श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय गोवर्धनोद्धारणा । हे कंसारे पूतनाप्राणहरणा ।
मधुकैटभारे मुरमर्दना । गोपीरंजना गोपते ॥१॥
तुझ्या ठायीं चित्त जडे । तरी संसारदुःख समूळ झडे ।
चिन्मयपद हाता चढे । न पडे सांकडे कदाही ॥२॥
आपुलिया कार्यालागीं प्राणी । सादर सदा दिनयामिनीं ।
तैसी प्रीति धरील हरिभजनीं । तरी बंधन मग कैंचें ॥३॥
धन इच्छा अंतरीं धरूनी । भाग्यवंतांसी स्तविती जनीं ।
तैसी गोडी लागे हरिचरणीं । तरी बंधन मग कैंचें ॥४॥
राज्य भांडार कां वृत्ती । जातां प्राणी सायास करिती ।
तैसे हरिप्राप्तीसी झगटती । तरी बंधन मग कैंचें ॥५॥
वाढावया वंशसंतान । करिती लोक बहु अनुष्ठान ।
तैसें कृष्णपायीं जडे मन । तरी बंधन मग कैचें ॥६॥
खोळंबेल लग्नघडी । म्हणोनि संकटी घालिती उडी ।
तैसी कृष्णभजनीं धरितां गोडी । तरी बंधन मग कैंचें ॥७॥
एकुलत्या पुत्रासी होतां व्यथा । वैद्य शोधूं धांवती मातापिता ।
तैसा हरिपदीं कळवळा जडतां । तरी बंधन मग कैंचें ॥८॥
जैसा का तृषाक्रांत प्राणी । उष्णकाळीं उदक धुंडी वनीं ।
तैसा आवडे चक्रपाणी । तरी बंधन मग कैंचें ॥९॥
कीं अबला कन्या परदेशीं दूरी । परी तिचें मन सदा माहेरीं ।
तैसी व्रजभूषणीं आवडी धरी ॥ तरी बंधन मग कैंचें ॥१०॥
असो षोडशोध्यायीं कथा । ऋषिपत्‍न्यांनीं कृष्णनाथा ।
अन्न अर्पूनियां तत्त्वतां । आश्रमाप्रति पातल्या ॥११॥
याउपरी एके दिनीं । वृंदावनीं शारंगपाणी ।
शरत्कालींची यामिनी । निशामणि निर्मळ दिसे ॥१२॥
अंबर नीलवर्ण सोज्ज्वळ । अणुमात्र न दिसे जलदपटल ।
शोभायमान वन निर्मळ । मलयानिल झळकतसे ॥१३॥
चूत कदंब लवंग वृक्ष थोर । जाई जुई चंपक औदुंबर ।
डाळिंबी पोफळी परिकर । केळी नारळी डोलती ॥१४॥
फणस अंजीर रातांजन । बकुळ मोगरे जांभळी कांचन ।
सदा वृक्ष भेदीत गेले गगन । आंत सूर्यकिरण न दिसे ॥१५॥
रावे साळया हंस मयूर । चातकें बदकें जवादीमांजर ।
कस्तूरीमृग सारसें सुंदर । चक्रवाकें खेळती ॥१६॥
ऐसेया वनीं चांदणें यामिनीं । पाहोनियां शारङ्‍गपाणी ।
पांवा वाजवी कैवल्यदानी ॥ वृंदावनीं तेधवां ॥१७॥
श्रीकृष्ण परब्रह्म निर्मळ । सगुणरूप अतिवेल्हाळ ।
जो सजलजलदवर्ण तमालनीळ । परममंगलदायक जो ॥१८॥
सांवळे सुहास्यवदन । आकर्णविशाळ राजीवनयन ।
मुरली वाजवी छंदेकरून । आनंदघन श्रीकृष्ण ॥१९॥
कोटयनुकोटी मीनकेतन । ओंवाळिजे मुखचंद्रावरून ।
पूर्णकाम रमारमण । मोहिलें मन गोपिकांचें ॥२०॥
ऐकोनि मुरलीचा ध्वनी । वेधल्या गोकुळींच्या नितंबिनीं ।
देह गेह सकळ विसरोनी । निघती वनीं हरि पाहूं ॥२१॥
नाना शास्त्रांचें श्रवण । हें एक करिती गोदोहन ।
गोपी तें सकळ टाकून । निघती मनमोहन पहावया ॥२२॥
सारासारविचारणा । एकीनें आरंभिलें घुसळणा ।
तें सांडूनि जनार्दना । पहावया चालिली ॥२३॥
नाना इंद्रियांच्या वृत्ती । हींच बाळें घरीं टाकिती ।
हरिपद पहावया धांवती । प्रेम चित्तीं न सांवरे ॥२४॥
नाना तीर्थपर्यटन । एक सांडिती हें नाहण ।
सांडिलें प्रपंचवसन । शरीर नग्न नाठवे ॥२५॥
नाना व्रतें तपें चोखणी । एक बैसली शिरीं लावुनी ।
ऐकतांचि मुरलीध्वनी । जात कामिनी तैसीच ॥२६॥
वायुधारण अष्टांगसाधन । हेंचि करीत होती भोजन ।
तें तैसेंचि सांडून । खंजनाक्षी चालिली ॥२७॥
प्रवृत्तीचें अलंकार । एक लेऊं विसरली सुंदर ।
लज्जेची बुंथी परिकर । सांडूनि सत्वर चालिली ॥२८॥
एक पडली कर्मजाळीं । स्वयंपाक करितसे सोंवळी ।
