श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय यादवकुळदीपका । त्रिभुवनजनहृदयप्रकाशका ।
अंतःकरणचतुष्टयचाळका । दारुकायंत्रन्यायेंसीं ॥१॥
आम्ही जग आणि तूं जगदीश्वर । नाहीं द्वैतभेदविकार ।
तूंचि नटलासी चराचर । कनक-कटकन्यायेंसीं ॥२॥
मित्र आणि रश्मी देख । स्फुलिंग आणि दाहक ।
तैसा तूं सर्वांत श्रेष्ठ एक । लोहखड्‌गन्यायेंसीं ॥३॥
धातु आणि पात्र । तंतु आणि वस्त्र ।
कीं तरंग आणि नीर । तैसा श्रीधर व्यापक तूं ॥४॥
मधुसंहारका यादवेंद्रा । मुरहरा श्रीकुचदुर्गविहारा ।
कालियामर्दना गुणसमुद्रा । ब्रह्मानंदा यतिराया ॥५॥
तुझें चरित्र तूंचि बोले । यावरी गोकुळीं काय वर्तलें ।
तें कृष्ण परब्रह्म सांवळे । अवतरलें प्रत्यक्ष भक्तकाजा ॥६॥
एकादश अध्यायाचें कथन । केलें दुर्धर कलियामर्दन ।
द्वादश गांवें महा अग्न । हरि प्राशून अक्षयी ॥७॥
प्रातःकाळीं एके दिनीं । हरिसमीप येऊनि नंदराणी ।
कोमल हस्तेंकरूनी । थापटोनि उठवीत ॥८॥
उठीं उठीं माझे आई । सांवळे राजसे कृष्णाबाई ।
राजीवनेत्रा वदन धुईं । वना जाईं राजसा ॥९॥
उदया आला चंडकिरण । ताटीं वाढिलें दध्योदन ।
वना जाईं जेवून । गाई घेऊन कान्हया ॥१०॥
मायालाघवी ते समयीं । उठूनियां देई जांभई ।
मातेनें धरिला हृदयीं । वदन चुंबी प्रीतीनें ॥११॥
इंद्रादिकां दृष्टी न पडती चरण । त्याचें यशोदा धूतसे वदन ।
कपाळीं रेखिला चंदन । उटी दिधली सर्वांगीं ॥१२॥
ऐसा पूजिला यादवेंद्र । तैसाचि रोहिणीनें अर्चिला बळिभद्र ।
पदकें माळा परिकर । दोघां कंठीं शोभती ॥१३॥
प्रत्यक्ष ते शेष-नारायण । बाहेर आले जेवून ।
मुरली वाजवितां चहूंकडोन । गाई गोप मिळाले ॥१४॥
तंव गौळी मिळाले असंख्यात । नंद त्यांसीं विचार करीत ।
म्हणती पूजावा शचीनाथ । मेघ समस्त त्याहातीं ॥१५॥
करावा जी महायज्ञ । तें ऐकूनि जगन्मोहन ।
नंदास पुसे नारायण । हास्यवदन करूनियां ॥१६॥
कासयाचा करितां विचार । पूजासामग्री मेळविली अपार ।
नंद म्हणे सहस्रनेत्र । प्रतिवर्षीं पूजितसों ॥१७॥
तो मेघवृष्टि करी धरणीं । तेणें वांचती सर्व प्राणी ।
तृण जीवन गाईंलागुनी । यथेष्ट अवनीं होतसे ॥१८॥
अष्टादश धान्यें षड्रस । तेणेंचि होती बहुवस ।
इंद्राहूनि विशेष । श्रेष्ठ नसे दूसरा ॥१९॥
पुराणपुरुष गोकुळीं अवतरला । तंव पाकशासनें गर्व केला ।
अहंपणेंचि व्यापिला । दंभअहंकारेंकरूनियां ॥२०॥
पांचवें वर्षीं वत्सहरण । करी कमलोद्‌भव येऊन ।
केलें त्याचें गर्वच्छेदन । रूपें अपार दावूनियां ॥२१॥
सहावें वर्षीं कालियामर्दन । सातव्यांत गोवर्धनोद्धारण ।
सहस्राक्षाचें गर्वहरण । याच मिषें मांडिलें ॥२२॥
असो नंदासी म्हणे व्रजभूषण । काय आहे इंद्राधीन ।
आपुलाल्या कर्मेंकरून । प्राणी वर्तती संसारीं ॥२३॥
ज्यांचें पूर्वकर्म उत्तम नाहीं । त्यांस आखंडल करील कायी ।
विपरीत नव्हे कदाही । ब्रह्मादिकां कर्म तें ॥२४॥
उत्तम कर्में उत्तम फळ प्राप्त । तें शक्रासी नव्हे विपरीत ।
आपुले सत्कर्म पूर्वकृत । देव सत्य तोचि पैं ॥२५॥
आपुलें जें दुष्कर्म । त्याचेंचि नांव काळ यम ।
सुखदुःखफळें परम । कर्माकर्म भोगवीं ॥२६॥
आपण जें केलें बीजारोपण । तोचि अंकुर येत तरतरोन ।
तैसें आपुलाल्या कर्मेंकरून । जन्म-मरण प्राणियां ॥२७॥
आपुल्याचि पूर्वकर्मेंकरूनी । इंद्र आरुढला राज्यासनीं ।
कर्म ब्रह्मादिकांलागोनी । न सुटेचि निर्धारें ॥२८॥
तरी एक ऐका सत्य वचन । पूजा गाई आणि ब्राह्मण ।
हेचि सामग्री नेऊन । अर्चा गोवर्धन प्रीतीनें ॥२९॥
आमुच्या गाई तेथें चरती । तरी तो पर्वत पूजावा निश्चितीं ।
