श्रीगणेशाय नमः ॥
जो परमात्मा शेषशायी । जो क्षीरसिंधूचा जांवई ।
तो राखितो गोकुळीं गाई । गौळियांच्या सर्वदा ॥१॥
ज्यासी नाम रूप गुण नाहीं । निर्विकार व्यापक सर्वांठायी ।
तो नंदाराणीस म्हणे आई । मज घेईं कडेवरी ॥२॥
जो नाना साधनीं न साधे । त्यासी यशोदा दाव्यानें बांधे ।
ज्याच्या कृपेनें ब्रह्मांड बोधे । तो गौळियांचे छंदें नाचतसे ॥३॥
व्यासवाल्मीकादि कवी । वर्णिती ज्यासी सदा पदवी ।
तो गौळियांसांगातें जेवी । थोरपण टाकूनियां ॥४॥
तोचि हा पंढरींत भीमातीरीं । ब्रह्मानंद लीलावतारी ।
समपद जोडोनियां विटेवरी । वाट पाहात भक्तांची ॥५॥
बारावा अध्याय संपतां । काय वर्तली तेथें कथा ।
अकरा सहस्र कंसदूतां । त्रासवूनि गेले गंधर्व ॥६॥
याउपरी एके दिनीं । यमानुजांतीरीं कैवल्यदानी ।
अनंत गोपाळ मिळोनी । खेळ मांडिला तेधवां ॥७॥
ठायीं ठायीं वृंद गोपाळांचे । खेळ खेळती नाना परींचे ।
नाना कष्ट साधनांचे । तपें तीव्र आचरती ॥८॥
हरीसी सांडूनि एकीकडे । ठायीं ठायीं मांडिलीं बंडें ।
नाना मतें साधनकाबाडें । नेणोनि हरीसी शोधिती ॥९॥
एकीं वादप्रतिपाद केला । हमामा घालितां जन्म गेला ।
एकीं हुतुतू खेळ मांडिला । अहंकृति जाणोनियां ॥१०॥
एकांनीं भेदाची हुमली । घालितां तीं बहु श्रमलीं ।
अहंममतेची चेंडूफळी । एक भ्रमणचक्रें खेळती ॥११॥
काळविवंचना करिती पाहीं । हेचि एक खेळती लपंडाई ।
एकीं वायुधारणाबळें पाहीं । केली वावडी शरीराची ॥१२॥
तीर्थभ्रमणाचा भोंवरा । घेवोनि खेळती एकसरां ।
एक जन्ममृत्युयेरझारा । विटीदांडू खेळती ॥१३॥
सिद्धींचे साधनें सुरवाडती । कडेकपाटें एक शोधिती ।
परी हरिरूपीं न मिळती । अहंममते भूलोनियां ॥१४॥
ऐसे बहुत गुंतले खेळीं । दुरुनि पाहे वनामाळी ।
तों त्यांच्या गाई सकळी । रानोमाळ चवताळती ॥१५॥
दश इंद्रियें मनोवृत्ती । खडाणा गाई न वळती ।
गोपांसी म्हणे जगत्पती । गाई आधीं सांभाळा रे ॥१६॥
गाई वळूनि स्थिर करा । मग खेळ तुमचा अवघा बरा ।
ऐसें बोलतां जगदुद्धारा । गोप धांवती वळावया ॥१७॥
करणांचिया नाना वृत्ती । दुरील गाई नाटोपती ।
विषयतृण देखती । तों तों धांवती पुढें पुढें ॥१८॥
आडमार्गें गाई धांवती । नाना कडेकपाटीं रिघती ।
तृष्णेच्या खळग्यामाजी पडती । कदा न सरती माघारां ॥१९॥
वासनेच्या जाळ्या थोर । त्यांत तोंडें घालिती वारंवार ।
तेथें कामक्रोधादि किरडें अपार । कडकडोनि डंखिती ॥२०॥
द्वेष गर्व मद मत्सर । हेचि सावजें भयंकर ।
विकल्पगुल्में अतिघोर । निर्गम नोहेचि तेथोनि ॥२१॥
निंदेचे ओरबडती कांटे । नाना कुतर्क आडफांटे ।
त्रिविध तापाचे चपेटे । भयंकर वणवा हा ॥२२॥
ऐशा गाई विषयतृण चरती । परी सर्वथा नव्हे तृप्ती ।
मग स्वर्गसुखाच्या पर्वतीं । ऊर्ध्वगती चढियेल्या ॥२३॥
सुकृताचे तृण सरे । मग फिरतां न ये माघारें ।
लोटूनि देती एकसरें । दुःखभारें आरडती ॥२४॥
जैसें भाडियाचें घोडें देख । कीं वेश्येची मैत्री क्षण एक ।
कीं उशीं घेतला दंदशूक । बहु शीतल म्हणोनियां ॥२५॥
किं विषाचें शीतळपण । कीं ओडंबरीचें भूषण ।
कीं गंधर्वनगरींचें सैन्य । तैसें जाण स्वर्गंसुख ॥२६॥
असो गाई गेल्या सकळ । बहिर्मुख अवघे गोपाळ ।
मग धांवती रानोमाळ । गोगवेषणाकारणें ॥२७॥
गाई नाटोपती सर्वथा । शिणले गोपाळ धांवतां ।
इंद्रियें करुं जातां । तों तीं अधिक खवळती ॥२८॥
नेत्र भलतेंचि विलोकिती । म्हणोनि झांकिले अहोरात्रीं ।
तों कर्ण नसतेंचि ऐकती । कैसीं आकळती इंद्रियें ॥२९॥
जिव्हा आठवी रस । घ्राण मागे सुवास ।
त्वचा मागे स्पर्श । थोर उत्कर्ष इंद्रियांचा ॥३०॥
