श्रीगणेशाय नमः ॥
या श्रीरंगाचें करितां स्मरण । यातुल्य तप दुजें आन ।
नसे शोधितां त्रिभुवन । परम पावन नाम देखा ॥१॥
आणिक अष्टादश पुराणें । बोलिलीं सत्यवतीहृदयरत्‍नें ।
परी नामाहूनि विशेष साधनें । सर्वथाही नव्हेती ॥२॥
पापतल्लक्षणहस्ती । याची तोंवरी जाणिजे मस्ती ।
नामसिंहप्रतापकीर्ती । ऐकिली नाहीं जोंवरी ॥३॥
ऐकतां नामसिंहप्रतापा । पळ सुटे मत्तमातंगपापा ।
लपावया न मिळे खोपा । गतप्राण होती तेव्हांचि ॥४॥
पाप जाळावया समस्त । हरिनामाग्नि धडाडत ।
क्षणें दुरितकाष्ठें जाळीत । प्रताप अद्‌भुत न वर्णवे ॥५॥
नामाग्नीनें न जळे । ऐसें पाप कोणीं नाहीं केलें ।
वाल्मीकें बहुत पाप जोडिलें । परी नाहीं उरलें नामापुढें ॥६॥
गणिका आणि अजामिळ । इंहीं केले दोषकल्लोळ ।
परी नामाचें अद्‌भुत बळ । जाळी सकळ क्षणार्धें ॥७॥
ऐसा ज्याच्या नामाचा महिमा । वर्णितां देव पावले उपरमा ।
तो गोकुळीं अवतरला जगदात्मा । रूपनामातीत जो ॥८॥
असो पंचदशाध्यायीं कथा जाहली । नग्न गोपी कदंबातळीं ।
त्यांचीं वस्त्रें देऊनि वनमाळी । सुख सर्वांसी दीधलें ॥९॥
श्रीकृष्ण पूर्णावतार । लीलावतारी निर्विकार ।
दाविला पराक्रम थोर । गोकुळामाजी सर्वांतें ॥१०॥
पूतना तृणावर्त शकट मारिला । अघ बक केशिया संहारिला ।
द्वादश गांवें अग्नि गिळिला । अचल धरिला नखाग्रीं ॥११॥
इंद्र देवांसहित उतरला । सर्वांदेखतां हरि पूजिला ।
वत्सहरणीं शरण आला । कमलोद्‌भव आपण ॥१२॥
ऐसाही प्रताप जाणोन । गोकुळींचे समस्त ब्राह्मण ।
निंदेसी प्रवर्तले अज्ञान । निर्गुणा गुण लाविती ॥१३॥
म्हणती या कर्मभ्रष्टें कैसें केलें । गोकुळ अवघें चौढाळिलें ।
सकळ सोंवळें ओंवळें । केलें गोवळें एकचि ॥१४॥
स्नानसंध्या यज्ञ आचार । बुडवूनि केला अनाचार ।
भ्रष्टविलें गोकुळ समग्र । जावें सत्वर येथूनियां ॥१५॥
उरों नेदी कोठें अनसुट । परद्वारी हा क्रियाभ्रष्ट ।
आम्ही ब्राह्मण कर्मनिष्ठ । थोर अरिष्ट आम्हांसी हें ॥१६॥
आम्ही ब्राह्मण उंचवर्ण । सोंवळें विशेष सर्वांहून ।
आमचे दीक्षेतें सर्वजण । पाहोनियां वर्तती ॥१७॥
कैसे भुलले ब्राह्मण । पूर्ण ब्रह्मानंद श्रीकृष्ण ।
नेणोनि धरिला अभिमान । ज्ञातृत्वाचा अपार ॥१८॥
हृदयीं नोळखितां इंदिरावर । आचार तितुका अनाचार ।
कर्म तोचि भ्रम थोर । पिशाच नर तोचि पैं ॥१९॥
प्रत्यया न येतां कमलोद्‌भवपिता । सर्व साधनें गेलीं वृथा ।
भक्ति तेचि अभक्ति तत्त्वतां । कैंची मुक्तता तयासी ॥२०॥
तेणें केलें वेदपठण । करतलामलक शास्त्रपुराण ।
परी तें मद्यपियाचें भाषण । हरीसी शरण न रिघतां ॥२१॥
जाणे चतुःषष्टि कळा । परी त्या अवघ्याचि विकळा ।
हृदयीं नोळखतां तमालनीळा । विद्या विकळा चतुर्दश ॥२२॥
तेणें केलें तीर्थाटन । यमनियमादिक साधन ।
तेणें केलें जें कीर्तन । तें जाण गायन गोरियाचें ॥२३॥
जैसी मुग्धा बत्तीसलक्षणी । परम सुंदर चातुर्यखाणी ।
परी मन नाहीं पतिभजनीं । तरी सर्वही व्यर्थ गेलें ॥२४॥
खरपृष्ठीं चंदन देखा । परी नेणे तो सुवाससुखा ।
षड्रसां फिरविजे दर्वी पाका । रसस्वाद नेणेचि ॥२५॥
