुंदर । श्रीमूर्ति दिसे सुकुमार ।
गोपी तटस्थ पाहती सादर । विवेकदृष्टी करूनियां ॥४८॥
म्हणती नवल केलें यादवेंद्रें । सर्व घटीं व्यापिलें हें तों खरें ।
व्रजवासिनी बोलिल्या उत्तरें । असत्य नव्हती सर्वथा ॥४९॥
भक्तवचना पडतां व्यंग । तेथें आंगे वोडवे श्रीरंग ।
जो क्षीराब्धिहृदयरत्‍नरंग । जो अभंग सर्वदा ॥५०॥
वाल्मीके जें जें भाष्य केलें । तें तें राघवे वर्तोनि दाविलें ।
भक्त जें जें वचन बोलिले । खाली न पडे सर्वथा ॥५१॥
पाकशासनशत्रूनें नागपाशीं । बांधिले श्रीरामसौमित्रांसी ।
भक्तभाष्य सत्य करावयासी । बांधोनि घेतले रघुवीरें ॥५२॥
जो क्षणें ब्रह्मांड रची ढांसळी । तो श्रीराम पडला शरजाळीं ।
जो भक्तांचिया वचनासी पाळी । सर्गस्थित्यंतकाळीं अक्षय ॥५३॥
गोपी बोलिल्या जें वचन । तें साच करीत जगज्जीवन ।
असो गोपी गोरस विकून । गेल्या तेव्हां गोकुळा ॥५४॥
श्रीकृष्णलीला मुखीं गात । गोपी करिती प्रपंचकृत्य ।
आणिक नावडे दुजा हेत । जाहले चित्त कृष्णरूप ॥५५॥
एक घुसळीतां सुंदर । हाती धरिला रवीदोर ।
वृत्ति जाहली कृष्णाकार । दिवस-निशी नाठवे ॥५६॥
हरिरूपीं तन्मय अबला । वृत्ति विरोनि गेल्या सकळा ।
जैसा लवणाचा पुतळा । समुद्रामाजी समरसे ॥५७॥
घुसळिता चळती हस्त । परी त्या आपण समाधिस्थ ।
पंचप्राणाधारें शरीर वर्तत । सत्कर्माचरण करिताती ॥५८॥
जो सुखासनीं जाय बैसोन । त्याचें कदा न चळे आसन ।
परी करी सकळ पर्यटन । भक्त सुजाण तैसेचि ॥५९॥
एवं गोपिका दळितां कांडितां । येतां जातां दुग्ध तापवितां ।
घुसळितां उदक आणितां । कृष्णनाथ न विसरती ॥६०॥
नंद आणि यशोदा । हृदयीं आठविती श्रीमुकुंदा ।
त्याच्या लीला आठवूनि सर्वदा । झुरती भेटीकारणें ॥६१॥
यशोदा करिता मंथन । बाळलीला आठवी संपूर्ण ।
म्हणे हे कृष्ण मधुसूदन । गेलासी टाकूनि आम्हांतें ॥६२॥
हे पूतनाप्राणशोषणा । हे तृणावर्तासुरच्छेदना ।
हे मुरारे शकटभंजना । गेलासी टाकूनि आम्हांतें ॥६३॥
हे गोपीमानसराजाहंसा । हे कालियामर्दना पुराणपुरुषा ।
हे गोवर्धनोद्धारणा हृषीकेशा । गेला टाकूनि आम्हांतें ॥६४॥
हे कृष्णा कमळपत्राक्षा । हे मधुकैटभारे सर्वसाक्षा ।
हे केशिप्राणांतका गोपवेषा । गेलासी टाकूनि आम्हांतें ॥६५॥
माझे सांवळे डोळसे सुकुमारे । कृष्णाबाई श्यामसुंदरे ।
उदारबदन मुरलीधरे । गेलीस टाकूनि आम्हांतें ॥६६॥
ऐसे आठवूनि हरिगुण । यशोदादेवी करी मंथन ।
नयनीं वाहे अश्रुजीवन । प्रेमेंकरूनि सद्गदित ॥६७॥
ऐसा वृत्तांत गोकुळींचा । जाणोनियां सखा प्रेमळांचा ।
जो का नृप वैकुंठपुरीचा । काय करिता जाहला ॥६८॥
जो सकळदेवाधिदेव । भक्तवल्लभ करुणार्णव ।
तेणे जवळीं बोलाविला उद्धव । गुजगोष्टी सांगावया ॥६९॥
तद्धव परम चतुर ज्ञाता । सात्त्विक प्रेमळ उदार तत्त्वतां ।
त्याहीवरी हरीचा आवडता । प्राणाहूनि पलीकडे ॥७०॥
हरि म्हणे उद्धवा एक ऐकावें । आपण गोकुळाप्रति जावें ।
गोपिकांप्रति बोधावे । निर्वाणज्ञान अगम्य जें ॥७१॥
माझा नंद पिता यशोदा जननी । दोघे कंठीं प्राण ठेवूनी ।
वाट पाहती दिन-रजनीं । चकोरचंद्रन्यायेसीं ॥७२॥
परम गोपिका प्रियकरा । सद्‌भाविका सगुणा उदारा ।
वाट पाहात असतील सुकुमारा । चातक-जलदन्यायेंसीं ॥७३॥
माझे गोकुळींचे गडी । ज्यांचीं निरसिलीं सांकडीं ।
माझी त्यांवरी बहुत आवडी । धेनुवत्सन्यायेसी ॥७४॥
त्यांसी मी सांडोनि आलो सकळिकां । मागें दुःखी जाहल्या गोपिका ।
जैसें कृपणाचे धन जाय देखा । त्यांच्या दुःखा पार नाहीं ॥७५॥
जा म्हणतां माघार्‍या न सरती । अक्रूरासी येती काकुळती ।
त्यापुढें पदर पसरिती । एक पडती मूर्च्छागत ॥७६॥
म्हणती कां नेतोसी आमुचा प्राण । घालिती रथापुढें लोटांगण ।