मन इंद्रियांचा धनी । एकादश स्वर्ग त्यापासूनी ।
त्या मनासी ठायीं वळोनी । हरीविण कोणा नाणवे ॥३१॥
मन हें व्याघ्र भयंकर । दश इंद्रियें त्याची पिलीं साचार ।
जिकडे उडी घेई मनोव्याघ्र । पिलीं समग्र तिकडेचि ॥३२॥
या मनोव्याघ्रें थोर थोर । गिळिले पुन्हां दुजे गिळणार ।
भगांकित केला पुरंदर । कलंकी चंद्र जाहला ॥३३॥
असो बहुतांचीं नांवें घेतां । निंदा घडो पाहे तत्त्वतां ।
गोपाळ शिणले बहु धांवतां । गाई सर्वथा नाटोपती ॥३४॥
ऐसे गोपाळ बहु श्रमले । म्हणती काय करावें ये वेळे ।
धरा जगंद्वद्याची पाउलें । तरी आकळे गोवृंद ॥३५॥
मग सकळ गोपाळ त्या अवसरा । शरण आले इंदिरावरा ।
म्हणती तुजवांचून मुरहरा । गाई कदा नाकळती ॥३६॥
तुजवेगळीं बंडें । केलीं आम्हीं उदंडें ।
बहुत साधनें प्रचंडें । करोनियां शीणलों ॥३७॥
हरि तुझी कृपा न होतां । अवघीं साधनें गेलीं वृथा ।
आतां उठें तूं अच्युता । वळीं गाई आमुच्या ॥३८॥
ऐसें गडी सहज बोलती । कृपारस दाटला हरीच्या चित्तीं ।
वंशवाद्य घेऊनि हातीं । कमलापति ऊठला ॥३९॥
मुरलीधरें ते अवसरीं । मुरली लाविली अधरीं ।
मुरलीनादें मुरारी । मन मोहवी गाईंचें ॥४०॥
ऐकतां मुरलीचा स्वर । गाई टंवकारल्या समग्र ।
धांवत आल्या सत्वर । सर्व विषय टाकूनियां ॥४१॥
हरीभोंवत्या हंबरती । एकी प्रीतीनें चरण चाटिती ।
पुच्छें वर करूनि नाचती । गोप पाहती विस्मित ॥४२॥
गोप म्हणती घननीळा । धन्य तुझी अगाध लीला ।
क्षणमात्रें गाई सकळा । तुवां वळविल्या मुरलीस्वरें ॥४३॥
कृष्णपायीं घालिती मिठी । प्रेमें सद्‍गद होती पोटीं ।
म्हणती धन्य भाग्य आमुचें सृष्टीं । गडी जगजेठी जोडला ॥४४॥
कळंबातळीं घननीळ । पांवा वाजती रसाळ ।
सभोंवते मिळोनि गोपाळ । गदारोळ करिताती ॥४५॥
पेंधा म्हणे ऐका गोष्टी । पूर्वीं खेळे बहुत जाहले सृष्टीं ।
आम्ही जाहलों तेचि पुढती । खेळ देखा सर्वही ॥४६॥
गडी म्हणती पेंधिया । ते कोण सांगें लवलाह्या ।
पेंधा म्हणे चित्त देऊनियां । सावध ऐका सकळही ॥४७॥
पूर्वीं नीलग्रीवसुत षडानन । संसार मिथ्यारूप जाणोन ।
कपाटीं बैसला जाऊन । स्वस्वरूप चिंतित ॥४८॥
विधिपुत्र नारद जाणा । तो कळी लावावया बहु शाहणा ।
परस्परें लावूनि भांडणा । आपण कौतुक पाहतसे ॥४९॥
व्यासपुत्र शुक आगळा । तेणें काम सगळाचि गिळिला ।
रंभेचा गर्व हरिला । निजप्रतापेंकरूनियां ॥५०॥
अंबरीप ध्रुव रुक्मांगद । शिबी हरिश्चंद्र प्रसिद्ध ।
खेळ्यांमाजी मुकुटमणी प्रह्लाद । ज्याची लीला अगाध पैं ॥५१॥
खेळ्यांमाजी बळिया बळी । द्वारपाळ ज्याचा वनमाळी ।
बिभीषण तो राक्षसमेळीं । कुलोद्धारक निवडला ॥५२॥
हनुमंत वायुनंदन । खेळ्यांमाजी पंचानन ।
तो श्रीरामासी आवडे जैसा प्राण । गिरि द्रोण जेणें आणिला ॥५३॥
ऐसे खेळे बहुत आहेत । परी म्यां सांगितले किंचित ।
ऐसें गोप जों संवादत । तों सायंकाळ ओसरला ॥५४॥
अस्तासी गेला वासरमणी । गोकुळा परतला चक्रपाणी ।
आपल्या गाईंलागोनी । गोप बाहती तेधवां ॥५५॥
ये गे चक्रधरे मीनरूपें । शंखासुर मारिला प्रतापें ।
पान्हाइलीस ऐक्यरूपे । विधीलागीं डोळसे ॥५६॥
एक गाई निबरपृष्ठी । भक्त पाळी कृपादृष्टीं ।
एक म्हणे माझे गाईनें सकळ सृष्टी । दंतांवरी धरियेली ॥५७॥
एक म्हणे माझी गाई सिंहवदन । परी भक्तांसी सदा सुप्रसन्न ।
एक म्हणे माझी खुजी वामन । थोर तरी गगनीं न समाये ॥५८॥
एक म्हणे गोपाळ । माझ्या गाईनें रक्षिलें द्विजकुळ ।
क्षत्रियतृण एकवीस वेळ । खाऊनि खुरटी पैं केली ॥५९॥
चौदा वर्षें गेली वना । खोंचोनि मारिलें रावणा ।
राज्यीं स्थापूनि बिभीषणा । अयोध्येसि परतली ॥६०॥