बुध्दीचा चालक श्रीपती । मानलें चित्तीं सर्वांच्या ॥३०॥
कुटुंबासहित गौळी निघाले । लक्षानुलक्ष गाडे भरिले ।
नंदराणी तये वेळे । निघे सकळ स्त्रियांसह ॥३१॥
वत्सांसमवेत गोभार । त्याचि पंथें जाती समग्र ।
नंद निघाला सत्वर । करीत गजर वाद्यांचा ॥३२॥
पुढें जाती गोभार । मागें गोपाळांसमवेत श्रीधर ।
त्यामागें शकट समग्र । वरी बैसल्या गौळिणी ॥३३॥
कीं त्या उतरल्या देवांगना । किंवा आल्या नागकन्या ।
तैशा त्या खंजरीटनयना । मिरवत जाती उल्हासें ॥३४॥
दधि घृत नवनीत । अन्नांचे गाडे भरले समस्त ।
तों मूर्तिमंत गोवर्धन दिसत । कृष्ण दावीत सर्वांसी ॥३५॥
सकळांनीं गोवर्धन पूजिला । अन्नांचा पर्वत पुढें केला ।
आपुल्या हातें ते वेळां । गोवर्धन जेवीतसे ॥३६॥
विशाळ पुरुष बैसला । गौळियां विस्मय वाटला ।
कोणास न कळे हरिलीला । आपणचि नटला स्वरूप तें ॥३७॥
सर्वांसी म्हणे मनमोहन । पहा कैसा जेवी गोवर्धन ।
तुम्ही उगेंचि अन्नें जाळून । व्यर्थ यज्ञ करीतसां ॥३८॥
याउपरी गाईंची पूजा करिती । सकळ जन भोजनें सारिती ।
सुगंध चंदन चर्चिती । गौळी एकमेकांतें ॥३९॥
किंचित उरला दिनमणी । मग बोले चक्रपाणी ।
आतां गोवर्धनासी प्रदक्षिणा करूनी । मग गोकुळा चलावे ॥४०॥
सिद्ध झाले सकळ जन । शकटावरी आरोहण करून ।
गोपाळ गाई आदिकरून । करिती प्रदक्षिणा समग्र ॥४१॥
कृष्णास मध्यें वेष्टून । गोप करिताती कीर्तन ।
तो उत्साह देखोन । मनीं क्षोभला सहस्राक्ष ॥४२॥
प्रळयमेघांच्या तोडिल्या शृंखळा । तयांसी आज्ञा देत ते वेळां ।
म्हणे वर्षोनियां चंडशिळा । सर्वही मारा व्रजवासी ॥४३॥
गौळी माजले समस्त । मज न लेखिती उन्मत्त ।
करावा समस्तांचा घात । कृष्णासमवेत आतांचि ॥४४॥
तामसगुणें इंद्र वेष्टिला । हरीचा प्रताप नेणवेचि त्याला ।
असंभाव्य मेघ वोळला । एकाएकीं चहूंकडे ॥४५॥
हस्तिशुंडेऐशा धारा । नभींहूनि सुटल्या सैरावैरा ।
त्यांत वर्षों लागल्या चंडधारा । पडती अनिवारा सौदामिनी ॥४६॥
चहूंकडोनि पूर चालिले तुंबळ । बुडालें न दिसे कोठें गोकुळ ।
जैसे समुद्रांत पडले ढेंकूळ । मग ते कोठें पहावें ॥४७॥
थरथरां कांपती सर्व जन । गारा मस्तकावरी पडती येऊन ।
गौळिणी बाळांसी पोटीं धरून । आक्रंदती तेधवां ॥४८॥
कडकडोनि वर्षती चपला । महाप्रळय गौळियां ओढवला ।
मग दीनवदनें ते वेळां । धांवा मांडिला सकळांनीं ॥४९॥
आक्रोशें एक फोडिती हांका । हे दीनबंधो वैकुंठपालका ।
हे अनाथनाथा जगदुद्धारका । ब्रीदें आपुलीं सांभाळीं ॥५०॥
इंद्रें मांडिला प्रळय फार । तूं जरी न धांवसी श्रीकरधर ।
तुझे कृपेचें निकेतन थोर । करूनि आम्हां रक्षीं कां ॥५१॥
कोठें ठाव नाहीं लपावया । धांव धांव भक्तकैवारिया ।
गाईंच्या कांसे रिघोनियां । वत्सें लपती पोटांतळीं ॥५२॥
नंद यशोदा गौळिणी सवेग । वरी टाकूनि आपुलें अंग ।
तळीं आच्छादिती श्रीरंग । रक्षिती भवभंग जगद्‌गुरु ॥५३॥
अनंत ब्रह्मांडांचें पांघरुण । जो मायाचक्रचाळक निरंजन ।
त्यास निजांगाखालीं घालून । गौळीजन झांकिती ॥५४॥
यशोदा करी रुदना । कैसे वांचवूं जगज्जीवना ।
मग तो वैकुंठीचा राणा । काय करिता जाहला ॥५५॥
जो इंद्राचा इंद्र तत्त्वतां । जो हर-विधींसी निर्माणकर्ता ।
जो प्रळयकाळीं शास्ता । तो गौळियां नाभीं म्हणतसे ॥५६॥
निजभक्तकैवारें ते वेळां । धांवोनि गोवर्धन उचलिला ।
गौळियांसी म्हणे सांवळा । तळीं या रे सर्वही ॥५७॥
गोवर्धनाखालीं समग्र । आले नरनारी गोभार ।
पर्वत रुंदावला थोर । जीव समग्र झांकिले ॥५८॥
अद्‌भुत हरीची करणी । जीवनावरी धरिली धरणी ।
शेष-कूर्मादिकांलागोनि । चक्रपाणी आधार ॥५९॥