एक म्हणती अक्रूर नामाभिधान । कोणें तुज ठेविलें ॥७७॥
तुझें नाम परम क्रूर । निर्दया नेऊं नको यदुवीर ।
गोकुळींच्या हत्या समग्र । तुजवरी पडतील पैं ॥७८॥
ऐसें गोपिकांचें वर्णिता प्रेम । सद्गद जाहला मेघश्याम ।
जो भक्तकामकल्पद्रुम । आत्माराम श्रीकृष्ण ॥७९॥
सांगतां गोपिकांची प्रीती । नेत्रीं अश्रुधारा स्रवती ।
उद्धवाच्या कंठी श्रीपति । मिठी घालोनि स्फुंदत ॥८०॥
उद्धवा तूं आतां वेगें जायें । त्यांची दृढभक्ति कैसी ते पाहें ।
जे धरिती सदा माझी सोये । मी स्वप्नींही न विसंबे तयांसी ॥८१॥
जे मज न विसरती सर्वथा । मी अखंड भोवें त्यांभोवता ।
मत्स्य-कूर्मादि अवतार तत्त्वतां । घेतले भक्तांकारणें ॥८२॥
उद्धवा त्यांची भक्ति पडली सगुणीं । वियोगे प्राण त्यागिती कामिनी ।
त्यांसी संपूर्ण ज्ञान उपदेशूनी । ब्रह्मवादिनी कराव्या ॥८३॥
अध्यात्मविद्या दुर्लभ पूर्ण । उद्धवा तारी त्यांसी सांगोन ।
संतांवेगळें निर्वाणज्ञान । कोण उपदेशील दूसरें ॥८४॥
ऐसे बोलोनि रमानाथ । उद्धवाच्या मस्तकीं ठेविला हात ।
जेणें पूर्वी देवगुरूपाशीं बहुत । विद्याभ्यास केला पैं ॥८५॥
आधींच बोलका विचक्षण । वरी वाचस्पतीपाशीं अध्ययन ।
विशेष कृष्णकृपा परिपूर्ण । परम सज्ञान उद्धव ॥८६॥
हरिचरणीं माथा ठेवूनी । उद्धव निघाला तेचि क्षणीं ।
दिव्य रथीं आरूढोनी । गोकुळपंथें चालिला ॥८७॥
पहिल्याचि प्रेमळा गोकुळींच्या गोरटी । विशेष उद्धव चालिला त्यांच्या भेटी ।
आधींच वाराणसी नगरी गोमटी । त्यावरी जान्हवी आली तेथें ॥८८॥
सुदैवासी सांपडे परिस । पुण्यवंता जोडे निर्दोष यश ।
दिव्य अंजन पायाळास । अकस्मात लाघे जेवीं ॥८९॥
आधींच वन शोभिवंत । त्याहीवरी आला वसंत ।
पहिलेचि चतुर पंडित । प्रेमळ भक्त त्याहीवरी ॥९०॥
आधींच कौस्तुभ तेजागळा । वरी विष्णूच्या वक्षःस्थळीं मिरवला ।
आधींच उदार दाता भला । त्याहीवरी सांपडला धनकूप ॥९१॥
तैसा ओढवेल आतां रस । उद्धव आवडता श्रीकृष्णास ।
विशेष बोधूं चालिला गोपीकांस । तो सुरस रस अवधारा ॥९२॥
असो वातवेगें रथ चालिला । उद्धव गोकुळासमीप आला ।
तो गाई परतल्या गोकुळा । गोरजें झांकिला रथ तेथें ॥९३॥
गोरजस्नान पुण्यागळें । रथासमवेत उद्धवें केलें ।
गोभार चहूंकडे दाटले । उद्धवे थोपिलें रथातें ॥९४॥
जे जे कृष्णें लाविली रीती । तैसेचि नित्य गोपाळ वर्तती ।
वेदाज्ञेप्रमाणें चालती । विद्वज्जन जैसे कां ॥९५॥
पुढे गाईंचे भार चालती । मागें गोप हरिलीला गाती ।
एक कृष्णवेष घेऊनि हातीं । मुरली धरुनि उभा असे ॥९६॥
घुमर्‍या पांवे टाळ मृदंग । मधुर गायन राग उपराग ।
हरिपदी धरूनि अनुराग । लीला गाती हरीची ॥९७॥
कृष्णवेष जेणें धरिला । केवळ कृष्णचि ऐसा भासला ।
भोंवता गोपाळांचा मेळा । चामरें वरी ढाळीत ॥९८॥
मुख दिसे त्याचें सांवळें । गोचरणरज त्यावरी बैसले ।
पांडुरवर्ण मुख शोभलें । ते वर्णिलें नच जाय ॥९९॥
श्रीधर म्हणे मज येथें दृष्टांत । स्फुरला तो ऐका प्रेमळ भक्त ।
भीमातटविहारी पंढरीनाथ । बुका उधळत त्यावरी ॥१००॥
उदार मुख चांगलें । त्याहीवरी शुभ्रवर्ण मिरवलें ।
जैसे इंद्रनीळासी घातलें । काश्मीराचें सतेज कवच ॥१॥
असो उद्धवें देखोनि तो महोत्साह । अंगीं दाटले अष्टभाव ।
म्हणे धन्य धन्य या जनांचें दैव । अद्‌भुत पुण्य आचरलें ॥२॥
धन्य वृंदावनींचे तृण-पाषाण । लागले जेथे कृष्णचरण ।
जन्मसार्थक परिपूर्ण । केलें याचि लोकांनी ॥३॥
गोकुळांत प्रवेशला रथ । राजबिदीनें सत्वर जात ।
घरोघरीं कृष्णलीला गात । श्रवणीं ऐकत उद्धव ॥४॥
गाई वाड्यांत प्रवेशतीं वेगेंसी । जे जे गाईसवें जैसी ।