ऐशा गाई पाचारूनि त्वरा । अवघे आले निजमंदिरा ।
नित्य काळ यमुनातीरा । हरि ये गाई रक्षणार्थ ॥६१॥
गोकुळीं असतां जगज्जीवन । दावी अद्‌भुत लीला करून ।
द्वादश गांवें गिळिला अग्न । गोवर्धन उचलिला ॥६२॥
विश्वरूप मुखीं दाविलें । पूर्णब्रह्म हें अवतरलें ।
हें गोकुळींच्या जनां नाकळे । दृढ व्यापिलें मायेनें ॥६३॥
एकदां आली शक्तिचतुर्दशी । जन घरोघरीं पूजिती देवीसी ।
विसरले हरिस्मरणासी । सर्व शक्तींची सत्ता जो ॥६४॥
जन कैसे जाहले मूढ । शेंदुरें भरला देखती दगड ।
तेथेंचि भजती दृढ । नेणोनियां हरीतें ॥६५॥
जो त्रैलोक्यप्रकाशक वासरमणी । त्यासी नमस्कार करी कोणी ।
क्षुद्र दैवतें देखोनी । नमस्कारिती साष्टांगें ॥६६॥
जाखाई जोखाई मायाराणी । मारको मैसको यक्षिणी ।
आग्या झोटिंग जखिणी । त्यांसी भजोनी जन बुडाले ॥६७॥
कर्णपिशाच भगलिनी । उच्छिष्टचांडाळी रानसटवी जखणी ।
वेताळ मुंज्या काळरजनी । भजिजे जनीं अतिप्रीतीं ॥६८॥
असो गोकुळींचे जन । सांडूनियां विष्णुभजन ।
घरोघरीं क्षुद्र देवांचें पूजन । देखोनि हरि क्षोभला ॥६९॥
कोपतांचि कृष्णनाथ । गोकुळींचे जन जाहले भ्रांत ।
नरनारी प्राणी समस्त । नग्न फिरती चोहटां ॥७०॥
यशोदा आणिक नंद । दोघें असती सावध ।
वरकड लोक विषयांध । नग्न होवोनि धांवती ॥७१॥
सासू जांवई विहिणी । कोण्ही न लाजती कोणालागूनि ।
तें नंदें दृष्टी देखोनी । आश्चर्य करी तेधवां ॥७२॥
नंद म्हणे कृष्णनाथा । यासी काय करावें आतां ।
हरि म्हणे विष्णूस न भजतां । गति तत्त्वतां ही जाहली ॥७३॥
करितां विष्णूचें स्मरण । अवघे होती सावधान ।
नंद करि विष्णुचिंतन । नारायणा पाव आतां ॥७४॥
सर्व लोकीं घेतां हरिनाम । तत्काळ दूरी जाहला भ्रम ।
नामापुढें क्रोध-काम । वितळोनि जाती क्षणमात्रें ॥७५॥
असो नामाची अगाध करणी । वेदव्यास बोलिला बहु पुराणीं ।
हरिस्मरण करितां गोकुळजनीं । स्वस्थ होइजे तेधवां ॥७६॥
यावरी मथुरेंत वृत्तांत । वर्तला तो ऐका समस्त ।
कंस बहुत चिंताक्रांत । म्हणे काय करूं आतां ॥७७॥
ऐसा कोणी नाहीं बळी । वैरी जाऊनि मारी गोकुळीं ।
तों देवांतक आणि पितृदोही ते वेळी । पैज बोलती कंसासी ॥७८॥
म्हणती आम्ही व्याघ्र होऊनि वनांत । अहोरात्र बैसों जपत ।
वना येतां राम कृष्णनाथ । अकस्मात भक्षूं दोघांसी ॥७९॥
ऐकतांचि ऐसें वचन । कंसें गौरविलें दोघेजण ।
वस्त्रें भूषणें देऊन । तत्काळचि बोळविले ॥८०॥
आयुष्य दोघांचें सरलें । काळें बोलावूं पाठविलें ।
व्याघ्र होवोनि बैसले । जपत वृंदावनीं पैं ॥८१॥
तों ते दिवशीं राम आणि कृष्ण । वना आले नाहींच दोघे जण ।
वरकड गोप दुरून । व्याघ्र दोघे पाहती ॥८२॥
व्याघ्र विचारिती मानसी । आतां आम्हीं जरी भक्षावें गोपांसी ।
तरी उदयीक राम-कृष्णांसी । जन वनासी येऊं न देती ॥८३॥
यालागीं उगेचि राहिले । गोपांनीं व्याघ्र दुरूनि देखिले ।
गाई पिटिल्या ते वेळे । पळत आले गोकुळा ॥८४॥
सांगती नंदादि गौळियांसी । महाव्याघ्र आले वनासी ।
गौळी भ्याले अति मानसीं । म्हणती मुलांसी न धाडावें ॥८५॥
नंद सांगे यशोदे रोहिणी । वना धाडूं नका राम-चक्रपाणी ।
दोघे व्याघ्र जपतीं वनीं । गोप पळोनि आले आतां ॥८६॥
या वाडयाबाहेर देखा । दोघांसी जाउं देऊं नका ।
अवघा धंदा तुम्ही टाका । परी जतन करा हरीसी ॥८७॥
आसनीं भोजनीं शयनीं । विसंबूं नका चक्रपाणी ।
जागृतीं सुषुप्तीं स्वप्नीं । हरीलागूनि विसरुं नका ॥८८॥
गौळिणी रोहिणी यशोदा । सदा रक्षिती राम-गोविंदा ।
कृष्ण मातेसी म्हणे एकदां । बाहेर जाऊं दे खेळावया ॥८९॥