उभविला ब्रह्मांडाचा डेरा । स्तंभ न देचि अंबरा ।
उडुगण - मित्र - रोहिणीवरां । वायुचक्रीं चालवी ॥६०॥
भू आप अनल अनिल निराळ । यांसी परस्पर वैर केवळ ।
तीं मित्रत्वें वर्तती सकळ । श्रीघननीळप्रतापें ॥६१॥
सप्तावरण हें ब्रह्मांड । माजीं सांठवले सकळ पिंड ।
ऐशा ब्रह्मांडभरी उदंड । रची प्रचंड माया याची ॥६२॥
द्वादश गांवें अग्नि गिळिला । महाविखार कालिया मर्दिला ।
पूतना शोषिली अवलीला । तेणें उचलिला गोवर्धन ॥६३॥
गोवर्धनाखालीं सकळ लोक । निवांत राहिले पावले सुख ।
मग तो निजजनप्राणरक्षक । वचन काय बोलिला ॥६४॥
म्हणे भार बहुत मज झाला । अवघे मिळोनि पर्वत ।
तंव धांविन्नला गौळियांचा मेळा । स्थळीं स्थळीं उचलिती ॥६५॥
एक मस्तकें उचलोनि देती । एक डांगामुसळे उभारिती ।
मध्यें सप्त वर्षांची मूर्ति । अगाध कीर्ति जयाची ॥६६॥
गौळी बळें बहु उचलिती । स्वेदपूर सर्वांगें जाती ।
कष्टें श्वासोच्छ्‌वास टाकिती । हरीस बोलती तेधवां ॥६७॥
आम्ही उचलिलें चंड पर्वता । तुवां करांगुळी लाविली वृथा ।
आम्ही कासावीस समस्त होतां । तूं हांसतोसी गदगदां ॥६८॥
तुझी घाई जाणूं आम्ही वनमाळी । लटकीचि लाविली त्वां करांगुळी ।
चोरी करूनि आळी । अम्हांवरी घालिसी ॥६९॥
शिदोर्‍या आमुच्या चोरुनि खासी । पर्वत उचलावया कां भितोसी ।
नवनीताचे गोळे तूंचि गिळिसी । आतां कां होसी माघारा ॥७०॥
वत्सें वळावया धाडिसी आम्हां । मागें शिदोर्‍या भक्षिसी पुरुषोत्तमा ।
व्यर्थ करांगुळी मेघश्यामा । कासया त्वां लाविली ॥७१॥
मग बोले वनमाळी । मी काढूं काय अंगुळी ।
महिमा नेणोनि गौळी । काढीं काढीं म्हणती आतां ॥७२॥
दाखवावया चमत्कार । अंगुळी ढिलाविली अणुमात्र ।
तंव तो पर्वत समग्र । एकाएकीं करकरिला ॥७३॥
दडपतांचि गोवर्धन । हांक फोडिती गौळीजन ।
हरि उचलीं वेगेंकरून । आम्ही दीन तुझे पैं ॥७४॥
पर्वत उचलीं रे दयाळा । भक्तवरदायका तमालनीळा ।
ब्रह्मानंदा अतिनिर्मळा । उचलीं ये वेळा पर्वत ॥७५॥
अद्‌भुत न कळे तुझी करणी । लिहितां न पुरे मेदिनी ।
वेदशास्त्रीं पुराणीं । नव जाय कीर्ति वर्णितां ॥७६॥
आम्ही म्हणों नंदाचा किशोर । परी करणी ब्रह्मांडाहूनि थोर ।
तूं जगदात्मा निर्विकार । प्रत्यया आलासी आम्हांतें ॥७७॥
द्वादश गांवें गिळिला अग्न । मूर्ख आम्ही नेणों महिमान ।
इंद्रादि देव समस्त गण । आज्ञाधारक तुझे पैं ॥७८॥
ऐसें वदती गौळीजन । ऐकोनि संतोषे पद्माक्षीरमण ।
सव्य करांगुलीकरून । गोवर्धन उचलिला ॥७९॥
उचलोनि दिधली अंगुळी । कृष्ण म्हणे तुम्ही रहावें सकळीं ।
अवघेचि बैसोनि भूतळीं । ऊर्ध्ववदनें विलोकावें ॥८०॥
सहस्रशीर्षाचिये शक्ती । सर्षपप्राय वाटे क्षिती ।
क्षितिधरशयनें तेचि रीतीं । क्षितिधर धरियेला ॥८१॥
कीं पूर्वीं निरालोद्‌भवनंदन । करतळीं धरूनि आणी द्रोण ।
व्रजभूषणें तेंचि रीतीं जाण । नगोत्तम धरिलासे ॥८२॥
कीं अंडजप्रभु सुधारसघट नेतां । क्लेश न मानीच तत्त्वतां ।
कीं लीलाकमळ हातीं धरितां । खेद चित्ता न वाटे ॥८३॥
जो सप्त धातूंविरहित । जो सप्तवर्षी जगन्नाथ ।
तो सप्तस दिन सप्त रात्रपर्यंत । उभा तिष्ठत भक्तकाजा ॥८४॥
मूर्ति पाहतां दिसे लहान । पुरुषार्थें भरलें त्रिभुवन ।
चिमणाच दिसे चंडकिरण । परी प्रभा पूर्ण चराचरीं ॥८५॥
घटीं जन्मला अगस्ती । पाहतां धाकुटी दिसे आकृती ।
आचमन करूनि अपांपती । हृदयामाजी सांठविला ॥८६॥
वामनरूप चिमणें भासलें । परी दोन पाद ब्रह्मांड केलें ।
तेवीं नंदात्मजें आजी केलें । गोवर्धन उचलोनि ॥८७॥
असो अद्‌भुत प्रताप देखोनी । अश्रु वाहती गौळियांचे नयनीं ।
ऊर्ध्व वदनें करूनी । कृष्णवदन विलोकिती ॥८८॥