मनीं आठवतां मूर्ति सांवळी । जाय वेल्हाळी सत्वर ॥२९॥
एक समाधिशेजे निजतां कामिनी। तों ऐकिला मुरलीचा ध्वनी ।
समाधीहूनी गोडी हरिचरणीं । जात कामिनी सांडोनियां ॥३०॥
नाना साधनें दळणधंदा । सांडोनि चालिली एक मुग्धा ।
एक सांडोनिया वादप्रतिवादा । ब्रह्मानंदा पाहों जाय ॥३१॥
ऐशा गोपी चालिल्या समस्त । कृष्णचरणीं जाहल्या आसक्त ।
वृंदावनीं पांवा वाजवीत । ऐकोनि निश्चिंत धांवती ॥३२॥
असंख्य गोपींची मंडळी । वेगें आली हरीजवळी ।
भोंवता वेष्टिला वनमाळी । गोपी सकळी मिळोनियां ॥३३॥
हरि म्हणे तयांतें । सांडोनियां गृहधर्मातें ।
टाकोनियां निजपतीतें । किमर्थ येथें पातलां ॥३४॥
आपुला पति तो ईश्वर । मानूनि भजावें निरंतर ।
ऐसें ऐकतां कानीं उत्तर । गोपी सद्गद जाहल्या ॥३५॥
अहा मंगळधामा श्रीकृष्णा । आम्ही सांडूनि संसारतृष्णा ।
शरण आलों तुझिया चरणां । तूं या वचना बोलसी ॥३६॥
अद्वयदृष्टीनें पाहिलें जरी । तूंचि अससी पतींचें अंतरीं ।
येथेंही तूंचि मुरारी । ऐकतां पूतनारि हांसतसे ॥३७॥
त्यांचा अंतरभाव जाणोनी । वश जाहला मोक्षदानी ।
रासमंडळ रचोनी । चक्रपाणी खेळतसे ॥३८॥
जैसी कां ओंविली माळ । सुवर्णमणि आणि इंद्रनीळ ।
एक गोपी एक घननीळ । हस्त धरिती परस्परें ॥३९॥
तप्तकांचनवर्ण गोपीबाळा । मध्यें इंद्रनीळ घनसांवळा ।
ह्या वेदश्रुती निर्मळा । हरिरूपीं जडल्या हो ॥४०॥
एक गोपी एक कृष्ण । परस्परें स्कंधीं हात ठेवून ।
नृत्य करिती तें पाहतां तल्लीन । अष्ट नायिका पैं होतीं ॥४१॥
गाती सुरस सुस्वर । ऐकतां तटस्थ होती किन्नर ।
जगद्वंद्य गात मधुर । प्राणी चराचर विस्मित ॥४२॥
दिव्य मोतियांचे हार पूर्ण । गोपींच्या गळां दिसती सुवर्णवर्ण ।
तींच मोत्यें इंद्रनीळासमान । हरीच्या गळां शोभती ॥४३॥
असंख्य रूपें धरूनि हरी । नाचत गोपिकांमाझारी ।
पाचूंचीं पदकें हृदयावरी । झळकताती सर्वांच्या ॥४४॥
षोडशकळी नक्षत्रनायक । दिसे अत्यंत आल्हादकारक ।
यमुनापुलिनभूमीवर देख । रास सुरेख मांडिला ॥४५॥
शरत्काळ परमसुंदर । कुमुदिनींवर रुणझुणती भ्रमर ।
येत सुगंध मलयसमीर । सकळ तरुवर फुलले हो ॥४६॥
जैसा विद्युल्लताभार गगनीं । तैशा तळपती दिव्य कामिनी ।
तेथींच्या दिव्य सुवासेंकरूनीं । दाही दिशा दाटल्या ॥४७॥
जे ते गोपीसी वाटत । कीं मजपाशीं असे भगवंत ।
परी त्याचें रूपासी नाहीं अंत । विश्वंभर जगदात्मा ॥४८॥
गौरवर्ण खंजरीटनयना । मध्यें घननीळ वैकुंठराणा ।
जे ते गोपीस वाटे जाणा । कीं मीच कृष्ण भोगितें ॥४९॥
कृष्ण जलदवर्ण साजिरा । माजी सौदामिनी त्या सुंदरा ।
कीं त्या सुवर्णलतिका परिकरा । सुकल्या कामानळेंचि ॥५०॥
त्यांचे पूर्ण काम पुरवीत । श्रीरंग नीरद वर्षत ।
कीं श्रीकृष्ण नक्षत्रनाथ । गोपी उडुगण शोभती ॥५१॥
कीं श्रीकृष्ण वासरमणी । भोंवतीं किरणें नितंबिनी ।
प्रतिभास मित्रकन्याजीवनीं । तैशाचि तेथें तळपती ॥५२॥
गोपींचीं कुंडलें आणि नयन । हेचि प्रतिबिंबीं तळपती मीन ।
गोपीकुच हेंचि तारक घेऊन । मीनकेतन पोहतसे ॥५३॥
कीं त्या वनामाजी सुंदर । अनंग हाचि नृपवर ।
केशकुसुम वर्तुळाकार । हेंचि छत्र तयाचें ॥५४॥
पाडळीपुष्पें परिकर । हाचि माजी बांधिला तूणीर ।
केतकीपुष्पांतील लघुपुत्र । तोचि कुंत निकरीं ॥५५॥
किं केतकीपत्रें थोर थोर । हाचि कर्वत परम तीव्र ।
मस्तकीं घालोनियां भार । कर्वती विषयपरांसी ॥५६॥
असो नाचतां रासमंडळीं । गोपीमुखां मुख लावी वनमाळी ।