गणिका राम म्हणतांचि तरली । इंहीं शास्त्रपुराणें अभ्यासिलीं ।
तरी न तरती कदाकाळीं । न ये वनमाळी प्रत्यया ॥२६॥
कृपा न करितां क्षीराब्धिजावर । व्यर्थ काय चाटावा तत्त्वविचार ।
त्याचें ज्ञान तें व्यर्थ करकर । जैसे कीर अनुवादती ॥२७॥
विगतधवेचें नवयौवन । गर्भांधाचे विशाळ नयन ।
कीं कोल्हाटियाचें शूरत्व पूर्ण । कीं तत्त्वज्ञान धनलुब्धाचें ॥२८॥
कीं जाराचा व्यर्थ आचार । अदात्याचें उंच मंदिर ।
कीं नपुंसकाचें लिंग थोर । तैसे ते नर व्यर्थ पैं ॥२९॥
ग्रामथिल्लरींचें निर्मळ नीर । कीं अंत्यजाचें रम्यमंदिर ।
कीं वेश्येचें मुख सुंदर । तैसे अपवित्र नर तेचि ॥३०॥
कीं यात्रेंसी मैंद आले । कीं वाटपाडे निरंजनीं बैसले ।
कीं कंटकवृक्ष दाट लागले । आंत कोणा न रिघवे ॥३१॥
कीं नटांमाजील कामिनी । कीं तममय कुहूची यामिनी ।
कीं अजाकंठींचे स्तन दोनी । तैसे प्राणि व्यर्थ ते ॥३२॥
आतां असो हें बहुभाषण । मिळाले सकळ ब्राह्मण ।
गोकुळ टाकोनि दूर अरण्य । कृष्ण भेणें सेविलें ॥३३॥
कुटुंबांसहित विप्र । तिंही वसविलें घोर कांतार ।
जवळी लक्षूनि यमुनातीर । मख थोर आरंभिला ॥३४॥
तृणाचे मांडव ते वेळां । घालोनि केल्या पाकशाळा ।
यज्ञशाळा रचिल्या विशाळा । विप्रमेळा बैसावया ॥३५॥
करूनि राजयाचें उपार्जन । द्रव्यें आणिलीं मेळवून ।
परी अंतरले हरिचरण । पामरें पूर्ण नेणती ॥३६॥
हरिस्वरूप कदा न कळे । यज्ञकुंडें फुंकिती बळें ।
व्यर्थ धुरें भरिले डोळे । काय केलें सार्थक ॥३७॥
वर्‍हाडी जैसे वराविण । कीं नासिकावांचून सुंदरपण ।
तैसें हरिकृपेविण । यज्ञ व्यर्थ सर्वही ॥३८॥
यज्ञभोक्ता श्रीकरधर । त्यासी नोळखती पामर ।
स्वर्गनिमित्त साचार । क्रतु थोर मांडिला ॥३९॥
श्रीकृष्णाचा संचार नाहीं । ऐसें वन वसविलें त्यांहीं ।
असो यावरी क्षीराब्धीचा जांवई । काय करिता जाहला ॥४०॥
एके दिनीं प्रातःकाळीं । वनासी निघाला वनमाळी ।
गाई सोडोनि सकळी । परमवेगें निघाला ॥४१॥
शिदोरी न घेतां श्रीरंग । तैसाचि चालिला सवेग ।
हरि गेला तो लक्षूनि मार्ग । गोपवृंद चालिले ॥४२॥
हरीविण कोण न राहे मागें । यालागीं धांवती लागवेगें ।
शिदोर्‍या विसरले अवघे । परमवेगें धांवती ॥४३॥
दूरी अंतरला जगन्मोहन । आड येईल मायाविघ्न ।
हें कृष्णदास जाणोन । वेगेंकरोन धांवती ॥४४॥
पूर्वीं हरीसी टाकूनि पुढें गेलों । कालियाविषा वरपडलों ।
अघासुराच्या मुखीं सांपडलों । श्रीकृष्ण दूरी राहतां ॥४५॥
यालागी कमलदलाक्षाचे पाय । अंतरतां बहु विघ्न आहे ।
म्हणोनि गोपाळ लवलाहें । हरीमागें धांवती ॥४६॥
हरि पावला यमुनातीर । चहूंकडोनि मिळाले गोभार ।
गोपांसहित यादवेंद्र । वनीं क्रीडा करीतसे ॥४७॥
विशाल तमाल चंदन । चूत कदंब बदरी कांचन ।
केळी नारळी रातांजन । गेले गगन भेदीत ॥४८॥
अशोक पारिजातक चंपक । मोगरी जाई जुई कोविदारक ।
बकुल शतपत्रकमळें सुरेख । सकळ वृक्ष सदा फळती ॥४९॥
धन्य धन्य ते तरुवर । करिती विश्वास उपकार ।
कीं ते तप करिती ऋषीश्वर । कृष्णप्राप्तीकारणें ॥५०॥
गोप गुंफोनि वनमाळा । घालिती जगद्वंद्याचे गळां ।
वृक्षच्छायेसी सांवळा । ठायीं ठायीं क्रीडतसे ॥५१॥