अद्‌भुत प्रताप देखोन । यशोदा आली धांवोन ।
कंठीं मिठी घालोन । कृष्णवदन पाहातसे ॥८९॥
बा रे तुजवरून ओंवाळूनियां । सांडीन आतां माझी काया ।
मी तुझी म्हणवितें माया । लाज वाटे सर्वेशा ॥९०॥
तूं माझी जनकजननी । मी उद्धरलें तुझे गुणीं ।
अश्रु वाहती नंदाचे नयनीं । म्हणे त्रिभुवनीं धन्य मी ॥९१॥
यशोदा आणि रोहिणी । निंबलोण उतरिती हरीवरूनी ।
सकळ गोपिका लागती चरणीं । धन्य करणी दाविली ॥९२॥
आपुल्या कुरळ केशेंकरून । झाडिती श्रीहरीचे चरण ।
एकीं चरणीं भाळ ठेवून । आंसुवें पाय धुतले पैं ॥९३॥
असो सात दिवस अखंडगती । जलद शिलावृष्टि करिती ।
मनीं भावित निर्जरपती । गौळी निश्चितीं सर्व मेले ॥९४॥
अमरेंद्र म्हणे मेघांतें । पुरे करा रे आतां वृष्टीतें ।
तत्काळ उघडलें तेथें । शुद्ध जाहलें नभोमंडल ॥९५॥
कीं गुरुकृपें प्रकटतां ज्ञान । तेव्हांचि अज्ञान जाय निरसोन ।
तैसाचि उगवला सहस्रकिरण । गौळीजन सुखावती ॥९६॥
सकळांसी म्हणे कैटभारी । निघा आतां वेगें बाहेरी ।
क्षण न लागतां ते अवसरीं । व्रजजन सर्व निघाले ॥९७॥
खालीं ठेवूनि गोवर्धन । सकळांसी भेटे जगज्जीवन ।
गौळी सद्गद प्रेमेकरून । म्हणती ब्रह्म हेंचि खरें ॥९८॥
श्रीकृष्णाची स्तुति करीत । गोकुळा आले जन समस्त ।
तंव गोकुळ तैसेंचि संचलें स्वस्थ । नाहीं विपरीत कोठेंही ॥९९॥
विमानीं पाहे पुरंदर । तों गोकुळ गजबजिलें समग्र ।
गाई गोपाळ सर्वत्र । अतिआनंदें क्रीडती ॥१००॥
आपण जे उपाय केले । ते सर्वही व्यर्थ गेले ।
जैसे उदकातें घुसळिले । तक्र ना नवनीत कांहींच ॥१०१॥
मनीं विचारी वज्रधर । म्हणे श्रीकृष्ण पूर्णब्रह्मावतार ।
पडलें मजपासूनि अंतर । जगद्‌गुरु क्षोभविला ॥१०२॥
असंख्य ब्रह्मांडें असंख्य शक्र । क्षणें निर्मील मायाचक्र ।
तो क्षोभला जगदुद्धार । कैसा विचार करुं आतां ॥१०३॥
ज्या श्रीहरीचें म्यां करावें पूजन । त्यावरी उचलोनि घातले पाषाण ।
बुडालों अभिमान धरोन । आतां शरण जाईन तयातें ॥१०४॥
दिव्य सुमनें पूजिजे गोपाळा । त्यावरी सोडिल्या प्रलयचपळा ।
तनुमनधनेंसीं या वेळा । शरण घननीळा जाईन ॥१०५॥
अहंकारें बहु माजलों । चित्स्वरूपासी अंतरलों ।
विपरीतज्ञानें उन्मत्त झालों । विसरलों जगदात्मया ॥१०६॥
दिसती नाना विकार भेद । तेणें अंतरला ब्रह्मानंद ।
हृदयीं ठसावेना बोध । न लागे वेध हरिपायीं ॥१०७॥
वित्तआशा न सोडी चित्त । योषितांसंगें सदा उन्मत्त ।
हा खेद कांहीं न वाटे मनांत । तरी अनंत अंतरला ॥१०८॥
जैसें कां पिशाच श्वान । तैसें चित्त गेलें भ्रमोन ।
न धरी क्षमा दया मौन । द्वेषेंकरून वेष्टिलें ॥१०९॥
धरितां योग्यता अभिमान । सत्संग नावडे मनांतून ।
चित्त उठे कुतर्क घेऊन । तरी हरिचरण अंतरले ॥११०॥
चित्त न बैसे सदा भक्तीं । कैंची तितिक्षा उपरति विरक्ती ।
ऐसा अनुतापें अमरपती । सद्गद चित्तीं जाहला ॥१११॥
ब्रह्मा ऋषि भृगु देवगण । तुंबर मरुद्‍गण ।
संगें घेऊनि शचीरमण । चालिला शरण श्रीकृष्णा ॥११२॥
अष्टवसु अष्टनायिका । किन्नर गंधर्व गाती देखा ।
वाजत वाद्यांचा धडाका । चतुर्विध प्रकारें ॥११३॥
जाहली विमानांची दाटी । व्रजासमीप उतरे भूतळवटीं ।
तों गाई चारीत जगजेठी । गोपांसमवेत आनंदें ॥११४॥
देखोनियां पुराणपुरुषा । कनकदंड पडे जैसा ।
साष्टांग पृथ्वीवरी तैसा । इंद्रें घातला नमस्कार ॥११५॥
इंद्र आला कृष्णासी शरण । पाहावया धांवती गोकुळीं जन ।
म्हणती हें पूर्णब्रह्म सनातन । नेणों आम्ही कांहींच ॥११६॥

रत्‍नजडित मुकुट इंद्राचा पाहीं । रुळत श्रीकृष्णाचे पायीं ।
मग हरि बोले ते समयीं । उठीं त्रिदशेश्वरा ॥११७॥