मायेच्या गळां घातली मिठी । धरी यशोदेची हनुवटी ।
मायालाघवी जगजेठी । कौतुकें बोले तेधवां ॥९०॥
माते राजबिदीस क्षणभरी । दोघे खेळोनि येतों झडकरी ।
माया म्हणे बहुत दूरी । जाऊं नका सर्वथा ॥ ९१॥
दोन प्रहर जाहला दिन । बिदीस आले दोघे जण ।
साक्षात्‌ शेष नारायण । गीर्वाणभाषा बोलती ॥९२॥
म्हणती आतांचि जाऊं वना । वधावें त्या दोघां जणां ।
चुकवोनि जनांच्या नयनां । वृंदावना पातले ॥९३॥
शेष आणि अनंत । एकामागें एक धांवत ।
व्याघ्रांनीं दुरुनि देखिले येत । महाधीट चपळ पैं ॥९४॥
दिधली भयानक आरोळी । व्याघ्रवेषें दैत्य महाबळी ।
वेगीं आले राम-कृष्णांजवळी । विक्राळ मुख पसरोनियां ॥९५॥
अष्टवर्षी बळिराम । सप्तवर्षी मेघश्याम ।
दाविला अद्‌भुत पराक्रम । भक्तकामकल्पद्रुमें ॥९६॥
दोनी गदा मुखांतून काढूनी । दोघीं घेतल्या तेचि क्षणीं ।
निजांगें बळें भवंडूनी । मस्तकीं ओपिल्या व्याघ्रांच्या ॥९७॥
तेणें मस्तकें जाहलीं चूर्ण । दोघांचें गेले तेणें प्राण ।
कृष्णें बळिरामें चर्में काढून । चालिले घेऊन गोकुळा ॥९८॥
इकडे गोकुळीं यशोदा माता । बिदोबिदीं पाहे कृष्णनाथा ।
एक म्हणती वनासी देखिले जातां । एकामागें एक पैं ॥९९॥
घाबरली तेव्हां माया । नंद गौळी आले धांवोनियां ।
चालिले वनासी पहावया । रामकृष्णांसी तेधवां ॥१००॥
एकीं करीं घेतल्या डांगा । एकीं भिंदिमाळा घेतल्या वेगां ।
माया म्हणे बळिराम-श्रीरंगा । कोण्या वनीं पाहूं तुम्हां ॥१०१॥
धांवती गौळियांचे भार । दोघे देखिले येतां समोर ।
नंद पुढें धांवे सत्वर । पुसे दोघांसी तेधवां ॥१०२॥
कोठें गेलां होतां दोघे जण । व्याघ्रचर्में आणिलीं कोठून ।
ते म्हणती दोघे व्याघ्र मरुन । पडिले होते आपणचि ॥१०३॥
मग चर्में आम्हीं काढिलीं वेगीं । ताता तुम्हांस आसनालागीं ।
नंद म्हणे याचि दोघीं । व्याघ्र मारिले असतील ॥१०४॥
घरास आणिले दोघे जण । नंद म्हणे यशोदेलागून ।
या दोघांसी रक्षण । शक्राचेनि न करवे ॥१०५॥
हे दोघे जाहले अनिवार । यांसी दुजा कोण रक्षिणार ।
असो एके दिवशीं मुरहर । कालिंदीतीरीं क्रीडत ॥१०६॥
तों कंसाचे रंगकार । वस्त्रें रंगविती चित्रविचित्र ।
गडियांसमवेत राजीवनेत्र । तयांपासीं पातला ॥१०७॥
तों बळिभद्र पुसे तयांतें । कोणाचीं वस्त्रें रंगवितां येथें ।
ते म्हणती तुम्हाम गौळियांतें । काय कारण पुसावया ॥१०८॥
तुम्ही गुराखे इतुके जण । तुम्हां एकला मी करीन ताडण ।
कंसासी कळतां वर्तमान । गोकुळ तुमचें नुरेचि ॥१०९॥
ऐकोनि कोपला बळिभद्र । ताडिले अवघे रंगकार ।
मग ते पळती समग्र । मथुरापुरीं पावले ॥११०॥
सांगती कंसासी वर्तमान । वस्त्रें तुमचीं नेलीं हिरोन ।
दचकलें कंसाचें मन । न बोलवे वचन तयासी ॥१११॥
इकडे यमुनातीरीं वनमाली । वस्त्रे सकळांसी वांटिलीं ।
गोवळे शृंगारिले सकळी । सायंकाळीं परतले ॥११२॥
कृष्णें आणि बळिभद्रें । घेतलीं नाहीं कदा वस्त्रें ।
गोवळे हरीचीं चरित्रें । गर्जत जाती आनंदें ॥११३॥
भ्याले गोकुळींचे लोक । आलें म्हणती कंसाचें कटक ।
भय वाहती सकळिक । गौळी निघाले बाहेरी ॥११४॥
नंदें ओळखिले गोवळे । वस्त्रें चित्रविचित्र पांघुरले ।
तों राम-कृष्ण पुढें आले । नंदें पुसिलें तयांसी ॥११५॥
राजीवनेत्रा वनमाळी । कोणाचीं वस्त्रें हिरोनि आणिलीं ।
आणाल येथें एकादी कळी । नांदणें गोकुळीं नव्हे मग ॥११६॥
कृष्ण म्हणे यमुनेथडीं । खेळत होते आमुचे गडी ।
आम्हांस देखोनि तांतडी । भयें पळाले रंगकार ॥११७॥
वस्त्रें टाकूनि पळाले समस्त । मग तीं आम्हीं आणिलीं त्वरित ।
टाकूनि यावें अरण्यांत । तरी तेंही तुम्हांस न मानेचि ॥११८॥