गोपीका रीती दाविती तैसी । उद्धव जातां लक्षीतसे ॥५॥
श्रीकृष्णलीला कानीं ऐकतां । गाईंसी पान्हा फुटे तत्त्वतां ।
कृष्णध्यानगीत गातां । ऐकतां गाई हुंबरती ॥६॥
यालागीं हातीं भरणा घेऊनी । हरिलीला गाय एक कामिनी ।
म्हणे वैकुंठपति चक्रपाणी । नंदसदनीं अवतरसी तूं ॥७॥
हे रमापते निजकुळभूषणा । हे राधावल्लभा गोवर्धनोद्धारणा ।
हे मुरलीधरा पूतनाप्राणहरणा । दुर्जनभंजना केशवा ॥८॥
ऐशा घरोघरीं गोपी गाती गीत । मग गाईंसी पान्हा फुटत ।
तें तें उद्धव विलोकीत । प्रेमभरित जाहला ॥९॥
ऐकिल्याविण मुरलीस्वर । एक गाई काढूं नेई धार ।
असो उद्धव नंदद्वार । एकाएकीं पावला ॥११०॥
नंदें उद्धव देखिला । परमहर्षें पुढें धाविन्नला ।
क्षेमालिंगन ते वेळां । प्रेमभरें दिधलें ॥११॥
रथ सोडिला बाहेर । नंदें उद्धवाचा धरिला कर ।
प्रवेशोनि निजमंदिर । उत्तमासनीं बैसविला ॥१२॥
उद्धवाची पूजा करून । मग नंद पुसे वर्तमान ।
म्हणे सखी कीं मनमोहन । बोलतां नयनीं जल भरे ॥१३॥
उद्धवा कृष्ण आतां न ये येथें । उपेक्षूनि गेला आम्हांतें ।
सर्पमुखींहूनि मातें । कृष्णनाथें सोडविलें ॥१४॥
पूतना तृणावर्त अघासुर । कालिया मर्दूनि प्राशिला वैश्वानर ।
गोवर्धन उचलूनि थोर । पराक्रम दावियेला ॥१५॥
सद्गद होवोनि नंद सांगत । तों यशोदाही आली तेथ ।
मथुरेचा हरिप्रताप समस्त । उद्धव सांगे तयांसी ॥१६॥
गेलिया दिवसापासूनि आघवे । जे जे पुरुषार्थ केले माधवें ।
ते ते सक्ळ वर्णिलें उद्धवें । ऐकतां दोघें तटस्थ ॥१७॥
माया म्हणे काय करूं विचार । हरीविण शून्य दिसे मंदिर ।
उद्धवा या स्थळीं श्यामसुंदर । जन्मला साचार जाण पां ॥१८॥
या पालखीं हरि निजविला । येचि न्हाणिये म्यां न्हाणिला ।
याचि मंचकावरी पहुडला । मजपुढें उद्धवा तो ॥१९॥
याचि डोल्हारां घडीघडी बैसे । पहा शिरींची मयूरपिच्छें ।
वनमाळांचे भार ज्या सुवासें । मंदिर अवघें दुमदुमित ॥१२०॥
कृष्णाची घोंगडी पांवा काठी । हेचि गुंजांचे हार झळकत होते कंठीं ।
कृष्णाचीं बाळलेणीं गोमटीं । माया दावीत उद्धवातें ॥२१॥
पदक वाघनखे बिंदलीं । काढूनि उद्धवासी दाविलीं ।
मग करुणास्वरें हांक फोडिली । म्हणे वनमाळी कधीं येसी ॥२२॥
गोविंदा कृष्णा यादवा । जगन्मोहना हरि माधवा ।
तुजविण आम्ही करुणार्णवा । काय येथें करावें ॥२३॥
माझिया श्रीरंगा डोळसा । सुकुमारा सांवळ्या पाडसा ।
गेलासी टाकूनि राजसा । पुराणपुरुषा श्रीहरे ॥२४॥
तुज म्यां बांधिले उखळीं । म्हणोनि रुसलासी वनमाळी ।
तुजहातीं गुरें राखविलीं । नेणोनियां सर्वेशा ॥२५॥
तुज पायांवरी न्हाणिलें । मृत्तिका भक्षितां ताडिलें ।
माझे हात हे जळाले । कैसी भ्रांत झाल्यें मी ॥२६॥
तुझें स्वरूप नेणो हृषीकेशी । म्हणोनियां रुसलासी ।
तू क्षीरसागरविलासी । दाटविती गोपी तूतें ॥२७॥
तुझ्या पोटीं जन्मला परमेष्ठी । हृदयीं ध्याय धूर्जटी ।
तू सर्वांवरिष्ठ जगजेठी । झिडकारिती गोपी तूतें ॥२८॥
उद्धवा नलगे घरदार आतां । मी कोठे जाऊ सांग तत्त्वतां ।
उद्धव या गोष्टी ऐकतां । हृदयीं जाहला सद्गद ॥२९॥
उद्धव म्हणे धन्य तुमचा भाग । तुमच्या मंदिरीं क्रीडला रमाधव ।
नाना विलास कौतुकलाघव । दाविले सर्व तुम्हांतें ॥१३०॥
जे गजास्यजनकाचें हृदयरत्‍न । जें पद्मोद्‌भवाचे देवतार्चन ।
जें नारदादिकांचे गायन पूर्ण । सनकादिकांची ध्येय मूर्ति ॥३१॥
जे मूळप्रकृतीचें निजमूळ । जें निगमवृक्षाचें सुपक्व फळ ।
तो ब्रह्मानंद वैकुंठपाळ । तुमचे घरीं क्रीडला ॥३२॥
ऐसें बोलतां सरली यामिनी । घरोघरीं जाग्या जाहल्या कामिनी ।
उद्धव प्रातःस्नानासी ते क्षणी । जाता जाहला यमुनेसी ॥३३॥
तों घरोघरीं हरिस्मरण होत । दीप लाविले लखलखीत ।
