श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय इंदिरावरा श्रीरंगा । निजजनहृत्पद्मनीलभृंगा ।
अज अजिता अव्यंगा । सकलरंगातीत तूं ॥१॥
नीलग्रीवभूषणारिरोहणा । पयोब्धिहृदयरत्‍नमनमोहना ।
सरसिजोद्‌भवजनका नीलवर्णा । सप्तावरणांवेगळा तूं ॥२॥
अनंतकोटिकामसुंदरा । सकलरंगचालका परम उदारा ।
अमला पराभारतीअगोचरा । निर्विकारा निर्द्वंद्वा ॥३॥
भवनागविदारकपंचानना । विद्वज्जनमनमांदुसरत्‍ना ।
नाकळसी पंचास्याच्या ध्याना । सकलकल्याणनिकेतना तूं ॥४॥
दुर्जनदानवकुलनिकृंतना । अरिवर्गप्रतापभंजना ।
गहनमायाविपिनदहना । तमनाशना ज्ञानसूर्या ॥५॥
अगम्य तूं दशशतनयना । न वर्णवसी दशशतवदना ।
दशशतहस्ताचिया किरणां । नाढळसी तूं शोधितां ॥६॥
निकटभीमातटविहारा । आदिपुरुषा श्रीदिगंबरा ।
ब्रह्मानंदा श्रीधरवरा । पुढें चरित्र चालवीं ॥७॥
दशमाध्यायाच्या अंतीं कथा । हरीसी स्तवोनि नारदपिता ।
गोप-वत्सें देऊनि मागुता । निजस्थानासी पावला ॥८॥
यावरी प्रातःकाळीं एके दिवशीं । गोगोप घेऊनि वैकुंठविलासी ।
आला तमारिकन्यातीरासी । लावण्यराशि जगदात्मा ॥९॥
उष्णकाल वसंतमास । मध्यान्हासी आला चंडांश ।
त्याच्या करप्रतापें सकलांस । तृषा विशेष वाढली ॥१०॥
धांवती गाईंचे कळप । कृतांतभगिनीतीरासमीप ।
पया र्‍हदीं कालिया दुष्ट सर्प । महादुर्मति वसे तेथें ॥११॥
जगद्वंद्यास टाकूनि मागें । गो-गोप पुढें धांवती वेगें ।
हरि समीप नसतां कर्मभोगें । प्राप्त झालें दुःख पैं ॥१२॥
सेवितांचि यमुनाजीवन । गो-गोप झाले गतप्राण ।
यमानुजातीरीं मृत्युशयना । सकळीं केलें एकदां ॥१३॥
दुरावतां धराधरतनुशयन । अकल्पित विघ्नें पडती दारुण ।
यालागीं कमलपत्राक्षाचे चरण । न विसंबावे सर्वदा ॥१४॥
हातीं वंशवाद्य घेऊन । तेथें पावला पद्माक्षीरमण ।
तंव ते अनाथ प्रेतें होवोन । गो-गोपाल पडियेले ॥१५॥
ऐसें देखोनि कृपार्णवें । निजवल्लभें कमलाधवें ।
करुणाकरें विलोकितां आघवे । निद्रिस्तापरी ऊठती ॥१६॥
अनंतब्रह्मांडींचे प्राणी । जीववी जो कृपावलोकनीं ।
तेणें गोप धेनु तेच क्षणीं । कृपाकटाक्षें उठविलीं ॥१७॥
मग उठोनि ते वेळां । तटस्थ विलोकिती तमालनीला ।
म्हणती याचे हातीं जीवनकला । सकल जीवांच्या असती हो ॥१८॥
आम्ही प्राशितां विषजीवन । समस्त पडिलों कुणपें होऊन ।
येणें कृपेचें करुनि निकेतन । आमुचे प्राण रक्षिले ॥१९॥
असो मनीं विचारी जगदात्मा । कालिंदीर्‍हदीं हा दुष्टात्मा ।
यास दवडावें न करावी क्षमा । तरीच सर्वां सुख होय ॥२०॥
परमदुष्ट हा अहि साचार । सळसळां पुढें यमुनेचें नीर ।
जिकडे उदकावरुनि जाय समीर । तिकडे संहार चराचरजीवां ॥२१॥
अंतरिक्षें द्विज जातां उडोन । मृत्यु पावती चडफडोन ।
कालियानयनींचा पेटतां अग्न । वनें जळोनि भस्म होतीं ॥२२॥
तेथींचा जिकडे जाय प्रभंजन । तिकडे वृक्ष जाती जळोन ।