असो आणिक एके दिवशीं । शेषवतार आणि हृषीकेषी ।
कंसाचिया पुष्पवाटिकेसी । लवलाहेंसीं पातले ॥११९॥
तों तेथें कंसदूत । पुष्पहारे भरुनि बहुत ।
लवलाहें घेऊनि जात । कंसरायाकारणें ॥१२०॥
तों बळिराम आणि नारायण । आडवे धांवले दोघे जण ।
दूतांसी केलें ताडण । सुमने नेतां कोणासी ॥१२१॥
ते म्हणती आम्ही कंसदूत । प्रत्यही फुलें नेतों समस्त ।
तुम्ही कोण वर्जावया येथ । मग बोलत शेष पैं ॥१२२॥
जाऊनि सांगा कंसातें । बळिरामें पुष्पें नेलीं समस्तें ।
ऐसें बोलोनि गोकुळपंथें । पुष्पभार परतविले ॥१२३॥
वेगें आले मंदिरा । माता म्हणे भुवनसुंदरा ।
कोणाचीं पुष्पें सुकुमारा । हिरोनियां आणिलीं ॥१२४॥
कृष्ण म्हणे ऐक जननी । नाग पूजावे आजिचे दिनीं ।
यालागीं तुज आणोनी । पुष्पें दिधलीं जाण पां ॥१२५॥
आजि उरग पूजावे पंचमीसी । तेणें भोगींद्र संतोषे मानसीं ।
हांसत मग हृषीकेशी । संकर्षणा विलोकी ॥१२६॥
असो कंसा जाणविती दूत । पुष्पें हिरोनि नेलीं समस्त ।
कंस भयभीत मनांत । म्हणे वैरी बहुत वाढले ॥१२७॥
वायुसंगें अग्नि वाढे । कीं पळोपळीं सूर्य चढे ।
तैसे वैरियांचे पवाडे । अधिकाधिक चढताती ॥१२८॥
तों उठिला जळासुर । उभा राहिला कंसासमोर ।
म्हणे तुझ्या शत्रूंचा संहार । मी करीन निश्चयेंसीं ॥१२९॥
यमुनार्‍हदामाजी जाऊनी । मी सावध बैसेन लपोनी ।
जळक्रीडेसी अनुदिनीं । नित्य येतो शत्रु तुझा ॥१३०॥
तयासी तेथें धरून । सगळाचि मी गिळीन कृष्ण ।
कंसास वाटलें समाधान । म्हणे यशवंत होईं तूं ॥१३१॥
वस्त्रें भूषणें गौरविला । जळासुर उभा ठाकला ।
मृत्यूनें बोलावूं पाठविला । ओहटला आयुष्यपूर ॥१३२॥
मित्रकन्यातीरीं सत्वर । येऊनि लपला जळासुर ।
केव्हां येईल नंदकिशोर । म्हणोनियां जपतसे ॥१३३॥
कीं पूर्वीं काळनेमी बैसला जपत । केव्हां येईल म्हणे समीरसुत ।
तैसा जळासुर वाट पाहात । श्रीकृष्णाची सर्वदा ॥१३४॥
आणिक वाटे नव जाय कोणाचे । आगमन इच्छी श्रीकृष्णाचें ।
धन्य भाग्य तयाचें । ध्यान हरीचें लागलें ॥१३५॥
द्वेषवैरें भजनस्थिती । जे जगद्वंद्यास मनीं ध्याती ।
त्यांसी नुपेक्षी जगत्पती । वेध चित्तीं जयांच्या ॥१३६॥
एकें केलें परिसाचें पूजन । लोह लावितांचि करी सुवर्ण ।
एकें परिस दगडावरी कुटून । मग लोहासी लावियला ॥१३७॥
तत्काळचि केलें सुवर्ण । दोघां परी समसमान ।
तैसाचि हा कालियामर्दन । द्वेषियां भक्तां सारिखाचि ॥१३८॥
असो एके दिवशीं घेऊनि गोपाळ । जळक्रीडेसी आला घननीळ ।
मग ते वेळीं गोप सकळ । कालिंदीडोहीं प्रवेशती ॥१३९॥
उडी टाकी रमानाथ । खेळतां जळीं झाला गुप्त ।
जळासुरासी शोधीत । कोठें बैसला म्हणोनियां ॥१४०॥
पूर्वीं सागरीं शंखासुर । वधोनि केला वेदोद्धार ।
तैसाचि शोधी यादवेंद्र । यमुनाडोहीं अरीतें ॥१४१॥
देखोनियां श्यामसुंदर । वेगें मिठी घाली जळासुर ।
मल्लयुद्ध मांडिलें अनिवार । न कळे बाहेर कोणातें ॥१४२॥
श्रीहरीच्या बळापुढें । मशक काय तें बापुडें ।
ग्रीवेसी धरूनि निवाडें । पिळिला तेव्हां असुर तो ॥१४३॥
धुवोनि पिळिजे जेवीं वस्त्र । तैसा रागें मुरडिला असुर ।
भडभडां वाहे रक्तपूर । यमुनानीर ताम्र झालें ॥१४४॥
जळासुराचे प्राण । गेले तेव्हां नलगतां क्षण ।
इकडे गोपाळ जळक्रीडा करून । अवघे बाहेर निघाले ॥१४५॥
गोपाळ चहूंकडे पाहती । कोठें न दिसे सांवळी मूर्ती ।
घाबरले परम चित्तीं । परी यदुपति दिसेना ॥१४६॥
हांक फोडिती तेधवां । वैकुंठपति कमलाधवा ।
काय झालासी केशवा । जीवाच्या जीवा श्रीहरी ॥१४७॥
हरि यमुनाडोहीं बुडाला । एकचि हाहाकार झाला ।
पुढती गोपाळ ते वेळां । डोहामाजी प्रवेशले ॥१४८॥