सडासंमार्जन करूनि प्रशस्त । वास्तुपूजा करिताती ॥३४॥
मुखीं गात हरीच्या लीला । गोपी घालिती रंगमाला ।
अंग प्रक्षाळूनि अबला । कनकांबरें नेसती ॥३५॥
दिव्य अलंकारांची प्रभा फांकली । आरक्त कुंकुम शोभे निढळीं ।
अंजन विराजे नेत्रकमळीं । मुक्तजाळी शिरीं शोभे ॥३६॥
जडित ताटंकें कर्णीं दिसती । घुसळितां सतेज तळपती ।
कर्णीं मुक्तघोस ढाळ देती । कृत्तिकापुंज जेवीं गगनी ॥३७॥
विद्युत्प्राय झळकती चुडे । मंदिरीं घुसळितां प्रभा पडे ।
कंठीं एकावळी डोलती कोडें । बाहुभूषणें शोभती ॥३८॥
माजी रत्‍नजडित कांची । प्रभा फाके मुद्रिकांची ।
पायीं नुपुरें पैंजणांची । ध्वनि उमटे चालतां ॥३९॥
देखतां त्यांचा वदन चंद्र । देवांगना लाजती समग्र ।
हंसगमना त्या परम चतुर । घरोघरीं घुसळिती ॥१४०॥

घरोघरीं डेरे घुमघुमती । नाना कृष्णलीला गोपी गाती ।
तें श्रवण करीत यमुनेप्रती । उद्धव भक्त जातसे ॥४१॥
तमारिकन्येचें तीर । उद्धव विलोकी समग्र ।
म्हणे हे धन्य पाषाण तरुवर । कृष्णदृष्टी उद्धरले ॥४२॥
तों वासरमणिचक्र प्रकटलें । मंथन गोपिकांचे संपले ।
यमुनाजीवनालागीं ते वेळे । घट घेवोनि चालिल्या ॥४३॥
नंदद्वारावरूनि गोपी जात । तों तेथें देखिला दिव्य रथ ।
म्हणती कोणाचा स्यंदन येथ । कोण आला न कळेचि ॥४४॥
म्हणती निर्दय तो अक्रूर । जेणें नेला जगदुद्धार ।
आतां कोण आला तो समाचार । नेणवेचि साजणी ॥४५॥
ऐशा गोपी तेव्हां बोलती । कृतांतभगिनीप्रति जाती ।
तों येतां देखिली दिव्य मूर्ती । उद्धवाची तेधवां ॥४६॥
मित्रकन्यातीरीं स्नान केलें । शुद्ध द्वादश टिळे रेखिले ।
नेसला वसन पिवळें । उत्तरीय वस्त्र रुळे दिव्य ॥४७॥
कृष्णाचसारिखे कृष्णभक्त । अलंकार तैसेचि शोभत ।
गोपिका निरखूनि पाहत । तों तेथें उद्धव ओळखिला ॥४८॥
जैसा विद्युल्लतेचा भार । तैसा अलंकारमंडित समग्र ।
गजगामिनी मिळाल्या अपार । उद्धवाभोंवत्या ते वेळां ॥४९॥
अत्रिपुत्रवेष्टित तारागणें । की मित्रवेष्टित जेवीं किरणें ।
उद्धव वेष्टिला प्रकारें तेणें । सर्व कामिनी मिळोनियां ॥१५०॥
मस्तकीं उदकें पूर्ण घागरी । कोणी रित्याचि घेतल्या शिरीं ।
देहभाव विसरोनि नारी । कृष्णउपासक वेष्टिला ॥५१॥
उद्धवाचे चरण धरोनि भावें । म्हणती पाठविलासी श्रीमाधवें ।
गोकुळ टाकोनि मथुरेसी रहावें । बरवें केशवें हें केलें ॥५२॥
माता-पितयांचा वृत्तांत । घ्यावया तुज पाठविलें येथ ।
येर्‍हवी आणिक त्याचा आप्त । येथें कोणी दिसेना ॥५३॥
तो तेथें एक भ्रमर । अकस्मात सुंदर ।
रुंजी घालीत क्षणमात्र । गोपिकांनीं देखिला ॥५४॥
अन्योक्तीनें गोपी बोलत । कृष्णापासूनि आलासि त्वरित ।
तूंही कृष्णवर्ण दिसतोसी सत्य । पाहसी चित्त गोपिकांचें ॥५५॥
कळलासी तूं कृष्णाचा हेर । पाळती घेतोसी समग्र ।
तू शठाचा मित्र शठ साचार । कासया येथे रुणझुणसी ॥५६॥
एका कमळावरी चित्त । न बैसे तुझें सावचित ।
दशदिशा हिंडसी व्यर्थ । चंचळ मन सदा तुझें ॥५७॥
तूं ज्यापासूनि आलासी पाहीं । त्याचें मन न बैसे एके ठायीं ।
भ्रमरा तूं मथुरेसी जाईं । सांग हरीसी जाऊनियां ॥५८॥
म्हणावें मथुरेच्या नारी । आतां भोगीं तूं पूतनारी ।
आम्हांहूनि कुब्जा सुंदरी । तुवां निवडिली डोळसा ॥५९॥
परम अपवित्र कुब्जा । तिशीं रतलासी विश्वबीजा ।
तुझ्यायोग्य जोडा अधोक्षजा । दासि सर्वथा नव्हेचि ॥१६०॥
सोनें आणि शेण साच । जोडा नव्हे कांच आणि पाच ।
तैसीं कुब्जा आणि परब्रह्म साच । जोडा नव्हे सर्वथा ॥६१॥
कीं हिरा आणि गार । की वायस आणि खगेंद्र ।
तैसीं कुब्जा आणि कमलनेत्र । जोडा नव्हे सर्वथा ॥६२॥
समुद्र आणि सौंदणी । की खद्योत आणि वासरमणी ।