मग तें कोण प्राशील जीवन । स्पर्शही जाण न करवे ॥२३॥
त्याचि डोहीं येऊन । कालिया वसावया काय कारण ।
पूर्वीं सर्व उरग मिळोन । माधववहना शरण गेले ॥२४॥
म्हणती तूं आमुचा संहार करिसी । तरी अभय देईं एक आम्हांसी ।
तवं सुपर्ण म्हणे प्रतिवर्षीं । पूजा नेमेंसीं पैं देणें ॥२५॥
सर्वीं मान्य केलें वचनासी । भाद्रपदशुद्ध पंचमीचे दिवसीं ।
आदरें पूजावें विनायकासी । तरीच सर्पांसी निर्भय ॥२६॥
एक रथभरी अन्न । त्यावरी एक उरग ठेवून ।
देती खगपतीस नेऊन । नेमेंकरुन प्रतिवर्षीं ॥२७॥
तों हा कालिया मदेंकरून । न पूजी अरुणानुजालागून ।
तें विहंगोत्तमें ऐकोन । म्हणे जिवें मारीन कालिया ॥२८॥
अंडजप्रभुभेणें लपावया । ठाव कोठें न मिळे कालिया ।
तों यमुनाडोहीं त्या पक्षिवर्या । शाप होता पूर्वींचा ॥२९॥
यमुनाजीवनींचे मत्स्य काढोनी । उरगरिपु भक्षीं अनुदिनीं ।
तों तेथें सौभरी नामें महामुनी । भानुजातीरी तप करी ॥३०॥
मत्स्य अवघे मिळोन । सौभारीस गेले शरण ।
म्हणती तूं साधु येथें असोन । आम्हांलागून गरुड मारी ॥३१॥
मग मत्स्यकैवारें वदे सौभर । येथींच्या जीवना स्पर्शतां खगेंद्र ।
तत्काळ मृत्यु पावेला साचार । ऐकोनि मत्स्य सर्व तोषले ॥३२॥
तें विष्णुवहनें जाणोन । पुनः त्यजिलें तें स्थान ।
त्या र्‍हदीं कालिया म्हणून । राहिला येऊन द्विजेंद्रभयें ॥३३॥
असो ऐसा दुष्ट अही । नेत्र उघडोनि जिकडे पाही ।
वृक्षवनें जळती सर्वही । पाषाणही उलती हो ॥३४॥
एक कदंबवृक्ष राहिला । वरकड वृक्षांचा संहार जाहला ।
तरी त्यावरी पूर्वीं खगपति बैसला । सुधारसघट नेतां हो ॥३५॥
घट ठेविला होता पलमात्र । तेणें अमर झाला तरुवर ।
यालागीं कालियाविष दुर्धर । न जाळी त्या कदंबा ॥३६॥
सिंहावलोकनें तत्त्वतां । श्रोते हो परिसा मागील कथा ।
यमुनातीरीं जगत्पित्याचा पिता । उठवीं प्रेतें सकलही ॥३७॥
मनांत इच्छी स्कंदतातमित्र । हा काढावा येथूनि अमित्र ।
म्हणोनि कदंबावरी श्रीधर । चढे साचार तेधवां ॥३८॥
उदयाचलावरी सहस्रकार । तैसा दिसे क्षीराब्धिजावर ।
कीं ऐरावतारुढ सहस्रनेत्र । त्रिभुवनेश्वर तैसा दिसे ॥३९॥
तो वैकुंठींचा सुकुमार । श्यामसुंदर नन्दकुमर ।
कदंबावरी श्रीधर । दीनोद्धार शोभतसे ॥४०॥
कालियामर्दन आरंभिलें जेव्हां । सहा वर्षांची मूर्ति तेव्हां ।
ऊर्ध्ववदनें कमलाधवा । गोप सर्व विलोकिती ॥४१॥
परम सुवास पीतवसन । दृढ कशिलें स्वकरेंकरुन ।
सुरंग पदर खोवून । मुक्तमाळा सांवरिल्या ॥४२॥
कटिसूत्र सरसाविलें । कर्णीं रुळती दिव्य कुंडलें ।
आकर्णपर्यंत नेत्रोत्पलें । मुख विकासिलें सुहास्य ॥४३॥
सुनीळ रसें ओतिले अखंड । तैसे आजानुबाहु दंड ।
ते बळें वाजवूनि प्रचंड । हांक फोडिली तेधवां ॥४४॥
तों वैकुंठींचा वेल्हाळ । सुकुमारतनु तमालनीळ ।
उडी घातली तात्काळ । गोप सकळ पाहती ॥४५॥