वृक्षपल्लव सुकोमळ । तुरे खोंविती शिरीं सकळ ।
तों जाहला माध्यान्हकाळ । क्षुधेनें गोपाळ व्यापिले ॥५२॥
ज्ञान ध्यान श्रवण मनन । क्षुधेपुढें पळती उठोन ।
क्षुधाराक्षसी दारुण । छळी पूर्ण सकळ जीवां ॥५३॥
पेटतां क्षुघानळ थोर । नावडती वस्त्रें अलंकार ।
गीत नृत्य विलास समग्र । क्षुधेपुढें पळती पैं ॥५४॥
नाना विद्या युक्ती कळा । क्षुधेपुढें अवघ्या विकळा ।
असो गोपाळ ते वेळां । घनसांवळा विनविती ॥५५॥
म्हणती जगत्पालका श्रीपती । क्षुधा लागली सकळांप्रती ।
आतां कैसी करावी गती । शिदोर्‍या सर्वही विसरलों ॥५६॥
मग सखयांसी म्हणे यादवेंद्र । पैल यज्ञशाळा दिसती दूर ।
तेथें आमुच्या गांवींचे विप्र । क्रतु थोर करिताती ॥५७॥
यज्ञमंडपद्वारीं निश्चित । जो कां उभा राहे अतीत ।
त्यास अन्न देवोनि मनोरथ । पुरवावा सर्वथा ॥५८॥
अतिथि विन्मुख जातां । यज्ञफळ गेलें वृथा ।
म्हणोनि गोपांसी म्हणे जगत्पिता । तुम्हीं जाईजे तेथवरी ॥५९॥
ते न करिता अनमान । तुम्हांसी देती उत्तम अन्न ।
म्हणावें बळिराम आणि श्रीकृष्ण । क्षुधाक्रांत जाहले ॥६०॥
शिदोर्‍या आलों विसरोन । द्यावें सकळांपुरतें अन्न ।
ऐसें ऐकतां हरीचें वचन । गोप तेथूनि धांवले ॥६१॥
नाना रंगांचीं घोंगडीं । पांघरले जगद्वंद्याचे गडी ।
डांगा घेऊनि धांवती तांतडी । विप्रांजवळी पातले ॥६२॥
तों चंडकिरणकन्यातीरीं ब्राह्मण । बैसले करीत अनुष्ठान ।
एक प्राणायाम करून । नासिक धरूनि बैसले ॥६३॥
रेचक पूरक कुंभक । सवेंचि सोडिती त्राहाटक ।
नेणती वैकुंठनायक । वृथा कटकट करिताती ॥६४॥
एक इंद्रातें उपासिती । परी इंद्रपद नाशवंत नेणती ।
इंद्राचा इंद्र गोकुळपती । त्यासी न भजती मंदभाग्य ॥६५॥
एक उपासिती चंडांशा । आयुष्य मागती देहआशा ।
परी न भजती रमाविलासा । आशापाशांमाजी पडले ॥६६॥
एक म्हणती हो बहुत धन । यालागीं करिती श्रीऔपासन ।
नाशवंत धन दारा यौवन । मूर्खपणें नेणती ॥६७॥
सांडोनि सर्व भजनाचार । श्रीचाचि करिती परमादर ।
श्रियेचा पति जो श्रीधर । त्यासी अभागी न भजती ॥६८॥
एक उपासिती दृढ शक्ती । परी अनंतशक्ती ज्यापुढें राबती ।
तो महामायेचा निजपती । त्यासी न भजती पामर ॥६९॥
एक धातुमूर्ति काढून । करिती श्रौत-तांत्रिकमिश्र पूजन ।
प्रत्यक्ष वृंदावनी जगन्मोहन । त्यासी ब्राह्मण नोळखती ॥७०॥
जो सप्तधातुविरहित । सच्चिदानंद अमूर्त मूर्त ।
त्यासी नेणोनियां भ्रांत । धातु पूजिती दांभिकत्‍वें ॥७१॥
एकां वैष्णवपणाचा अभिमान । एक म्हणती आम्ही शैव निर्वाण ।
एक म्हणती आम्ही सौर सुजाण । आमुचें भजन विशेष पैं ॥७२॥
शाक्त म्हणती आम्ही श्रेष्ठ । गाणपत्य म्हणती वरिष्ठ ।
परी नेणती श्रीवैकुंठ । जो विशेष सर्वांसी ॥७३॥
विष्णु ज्याचें अंतःकरण । अहंकार ज्याचा उमारमण ।
विरिंचि ज्याची बुद्धि पूर्ण । त्यासी न भजोन नाडले ॥७४॥
नेत्र ज्याचे चंडकिरण । अत्रितनय ज्याचें मन ।
यम दाढा परम तीक्ष्ण । त्यासी न भजोन नाडले ॥७५॥
पाणी ज्याचे शचीनाथ । मुख तें जातवेद निश्चित ।
असो देवताचक्र समस्त । आश्रयें ज्याच्या वर्ततसे ॥७६॥
त्यासी न भजोनि विप्र । जे वेदांचा ताठा थोर ।