तांबूल घाली मुखकमळीं । सुखी वेल्हाळी होती त्या ॥५७॥
जे जे कामिनीचें जैसें मन । तैसाचि होय जगन्मोहन ।
तिची अंतरकळा देखोन । करूनि स्तवन सुखी करी ॥५८॥
चंदनें चर्चित हस्त । गोपींच्या कुचयुगीं ठेवीत ।
क्षणक्षणां चुंबन देत । नाचत नाचत तयांतें ॥५९॥
ऐशा नाचतां भागल्या कामिनी । हरिकंठीं मिठी घालोनी ।
मग सुरत-युद्धालागोनी । सुखशयनीं प्रवर्तल्या ॥६०॥
पूर्णकाम रमानाथ । सर्वांचे पुरवी मनोरथ ।
जे ते भावी मनांत । सुख समस्त मीच भोगीं ॥६१॥
गोपीच्या वदनेंदूवरी । श्रमबिंदु देखतांचि हरी ।
पुसूनि आपुल्या पीतांबरीं । मन हरी तयांचें ॥६२॥
गोपींचे कुच कुंकुमें चर्चित । हरिअंगीं त्या मुद्रा उमटत ।
कस्तूरीमळवट पुसत । मुख चुंबितां परस्परें ॥६३॥
हृदयग्रंथीं कंचुकीच्या । हस्तें तुटल्या जगद्‌गुरुच्या ।
निर्‍या फेडिल्या नारींच्या । तारिल्या साच कामिनी ॥६४॥
सेवितां हरीचें अधरामृत । गोपींचा काम दुणावत ।
आंगींचा चंदन समस्त । ठायीं ठायीं पुसतसे ॥६५॥
गोपींच्या नेत्रींची अंजनें । हरुनी नेलीं निरंजनें ।
कुचग्रहणें जगज्जीवनें । अधररंग हरियेला ॥६६॥
ऐशा क्रीडा करितां वनमाळी । घर्म पातलिया वेल्हाळी ।
मग रिघोनि यमुनाजळीं । विचित्र खेळ खेळती ॥६७॥
तों एक बोलती कामिनी । चला मागुती क्रीडों वनीं ।
त्यांचें वचन मानी चक्रपाणी । पूर्णकाम म्हणोनियां ॥६८॥
आनंदें गोपींशीं क्रीडतां । श्रम न वाटेचि कृष्णनाथा ।
जो महाराज ऊर्ध्वरेता । ब्रह्मचारी निर्वाण ॥६९॥
अष्टवर्षांची मूर्ति । वीर्यासी नाहीं अधोगति ।
लीलाकौतुक यदुपति । भक्तांलागी दावीतसे ॥७०॥
जे कां विषयपर जन । न करिति लीलाश्रवण ।
त्यांसी शृंगाररस दावून । वेधी मन आपणाकडे ॥७१॥
षण्मासांची करूनि राती । उद्धरिल्या कामभोगें युवती ।
त्या कथा वाचितां जन उद्धरती । गोपी न तरती कैशा पां ॥७२॥
ज्यासी ज्या रसाची प्रीती । ते ते दावूनि उद्धरी श्रीपति ।
नवरसलीला नवविध भक्ति । दावी यदुपति तारावया ॥७३॥
गोपींशीं क्रीडला यादवेंद्र । आपण तैसेंचि करुं पाहती जे नर ।
ते केवळ अज्ञान पामर । नरक घोर भोगिती ॥७४॥
कृष्णें केलें विषपान । यांसी आणुमात्र न करवे सेवन ।
हरीनें उचलिला गोवर्धन यांसी । जड पाषाण उचलेना ॥७५॥
कृष्णें महाअग्नि केला प्राशन । यांवरी पडतां स्फुलिंग येऊन ।
दुरी पळती भिऊन । हरिसमान होऊं म्हणती ॥७६॥
हरि भोगूनि अनंत नारी । शेखीं ऊर्ध्वरेता ब्रह्मचारी ।
त्याची करूं पाहती जे सरी । तेचि भवपूरीं बुडाले ॥७७॥
स्त्रीसमागमें इतर जन । होती तेजोहीन कुलक्षण ।
ऊर्ध्वरेता जगन्मोहन । सतेज पूर्ण सर्वदा ॥७८॥
कृष्णें केलें परद्वार । परशुरामें उडविलें मातेचें शिर ।
तैसेंचि करूं म्हणती जे नर । तेचि पामर अभाग्य ॥७९॥
यालागीं हरिपदीं मन ठेवून । करा रासक्रीडा श्रवण ।
तेणें तोषोनि जगज्जीवन । निर्विषय करी निजभक्तां ॥८०॥
असो आतां भगवान । पुढती रासमंडळ रचोन ।
जे जे गोपीचें जैसें मन । तैसा आपण होतसे ॥८१॥
एकीस कडेवरी घेऊनी । दूरी नेत एकांतस्थानीं ।
एकी कृष्णअंकीं शिर ठेवूनी । श्रमोनि कामिनी निजतसे ॥८२॥
एक रुसली हरीवरी । तीस समजावीत मुरारी ।
एकीचें वदन कुरवाळित करीं । म्हणे तुज पळभरी न विसंबे ॥८३॥
एकीच्या अंगावरी टाकोनि अंग । प्रीतीनें निजतसे श्रीरंग ।
असंख्य रूपें धरूनि कोमलांग । मनोभाव पुरवीतसे ॥८४॥
एकीच्या नयनीं अश्रु आले । ते हरीनें निजकरीं पुशिले ।