उडीसरसें जीवन त्या वेळे । शतधनुष्य उंच गेलें ।
कल्लोळ तीरास आदळले । विषनीराचे तेधवां ॥४६॥
परम अद्‌भुत केलें गोपाळें । अदितिसुत सकळ धांवले ।
विमानारुढ पाहों लागले । अद्‌भुत कर्तव्य हरीचें ॥४७॥
मृडानीसहित मदनदहन । शचीसहित सहस्रनयन ।
सावित्रीसहित कमलासन । कौतुक पाहों धांविन्नले ॥४८॥
मित्रकन्या-जीवनीं जगज्जीवन । भुजदंड आफळी क्रोधायमान ।
परम दारुण घोष ऐकोन । धांवे दुर्जन अही तो ॥४९॥
महाकपटी सर्प काळा । शत फणा ताठरा विशाळा ।
धुधुःकारासरशा ज्वाळा । महाकराळा उठती पैं ॥५०॥
नेत्रीं देखिला जगन्मोहन । मायाचक्रचालक शुद्धचैतन्य ।
जें मीनकेतनारीचें देवतार्चन । सनकादिक ध्याती जया ॥५१॥
सनकादिकांच्या हृदयसंपुटीं । जे का पहुडे मूर्ति गोमटी ।
पद्मोद्‌भव आणि धूर्जटी । वाहती मुकुटीं आज्ञा ज्याची ॥५२॥
असो ऐसिया मुरमर्दना । राजीवनेत्रा सुपर्णवहना ।
कालिया देखोनि व्रजभूषणा । धांवोनि डंखी वर्मस्थळीं ॥५३॥
दंश करुनि स्थळीं स्थळीं । वेढे घालूनि मूर्ति आंवळी ।
सच्चिदानंदतनू सांवळी । आच्छादिली काळसर्पें ॥५४॥
जो विद्वज्जनमानसमराळ । अनंत-कल्याणदायक घननीळ ।
जो पुराणपुरुष भक्तवत्सल । सर्पें सकळ आंवळिला ॥५५॥
राहूनें वासरमणी । केतु रमाबंधूसी झांकी गगनीं ।
कीं ईश्वरास माया वेष्टूनी । आपुली करणी दावीत ॥५६॥
कीं पूर्वी दशराथात्मजांसी । पाकशासनशत्रु बांधी नागपाशीं ।
तैसें कालियानें जगद्वंद्यासी । वेढे घालूनि आंवळिलें ॥५७॥
भुजंगें वेष्टिला परमपुरुष । न हाले न बोले हृषीकेश ।
लीलावतारी जगन्निवास । लीला भक्तांस दावीतसे ॥५८॥
ऐसा देखतां श्रीपती । गोप तीरीं पाहती ।
महाआक्रोशें हांक देती । हृदय पिटिती धबधबां ॥५९॥
गगनीं पाहती निर्जर । देवललना देखती समग्र ।
त्यांच्या नेत्रीं वाहे नीर । शोक अपार जाची तयां ॥६०॥
तटस्थ पाहती नयनीं । भुजंगें वेष्टिला चक्रपाणी ।
त्या दुःखेंकरुनि धरणी । उलों पाहे तेधवां ॥६१॥
हा यमुनेसी जाहला वृत्तांत । गोकुळीं काय वर्तली मात ।
दुश्चिन्हें परम अद्‌भुत । जाणवती लोकांतें ॥६२॥
चपला पडती कडकडोन । अद्‌भुत सुटला प्रभंजन ।
उडुगण पावती पतन । लोक शोकें विव्हळ ॥६३॥
कांपों लागली धरित्री। उगेच अश्रु येती जननेत्रीं ।
कलाहीन नरनारी । भय अंतरीं वाटतसे ॥६४॥
कमलापतीची जननी । परम विव्हळ शोकेंकरूनी ।
तिडकूं लागले स्तन दोन्ही । अश्रु नयनी वाहती ॥६५॥
मिळाले गौळी गोपी समस्त । नंदही धांवे भयभीत ।
यशोदा बाहेर आली धांवत । रोहिणी येत लवलाहें ॥६६॥
घरीच होता संकर्षण । बाहेर आली धांवोन ।
यशोदा म्हणे जगज्जीवन । कोण्या वनांत गेला रे ॥६७॥
सांडूनियां घरदार । वनांत जाती लोक समग्र ।
बाळें संगती जाती सत्वर । श्यामसुंदर पहावया ॥६८॥
वृद्धें सांडूनि देहगेह आशा । पाहों इच्छिती परमपुरुषा ।
म्हणती काय जाहलें हृषीकेशा । कोण्या वनीं पाहावें ॥६९॥