धरूनि बैसले समग्र । यमुनातीरीं सर्वही ॥७७॥
तों आले कृष्णदास समस्त । धरामरांसी नमन करीत ।
सांगितला सर्व वृत्तांत । परम विनीत होवोनियां ॥७८॥
बळिराम आणि जगज्जीवन । आम्ही समस्त थोर लहान ।
आलों शिदोर्‍या विसरोन । म्हणोनि अन्न मागतों ॥७९॥
हरि बहुत क्षुधाक्रांत । कदंबातळीं वाट पहात ।
हा साक्षात वैकुंठनाथ । माना वचनार्थ तयाचा ॥८०॥
ऐसें बोलतां गोवळी । वसुधामर सर्व कोपले ।
म्हणती येथेंही भ्रष्ट आले । छळावया आम्हांतें ॥८१॥
एकाकडे एक पाहती । नेत्रसंकेतें खुणाविती ।
यांसी अन्न न द्यावें निश्चितीं । प्राणान्त जाहलिया ॥८२॥
यांसीं करितां संभाषण । आम्ही करितों सचैल स्नान ।
आम्ही सोंवळे सुजाण । यांचें अवलोकन न करावें ॥८३॥
भ्रष्टांमाजी श्रेष्ठ थोर । तोचि हा नंदाचा किशोर ।
कर्मरहित हीनाचार । अन्न अणुमात्र देऊं नये ॥८४॥
अवघे नेत्र वटारिती । सक्रोध गोपांतें विलोकिती ।
अन्न न देऊं म्हणती । अहंमतें भुलोनियां ॥८५॥
एक म्हणती झालें शूद्रदर्शन । म्हणोनि करिती पुन्हां स्नान ।
तें कृष्णभक्तीं देखोन । अंतःकरणीं जाणवले ॥८६॥
नेत्रवक्‍त्रांचे विकार । त्यांवरूनि समजे अंतर ।
सुमनें देखतां आमोद सत्वर । वृद्ध चतुर जाणती ॥८७॥
बोलावरूनि कळे चित्त । आचरणावरूनि पूर्वार्जित ।
क्रियेवरूनि वर्णाश्रम सत्य । परीक्षक जाणती ॥८८॥
रहाणीवरूनि कळे परमार्थ । शब्दापशब्दीं कळे पंडित ।
प्रेमादरावरोनि भक्त । परीक्षक जाणती ॥८९॥
दानावरूनि कळे उदार । रणीं समजे प्रतापशूर ।
लक्षणांवरूनि नृपवर । जाणती चतुर परीक्षक ॥९०॥
वास येतां कळे काष्ठ । स्वरावरोनि समजे कंठ ।
तैसें द्विजांचें अंतर स्पष्ट । कृष्णदासां कळलें पैं ॥९१॥
निराशा देखोनि ते वेळे । कृष्णउपासक परतले ।
जैसे साधुसंत घरासी आले । छळोनि दवडिले अभाग्यें ॥९२॥
नेणतां परिस गोफणिला । सुधारस उकिरडां ओतिला ।
सुरतरू तोडोनि घातला । कूपकंटकवृक्षातें ॥९३॥
घरासी कामधेनु आली । ते शुष्क काष्ठें वरी मारिली ।
चिंतामणि फोडोनि केली । पायरी जैसी अभाग्यें ॥९४॥
पायीं ताडिलें ज्योतिर्लिंग । केला विष्णुपूजेचा भंग ।
तैसे ते पामर अभाग्य । विष्णुमहिमा नेणती ॥९५॥
असो गोपाळ सकळ परतले । जगज्जीवनाजवळी आले ।
सर्व वृत्तांत श्रुत केले । हांसो आलें रमारंगा ॥९६॥
म्हणे माझी माया दुर्धर । जाणतेचि मूढ केलें विप्र ।
मागुती क्षीराब्धिविहार । सखयांप्रती बोलतसे ॥९७॥
अविद्यावेष्टित ब्राह्मण । नोळखतीच मज लागून ।
तुम्ही विप्रस्त्रियांसी जाऊन । मागा अन्न ममाज्ञें ॥९८॥
ऐसा ऐकतांचि हरिवचनार्थ । आणिका वाटे गोप धांवत ।
जैसे कुमार्ग टाकोनि सद्‌भक्त । सुमार्गेंचि चालती ॥९९॥
विप्रा न कळतां गोवळे । पाकशाळेजवळी आले ।
तों तृणाचे कूड घातले । माजी बैसल्या पतिव्रता ॥१००॥
पाकक्रिया सारोनि समस्त । धूम्रही सकळ झाला शांत ।
हृदयीं आठवला रमानाथ । वृंदावनविहारी जो ॥१०१॥

सांडोनि सकळ कर्मजाळ । संत स्वरूपीं होती निश्चळ ।
तैशा यज्ञपत्‍न्या सकळ । हृदयीं घननीळ चिंतिती ॥१०२॥
हरिकृपेचें अंजन । नेत्रीं ज्यांच्या शोभायमान ।