रमेहूनि भाग्य आगळें । गोपिकांचें वाटतसे ॥८५॥
एकीस स्कंधी घेऊनी । नेवोनि निजवी कीं शयनीं ।
एकीचे मुखीं तांबूल घालोनी । चक्रपाणी हरी मन ॥८६॥
असो ऐसा क्रीडतां जगज्जीवन । गोपींनीं धरिला अभिमान ।
म्हणती कृष्ण जाहला आम्हांआधीन । बोलें आमुच्या वर्ततसे ॥८७॥
जो ब्रह्मादिकां न पडे दृष्टी । आम्ही तो वश केला जगजेठी ।
ज्यासी हृदयीं ध्यात धूर्जटी । तो घाली मिठी आमुच्या गळां ॥८८॥
आम्ही सकळांमाजी थोर । आमुचें वचन ऐके श्रीधर ।
ऐसा अभिमान देखतां मुरहर । केलें विचित्र तेधवां ॥८९॥
असंख्य रूपांसहित भगवान । गुप्त जाहला न लागतां क्षण ।
अभिमानच्छेदक मनमोहन । त्यासी दुजेपण सोसेना ॥९०॥
गुप्त होतांचि भगवंत । गोपी चमकल्या समस्त ।
शोक करिती अद्‌भुत । अहा कृष्णनाथ दिसेना ॥९१॥
षोडशकलायुक्त अत्रिसुत । चांदणें पडिलें घवघवित ।
वनें उपवनें गोपी शोधीत । कृष्णप्राप्तीकारणें ॥९२॥
अघहारकें अतिउत्तमें । घेऊनियां कृष्णनामें ।
गोपी बाहती संभ्रमें । ज्या पूर्णकामें मोहिल्या ॥९३॥
यादवकुलदीपका हरी । आम्हांसी सांडूनि वनांतरीं ।
गेलासी कोठें पूतनारी । व्रजनारी टाकोनियां ॥९४॥
नाना वृक्ष लागले वनीं । त्यांलागीं पुसती गजगामिनी ।
तुम्ही देखिला चक्रपाणी । सांगा आम्हांसी सत्‍वर ॥९५॥
जाई जुई चंपक । वट जंबु पारिजातक ।
त्यांसी पुसती वैकुंठनायक । देखिला काय तुम्हीं सांगा ॥९६॥
अश्वत्थ बिल्व मांदार । फणस चूत कदंब अंजीर ।
तयांसी पुसती श्रीधर । देखिला काय सांगा पां ॥९७॥
केळी नारिकेली पोफळी । बकुळ रातांजनें रायआंवळी ।
त्यांसी पुसती वनमाळी । देखिला काय सांगा पां ॥९८॥
अगर तगर कांजन । पाडळी देवदार अर्जुन ।
तयांसी पुसती जगन्मोहन । देखिला काय सांगा पां ॥९९॥
खर्जुरी डाळिंबी महाळुंग । बदरी खिरणी मातुलिंग ।
तयांसी पुसती श्रीरंग । देखिला काय सांगा पां ॥१००॥
जपा शतपत्र मालती । मोगरे करवीर शेवंती ।
तयांसी पुसती जगत्पती । देखिला काय सांग पां ॥१०१॥
तुलसीस पुसती सुंदरी । तुजवरी प्रीति करी मुरारी ।
सखे तुवां देखिला पूतनारी । तरी सांग आम्हांतें ॥१०२॥
भ्रमरा तूं कृष्णवर्ण । देखिला काय मनमोहन ।
तो जगद्वंद्य आम्हांसी सांडून । कोठें गेला नेणवे ॥१०३॥
मयूरासी पुसती नारी । तुझीं पिच्छें खोविलीं शिरीं ।
कोकिळ तुवां कंसारी । देखिला काय सांग वो ॥१०४॥
वनीं क्रीडती राजहंस । तयांसी पुसती परमपुरुष ।
चातकें चक्रवाकें सारस । हृषीकेशासी पुसती पैं ॥१०५॥
बक बदक काक रावया । कस्तूरीमृग नकुळ साळया ।
देखिलें काय सांवळिया । विलासिया डोळसातें ॥१०६॥
ऐशा गोपी बहु शीणती । दाही दिशा विलोकिती ।
अनंतनामीं आळविती । परी श्रीपती दिसेना ॥१०७॥
तों पदमुद्रा देखिल्या नयनीं । कडेवरी घेऊनि गेला एक कामिनी ।
तिची आपुल्या हातें घातली वेणी । तींही चिन्हें दिसताती ॥१०८॥
तिणें तोडिलें पुष्पांतें । टांचा उमटल्या नाहीं तेथें ।
उंच होवोनि ऊर्ध्वहस्तें । अरळ कळिका तोडिल्या ॥१०९॥
त्यांची शेज रचोनी । वरी भोगिला चक्रपाणी ।
देखतां क्षोभल्या कामिनी । मत्सरें मनीं संतप्त ॥११०॥

तीस खांदीं घेवोनि । पुढें गेला मोक्षदानी ।
टांचा बळें रुतल्या धरणीं । चिन्हें तेव्हां ओळखिलीं ॥१११॥
तों तिणेंही गर्व केला । तीसही हरि टाकूनि गेला ।
तळमळीत बैसली बाला । म्हणती गोपी तियेतें ॥११२॥
एकांतीं भोगूनि हरी । शेखीं पडलीस वनांतरीं ।
ऐशा अभिमानें गोपनारी । हरिचरणा दुरावल्या ॥११३॥