घेती डोहामाजी धांडोळा । एक बडविती वक्षःस्थळा ।
नेत्रीं वाहे अश्रुधारा सकळा । दुःखकल्लोळ लोटती ॥१४९॥
इकडे काय केलें हृषीकेशें । जळासुराचें प्रेत नागपाशें ।
बांधोनियां परमपुरुषें । ओढोनि बाहेरी काढिलें ॥१५०॥
गोपांनीं देखिला गोविंद । जो जगद्वंद्य मूळकंद ।
जाहला गोपाळांसी ब्रह्मानंद । मग धांवती भेटावया ॥१५१॥
जैं जळासुराचें प्रेत । बाहेर काढिलें अद्‌भुत ।
अवघ्यांसी श्रीकृष्ण म्हणत । ओढा समस्त निजबळें ॥१५२॥
गोपांसी म्हणती राम-यदुवीर । आम्हीं वधिला जळासुर ।
गोकुळीं हा समाचार । सर्वथाही न सांगावा ॥१५३॥
हें प्रेत आणा गोकुळीं ओढोन । आम्हीं पुढें जातों दोघे जण ।
कांखेसी घोंगड्या घेऊन । राम-कृष्ण चालिले ॥१५४॥
भोगींद्र आणि क्षीराब्धिजापती । धांवत आले मंदिराप्रती ।
यशोदेपुढें दोघे दडती । जाहले चित्तीं भयभीत ॥१५५॥
यशोदा म्हणे गाई टाकून । पुढें कां आलेती दोघे जण ।
यावरी राम मनमोहन । काय वचन बोलती ॥१५६॥
माते आज आमुच्या गड्यांनीं । बागुड काढिला यमुनेंतूनी ।
आम्ही दोघांहीं देखिला नयनीं । मग भिवोनी पळालों ॥१५७॥
महाभ्यासुर देखिलें प्रेत । आम्हांसी धीर न धरवेचि तेथ ।
मग गाई टाकूनि त्वरित । आलों धांवत तुजपासीं ॥१५८॥
उरगेंद्र आणि यादवेंद्र । दासांसी दाविती लीलाचरित्र ।
मातेसी म्हणती सत्वर । लपवीं आम्हां कोठेंतरी ॥१५९॥
मातेनें ते वेळीं दोघे जण । हृदयीं धरिले शेष-नारायण ।
म्हणती लेंकरें आलीं भिऊन । सांडीं ओंवाळून सांडणें ॥१६०॥
ज्याची इंद्र आज्ञा वंदी मुकुटीं । ज्यासी हृदयीं ध्याती पद्मज-धूर्जटी ।
त्यावरोनि यशोदा उतरी दृष्टी । निंबलोण प्रीतीनें ॥१६१॥
इकडे जळासुराचें प्रेत । गोवळे ओढून आणीत ।
एक त्याच्या मुखांत धूळ टाकीत । एक मारिती पाषाण ॥१६२॥
एक डांगा उचलोनि घालिती । एक त्याचें शिरीं मुतती ।
एक तोंडास काळें माखिती । कोल्हाळ करिती भोंवते ॥१६३॥
नंदादि गोकुळींचे जन । आले नगराबाहेर धांवोन ।
तों विशाळ प्रेत देखोन । भयभीत सर्वही ॥१६४॥
गोप सांगती ते वेळां । आम्ही समस्तीं हा मारिला ।
तुम्हांसी दावावया आणिला । हरि पळाला भिवोनि ॥१६५॥
आम्ही गोपाळ धीट मोठे । म्हणोनि ओढीत आणिला नेटें ।
नंदास आश्चर्य वाटे । म्हणे अद्‌भुत वर्तलें कीं ॥१६६॥
कंसासी समाचार कळला । जळासुर प्राणासी मुकला ।
हृदयीं परम दचकला । म्हणे मृत्यु आला जवळी पैं ॥१६७॥
दूत गोकुला पाठविले । गोपांनीं जळमनुष्य मारिलें ।
तें घेवोनि या वहिलें । शकटावरी घालोनियां ॥१६८॥
दूत धांवोनि आले गोकुळा । नंदास म्हणती उठा चला ।
जळमनुष्य ये वेळां । आणूं पाठविलें कंसानें ॥१६९॥
गाड्यावरी प्रेत नेलें घालोनी । कंसें देखिलें तें नयनीं ।
परम तळमळी मनीं । म्हणे ईश्वरकरणी अद्‌भुत ॥१७०॥
ज्याच्या भयें पळती सुर । महापराक्रमी जळासुर ।
गुराख्यांनीं तो महावीर । क्षणमात्रें मारिला ॥१७१॥
पावकासी पतंगें धरिलें । अळीनें गरुडासी उचलिलें ।
जंबुकांनीं फोडिलें । केसरीचें उदर जैसें ॥१७२॥
अजांनीं मारिला व्याघ्र । दर्दुरें रगडिला उरगेंद्र ।
विपरीत काळाची मोहर । महाअसुर गेला हा ॥१७३॥
जळासुराचें प्रेत पुरिलें । नंद गौळी गोकुळा आले ।
आनंदें उत्साह करुं लागले । पूर्ण अवतरलें परब्रह्म ॥१७४॥
उतरावया पृथ्वीचा भार। असुरपृतना अनिवार ।
त्यांचा करावया संहार । यादवेंद्र अवतरला ॥१७५॥
असो मथुरेमाजी कंस । चिंतानळ जाळी तयास ।
अरिप्रताप विशेष । अनिवार वाढला ॥१७६॥
तों पुढें असुरासुर । विक्राळवदन भयंकर ।
महादुरात्मा जोडोनि कर । कंसापुढें बोलतसे ॥१७७॥