निढळीं सौभाग्य निजकल्याण । कुंकुम सुरंग शोभतसे ॥१०३॥
श्रवणीं हरिगुणश्रवण । मुक्तघोष झळकती भूषण ।
वदनीं गाती हरिगुण । कंठीं कृष्णवर्ण गळसरी ॥१०४॥
असो श्रवणीं वदनीं ध्यानीं । सादर लेइला चक्रपाणी ।
तों ते गोप कुडाआडोनी । बोलतां श्रवणीं ऐकती ॥१०५॥
गोपांनीं करूनि नमस्कार । म्हणती सत्या तो ऐका सादर ।
जवळी आला यादवेंद्र । वृंदावनी उभा असे ॥१०६॥
क्षुधाक्रांत जगन्मोहन । मागावया पाठविलें अन्न ।
आम्हां ब्राह्मणीं दडविलें छळून । आलों म्हणोन तुम्हांपासीं ॥१०७॥
ऐकतां ऐसिया वचना । सद्गदित जाहल्या विप्रांगना ।
म्हणती हरि त्रिभुवनभूषणा । कृपा केली आम्हांवरी ॥१०८॥
एकीप्रति एक बोलती । विप्र भुलले कीं अहंमती ।
पूर्णब्रह्म वैकुंठपती । त्यासी नेणती आश्चर्य हें ॥१०९॥
भुलले हे वसुंधरामर । श्रीकृष्ण पूर्ण अवतार ।
त्यासी अन्न न देती साचार । मायेनें विप्र व्यापिले ॥११०॥
ज्याकारणें करिती यज्ञ । ज्यालागीं करिती अनुष्ठान ।
तो वृंदावनीं उभा नारायण । त्यासी न भजोनि भूलले ॥१११॥
अध्ययन पूजन तीर्थाटन । व्रतें नेम तपाचरण ।
करूनि पाविजे ज्याचे चरण । तो नारायण नोळखती ॥११२॥
जो क्षीरसागरविहार । जो वैकुंठपीठींचा सुकुमार ।
जो आत्माराम निर्विकार । तो हा श्रीधर अन्न मागे ॥११३॥
जो मृडानीपतीचें हृदयरत्‍न । ज्यासी शरण येती विधि शचीरमण ।
तो हा अघ-बक-कालियामर्दन । स्वमुखें अन्न मागतसे ॥११४॥
जें कां चहूं वेदांचें सार । जें षट्‌शास्त्रांचें जिव्हार ।
ज्याचें पुराणीं वर्णिती अवतार । तो श्रीकरधर अन्न मागे ॥११५॥
म्हणती आतां संसारा घालूं पाणी । परी अन्न देऊं चक्रपाणी ।
पूर्णब्रह्मानंद मोक्षदानी । त्याचे चरण दृढ धरू ॥११६॥
पूर्वीं प्रर्‍हादें पित्राज्ञा मोडून । दृढ धरिले हरीचे चरण ।
बळीनें शुक्राज्ञा मोडून । केलें पूजन वामनाचें ॥११७॥
बिभीषण न मानूनि रावणा । शरण रिघाला रघुवीर चरणा ।
भरतें मातेची मोडोनि आज्ञा । नंदिग्रामीं बैसला ॥११८॥
भक्तिकाजीं अवरोधिती पाही । त्यांची आज्ञा मोडितां दोष नाहीं ।
म्हणोनि उठिल्या लवलाही । अन्न घेवोनि तेधवां ॥११९॥
षड्रस अन्नांचे भरोनि हारे । यज्ञपत्‍न्या निघती त्वरें ।
कूड मोडूनियां द्वारें । ठायीं ठायीं पाडिलीं ॥१२०॥
एक पहावया वनमाळीं । श्रवणद्वारें सत्वर चालली ।
एक कीर्तनपंथें ते वेळीं । निघती जाहली सत्वर ॥१२१॥
एक स्मरणाचिये वाटे । एक चरण सेवेचे नेटें ।
एक अर्चनाचेनि घाटें । निघत्या जाहल्या सुंदरा ॥१२२॥
एक वंदनाचेनि द्वारें । एक दास्यपंथें जाती त्वरें ।
एक सख्यत्वाचें एकसरें । हरि पाहों चालिल्या ॥१२३॥
एक करिती आत्मनिवेदन । एक मननजळीं जाहल्या मीन ।
एक निजध्यासीं निमग्न । होवोनियां चालिल्या ॥१२४॥
एक निजसाक्षात्कारें । चालिल्या आत्मरूपीं मोहरें ।
भक्तिअन्नाचे भरुनि हारे । जाती त्वरें कृष्णभेटी ॥१२५॥
जैशा समुद्रासी भेटावया । भरूनि सरिता जाती लवलाह्यां ।
कृपा सिंधु यदुवर्या । पुण्यगंगा मिळों जाती ॥१२६॥
पिताबंधुपतींची आज्ञा । मोडूनि चालिल्या सकळ ललना ।
आवडी लागलीसे नयनां । कृष्णवदन पहावया ॥१२७॥
श्रवण म्हणती करूं श्रवण । रसना कीर्तनीं गेलीं रंगोन ।