व्यर्थ पेटलासी अभिमाना । कासया तूं शचीरमणा ।
तुज हे आठवण दिधली जाणा । सावध येथूनि वर्तावें ॥११८॥
स्वरूपी होऊनि सावधान । करावें सृष्टिकार्य संपूर्ण ।
क्रोध दुष्टांवरी चढवोन । साधुजन पाळावे ॥११९॥
संतांचा न करावा मानभंग । हरि भजनीं झिजवावें अंग ।
सांडोनि सकळ कुमार्ग । सन्मार्गेंचि वर्तावें ॥१२०॥
ऋषींचे आशीर्वाद घ्यावे । वर्म कोणाचें न बोलावें ।
विश्व हें अवघें पाहावें । आत्मरूपी केवळ ॥१२१॥
सत्संग धरावा आधीं । न ऐकावी दुर्जनांची बुद्धी ।
काम-क्रोधादिक वादी । दमवावे निजपराक्रमें ॥१२२॥
मी जाहलों सज्ञान । हा न धरावा अभिमान ।
विनोदेंही परछळण । न करावें कधींही ॥१२३॥
शम-दमादि साधनें । दृढ करावीं साधकानें ।
जन जाती जे आडवाटेनें । सुमार्ग त्यांसी दाविजे ॥१२४॥
क्षणिक जाणोनि संसार । सांडावा विषयांवरील आदर ।
असावें गुरुवचनीं सादर । चित्त सदा ठेवूनि ॥१२५॥
ऐसें बोलतांचि श्रीधर । उभा राहोनियां अमरेंद्र ।
स्तवन करीत अपार । सकलदेवांसमवेत ॥१२६॥
हे अनंतकोटिब्रह्मांडपालका । हे विश्वकारणा विश्वरक्षका ।
हे देवाधिदेवा जगन्नायका । मायातीता अगम्यां ॥१२७॥
तूं क्षीरसागरविलासी । अवतरलासी यादववंशीं ।
ब्रह्मानंद अविनाशी । कर्माकर्मासी वेगळां तूं ॥१२८॥
अवतरलासी ज्याचें सदनीं । धन्य तो नंद आणि यशोदा जननी ।
आम्हांलागीं चक्रपाणी । अवतार तुवां धरियेला ॥१२९॥
चहूं मुखीं स्तवी ब्रह्मदेव । पंचमुखीं वर्णी सदाशिव ।
बृहस्पति नारदादि ऋषी सर्व । अपार स्तोत्रें करिताती ॥१३०॥
शक्रें कामधेनु आणविली ते वेळे । कांसेखालीं कृष्णासी बैसविलें ।
पूर्णब्रह्म घनसांवळें । सप्तवर्षी मूर्ति पैं ॥१३१॥
कामधेनूच्या दुग्धधारा । श्रीहरिवरी सुटल्या सैरा ।
गोविंदनामाचा घोष अंबरा । गाजविला सुरवरीं ॥१३२॥
गोविंद गोविंद हें नाम । सकळ नामांमाजी उत्तम ।
देव बहुत संभ्रम । या नामाचा करिताती ॥१३३॥
कल्पपर्यंत प्रयागवासी । मख अयुत मेरुसम सुवर्णराशी ।
पुण्य आचरतां गोविंदनामासीं । तरी तुलना नाहीं सर्वथा ॥१३४॥
ऋषी वेदघोषें गर्जती । किन्नर गंधर्व आनंदें गाती ।
अष्टनायिका नृत्य करिती । प्रेमें डुल्लती भक्तजन ॥१३५॥
दुग्धाभिषेकें ते वेळे । पाहतां सकळांचे नेत्र निवाले ।
धन्य धन्य तेचि जाहले । हरिमुख पाहिलें जयांनीं ॥१३६॥
उदार सुहास्य मुख चांगलें । वरी दुग्धाभिषेकें कैसें शोभलें ।
जैसें इंद्रनीळावरी घातलें । काश्मीराचें कवच पैं ॥१३७॥
किंवा मित्रतनयेवरी । लोटे जैसी जन्हुकुमारी ।
दुग्धाभिषेकें ते अवसरीं । पूतनारी तैसा दिसे ॥१३८॥
मंदाकिनीचें उदक त्वरित । घेऊनि आला ऐरावत ।
शुध्दोदकें स्नान निश्चित । इंद्र घालीत निजकरें ॥१३९॥
जें पूर्ण परब्रह्म निर्मळ । त्याचें अंगीं कैंचा मळ ।
परी भक्तीनें भुलला गोपाळ । साकारला म्हणोनियां ॥१४०॥
दिव्य अलंकार दिव्य वस्त्रें । हरीस वाहिलीं तेव्हां शक्रें ।
अर्चूनियां षोडशोपचारें । रमावर तोषविला ॥१४१॥
ऐसा करोनियां सोहळा । प्रदक्षिणा करीत घननीळा ।
इंद्र आज्ञा मागोनि ते वेळां । जाता जाहला निजपदा ॥१४२॥
हें गोवर्धनोद्धारण ऐकतां । हरे सकळ संकट दुःखवार्ता ।
ब्रह्मानंदपद ये हाता । श्रवण करितां भावार्थें ॥१४३॥
असो गोकुळीं झाला आनंद । उत्साह करिती परमानंद ।
विलोकितां गोविंदवदनारविंद । तृप्ति नव्हे कोणातें ॥१४४॥
असो एके दिवशीं मुरारी । गाई चारीत यमुनातीरीं ।
तों वर्तली एक नवलपरी । ते चतुरीं परिसिजे ॥१४५॥
मयासुराचा एक पुत्र । त्याचें नांव व्योमासुर ।
तो दुरात्मा निर्दय क्रूर । कंसासुर धाडी तया ॥१४६॥