तैसीं कुब्जा आणि चक्रपाणी । जोडा नव्हे सर्वथा ॥६३॥
कीं ओहळ आणि भागिरथी । कीं अजा आणि ऐरावती ।
तैसीं कुब्जा आणि जगत्पती । जोडा नव्हे सर्वथा ॥६४॥
कीं पेंड आणि कर्पूर । की हंस आणि घुबड अपवित्र ।
तैसीं कुब्जा आणि श्रीधर । जोडा नव्हे सर्वथा ॥६५॥
कीं कोळसा आणि कस्तूरी । कीं दरिद्री आणि विष्णूची अंतुरी ।
तैसीं कुब्जा आणि कंसारी । जोडा नव्हे सर्वथा ॥६६॥
संत आणि निंदक । पंडित आणि अजारक्षक ।
तैसीं कुब्जा आणि जगन्नायक । जोडा नव्हे सर्वथा ॥६७॥
कीं वेदांत आणि कोकशास्त्र । कीं रंक आणि सहस्रनेत्र ।
तैसीं कुब्जा आणि घनश्यामगात्र । जोडा नव्हे सर्वथा ॥६८॥
कीं अमृत आणि धुवण । कीं परीस आणि पाषाण ।
इतर खेडीं आनंदवन । जोडा नव्हे सर्वथा ॥६९॥
कीं भूत आणि कर्पूरगौर । कीं षंढ आणि प्रतापशूर ।
तैसीं कुब्जा आणि कमलावर । जोडा नव्हे सर्वथा ॥१७०॥
परमचतुर जगज्जीवन । भाळला कुब्जानारी देखोन ।
डोळे पिचके मुडे कान । मध्ये नासिक बैसलें ॥७१॥
कोळशाहुनि कुब्जा गौरी । उवा सदा बुजबुजती शिरीं ।
गुडघे घांसीत जाय चांचरी । तीस मुरारी भाळलासी ॥७२॥
रडत रडत सदा बोले । टांचा उलल्या खिरडत चाले ।
लंबस्तन अंग वाळलें । वस्त्र फाटलें चहूंकडे ॥७३॥
जैसा मृदंगमध्य देख । तैसा माज तिचा बारीक ।
मर्कटाऐसें तिचें मुख । तीस रमानायक भाळला ॥७४॥
हा तरी नंदाचा गुराखा । ते कंसाची दासी देखा ।
शोधूनि जोडा नेटका । बरा पाहिला विधीनें ॥७५॥
एक बोले बरवंटा । कुब्जा वृद्ध हरि धाकुटा ।
जो हरि वंद्य नीलकंठा । तिजशीं तो चेष्टा करीतसे ॥७६॥
एक म्हणे कुब्जेनें लाविला चंदन । त्यांत कांहीं घातलें मोहन ।
तरीच भुलला जगज्जीवन । कौटिल्य पूर्ण केलें तिनें ॥७७॥
गदगदां हांसती गोरटी । ब्रह्मा उद्‌भवला ज्याचे पोटी ।
तो कुब्जेसीं एकांतगोष्टी । करिताहे हें नवल पैं ॥७८॥
कीं तिने केला प्रेमाचा फांसा । त्यांत गोंविलें हृषीकेशा ।
तिचा भाव देखोनि परमपुरुषा । प्रीति बहुत वाढली ॥७९॥
एक म्हणती तिनें तप केलें बहुत । तरीच वश जाहला भगवंत ।
आम्ही हीनभाग्य यथार्थ । काय व्यर्थ गोष्टी ह्या ॥१८०॥
ऐसें बोलता गोपाळा । टपटपां आंसुवें आलीं डोळां ।
म्हणती रे भ्रमरा चंचळा । जाय गोवळ्या सांगावया ॥८१॥
म्हणावें गोपिका समस्त । हरि तुझ्या वियोगें पावल्या मृत्य ।
प्रेतें तरी येऊनि त्वरित । विलोकी तूं दयाळा ॥८२॥
सांग गोपिका जाळिल्या सकळिक । जाहली समस्तांची राख ।
त्या स्थळावरी येऊनि नावेक । मुरली वाजवीं एकदां ॥८३॥
एक म्हणती सांगावें वनमाळी । गोपींची रक्षा उदकीं टाकिली ।
तूं येऊनि त्या जळीं । स्नान करी भगवंता ॥८४॥
आम्हांसी जाळिलें ज्या स्थळावरी । तेथें क्षणभरी उभा राहें तरी ।
पांवा वाजवूनि मुरारी । पाववीं पदा आपुल्या ॥८५॥
ऐसी गोपिकांची भक्ति देखोनी । उद्धव सद्गद जाहला मनी ।
अश्रु पातले नयनीं । म्हणे धन्य कामिनी गोकुळींच्या ॥८६॥
धन्य यांची भक्ति साचार । वश केला कमलावर ।
तों भ्रमर गेला तेथूनि दूर । स्वइच्छेनें तेधवां ।८७॥
मग उद्धवासी गोपबाळा । सद्गद बोलती ते वेळां ।
श्रीरंग आम्हांसी कंटाळला । टाकूनि गेला मथुरेसी ॥८८॥
गोपिका आम्ही वज्राच्या कठिण । अजूनि आमुचे वांचले प्राण ।
आम्हांसी न ये कदा मरण । कृष्णवियोग होतांचि ॥८९॥
आम्हांसी काळ न मारीच देख । भोगवीत वियोगाचें दुःख ।
अंतरला वैकुंठनायक । किती कष्ट भोगावे ॥१९०॥
उद्धवा तूं जाय मथुरापुरा । आठव देई यादवेंद्रा ।
म्हणावें विसरूं नको गोपदारा । परम उदारा श्रीपति ॥९१॥
उद्धवा अक्रूर तो परम क्रूर । तूं तरी भेटवीं यादवेंद्र ।
निर्दोष यश जोडेल साचार । तुजलागी प्राणसखया ॥९२॥
उद्धवा गोकुळ आहे जों जीवंत । तोंवरी भेटवीं रमानाथ ।