हरिपदपद्ममकरंदीं जाण । नासिक वेधे सर्वदा ॥१२८॥
पाणी अर्चनाची वाट पाहती । चरण हरिपंथें शीघ्र जाती ।
या प्रकारें सरळ युवती । समीरगती चालिल्या ॥१२९॥
ऐशा यज्ञपत्‍न्या गेल्या सकळी । तों एक क्षणभरी मागें राहिली ।
अन्न घेवोनि जों निघाली । तों कर्म आड ठाकलें ॥१३०॥
तिचा पति अकस्मात । पावला पाकशाळेआंत ।
तयासी कळला वृत्तांत । गेल्या समस्त कृष्णभेटी ॥१३१॥
विप्र परम क्रोधायमान । करी आपुले स्त्रियेसी ताडण ।
परम भ्रष्ट गोवळा कृष्ण । त्यासी कां अन्न देतां गे ॥१३२॥
कोणे शास्त्रीं आहे लिहिलें । कीं स्त्रियांहीं पूजावे गोवळे ।
यज्ञब्राह्मण नाहीं पूजिले । विटाळिलें अन्न कैसें ॥१३३॥
वेद देव अग्नि ब्राह्मण । तुझ्या बापें साक्ष करून ।
माझ्या हस्तीं तुजलागून । दिधलें जाण शतमूखें ॥१३४॥
माझी सांडूनियां भक्ती । पूजों जासी गोवळ्याप्रती ।
म्हणोनि स्त्रियेसी शीघ्रगती । बांधिता जाहला ब्राह्मण ॥१३५॥
मग ती बोले ते अवसरीं । तूं या देहाचा पति कीं निर्धारीं ।
तरी तो देह ठेवीं आपुलें घरीं । जतन करूनि साक्षेपें ॥१३६॥
समस्त गेल्या देखोन । सद्गदित आंसुवें भरिले नयन ।
अंतरीं रेखिलें कृष्णध्यान । मुखीं स्मरण नामाचें ॥१३७॥
गोविंदा गोपाळा माधवा । वैकुंठविलासिया रमाधवा ।
ऐसें बोलोनियां तेधवां । प्राण सोडिला सतीनें ॥१३८॥
सकळ विप्रां जाहलें श्रुत । कीं स्त्रिया गेल्या समस्त ।
धांवले पाकशाळेआंत । जपानुष्ठान टाकोनि ॥१३९॥
एक बोले क्रोधेंकरूनी । स्त्रिया आलिया परतोनी ।
शिक्षा करुं तेचि क्षणीं । ऐसें दुसरेनी न करिती त्या ॥१४०॥
एक म्हणती रहावें कासयास । जाऊनि आतां घेऊं संन्यास ।
एक म्हणती आम्ही वृद्ध बहुवस । म्हणोनि गेल्या टाकोनि ॥१४१॥
ज्यानें स्त्री बांधिली खांबाशीं । तो हर्षें सांगे समस्तासी ।
म्यां बांधिलें आपुले दारेसी । अवरोधोनि ठेविली ॥१४२॥
तिजजवळी आला परतोन । सोडोनि करी समाधान ।
तुज मी अलंकार घडीन । उघडीं नयन एकदां ॥१४३॥
तों ते न बोले कांहीं वचन । श्वासोछ्‌वास पाहे ब्राह्मण ।
तों गेला निघोनि तिचा प्राण । शोक दारुण ब्राह्मण करी ॥१४४॥
सकळ म्हणती कासया रडसी । प्रेत तरी डोळां पाहसी ।
आम्ही स्त्रिया अर्पिल्या गोवळ्यासी । कदा न येती माघार्‍या ॥१४५॥
हरिलागीं जिणें प्राण सोडिला । लिंगदेह तिचा निघोनि गेला ।
वृंदावनीं वेगें पावला । भोंवों लागला हरीपाशीं ।१४६॥
जे अंतकाळीं मति निश्चितीं । तैशीच होय पुढें गती ।
सतीची हरीरूप जाहली मती । रमापति जाणे सर्व ॥१४७॥
कृपाळु तो जगज्जीवन । तेथेंचि केला तिचा देह निर्माण ।
षड्रस अन्न निर्मून । पात्र भरुनि दीधलें ॥१४८॥
तिचा हेत राहिला होता । कीं अन्न द्यावें कृष्णनाथा ।
सर्वांपुढें तेच तत्त्वतां । हरीजवळी उभी ठाके ॥१४९॥
सकळ सत्या बोलती ते वेळीं । आम्हांपुढें कैसी हेचि आली ।
हे भ्रतारें होती राखिली । अवरोधोनि साक्षेपें ॥१५०॥
सकळ सत्यांनीं ते वेळे । देखिलें परब्रह्म सांवळें ।
जें निर्विकार आकारलें । भक्तजन तारावया ॥१५१॥
समीप देखोनि यादवराया । अन्नपात्रें उतरोनियां ।