तों ध्वजवज्ररेखाचिन्ह । हरिपदमुद्रा देखती जन ।
भोंवतीं गोपदें सघन । पुढें गोचरण उमटले ॥७०॥
जिकडे उमटले गाईंचे खूर । त्याच पंथें गेला मुरहर ।
जैसे वेदश्रुतींचे भार । स्वरुप निर्धार दाविती ॥७१॥
असो नंद यशोदा सकळ जन । आले यमुनातीरा धांवोन ।
तंव तेथें गोप शोकेंकरुन । मूर्च्छा येऊन पडताती ॥७२॥
तों भुजंगें वेष्टिला वनमाळी । सर्वीं देखिला तेचि वेळीं ।
एकचि हांक तेव्हां जाहली । तो शोक वर्णिला नव जाय ॥७३॥
यशोदा म्हणे गा कान्हया । आतां तुज कोठें पाहूं तान्हया ।
बा रे धांव कां लवलाह्या । विसांविया गोपाळा ॥७४॥
स्तनीं दाटलासे पान्हा । कोणास पाजूं राजीवनयना ।
माझिया पाडसा मनमोहना । निजवदना दावीं रें ॥७५॥
धांव धांव गे माझे कान्हाई । सांवळे सुकुमारे सखे बाई ।
उदार डोळसे कृष्णाबाई । कोणे ठायीं पाहूं तूंतें ॥७६॥
दधि दुग्ध तूं सर्व खासी साई । राजसा मी तुज न बोलें कांहीं ।
पाडसा एकदां भेट देईं । धांवोनियां मज आतां ॥७७॥
तुज म्यां बांधिलें उखळासी । म्हणवूनि सखया रुसलासी ।
आग लागो माझिया हातांसी । श्रीकृष्णासी बांधिलें म्यां ॥७८॥
काय काय आठवूं बा रे तव गुण । उर्वी न पुरे करितां लेखन ।
सकळ गोपी शोकेंकरुन । मस्तकें अवनीं आपटिती ॥७९॥
एक वक्षःस्थळें पिटिती । एक दीर्घस्वरें हांक देती ।
नंदाचे नेत्रीं अश्रु वाहती । पडे क्षिती मूर्च्छित ॥८०॥
हंबरडा फोडोनि बोभाती गाई । अश्रु वाहती नेत्रीं पाहीं ।
यशोदा म्हणे आतां सर्वही । प्राण देऊं येथेंचि ॥८१॥
सकळ स्त्रियांसमवेत कृष्णमाया । चालिली डोहामाजी प्रवेशावया ।
तंव बळिराम आडवा येऊनियां । म्हणे ऐका गोष्टी एक ॥८२॥
त्रिभुवननायक हा वनमाळी । त्यास भय नाहीं कदाकाळीं ।
कृतांतही कांपे चळवळीं । कृष्णप्रताप देखतां ॥८३॥
बळिभद्राचें वचन ऐकोनी । सकळांसौख्य वाटे मनीं ।
त्याच्या वचनीं विश्वास धरुनी । तटस्थ नयनी पाहती ॥८४॥
असो इकडे कालिंदीजीवनीं । कालियें हरि बांधिला आंवळोनी ।
यावरी श्रीकृष्ण प्रतापतरणी । काय करिता जाहला ॥८५॥
दृढ वेढें घातलें भुजंगें । शरीर फुगविलें रमारंगें ।
कालियादेह तडतडीं वेगें । वेढें काढिले तेधवां ॥८६॥
जरी क्षणभरी न काढिता वेढे । तरी ठायीं ठायीं होते तुकडे ।
महाविखारें त्या प्रचंडें । भयें वेढे काढिले ॥८७॥
हरीस सांडूनि ते वेळां । भुजंग जाहला हो वेगळा ।
भडभडां गरळज्वाळा । मुखावाटे सोडीतसे ॥८८॥
मडकें भाजलें जैसे तप्त । तैसे नेत्र दुष्टाचे आरक्त ।
नासिकाद्वारें उष्ण श्वास सोडीत । प्रळयाग्नीच्या शिखा जैशा ॥८९॥
जिव्हा सुळसुळीत दुधडा । शतफणा कराळ प्रचंडा ।
पर्वतशृंगें जेवीं दाढा । दंत तीक्ष्ण तयाचे ॥९०॥
परम भ्यासुर अधरप्रांत । ते जिव्हेनें क्षणक्षणां चाटीत ।
करकरां क्रोधें दांत खात । हरीस लक्षोनि सक्रोध ॥९१॥