म्हणे क्षण न लागतां ये अवसरीं । वधूनि येईन तुझा वैरी ।
राया तूं सर्वथा चिंता न करीं । जितचि वैरी आणीन ॥१७८॥
अथवा तेथेंचि मारीन । कीं सगळेचि दोघां गिळीन ।
मग मथुरेसी तुझें कल्याण । नांदें अढळ सर्वदा ॥१७९॥
कंस म्हणे तुझे बोल । लागती अमृताहूनि रसाळ ।
परी वैरी अनिवार सबळ । नाटोपती कवणातें ॥१८०॥
जे जे जाती प्रतिज्ञा करूनी । ते नाहीं देखिले पुन्हां नयनीं ।
यालागीं तुझ्या वचनीं । विश्वास माझा न बैसे ॥१८१॥
मग तो म्हणे कंसातें । माझा मृत्यु वायुसुताहातें ।
त्यावांचोनि आणिकांतें । नाटोपेंचि जाण पां ॥१८२॥
रामअवतार संपला । तेव्हांचि हनुमंत गुप्त जाहला ।
कोणे कपाटीं जाऊनि बैसला । नाहीं देखिला पुढती पैं ॥१८३॥
तो असे स्वर्गीं कीं पाताळीं । तो कासया येईल ये स्थळीं ।
आज्ञा द्यावी ये वेळीं । मज गोकुळीं जावया ॥१८४॥
कंस संतोषला देखा । म्हणे तूं माझा प्राणसखा ।
भयकाळींचा पाठिराखा । तुजपरता न देखों ॥१८५॥
विजयी होऊनि ये सत्वर । दिधलीं वस्त्रें अलंकार ।
तैसाचि वायुवेगें असुर । मित्रजातीरीं पातला ॥१८६॥
तों तेथें मिळाले गोपाळ । मध्यें बैसला वैकुंठपाळ ।
ज्याचें स्वरूप अगाध अचळ । वेदशास्त्रांसी न वर्णवे ॥१८७॥
तो असुरासुर दुरूनी। गोप येतां देखती नयनीं ।
छत्तीस गांवें भूमीपासूनी । शरीर गगनीं उंच दिसे ॥१८८॥
भाळीं चर्चिला शेंदूर । विक्राळ वदन भयंकर ।
जिव्हा लळलळीत भ्यासुर । दाढा बाहेर दिसताती ॥१८९॥
गोपाळ जाहले भयभीत । नन्दात्मजासि म्हणती समस्त ।
हरि पहा हा दैत्य अद्‌भुत । मुख पसरोनि येतसे ॥१९०॥
एक रिघती हरीचे पाठीं । कैवारिया जगजेठी ।
भयत्राता तुजविण सृष्टीं । कोणी नाहीं दुसरा ॥१९१॥
हरि म्हणे सकळांसी । कांहीं भिऊं नका मानसीं ।
मग तो वैकुंठपुरविलासी । काय करिता जाहला ॥१९२॥
मनीं विचारी जगन्नाथ । यासी तों हनुमंताहातें मृत्य ।
तो जरी सखा पावे येथ । तरीचि दैत्य आवरे ॥१९३॥
मग नेत्र झांकोनि भगवान । करी वायुसुताचें चिंतन ।
म्हणे प्राणसखया वेगेंकरून । धांवे आतां ये वेळे ॥१९४॥
तूं भक्तांमाजी चूडामणी । सद्‌गुणरत्‍नांची खाणी ।
रात्रीमाजी द्रोणाचल आणूनी । सवेंचि नेऊनि ठेविला ॥१९५॥
अशोकवनारि सीताशोकहरणा । राक्षसांतका संकटनाशना ।
शक्रारिजनकंदर्पहरणा । अंजनीहृदयरत्‍ना हनुमंता ॥१९६॥
सेतुबंधनीं हनुमंत । बैसलासे समाधिस्थ ।
तों कानीं शब्द अकस्मात । आपुले स्वामीचा ऐकिला ॥१९७॥
हृदय सद्गदित जाहलें । म्हणे श्रीरामें मज कां आठविलें ।
म्हणोनि तैसेंचि उड्डाण केलें । क्षणमात्र न लागतां ॥१९८॥
इकडे गाई गोपाळ लपवून । श्रीकृष्ण जाहला रघुनंदन ।
बळिराम जाहला लक्ष्मण । करीं चाप बाण शोभती ॥१९९॥
तों गगनपंथें हनुमंत आला । सप्रेम नमस्कार घातला ।
श्रीरामचरणीं मस्तक ठेविला । तो आनंद वर्णिला नव जाय ॥२००॥
उचलोनियां रघुनाथें । हृदयीं धरिलें हनुमंतातें ।
म्हणे सखया तुजपरतें । प्रिय मज असेना ॥२०१॥
हनुमंत म्हणे रघुपती । कांहीं आज्ञा करा मजप्रती ।
म्हणोनि बध्दांजली मारुती । सीतापतीपुढें उभा असे ॥२०२॥
श्रीराम म्हणे ते अवसरीं । पैल असुर येतो आम्हांवरी ।
त्याचा मृत्यु असे तुझे करी । तरीं संहारीं तूं तयातें ॥२०३॥
ऐकतांचि ऐसें वचन । बलार्णव परम वायुनंदन ।
वारण देखोनि धांवे पंचानन । तैसा उडोनि चालिला ॥२०४॥
कीं द्विजेंद्र धांवे उरगावरी । कीं सपक्ष नग देखोनि वृत्रारी ।
तैसा हनुमंत ते अवसरीं । असुरासुरें देखिला ॥२०५॥
म्हणे हा माझा काळमृत्यु । कोठोनि आला अकस्मातु ।
आतां पुरला माझा अंतु । न वांचें मी यापुढें ॥२०६॥