दृढ लागल्या हरीच्या पायां । विसरोनियां देहभावा ॥१५२॥
मनीं सकळ भाविती । डोळा देखिला यादवपती ।
जन्मसार्थक जाहलें म्हणती । आनंद चित्तीं न समाये ॥१५३॥
हरिचरणपंकजकेसरीं । द्विजपत्‍न्या जाहल्या भ्रमरी ।
कीं वदोनारायण निर्धारीं । वेदश्रुतीं वेष्टिला ॥१५४॥
मग उठोनियां विप्रललना । अन्नें अर्पिती राजीवनयना ।
तृप्त जाहला यादवराणा । राम-गोपाळांसहित पैं ॥१५५॥
यज्ञनारायण जाहला तृप्त । मखांचें फळ त्यांसी जाहलें प्राप्त ।
संतोषोनि कमलाकांत । काय बोले तेधवां ॥१५६॥
तयांसी म्हणे वैकुंठपती । माझ्या पदाप्रति याल अंतीं ।
पतींस तुमच्या जन्मपंक्ती । पुढें आहेत असंख्य ॥१५७॥
जा आतां आश्रमाप्रती । वाट पाहात असती पती ।
यज्ञ पावों द्या समाप्ती । कांहीं खंती करुं नका ॥१५८॥
नग पाहतां जैसें सुवर्ण । तैसा त्रिजगद्‍रूप मी नारायण ।
मद्‍रूप चराचर पाहून । तुम्ही व्हा लीन मजमाजी ॥१५९॥
माझे ठायीं ठेवूनि चित्त । प्रपंचकार्य करा समस्त ।
जैसा कृपण जनीं वर्तन । ठेवणां चित्त ठेवूनि ॥१६०॥
चित्त ठेवोनि तान्हयापासीं । माता जाय स्वकार्यासी ।
तैसें मज धरूनि मानसीं । प्रपंचासी चालवा ॥१६१॥
आत्मरूपीं विश्व पहावें । सत्कर्मीं अंतर पडों न द्यावें ।
वेदाज्ञेनें वर्तावें । अहंकृति टाकोनियां ॥१६२॥
घागरीं आणि रांजणीं । बिंबला एक वासरमणी ।
तैसें पुरुष आणि कामिनी । मी चक्रपाणी व्यापलों ॥१६३॥
ऐसें बोलतां यदुपति । सकळ झाल्या सद्गद चित्तीं ।
विमलांबुधारा नेत्रीं स्त्रवती । काय बोलती तेधवां ॥१६४॥
आतां पति घेतील प्राण । आम्हीं न सोडूं तुमचे चरण ।
कृपासागर तूं जगन्मोहन । हरि दारुण पति हे ॥१६५॥
संसारदुःखरूप सकळी । खदिरांगाराची शेज रचिली ।
यावरी सुखनिद्रा वनमाळी । कैसी लागेल सांग पां ॥१६६॥
संसारविषवल्लीचें वन । कीं वृश्चिकांनीं भरलें सदन ।
काळसर्पें पसरिलें वदन । उडी कोणा घालवे ॥१६७॥
आम्हीं सकळांची आज्ञा मोडून । दृढ धरिले तुझे चरण ।
तूं माघारें देसी लोटून । हिरोनि मन आमुचें ॥१६८॥
सोडितांचि तुझे चरण । तात्काळ जाईल आमुचा प्राण ।
पति आमुचे परम दारुण । सदना जाऊं न देती ॥१६९॥
आपुल्या हातें जगजेठी । कृतांत भगिनीर्‍हदीं लोटीं ।
संसारतापें जाहलों कष्टी । करीं गोष्टी येवढी तूं ॥१७०॥
हांसोनि बोले वैकुंठराणा । नवल पहा जावोनि सदना ।
पति वंदितील तुमच्या चरणां । तुमच्या गुणा वानिती ॥१७१॥
तुम्ही शरण आलिया माझ्या पदा । ते तुमच्या करितील आपदा ।
मग उणें येईल माझिया ब्रीदा । पहा एकदां जावोनि ॥१७२॥
हरिवचनीं विश्वास ठेवूनी । परतल्या सकळ द्विजकामिनी ।
हरीस प्रदक्षिणा करूनी । पुढती चरणीं लागती ॥१७३॥
जिणें कृष्णालागीं त्यजिला प्राण । ती हरिरूपीं गेली मिळोन ।
जैसें सागरीं ऐक्य जाहलें लवण । नाहीं परतोन आलें तें ॥१७४॥
गोविंदाची लीला गात । द्विजपत्‍न्या परतल्या समस्त ।
ब्रह्मानंदें त्या डुल्लत । दृश्य पदार्थ दिसेना ॥१७५॥
हरिनामाचा ऐकूनि गजर । अनुतापले सकळ विप्र ।
म्हणती कृष्ण पूर्णावतार । वेदश्रुती बोलती ॥१७६॥
मूढ आम्ही दुरभिमानी । नेणों अवतरला कैवल्यदानी ।