व्योमासुरासी म्हणे ते अवसरीं । थोर जाहला आमुचा वैरी ।
गाई चारावया यमुनातीरीं । नित्याकाळ येतसे ॥१४७॥
तरी तुवां सत्वर जाऊनी । वधावा तो प्रयत्‍न करोनी ।
तेणें वचन शिरीं वंदोनी । वृंदावना पातला ॥१४८॥
तेणें गोपाळरूप धरोनी । मिळाला कृष्णदासांत येऊनी ।
जैसा दांभिक आचार दावूनी । मैंद माना मोडीत ॥१४९॥
कीं कडुवृंदावन जैसें । वरीवरी शोभिवंत दिसे ।
कीं बिडालक शांत बैसे । मूषकालागीं जपतचि ॥१५०॥
असुर हरीस म्हणे ते समयीं । गोप वांटूनि दों ठायीं ।
वाघ-मेंढी लवळाहीं । खेळूं म्हणे कृष्णातें ॥१५१॥
आपण वाघ जाहला ते वेळे । गोपाळांसी घेऊनि पळे ।
पर्वतीं घोर विवर कोरिलें । त्यांत गोपाळ कोंडी पैं ॥१५२॥
परम कपटी दुराचार । गोप एक एक नेले समग्र ।
गाई-वत्सांचेही भार । कोंडी विपरीं दुरात्मा ॥१५३॥
गाई गोवळे नेले समस्त । एकलाचि राहिला रमानाथ ।
तटस्थ चहूंकडे विलोकित । म्हणे विपरीत केलें येणें पैं ॥१५४॥
भक्तांकारणें चक्रपाणी । चहूंकडे हिंडे रानोरानीं ।
महापर्वतदरीं ते क्षणीं । मोक्षदानी पाहतसे ॥१५५॥
मग मुरलीस्वरें वनमाळी । गाई पाचारित तये वेळीं ।
गंगे जान्हवी भीमरथी सकळी । या गे वेगीं धांवोनियां ॥१५६॥
धांव गे तुंगभद्रे वैतरणी । वेणी पिनाकी पयोष्णी ।
नर्मदे सरस्वती यमुने कृष्णे वेणी । गोदे मंदाकिनी या वेगें ॥१५७॥
रेवा तापी भोगावती । प्रवरे चंद्रभागे पूर्णावती ।
कावेरी प्रतीची सावित्री सती । या गे वेगें सत्वर ॥१५८॥
सुवर्णमुखी ताम्रपर्णी । क्रतुमाले शिशुमाले पयोष्णी ।
तुंगभद्रे सुवर्णोदके यक्षिणी । धांव आतां सत्वर ॥१५९॥
तंव त्या पर्वताचे अंतरीं । गाई आक्रंदतीं एकसरीं ।
धांवें धांवें कां मुरारी । सोडवीं झडकरी येथूनियां ॥१६०॥
मुरलीस्वरें गोपाळां । आळवीतसे सांवळा ।
या रे या रे म्हणे सकळां । मांडूं काला आतांचि ॥१६१॥
वडज्या सुदाम्या वांकड्या । दोंदिल्या सुंदर रोकड्या ।
वाल्या कोल्या बोबड्या । वेड्या बागड्या संवगडे तुम्ही ॥१६२॥
खुज्या मोठ्या रोडक्या कान्ह्या । चपळचपळा वेधकारण्या ।
प्रेमळ चतुरा सगुण ज्ञान्या । प्राणसखे हो या वेगीं ॥१६३॥
तंव पर्वताअंतरीं गोपाळ । आक्रंदती करिती कोल्हाळ ।
श्रीकृष्णनाम तें वेल्हाळ । घेवोनि बाहती एकदांचि ॥१६४॥
धांव आनंदकंदा गोविंदा । हे कमळपत्राक्षा उदारा मुकुंदा ।
सगुण-निर्गुण-ब्रह्मानंदा । स्वानंदबोधा अद्वया ॥१६५॥
कोंडिलों संसारपर्वतीं । पडिलों जन्ममरणविषयावर्तीं ।
सांपडलों अहंकारदैत्याचे हातीं । म्हणवूनि बाहतों कृष्णा तूतें ॥१६६॥
मग तो भक्तकैवारी श्रीधर । मुखावाटे काढूनि चक्र ।
पर्वत फोडिला सत्वर । गो-गोप-वत्सें सोडविलीं ॥१६७॥
तंव प्रळयहांक देऊनी । व्योमासुर धांवे तत्‍क्षणीं ।
अतिविशाळ मुख पसरोनी । ग्रासीन म्हणे हरीतें ॥१६८॥
परमपुरुषें भक्तवत्सलें । चक्रें कंठनाळ छेदिलें ।
व्योमपंथें उडविलें । व्योमासुराचें शिर पैं ॥१६९॥
ऐसा करोनि पुरुषार्थ । गाई-गोपाळांसमवेत ।
पूर्वस्थळा आले समस्त । काला करिती ते क्षणीं ॥१७०॥
कळला कंसासी समाचार । व्योमासुर पावला परत्र ।
धगधगलें कंसाचें अंतर । म्हणे विचार कैसा करूं ॥१७१॥
तंव अकरा सहस्र दैत्य । उभे होते अविचारी उन्मत्त ।
त्यांसी कंस तेव्हां सांगत । जा रे धांवत वृंदावना ॥१७२॥
एक गोरा एक सांवळा । दोघां धरूनि आणा ये वेळां ।
ऐसें ऐकतां दैत्यमेळा । वेगें चालिला वनातें ॥१७३॥
पिशाचवत धांवती ते वेळां । गोपाळांभोवता वेढा घातला ।
पुसती बळिराम सांवळा । कोठें आहेत सांगा रे ॥१७४॥
ऐसें देखोनि ते अवसरीं । भयभीत गोप अंतरीं ।