कृतांतकिंकाळीसम थोर । ऐसी हांक फोडी असुरासुर ।
ऐसें देखोनि वायुकुमर । परमावेशें धांविन्न्नला ॥२०७॥
काळ उभाचि कांपे चळचळी । हनुमंतें ऐसी दिधली आरोळी ।
हस्तींचा शूळ ते वेळीं । भिरकाविला असुरें हो ॥२०८॥
हनुमंतें शूळ देखिला । वरचेवरी मग झेलिला ।
वायुसुतें भोवंडूनि ते वेळां । सवेंचि घातला त्यावरी ॥२०९॥
हृदयावरी आदळला । मूर्च्छागत असुर जाहला ।
सवेंचि सरसावून धांविन्नला । उचलिला पर्वत ॥२१०॥
बळें भोवंडूनि ते वेळां । सीताशोकहरणावरी टाकिला ।
येतां राघवप्रियें देखिला । मग फोडिला मुष्टिघातें ॥२११॥
सवेंचि वायुसुतें धांवोनी । असुरासुर धरिला चरणीं ।
गरगरां भोवंडोनि गगनीं । मग धरणीवरी आपटिला ॥२१२॥
जैसें भंगे मृत्तिकापात्र । तैसें चूर्ण झालें शरीर ।
परतोनि आला वायुकुमार । मित्रकुळभूषणाजवळी पैं ॥२१३॥
घातला साष्टांग नमस्कार । उभा ठाकला जोडोनि कर ।
प्रेमें सद्गद जाहलें अंतर । नेत्रीं नीर वाहतसे ॥२१४॥
आदिपुरुषा आत्मारामा । मृडानीवरहृदयमंगलधामा ।
अहल्योद्धारका मेघश्यामा । पूर्णब्रह्मा अव्यक्ता ॥२१५॥
ताटिकांतका क्रतुरक्षका । कमलिनीमित्र कुलदीपका ।
भार्गवचापभंजना सुखदायका । भार्गवजिता रघुपते ॥२१६॥
पुढती स्वामीचें आगमन । व्हावया येथें काय कारण ।
मंदस्मित रघुनंदन । काय वचन बोलिला ॥२१७॥
बा रे हा कृष्णावतार । तुजलागीं झालों रघुवीर ।
लक्ष्मण हा शेष साचार । तोचि बळिभद्र जाहलासे ॥२१८॥
राम-लक्ष्मणांचे चरण । वंदूनि भेटला वायुनंदन ।
म्हणे धन्य मी पुन्हां दर्शन । जाहलें मज स्वामीचें ॥२१९॥
हनुमंत पुढती करी नमन । म्हणे एक इच्छी माझें मन ।
गोपाळरूप संपूर्ण । मी पाहीन कैसें तें ॥२२०॥
ऐकोनि हांसे अयोध्याधीश । म्हणे आतां पाहें गोपाळवेष ।
ऐसें बोलोनि परमपुरुष । श्रीकृष्णरूप दाविलें ॥२२१॥
काखेसी घोंगडी हातीं काठी । पांवा वाजवी जगजेठी ।
गुंजमाळा रुळती कंठीं । भोंवतीं दाटी गोपाळांची ॥२२२॥
लक्ष्मण जाहला बळिभद्र । भोंवते चरती गोभार ।
हमामा हुमली नाना प्रकार । खेळ खेळती गोवळे ॥२२३॥
कृष्णापुढें नाचती गोवळे । झोंबिया घेती एक बळें ।
ऐसें हनुमंतें देखोनि ते वेळे । गदगदोनि हांसिन्नला ॥२२४॥
म्हणे वैकुंठपालका सर्वेशा । अगाध लीला तुझी परमपुरुषा ।
नाना अवतारलीला परेशा । भक्तांलागीं दाविसी ॥२२५॥
नमस्कारोनि जगज्जीवना । समीरात्मज गेला निजस्थाना ।
गोपाळ म्हणती नंदनंदना । अकळ कळेना लीला तुझी ॥२२६॥
एकाएकीं हनुमंत । गगनपंथे आला अकस्मात ।
करूनि असुराचा घात । प्रताप अद्‌भुत दाविला ॥२२७॥
दिनमणि पावला अस्त । गोकुळांत परतला रमानाथ ।
गोप नंदासी सांगती मात । वनीं हनुमंत आला होता ॥२२८॥
संहारुनि असुरासुरा । परतोनि गेला दक्षिणसागरा ।
ऐसें ऐकतां त्या अवसरा । आश्वर्य वाटलें गौळियां ॥२२९॥
हरिविजयग्रंथ सतेज । हाचि केवळ दिव्य रसराज ।
भवरोगिया सेवितां आरोग्य सहज । तेजःपुंज स्वयें होये ॥२३०॥
शुकवैद्यें आत्महस्तेंकरून । उतरिलें हें दिव्य रसायन ।
परीक्षितीनें सेविलें सप्तदिन । आरोग्य जाण तो झाला ॥२३१॥
हे सेविता रसायन । ब्रह्मांडभरी होइजे पावन ।
परद्रव्य-परनिंदाग्रहण । हें वावडें न सेविजे ॥२३२॥
ऐसा रसराज हरिविजय । सेवितां सर्वकाळ पावे जय ।
भवरोगिया आणिक उपाय । नाहीं नाहीं दूसरा ॥२३३॥
जन्ममरणमोचक वैद्यराज । तो ब्रह्मानंदस्वामी सहज ।
श्रीधर तयाचे चरणरज । सेवितां आरोग्य सर्वदा ॥२३४॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
संतजन पंडित परिसोत । त्रयोदशोऽध्याय गोड हा ॥२३५॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