नरदेह गेलिया भगवंत । कैचा मग आम्हांतें ॥९३॥
घेऊनि तुजदेखतां पाषाण । मस्तक फोडूनि देऊं प्राण ।
मग तूं श्रीहरीसी सांग जाऊन । पावल्या मरण गोपिका ॥९४॥
तूं जगद्वंद्याचा आवडता बहुत । यालागीं तुज सांगितला वृत्तांत ।
तुझ्या वचनें कृष्ण वर्तत । हे आम्हांसी पूर्ण कळलेंसे ॥९५॥
उदकाविण जैसा मीन । तळमळी जाऊं पाहे प्राण ।
तैसें यदुकुलटिलकाविण । आम्हांसी जाहलें जाण पां ॥९६॥
जैसें कृपणाचें धन गेलें । कीं जन्मांध अरण्यांत पडलें ।
अक्रूरें आमुचें राज्य बुडविलें । हरीसी नेलें मथुरेसी ॥९७॥
श्रीकृष्ण हाचि रोहिणीवर । तमोमय कुहू तोचि अक्रूर ।
आम्हां चकोरांसी निराहार । पाडिलें साचार उद्धवा ॥९८॥
आम्ही चातकें परम दीन । श्रीरंग वोळला कृपाघन ।
अक्रूर दुष्ट प्रभंजन । मेघश्याम दुरी नेला ॥९९॥
कृष्णवियोगाचा महापूर । त्यांत लोटुनि गेला अक्रूर ।
उद्धवा तूं चतुर पोहणार । काढीं बाहेर आम्हांते ॥२००॥
हरिवियोगवणवा सबळ । त्यांत जळतों आम्ही सकळ
उद्धवा तू जलद दयाळ । वर्षें आम्हांवरी पैं ॥१॥
आमुचे निधान हृषीकेशी । मध्यें अक्रूर आला विवशी ।
उद्धवा तूं पंचाक्षरी होसी । निधान घरासी आणीं तें ॥२॥
हरिवियोगरोग दारुण । तेणें सकळही जाहलों क्षीण ।
कृष्णकृपारसराज देऊन । अक्षय करी आम्हांतें ॥३॥
उद्धवा तूं जोशी सुजाण । कृष्णप्राप्तीचें देईं लग्न ।
पांचही पंचकें निरसोन । साधीं कारण हें आधी ॥४॥
तन-मन-धनेंसीं अनन्य । उद्धवा तुज आलों शरण ।
कृष्णप्राप्तीसी कारण । सद्‌गुरु तूं आम्हांतें ॥५॥
ऐसें बोलोनि कामिनी । लागल्या दृढ तयाच्या चरणीं ।
तें देखोनि उद्धवाच्या नयनीं । प्रेमांबुधारा लोटल्या ॥६॥
उद्धव म्हणे यांलागून । कैसें सांगूं ब्रह्मज्ञान ।
यांनी दृढ धरिली मूर्ति सगुण । ते कैसी उडवून टाकूं मी ॥७॥
सगुण उच्छेदितां देखा । आतांचि प्राण देतील गोपिका ।
मग म्हणे विरिंचीच्या जनका । बुद्धिदाता तूं होईं ॥८॥
उद्धवें नेत्र झांकून । मनीं आठविले कृष्णचरण ।
आतां गोपिकांसी दिव्य ज्ञान । उपदेशी तू श्रीरंगा ॥९॥
उद्धवें अष्टभाव सांवरोन । म्हणे ऐका वो तुम्ही सावधान ।
कृष्ण दाखवा सत्वर म्हणोन । कोण म्हणती तुम्हांमाजी ॥२१०॥
कोण इंद्रियांचा चालक । कोण आहे बुद्धीचा प्रेरक ।
अंतःकरणीं आठवा सकळिक । कोण धरवी विचारा ॥११॥
तुमच्या नेत्रां कोण दाखवी । पदीं गमनागमन कोण करवी ।
श्रवणीं गोष्टी ऐकावी । तोचि बरवा शोधावा ॥१२॥
पंचवीस तत्त्वांचा जाणता । तो कोण विचारा पुरता ।
जो स्थावर-जंगम जीव निर्मिता । व्यापूनि वेगळा कोण तो ॥१३॥
तुमचा देह स्त्रियांची आकृती । परी आंत कोण नांदे निश्चितीं ।
स्त्री पुरुष नपुंसक व्यक्ती । कोणती स्थिती विचारा ॥१४॥
बहुत घागरी रांजण । स्त्री पुरुष नामाभिधान ।
परी आंत बिंबला चंद्र पूर्ण । स्त्री पुरुष नव्हे ती ॥१५॥
जैसे एकाचि सकळ गुणीं । ओंविले नाना जातींचे मणी ।
परी सूत्र एक अभेदपणीं । चक्रपाणी तैसा असे ॥१६॥
ऐसें ज्ञान ऐकतां ते क्षणीं । गदगदा हांसल्या नितंबिनी ।
म्हणती हे सांगावयालागूनी । पाठविलें काय हरीनें ॥१७॥
काय करावें कोरडें ज्ञान । नसतेंचि दाविती आम्हांलागून ।
प्रत्यक्ष हातींचे देऊन । पळत्यापाठीं लागावें ॥१८॥
प्रत्यक्ष श्यामसुंदर टाकून । कोठें पाहूं निर्गुण ।
अचिंत्य अव्यक्त म्हणोन । सांगावया आलासी ॥१९॥
हातींचा परिस टाकोनियां । साधूं जावें धातुक्रिया ।
सगुणमूर्ति सांडूनियां । निर्गुण वायां कां कथिसी ॥२२०॥
उद्धव म्हणे ऐका साचार । एक कांचन नाना अलंकार ।
तैसा व्यापक एक यदुवीर । चराचर भरलासे ॥२१॥
तोचि संचला तुमचे हृदयीं । सर्व व्यापूनि जो सदा विदेही ।