नुपजे अनुताप कदा मनीं । गेलों भुलोनि मायेनें ॥१७७॥
स्त्रियांनीं घेतलें कृष्णदर्शन । व्यर्थ काय आम्ही पढोन ।
षड्‌वैरी नागवलों पूर्ण । जगज्जीवन नोळखों ॥१७८॥
लोकां सांगों करा भजन । आम्हीं मंद भाग्य भजनहीन ।
पूर्णब्रह्मानंद श्रीकृष्ण । त्या न भजोनि नाडलों ॥१७९॥
स्त्रियांसी म्हणती धन्य तुमचें जिणें । तुम्हांवरी कृपा केली नारायणें ।
व्यर्थ काय करूनि शास्त्रभाषणें । अभिमानें पूर्ण नागवलों ॥१८०॥
भाविकालागी भगवंत । दर्शन देतो हें यथार्थ ।
अभाविका न दिसे सत्य । कोटि वर्षें शोधितां ॥१८१॥
गर्व देखोनि आमुचा । दुरावला सोइरा निजाचा ।
पाठिराखा अंतकाळींचा । जो दीनांचा सहाकारी ॥१८२॥
द्रव्यमदें जे सदा मत्त । त्यांसी नाटोपे भगवंत ।
विद्यामदें मुसमुशीत । रमानाथ त्यांस कैंचा ॥१८३॥
एका भावार्थावांचूनी । वश नव्हें शारंगपाणी ।
भोगींद्र महिमा जाणोनि । शय्या जाहला हरीचा ॥१८४॥
श्रीकृष्ण परब्रह्म सांवळें । त्यासी स्वमुखें आम्हीं निंदिलें ।
निर्मळा मळ लाविले । निर्गुणा ठेविले गुणदोष ॥१८५॥
कृपा न करितां श्रीरंग । व्यर्थ काय कोरडा याग ।
वश न होतां भक्तभवभंग । भवशोक न तुटेचि ॥१८६॥
जाहले सद्गदित ब्राह्मण । नयनी वाहे अश्रुजीवन ।
म्हणती कैसें कर्म गहन । जवळी असोनि हरि नेणों ॥१८७॥
एक म्हणती उठाउठीं । चला घेऊं हरीची भेटी ।
घालूं हरीचरणीं दृढ मिठी । प्रेम पोटीं न समाये ॥१८८॥
तों कंसाचे दूत हिंडतीं । वनीं उपवनीं झाडा घेती ।
गो विप्र शोधूनी मारिती । एक हा सांगती समाचार ॥१८९॥
भय वाटे परम मना । यालागीं वना न जाती कृष्णदर्शना ।
एक म्हणती आम्ही नारायणा । तुझ्या चरणा अंतरलों ॥१९०॥
एक उठोनि उभे ठाकती । म्हणती चला पाहो श्रीपती ।
एक म्हणती दैत्य हिंडती । वाटे चित्तीं भय फार ॥१९१॥
आडवे आलें मायाजाळ । दूरी अंतरला घननीळ ।
एक म्हणती धन्य वेल्हाळ । जिणें हरिलागीं प्राण दिधला ॥१९२॥
धन्य धन्य तेचि सती । चुकविली जिनें पुनरावृत्ती ।
देह ठेवोनि श्रीपती । पाहावया धांविन्नली ॥१९३॥
धन्य धन्य तेचि नारी । प्राण देवोनि घेता पूतनारी ।
मायानदीचे पैलतीरीं । तेचि निर्धारीं पावली ॥१९४॥
नाहीं केलें तिनें अनुष्ठान । नाहीं केलें पुरश्चरण ।
नाहीं आचरली तप दारुण । कैसी नारायणा पावली ॥१९५॥
नाहीं तरी आम्ही पढलों व्यर्थ । स्वमुखें निंदिला वैकुंठनाथ ।
वेडे जाहलों जाणत जाणत । श्रीअच्युत नेणोनियां ॥१९६॥
हरिविजय ग्रंथ थोर । हाचि केवळ क्षीरसागर ।
आत्माराम यादवेंद्र । शेषशायी पहुडला ॥१९७॥
तीं क्षीरसागरींचीं चौदा रत्‍नें । भक्तांसी दिधलीं नारायणें ।
येथें दृष्टांत साहित्य भाषणें । दिव्य रत्‍नें झळकती ॥१९८॥
तेथें राज्य करी उपमन्य । येथींचे नृपवर भाविक धन्य ।
ते श्रीहरीसी परममान्य । सात्विक प्रेमळ भक्त जे ॥१९९॥
ब्रह्मानंदा यदुवीरा । त्रिभुवनवंद्या ज्ञानसमुद्रा ।
अक्षय अभंगा श्रीधरा । भक्तोद्धारा सर्वेशा ॥२००॥
इति श्रीहरिविजय ग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
परिसोत सद्‌भक्त पंडित । षोडशोऽध्याय गोड हा ॥२०१॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