अंतरीं असतां यादवेंद्र । व्यर्थ शोधिती गिरिकंदर ।
जवळी असे रत्‍न परिकर । जन्मांधासी नेणवे ॥११४॥
नाभीसी असोनि कस्तूरी । व्यर्थ मृग हिंडें वनांतरीं ।
किंवा दरिद्रियांचे द्वारीं । निधान असोनि न दिसे कीं ॥११५॥
कीं कोणी एक अबला । दिव्य मुक्त असे तिच्या गळां ।
व्यर्थ लोकांच्या गळां वेल्हाळा । पडे मुक्त गेलें म्हणोनि ॥११६॥
दोन तीन पांचां ठायीं । कृष्ण न दिसे तेथें कांहीं ।
शेखीं दहा अकरा पाहीं । शोधिल्याही न सांपडे ॥११७॥
शोधिलीं पांच सतरा पंचवीस । दृष्टीं न पडे रमाविलास ।
शोधूनि पाहिलीं छत्तीस । परमपुरुष न सांपडे ॥११८॥
श्रेष्ठ निवडिल्या चौघीजणी । म्हणती आम्ही शोधूं चक्रपाणी ।
तों त्या नेति नेति म्हणोनि । लाजोनि जाहल्या तटस्थ ॥११९॥
आणिक एक सहाजणी कैशा । धूंडूं म्हणती विश्वाधीशा ।
बहुत तार्किका डोळसा । लाजोनियां परतल्या ॥१२०॥
अठराजणी नवरसिका । धुंडूं म्हणती रमानायका ।
त्यांचाही सरला आवांका । लाजोनि उग्या राहिल्या ॥१२१॥
आणिक एक अठराजणी । निराळ्या फुटल्या चौघीजणी ।
शोधिती बारा सोळा कामिनी । गदापाणी न सांपडे ॥१२२॥
बारा सोळा चौदा नारी । चौसष्टी दाविती कळाकुसरी ।
त्यांहीवेगळा कंसारी । नाढळे संसारीं लोकांतें ॥१२३॥
एक म्हणती आम्ही धनवंता । वश्य करुं कृष्णनाथा ।
याचिपरी अभिमानें तत्त्वतां । नाडल्या बहुत कामिनी ॥१२४॥
एक बलवंत म्हणविती । एक विद्यामदें मुसमुसती ।
हातींचा गेला श्रीपती । तो निश्चितीं नेणवे ॥१२५॥
एक दाविती नाना कळा । कळा तितुक्या जाहल्या विकळा ।
नेणती ब्रह्मानंदा निर्मळा । कळा विकळा तितुक्याही ॥१२६॥
नाना तपें घोर वनें । एक करिती वातांबुपर्णाशनें ।
एक दाविती पंचाग्निसाधनें । परी जगज्जीवन दुरावला ॥१२७॥
विधिनिषेध कर्मजाळ घोर । एक चढती हाचि डोंगर ।
शोधिती नग्न मौनी जटाधर । परी श्रीधर दुरावला ॥१२८॥
एक अष्टांगसाधनें दाविती । षट्‌चक्रांचे कडे वेंधती ।
पवनवेगें एक धुंडिती । परी यदुपति दुरावला ॥१२९॥
जों जों करिती साधन । तों तों खवळे अभिमान ।
दुरावला नारायण । अबला खूण नेणती ॥१३०॥
मग सर्व गोपी होवोनि गोळा । आठवोनि श्रीकृष्णलीळा ।
दाविती नाना कौतुककळा । अंगें आपुल्या करोनियां ॥१३१॥
एकीं होय उखळ । दुजी होय कृष्ण वेल्हाळ ।
तिजी यशोदा होवोनि तात्काळ । दांवें बांधी कृष्णातें ॥१३२॥
दोघी यमलार्जुन होती वेगें । एक माजी उखळ होऊनि एक रांगे ।
एक कृष्ण होवोनि निघे । घरोघरीं चोरीस ॥१३३॥
एक यशोदा होवोनि बैसली । एक गार्‍हाणें ते तिजजवळी ।
आवरीं तुझा वनमाळी । करितों कळी बहुसाल ॥१३४॥
एकीने वस्त्रांचा गुंडाळा करून । नखीं धरिला म्हणे गोवर्धन ।
एक पूतना होऊन । करवी स्तनपान कृष्णातें ॥१३५॥
सवेंचि शोषी म्हणोनी । भूमीवरी करी शयन ।
एक वृंदावनीं वेणु घेऊन । वाजवीत उभी राहे ॥१३६॥
पेंधा सुदामा वडजा ज्या रीतीं । ऐशा गोपी वेष दाविती ।
गडियाचे कानीं लागे श्रीपती । गडे हो गोष्टी एक ऐका ॥१३७॥
चोरीस जाऊं एके सदनीं । निजल्या अवघ्या गौळणी ।
तुम्ही सरांटे घेऊनी । पसरा पायथां तयांच्या ॥१३८॥
जवळी असों द्या मृत्तिका । जरी जाग्या जाहल्या गोपिका ।
सरांटे पायीं लागती देखा । तों तुम्ही मृत्तिका टाका नयनीं ॥१३९॥
त्या चोळिती जंव नयन । तंव तुम्ही पळा रे तेथून ।
रात्रीं चोरीस गेलों जरी पूर्ण । तरी खडे घेऊन प्रवेशावें ॥१४०॥
मौनेंचि द्यावे खडे टाकून । शिंकीं खडखडती आपण ।