त्याहूनि रिता ठावचि नाहीं । नसते प्रवाहीं पडों नका ॥२२॥
दिसती मायेचे विकार । तितुके स्वयेंचि निराकार ।
क्षणिक दिसे जळगार । तत्काळ नीर होय पैं ॥२३॥
गोपी म्हणती ते अवसरीं । हातीं घेवोनि सुरस मोहरी ।
नाचे रासमंडळामाझारी । तोचि हरी दावीं कां ॥२४॥
खोडी करितो वनमाळी । यालागी माया बांधी उखळीं ।
मंद मंद रडे नेत्र चोळी । ते मुर्ति सांवळी दावीं कां ॥२५॥
आमुच्या घरासी येत घडीघडी । करी नानापरींच्या खोडी ।
आमुची जडली नावडी । याच रूपी जाण पां ॥२६॥
उद्धव म्हणे ऐका एक । सर्वां घट-मठीं निराळ व्यापक ।
नाना उदकें परी एक अर्क । जगन्नायक तैसा असे ॥२७॥
सर्व मातृकांत एक ओंकार । तैसा सर्वव्यापी सर्वेश्वर ।
परी तुम्हांसी नकळे साचार । भ्रम थोर पडियेला ॥२८॥
गळां मोतीं असोनि निवाडें । लोकांचिया गळां पडे ।
तैसे तुम्हांसी पडिलें सांकडें । जवळी हरि असोनियां ॥२९॥
गोपी म्हणती ऐका गोष्टी । पीतवसनावरी कांस गोमती ।
वनमाळा रुळती कंठीं । आपादपर्यंत साजिर्‍या ॥२३०॥
उदार श्रीमुख सांवळें । आकर्ण विकासलीं नेत्रोत्पलें ।
जो वना जाय घेवोनि गोवळे । बिदीवरूनि मिरवत ॥३१॥
जाय छंदें पांवा वाजवीत । हुंबरी घाली गडियांसवेत ।
यमुनेच्या वाळवंटी लोळत । तोचि दावीं आम्हांते ॥३२॥
हांसे घडीघडी पाहे आम्हांकडे । सुंदर डोळे मोडी वांकडे ।
तेचि परब्रह्म रोकडें । दावीं आम्हांसी उद्धवा ॥३३॥
उद्धव म्हणे तुम्हांजवळी असतां । दाखवूं कोणीकडे मागुता ।
मृगनाभीं कस्तूरी असता । परी तत्त्वतां न कळे तया ॥३४॥
केले दर्पणाचें निकेतन । बहुत बिंबें दिसती जाण ।
आत्मस्वरूप एक असोन । चराचर तैसें भासलें ॥३५॥
एक भिंती चित्रें नाना । तैसी दिसे चराचररचना ।
अविनाश एक वैकुंठराणा । सर्गस्थित्यंतकाळींही ॥३६॥
गोपी बोलती ते वेळां । अघासुर जेणें उभा चिरिला ।
कालियामस्तकावरी नाचला । तो घननीळ दावीं कां ॥३७॥
अंगुलीवरी गोवर्धन । उभा उचलोनि सप्त दिन ।
द्वादश गांवें अग्नि गिळून । कमळपत्राक्ष अक्षयी ॥३८॥
ठाण मांडूनि वाजवी मुरली । आमुची चित्तवृत्ति तेथें मुराली ।
संसारवासना सकळ हरली । परी नाहीं पुरली असोसी ॥३९॥
उद्धव म्हणे ऐका विचार । शरीरविरहित यादवेंद्र ।
त्यासी नाहींत चरण-कर । मुरली कोठें वाजविली ॥२४०॥
सप्त धातूंविरहित । चहूं देहांसी अतीत ।
जो पिंड-ब्रह्मांडातीत । मुरली कोठें वाजवी ॥४१॥
क्षणिक दावावया लीला । सगुण वेष हरीनें धरिला ।
परि तो सकळ रंगांवेगळा । काळा सांवळा नसे तेथें ॥४२॥
मायेनें रचिलें जगडंबर । परी त्यासी ठाऊक नाहीं समाचार ।
पुढें होईल निराकार । हाही हेतु नसेचि ॥४३॥
त्याच्या सत्तेनें जग चाले समस्त । परी तो मन न घाली तेथ ।
ऐसा तो अवयवरहित । त्यासी सगुणत्व लावूं नका ॥४४॥
गोपी म्हणती उद्धवाप्रती । नागवे उघडे बैसले एकांतीं ।
तुझें ज्ञान त्यांजप्रती । सांगे जाय उद्धवा ॥४५॥
गुदद्वारी टांच लावून । कोंडूनि बैसले प्रभंजन ।
त्यांसी सांगे तुझें ज्ञान । आम्हां सगुण हरि दावी ॥४६॥
ऐकें उद्धवा एक वचन । तूं ज्याच्या कृपेनें बोधितोसि ज्ञान ।
तो पूतनाप्राणशोषण । दावी आम्हां एकदां ॥४७॥
जो श्रीकुचदुर्गविहार । जो भक्तमंदिरांगणमंदार ।
मुख सुहास्य अति उदार । यादवेंद्र दावीं तो ॥४८॥
कौस्तुभ झळके वक्षःस्थळी । दिव्य टिळक विलसे भाळी ।
कोटि अनंगांहूनि आगळी । तेचि सांवळी मूर्ति दावीं ॥४९॥
जो वृंदावनभुवनविलासी । विश्वरूप मुखीं दावी मातेसी ।
ज्याची लीला वर्णितां सौख्य सर्वांसी । तोचि आम्हांसी दावीं कां ॥२५०॥
उद्धवा कृष्णप्राप्ति होय । ऐसा सांग आम्हांसी उपाय ।
कोण्या साधनें यदुवर्य । हातासी ये सांग पां ॥५१॥