म्हणती कृष्णा लपें त्वरीं । घोंगडी तुजवरी घालितों ॥१७५॥
तुजला हे धरोनि नेती । आम्हीं कैसें जावें गोकुळाप्रती ।
हरि म्हणे रे कांहीं चित्तीं । भिऊं नका सर्वथा ॥१७६॥
मग श्रीकृष्ण म्हणे तयांतें । कोण्या पुरुषें धाडिलें तुम्हांतें ।
ते म्हणती कंसें उभयांतें । धरुं तुम्हांसी पाठविले ॥१७७॥
ऐसें ऐकोनि ते वेळे । गदगदां हांसिजे गोपाळें ।
म्हणे कंसें मूर्खत्व केलें । इतुके पाठविले कासया ॥१७८॥
आम्हां दोघांसी दोघे जण । नेतील कडेवर घेऊन ।
व्यर्थ आलेती इतुके धांवोन । जा परतोन सर्वही ॥१७९॥
दोघे जणें येथें रहावें । आम्ही जेवूनि येतों तयांसवें ।
ऐसें बोलतां केशवें । तें मानलें तयांसी ॥१८०॥
म्हणती कंस मूर्ख साचार । कां व्यर्थ पाठविले अकरा सहस्र ।
मग दोघांसी ठेवूनि समग्र । मथुरापंथें परतले ॥१८१॥
ऐसा क्षण एक जाहलियावरी । विचार करिती बळिराम -मुरारी ।
म्हणती या दोघांसी ये अवसरीं । पूजा बरवी समर्पावी ॥१८२॥
जन्मपर्यंत न विसरती । ऐसी पूजा करावी निगुती ।
तंव ते दोघे हरीस म्हणती । त्वरितगती चला आतां ॥१८३॥
जरी तुम्ही न याल ये क्षणीं । तरी नेऊं दोघांस उचलोनी ।
ऐसें ऐकतांचि कर्णीं । शेषावतार क्षोभला ॥१८४॥
बळिभद्रें आपुल्या हातेंकरून । दोघांस केलें बहुत ताडण ।
भोंवते गोवळे मिळोन । डांगांखालीं मारिती ॥१८५॥
दोघे काकुळती करिती बहुवस । आम्ही न येऊं म्हणती सोडा आम्हांस ।
बहुत झालों कासावीस । सोडा हृषीकेश म्हणे तयां ॥१८६॥
श्रीकृष्ण म्हणे दोघांसी । जाऊनि सांगा कंसापाशीं ।
जीवदान दिल्हें आम्हांसी । बळिराम आणि श्रीकृष्णें ॥१८७॥
दोघे मथुरापंथे पळती । असंख्य गोपाळ पाठीं लागती ।
वाटे अडखळोनि पडती । मग राम वारीत गोपाळां ॥१८८॥
दोघांचें अंग झालें चूर । जवळी केलें मथुरापुर ।
पुढें जात होते अकरा सहस्र । मागें परतोनि पाहाती ॥१८९॥
तंव कुंथतचि दोघे येती । समस्त पुसती तयांप्रती ।
कां रे आलेत रिक्तहस्तीं । राम श्रीपती कोठें दोघे ॥१९०॥
तंव ते बोलती दोघेजण । आम्हांसी तिहीं घातलें भोजन ।
जन्मवरी हें अन्न । नाहीं जाणा जेविलों ॥१९१॥
तडस भरोनि येती तिडका । मोदक बहु चारिले देखा ।
जेवितां आमुचा आवांका । गलित झाला तेधवां ॥१९२॥
आम्ही बहुत आलों काकुळती । पुरे म्हणूं तरी न सोडिती ।
अवघेचि आग्रह करिती । घ्या घ्या म्हणोनि एकदां ॥१९३॥
बळिभद्रेंचि स्वहस्तें । बहुत वाढिलें आम्हांतें ।
पुरे पुरे म्हणतां नंदसुतें । तरी कदा सोडिच ना ॥१९४॥
सांवळा उगाचि पाहत होता । तो जरी वाढावया उठता ।
मग आमुचा अंत न उरता । तेणें पुरे म्हणतां राहविलें ॥१९५॥
त्यांहीं आम्हांस ऐसें जेवूं घालावें । मग त्यांस कैसें धरावें ।
ऐसें ऐकतांचि आघवे । अकरा सहस्र बोलती ॥१९६॥
परम नीच दैत्यजाती । अन्नाकारणें लाळ घोंटिती ।
म्हणती सांगा रे त्वरितगती । भोजन देती आम्हां काय ॥१९७॥
अन्न त्यांजवळी आहे कीं नाहीं । सांगा आम्ही जातों लवलाहीं ।
तंव ते दोघे तये समयीं । बोलती काय ऐका तें ॥१९८॥
म्हणती अन्न कदा न सरे । तुम्हांसी पुरोनि तुमच्या पितरांस उरे ।
तुमच्या देवांचें पोट भरे । जा माघारे आतांचि ॥१९९॥
आतां यावें तुमचे सांगातीं । तरी आणीक आग्रह करिती ।
जुनी ओळख काढिती । मग न सोडिती आम्हांतें ॥२००॥
एक भोजनें झालें अजीर्ण । दुसरें त्यावरी होय प्राणोत्क्रमण ।
ऐसें ऐकतां अवघेजण । आले सत्वर हरीजवळी ॥२०१॥
देखिला दैत्यभार सकळ । भयभीत जाहले गोपाळ ।
म्हणती कृष्णें अनर्थ प्रबळ । येथें आतां मांडिला ॥२०२॥
हरि म्हणे सखे हो ऐका । काळत्रयीं भिऊं नका ।
पाठीसी मी असतां शंका । धरुं नका मनांत ॥२०३॥