मग भाले काठिया टोंचून । छिद्र पाडून दूध पिऊं ॥१४१॥
ऐसे बाळपणींचे भाव । गोपी दाविती लीला सर्व ।
एक काला कैसा करी माधव । तोचि भाव दाविती ॥१४२॥
कमलाकार सवंगडे । मध्यें तमालनीळ रूपडें ।
सन्मुख कृष्ण दृष्टी पडे । चहूंकडे सकळांसी ॥१४३॥
हरि सन्मुख देखती दृष्टीं । कोणासी न दिसे कृष्णाची पाठी ।
भक्तांसन्मुख जगजेठी । समसमान सर्वदा ॥१४४॥
ऐशा नाना लीला गोपिका । अंगेंकरूनि दाविती देखा ।
कालियामदनाचा भाव निका । नाचोनि दाविती तैशाचि ॥१४५॥
अघ बक केशी हरीनें मारिला । त्या त्या आचरोनि दाविती लीला ।
नंद सर्पमुखींहूनि सोडविला । तैशीच रीती दाविती ॥१४६॥
ऐशा बाळलीला स्मरोनी । मागुती हरीस धुंडिती वनीं ।
अहा आत्मयारामा शारङ्‍गपाणी । आम्हांसी वनीं टाकिलें कां ॥१४७॥
तूं नंदगृहीं जन्मलासीं गोपाळा । म्हणोनि येथें राहिली कमळा ।
गोकुळीं सर्वांसी सुखसोहळा । तरी दुःख ये वेळे आम्हांसी कां ॥१४८॥
जगद्वंद्या ब्रह्मांडनायका । दावीं तुझिया वदनशशांका ।
कां तूं शिणविसी गोपिका । सुखदायका श्रीरंगा ॥१४९॥
तुज हुडकितां ये वनीं । बहु श्रमलों चक्रपाणी ।
तुझ्या बटकी आम्ही होवोनी । मोलाविण राबतों ॥१५०॥
आम्हांसी देऊनि भोगदान । गुप्त जाहलासी तूं मनमोहन ।
सकळांसी आडामध्यें घालून । दोर कापून गेलासी ॥१५१॥
कालियासी तुवां मर्दिलें । सकळ गोकुळ सुखीं राखिलें ।
गोपिकांसी कां लोटूनि दिधलें । संकटार्णवीं ये वेळे ॥१५२॥
गोकुळ गिळीन म्हणे सगळें । अघासुरें हें मनीं धरिलें ।
त्यासी उभें चिरोनि आम्हांसी रक्षिलें । आतां कां केलें कठिण मन ॥१५३॥
इंद्र वर्षला शिळाधारीं । तेथें उचलोनि तुवां गोवर्धनगिरी ।
आतां कठिण चित्त मुरारी । आम्हांवरी कां केलें ॥१५४॥
लोकव्यवहारें निश्चित । तूं म्हणविसी नंदसुत ।
सकाळांतरीं तूं साक्षीभूत । मायातीत अगम्य ॥१५५॥
तूं क्षीरसागरीं असतां नारायण । कमलोद्‌भव आणि पाकशासन ।
हे तुज आले पूर्वीं शरण । दैत्य माजले म्हणोनियां ॥१५६॥
यालागींच यदुवंशीं । जगदात्मया अवतरलासी ।
दुष्ट मारूनि भक्त पाळिसी । कां आम्हांसी उपेक्षिलें ॥१५७॥
प्रकट होईं तूं झडकरी । वरदहस्त तुझा कंसारी ।
ठेवूनियां आमुचे शिरीं । काम हरीं अंतरींचा ॥१५८॥
क्षीराब्धीमाजी प्रकटली कमळा । तिचा हस्त तू धरिसी गोपाळा ।
त्याच हस्तें घननीळा । आमुचा हस्त धरीं कां ॥१५९॥
हरि तूं हांसतां बोलसी वचन । आमुचें होय तेणें गर्वच्छेदन ।
प्रभूनें अन्याय पाहोन । दंड करावा तैसाचि ॥१६०॥
नख लागतां जे पडणार । त्यासी कासया पाहिजे कुठार ।
वातें कमळिणी कांपे थरथर । तीवरी वज्र कासया ॥१६१॥
भणगें बैसलीं पात्रांवरी । ती समर्थें घातली जरी बाहेरी ।
तरी त्या भणगांचें मुरारी । काय चाले सांग पां ॥१६२॥
सुखाची हे परम रजनी । ऐसें आम्हीं भाविलें मनीं ।
परी कर्माची दुर्धर करणी । सांडिले वनीं आम्हांते ॥१६३॥
सुरभीची काढितां धार । तों शेराचे चिकें भरलें पात्र ।
तूं दुरावतां नवपंकजनेत्र । कर्म विचित्र ओढवलें ॥१६४॥
सुरतरुजवळी मागावया । याचक आला धांवोनियां ।
तों तेणें शुष्क काष्ठ घेवोनियां । मग तया मारिलें ॥१६५॥
गंगेसी ठाव नेदी समुद्र । तरी पुढें काय त्याचा विचार ।
जळचरांवरी कोपलें नीर । तरी गति पुढें कायसी ॥१६६॥
दुग्ध-मधु-घृतकासारीं जाण । जळचरें सोडितां त्यागिता प्राण ।
त्यांसी गति नाहीं उदकाविण । आम्ही शरण तैशा तुज ॥१६७॥
माता बाळकासी पायें लोटी । परी तें चरणींच घाली मिठी ।