उद्धव म्हणे हेचि साधन । दृढ धरावे संतांचे चरण ।
त्यांच्या वचनीं विश्वास धरून । करावें श्रवण भावार्थें ॥५२॥
करितां सारासारविचार । तेणें शुद्ध होय अंतर ।
आत्मरूप चराचर । सहजचि मग दिसतसे ॥५३॥
गोपी म्हणती उद्धवासी । तुवां जे ज्ञान बोधिलें आम्हांसी ।
ते सर्व आलें प्रत्ययासी । दृष्टांतेंसीं समजलो ॥५४॥
परी सगुणरूप वेल्हाळ । आकर्ण राजीवनयन विशाळ ।
अतिवेधक तमालनीळ । कैसा विसरूं उद्धवा ॥५५॥
येरू म्हणे जाणोनि निर्वाणज्ञान । मग सगुण निर्गुण दोन्ही समान ।
अलंकाररूपें मिरवे सुवर्ण । दुजेपण तेथें काय ॥५६॥
तंतुरूपें अंबर साचार । तरंगरूपें एक सागर ।
तैसा सगुणअवतार सर्वेश्वर । नाहीं विचार दूसरा ॥५७॥
बचकेंत पाणी न सांपडे । परी गाररूपें हाता चढे ।
तैसें सगुण हरीचें रूपडें । भक्तांलागीं जाहले ॥५८॥
सुवास दाटला मंदीरी । परी अबलांसी न कळे निर्धारीं ।
तों दृष्टीं देखिली कस्तूरी । मग अंतरीं समजलें ॥५९॥
कस्तुरी दिसतसे सगुण । सुवास तो केवळ निर्गुण ।
थिजलें विघुरलें घृत पूर्ण । सगुण निर्गुण तैसेंचि ॥२६०॥
सोन्याचें कडें घालविलें । तरी काय सोनें मोलासी तुटलें ।
तैसे सगुण अवतरलें । परी ते संचले परब्रह्म ॥६१॥
गुरुमुखें जाणावें निर्गुण । सगुणीं भजावें आवडीकरून ।
ऐसे गोपींनीं ऐकोन । धरिले चरण उद्धवाचे ॥६२॥
प्रार्थूनियां उद्धव सखा । चारी मास राहविती गोपीका ।
ज्या सदा अंतरीं सद्‌भाविका । यदुनायका न विसरती ॥६३॥
उद्धवाच्या मुखें ब्रह्मज्ञान । गोपी करिती नित्य श्रवण ।
तेणें चित्ताचे मळ तुटोन । दिव्य ज्ञान ठसावलें ॥६४॥
गोपींचा चित्ततवा जाहला । त्रिविधतापमळ बैसला ।
त्याचाचि उद्धवें आरसा केला । त्यांत स्वरूप बिंबले ॥६५॥
उद्धव परम पंचाक्षरी । पंचभूतें झांकूनि निर्धारीं ।
गोपी आणिल्या स्वरूपावरी । साक्षात्कारेंकरूनियां ॥६६॥
उद्धव वैद्य परम सतेज । अर्धमात्रा दिली रसराज ।
संशयरोग निरसोनि तेजःपुंज । सर्व गोपिका त्या केल्या ॥६७॥
घरोघरीं गोपी नेती । उद्धवाची पूजा करिती ।
नित्य कीर्तन ऐकती । त्याच्या मुखेंकरूनियां ॥६८॥
उद्धव उठोनि लवलाहें । नित्य गाईंसवें वना जाये ।
अवलोकूनि हरीचे ठाये । आश्चर्य करी अंतरीं ॥६९॥
जे जे स्थळीं कृष्णें क्रीडा केली । तेथे उद्धव नमस्कार घाली ।
नित्य सोहळा गोकुळीं । चारी मास जाहला ॥२७०॥
नंद-यशोदेचा निरोप घेतला । पुसोनियां गौळियां सकळां ।
उद्धव मथुरेसी चालिला । भेटावया हरीतें ॥७१॥
वस्त्रें अलंकार हरीलागीं देखा । देती आणूनि गोपिका ।
म्हणती उद्धवा सांगें यदुनायका । आम्हांसी कदा न विसरावें ॥७२॥
नंद यशोदा गोपिबाळा । उद्धव समस्तीं बोळविला ।
म्हणती उत्तम काळ क्रमिला । उद्धवाचे संगतीनें ॥७३॥
रथी बैसोनि सत्वर । उद्धव पावला मथुरापुर ।
दृष्टीं देखिला यदुवीर । साष्टांग नमस्कार घातला ॥७४॥
अहेर सकळांचे अर्पून । सांगितले सर्व वर्तमान ।
मग उद्धव आपुलें सदन । प्रवेशता जाहला ॥७५॥
हरिविजयग्रंथ सुरस । एकविसावा अध्याय सुधारस ।
सज्जननिर्जर रात्रंदिवस । सावकाशें सेवोत का ॥७६॥
अहो हा अध्याय एकविसावा । केवळ संतांचा प्राणविसांवा ।
सदा सर्वदा हाचि पाहावा । सकळ कार्य टाकूनियां ॥७७॥
ब्रह्मानंदे हा बरवा । केला अध्याय एकविसावा ।
सांडूनियां सकळ धांवा । येथें विसांवा भक्त हो ॥७८॥
ब्रह्मानंदा परात्परा । पुराणपुरुषा दिगंबरा ।
भक्तपालका श्रीधरवरा । अढळ अचळ अभंगा ॥७९॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
निजभक्त सदा परिसोत । एकविंशतितमोऽध्याय गोड हा ॥२८०॥
॥अध्याय एकविसावा समाप्त ॥ ओंव्या ॥२८०॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