ऐसें बोलोनि जगन्नाथें । मग विलोकिलें ऊर्ध्वपंथें ।
तंव अकस्मात गंधर्व तेथे । एकादश सहस्र उतरले ॥२०४॥
त्यांत मुख्य गंधर्व चित्रसेन । तेणें वंदिला जगद्‌भूषण ।
पुढें ठाकला कर जोडून । म्हणे आज्ञा द्यावी मज ॥२०५॥
श्रीकृष्ण म्हणे सकळां । या दैत्यांसी भोजन घाला ।
तंव गंधर्व धांवले ते वेळां । प्रळय मांडिला दैत्यांसी ॥२०६॥
गंधर्व तोडिती नाककान । हस्तपाय टाकिती मोडून ।
कितीकांच्या ग्रीवा पिळून । गतप्राण ते केले ॥२०७॥
ज्यांचे कां उरले प्राण । तिंहीं समर्पूनि नासिका कर्ण ।
मथुरेमाजी आले पळून । शंख करिती एकदां ॥२०८॥
वाहती रक्ताचे पूर । हडबडिलें मथुरानगर ।
लोक घाबरले समग्र । चाळवती तेव्हां भलतेंचि ॥२०९॥
म्हणती आणा रे वेगें घोडे । त्यांवरी सत्वर जुंपा गाडे ।
मांजरें आणि माकडें । रथीं जुंपा सत्वर ॥२१०॥
उचला उखळें झडकरी । चुली बांधा घोडयावरी ।
कोथळ्या आणि आड विहिरी । घेऊनि शिरीं चला रे ॥२११॥
नेसा वेगीं दृढ मुसळें । डोईस गुंडाळा रे पाळें ।
चाटू आणिक चौपाळें । पांघरुनियां पळा वेगीं ॥२१२॥
म्हैशी बांधा वांसरांवरी । गाई बांधा कुतर्‍याशिरीं ।
नेसतीं वसनें झडकरी । सांडोनिया पळा रे ॥२१३॥
स्त्रियांस म्हणती तेच क्षणीं । वोंटिस घ्या हो केरसुणी ।
पळा सत्वर येथूनी । नासिक कर्ण सांभाळा ॥२१४॥
असो लोक जाहले भयभीत । गंधर्व परतले समस्त ।
श्रीकृष्णासी वंदोनि त्वरित । आज्ञा मागती जावया ॥२१५॥
म्हणती जय जय पुराणपुरुषोत्तमा । अज अजित मेघश्यामा ।
सच्चिदानंदा पूर्णब्रह्मा । न कळे सीमा वेदांसी ।२१६॥
तूंचि सूत्रधारी सत्य होसी । आम्हां बाहुलियां नाचविसी ।
इंद्र विधि सकळ हृषीकेशी । शरण चरणांसीं पैं आले ॥२१७॥
ऐसें स्तवोनि पूतनाप्राणहरणा । गंधर्व गेले निजस्थाना ।
असो इकडे घायाळ कंससदना । बरळतचि पळताती ॥२१८॥
म्हणती कंसराज्य बुडालें । तुमचें मरण जवळ आलें ।
चित्त कंसाचें घाबरलें । धगधगलें हृदयांत ॥२१९॥
कंसास सांगाती घायाळ । ते दोघे प्रतापसूर्य केवळ ।
नखाग्रीं हा ब्रह्मांडगोळ । चालविती क्षणमात्रें ॥२२०॥
एक सांवळा एक गौर । दोन्ही परब्रह्म निर्विकार ।
ते मनुष्यवेषें निर्धार । शेष-विष्णु अवतरले ॥२२१॥
कंस टाकी श्वासोच्छ्‌वास । आतां काय करणें तयांस ।
असो गोकुळीं नंदास । श्रुत जाहलें तेधवां ॥२२२॥
कीं अकरा सहस्र वीर येऊनी । गेले राम-कृष्णांस घेऊनी ।
नंद गौळी यशोदा रोहिणी । धांवती वनीं आक्रंदत ॥२२३॥
यशोदा पिटी वक्षःस्थळ । नंद वाटेसी पडे विकळ ।
तंव अकस्मात तमालनीळ । गाई घेऊनि परतला ॥२२४॥
पुढें गाईंचे येती भार । मागें हलधर आणि श्रीधर ।
भोंवते गोप करती गजर । नाना वाद्यांचे तेधवां ॥२२५॥
तें देखोनियां यशोदा नंद । हृदयीं उचंबळला आनंद ।
ते समयीं जो जाहला ब्रह्मानंद । तो कवण वर्णूं शके पैं ॥२२६॥
मंदिरा आला इंदिरावर । नंदें समारंभ केला थोर ।
मेळवूनियां धरामर । दानें अपार दिधलीं ॥२२७॥
उत्तम हरिविजयग्रंथ । हाचि जाणिजे शेषाद्रिपर्वत ।
श्रीव्यंकटेश श्रीभूसहित । परब्रह्म वसे तेथें ॥२२८॥
श्रवणीं आवडी विशेष । भावार्थ हाचि आश्विनमास ।
सुप्रेम हे विजयादशमीस । भक्त येती धांवोनियां ॥२२९॥
विजयादशमी विजयदिवस । हरिविजय पाहतां सावकाश ।
शेषाद्रिवासी तो रमाविलास । निजदासांतें रक्षीतसे ॥२३०॥
ब्रह्मानंदकृपा पूर्ण । तेंचि निर्मळ निकेतन ।
जेथें नलगे द्वैत वात उष्ण । श्रीधर अभंग सेवीतसे ॥२३१॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
संत श्रोते परिसोत । द्वादशोऽध्याय गोड हा ॥२३२॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु॥