भुवनसुंदरा जगजेठी । आम्ही तैशा तुजलागीं ॥१६८॥
सुधारसाची आस धरितां । विष केवळ ये हाता ।
करुणासागरावरी तत्त्वतां । लहरी क्रूर कां आली ॥१६९॥
मातेनें तान्हया विष दिधलें । पित्यानें पुत्रासी विकिलें ।
तारकें कांसेनी लावोनि ओसंडिलें । तरी शरण जावें कवणापासीं ॥१७०॥
राजयानें सर्वस्व हरिलें । पाठिराख्यानें शिर छेदिलें ।
गुप्त होवोनि घननीळें । तैसें केलें आम्हासी ॥१७१॥
ब्रह्मांडपति यादवकुळदीपका । दावीं तुझ्या वदनशशांका ।
आम्ही अन्यायी दासी तुझ्या गोपिका । व्रजनायका पाव वेगीं ॥१७२॥
परम सुकुमार तुझे चरण । वनीं खुपती कीं कठिण पाषाण ।
यालागीं आमुचे प्राण । कासावीस होताती ॥१७३॥
ज्या चरणीं सिंधुकुमारी । लुब्ध होवोनि झाली भ्रमरी ।
तो चरण आमुचे हृदयावरी । श्रीमुरारी ठेवी कां ॥१७४॥
काम आमुच्या हृदयजीवनीं । हाचि कालिया मर्दीं चक्रपाणी ।
निष्काम करूनि तुझे चरणीं । ठेवीं आम्हांसी निरंतर ॥१७५॥
वियोगानळें तापलों तत्त्वतां । तुझें अधरामृत पाजी रमानाथा ।
मधुरवचनीं आम्हांसी आतां । बोलें त्वरित येवोनि ॥१७६॥
तुझा वियोग होतांचि जाण । तत्काळ जातो आमुचा प्राण ।
परी तुझें कथामृत आठवून । वांचलों जाण श्रीवरा ॥१७७॥
संसारतापें जे संतप्त । तुझ्या कथामृतें ते सर्व निवत ।
परी तुझी कथा आणि अमृत । समान कदा न होती ॥१७८॥
स्वर्गींचे राहणार देख । ते म्हणती अमृत क्षणिक ।
तुझ्या कथामृतीं आस्था सकळिक । धरिती देव स्वर्गींचे ॥१७९॥
जिव्हेवरी घालितां अमृत । पळभरीच गोड लागत ।
परी श्रवण-नयनांसी तृप्त । कदा न करी सर्वथा ॥१८०॥
तैसी नव्हे तुझी कथा । वाचेसी गोड लागे गीत गातां ।
श्रवणीं आवडे श्रवण करितां । गोडी त्याहोनि विशेष ॥१८१॥
नयनीं पाहतां तुझे ग्रंथ । विशेष गोडी वाढत ।
दाही करणांसमवेत । अंतर तृप्त होतें पैं ॥१८२॥
आपण तृप्त होऊनि अंतरीं । इतरांसही आपणाऐसें करी ।
ऐसी गोड कथा तुझी हरी । तारी जनां समस्तांही ॥१८३॥
जैसें लोहाचें कडियाळें । ताजवीं घालूनि रत्‍न जोखिले ।
तुळाभार समसमान आलें । परी मोला आगळें रत्‍न कीं ॥१८४॥
तैसीच कथा आणि अमृत । उगाचि द्यावा दृष्टांत ।
परी तुझी कथा अद्‌भुत । सुधारस तुच्छ तेथें ॥१८५॥
कांच आणि पाच निश्चित । अजा आणि ऐरावत ।
दीप आणि आदित्य । समान कैसी होती पां ॥१८६॥
भक्त आणि निंदक । श्रोत्रिय आणि हिंसक ।
तैसें अमृत आणि कथा सुरेख । समान नव्हे सर्वथा ॥१८७॥
त्याचि कथामृतेंकरूनी । आम्ही वांचलों गोपकामिनी ।
मनमोहना चक्रपाणी । भेटें येऊनि सत्वर ॥१८८॥
त्वरित येवोनि चक्रपाणी । चरण लावीं आमुचे स्तनीं ।
अधरीं वेणु वाजविसी धरूनि । तोचि अधर सदैव वाटतो ॥१८९॥
अखंड अधरामृत सेवी । अवघ्यांहुनि थोर त्याची पदवी ।
एकदां तुझे चरण दावीं । ज्यांसी महाकवि वर्णिती ॥१९०॥
हरि तुझे चरण न पडतां दृष्टी । युगासमान जाती त्रुटी ।
सुंदरा डोळसा जगजेठी । आम्ही हिंपुटी तुजलागीं ॥१९१॥
तुझें मुख पाहतां नयनीं । पापण्या लवती क्षणक्षणीं ।
त्या नावडती आम्हांलागुनी । विक्षेप ध्यानीं करिती ज्या ॥१९२॥
तुझें लक्षितां श्रीमुख । हरे सकळ संसारदुःख ।
तेथें पापण्या विक्षेपकारक । पापिणी निश्चिती त्या होती ॥१९३॥
पापण्या विघ्न परम ध्याना । मग आम्ही निंदितों चतुरानना ।
अहा रे विधातया शाहण्या । व्यर्थ पापण्या त्वां केल्या ॥१९४॥
टाकूनि-पति-सुत-बंधु-जनका । तुज पावलों कमलानायका ।
हरि तूं परम कपटी नाटक्या । जवळी असतां न दिससी ॥१९५॥
अहा श्रीरंग आत्मयारामा । निजभक्तकामकल्पद्रुमा ।
पुराणपुरुषा पूर्णब्रह्मा । भेटोनि कामना पुरवीं तूं ॥१९६॥
हरि तुझें देखतां वक्षःस्थळ । मनीं काम होय उतावेळ ।
तूं कोमलांग घननीळ । भेटतां सकळ काम पुरे ॥१९७॥
आमुचे स्तन परम कठिण । अति कोमळ तुझे चरण ।
तुझें करितां चरणसंवाहन । आमुचें मन भीतसे ॥१९८॥
ऐसें पद तुझें कोमल श्रीहरी । हिंडसीं कोणे वनांतरीं ।
म्हणोनि गोपिका सुस्वरीं । रडती हरीकारणें ॥१९९॥
गळाला सकळ अभिमान । अंतरीं दृढ ठसावलें ध्यान ।
ऐसें जाणोनि श्रीकृष्ण । एकाएकीं प्रगटला ॥२००॥
किरीट कुंडलें वनमाळा । आजानुबाहु कांसे पीतांबर कसिला ।
गोपींस वाटे प्राण आला । मग धांविन्नल्या न सांवरतां ॥२०१॥
एक लागती हरिचरणीं । एक गळां दृढ मिठी घालुनी ।
एक मुख लक्षिती नयनीं । एक कामेंकरूनि विव्हळ ॥२०२॥
मागुती रासमंडळ रचोनी । सकळांचा काम पुरवोनी ।
तों उगवला दिनमणी । गेल्या नितंबिनी गोकुळा ॥२०३॥
षण्मासांची करूनि राती । भोगिल्या गोकुळींच्या युवती ।
परी वीर्यासी नाहीं अधोगती । उर्ध्वरेता श्रीकृष्ण ॥२०४॥
ज्या ज्या गौळियांच्या सुंदरी । तितुक्याही होत्या निजमंदिरीं ।
कृष्णें भोगिल्या बहुरात्रीं । हेंच नवल पैं जाणा ॥२०५॥
तरी त्या वेदश्रुती सकळा । निर्गुणरूप वर्णितां शिणल्या ।
परी स्वरूपीं नाहीं ऐक्य जाहल्या । मग अवतरल्या गोकुळीं ॥२०६॥
प्रवेश नोहे निर्गुणीं । म्हणोनि ये वेळे जडल्या सगुणीं ।
येर्‍हवीं गोकुळींच्या कामिनी । पतिशयनीं होत्या त्या ॥२०७॥
इतुक्या गोपी भोगिल्या देखा । परी हरीवरी रुसली राधिका ।
तिचें समाधान करावया भक्तसखा । कुंजवनीं प्रवेशला ॥२०८॥
तें श्रीजयदेव पद्मावतीरमण । तेणें केलें समूळ कथन ।
राधा हे शचीचा अवतार पूर्ण । अष्टमाध्यायीं सांगितलें ॥२०९॥
तिचें सांगावें समूळ चरित्र । तरी विशेष वाढेल हा ग्रंथ ।
हें पद्मपुराणींचें संमत । कथिलें असे जयदेवें ॥२१०॥
दशम आणि हरिवंश । पद्मपुराणींच्या कथा विशेष ।
हरिविजयीं लिहिल्या निर्दोष । शब्द न ठेविजे ग्रंथातें ॥२११॥
मूळावेगळी सर्वथा । प्रसिद्ध नव्हेचि कदा कथा ।
आणि या ग्रंथाचा मी कर्ता । ऐसें म्हणतां दोष लागे ॥२१२॥
वरदायक रुक्मिणीकांत । तेणें लिहिला हरिविजय ग्रंथ ।
त्याचें तो जाणे समर्थ । मज कांहीं न कळे हें ॥२१३॥
येर्‍हवीं मी दीन पामर । तेणें माझें नाम ठेविलें श्रीधर ।
मूर्खाहातीं हा ग्रंथ थोर । कां करविला तो जाणे ॥२१४॥
गोकुळींचें बाळक्रीडाकथन । संपूर्ण जाहलें येथून ।
पुढें आतां अक्रूरागमन । बहु निरूपण रसाळ ॥२१५॥
श्रीकृष्ण मथुरेसी जाईल । प्रेमाचा सागर उचंबळेल ।
ते कथा ऐकतां हृदय उलेल । प्रेमळ सद्‌भाविकांचें ॥२१६॥
हरिविजयग्रंथ श्रेष्ठ । हें केवळ वैकुंठपीठ ।
इंदिरानाथ त्रिभुवनवरिष्ठ । तोचि प्रकट येथें दिसे ॥२१७॥
वैकुंठीं अवघे समसमान । चतुर्भुज घनश्यामवर्ण ।
येथें जे सद्‌भावें करिती श्रवण । हरिरूप पूर्ण ते होती ॥२१८॥
यालागीं जें वैकुंठीं सुख पाहतां । तें सुख हरिविजयश्रवणें येत हाता ।
अनुमान न धरावा श्रोतां । केवळ कविता हे नोहे ॥२१९॥
ब्रह्मानंदा श्रीधरवरा । श्रीमद्‌भीमातटविहारा ।
पुराणपुरुषा निर्विकारा । रुक्मिणीवरा श्रीविठ्ठला ॥२२०॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
परिसोत सद्‌भक्त पंडित । सप्तदशोऽध्याय गोड हा ॥२२१॥
अध्याय॥१७॥ओंव्या॥२२१॥