क्रोधें थरथरां अंग कांपत । नेत्र गरगरां भोवंडीत ।
पुढें दंश करावया जपत । मग रमानाथ काय करी ॥९२॥
सहा वर्षांची मूर्ति होय । पुरुषार्थ ब्रह्मांडीं न समाय ।
झेपा घालोनि लवलाहें । धरिला भुजंगम पुढती तो ॥९३॥
आधीं गरगरां भोंवंडूनी । बळें आफळी यमुनाजीवनीं ।
निर्भय निःशंक चक्रपाणी । वेदपुराणी वंद्य जो ॥९४॥
जो उरगांचा काळ पूर्ण । त्यावरी बैसोनि करी गमन ।
तो हा पुराण पूतनाप्राणहरण । जन्ममरण त्या नाहीं ॥९५॥
क्षणक्षणां आफळूनि सर्प । हरिला समूळ बलप्रताप ।
गळाला दुर्जनाचा दर्प । जाहलें भ्रमित अंग पैं ॥९६॥
सवेंचि शिरीं पाय देऊनि भगवंतें । पुच्छ धरिलें वामहस्तें ।
तांडवनृत्य श्रीजगन्नाथें । आरंभिलें तेधवां ॥९७॥
निजपदघातेंकरुनी । शतफणा लववी मोक्षदानी ।
सप्त तालसांवरूनी । नृत्य करी भगवंत ॥९८॥
जो क्षीराब्धिशायी वैकुंठविहारी । तो चपळ नृत्य करी कालियाफणांवरी ।
फणा लववी यमुनानीरीं । श्वास उदरीं न समाये ॥९९॥
चुकवूनि पळों पाहे भुजंग । परी न सोडी भक्तभवभंग ।
जो कां फणांवरी व्यंग । टांच हाणोनि तुडवीतसे ॥१००॥
जो सर्वांतरात्मा भगवान । जो कां पूर्णब्रह्म सनातन ।
तो कालियाशिरीं नृत्य करून । पाहतां भक्त सुखी होती ॥१०१॥
नृत्य करी भगवंत । गोकुळींचे जन तटस्थ पाहात ।
विमानीं सुरवर विस्मित । न हालत नेत्रपातीं ॥१०२॥
आनंदें टाळ विणे वाजविती । मृदंगवाद्यें झणत्कारिती ।
एक करटाळिया पिटिती । नृत्यगति पाहोनियां ॥१०३॥
मदनमनोहर वेधक मूर्ती । कल्याणदायक अगाध कीर्ती ।
पहावया अष्टनायिका धांवती । विस्मित होती किन्नर ॥१०४॥
नृत्य करितां भगवंत । वांकीं नेपुरें रुणझुणत ।
सुरंग पीतांबर रुळत । कटिमेखळा झळके वरी ॥१०५॥
हस्तसंकेत दावी वनमाळी । मुद्रिका झळकती दशांगुळीं ।
दिव्य पदक वक्षःस्थळीं । मुक्तामाळा डोलती ॥१०६॥
मंदस्मित सुहास्यवदन । आकर्ण विराजती राजीवनयन ।
कर्णी कुंडलें देदीप्यमान । निढळीं केशर झळकतसे ॥१०७॥
रत्‍नजडित मुकुट माथां । ऐसी मूर्ति नृत्य करितां ।
नानागती नाचतां नाचतां । चक्राकार दिसतसे ॥१०८॥
मग दिव्य सुमनांचे संभार । वर्षताती सकल निर्जर ।
देखोनि मूर्ति मनोहर । देवांगना वेधल्या ॥१०९॥
म्हणती तनुमनधनेंसीं अभिमान । सांडावा यावरूनि ओवाळून ।
अनंत जन्मींचें तपाचरण । तरीच जगज्जीवन प्राप्त होय ॥११०॥
असो नृत्य करितां त्रिभुवनपती । टाळ मृदंग देव वाजविती ।
कालियाचे प्राण निघों पाहती । सकल शक्ति आकर्षिल्या ॥१११॥
मुखीं शोणित वाहत । उरग पडिला मूर्च्छित ।
विराली अहंकृति समस्त । गर्वरहित झाला कालिया ॥११२॥
श्वासोच्छ्‌वास सोडावया । जंव शिर जाय उचलाया ।
हरी तें टांचें रगडूनियां । पुन्हां हालवेनासें करी ॥११३॥
भुजंग आठवी श्रीजगन्निवासा । धांव धांव बापा पुराणपुरुषा ।
जगत्पालका रमाविलासा । सोडवीं दासासी येथूनियां ॥११४॥
मी करितों ज्याचिया स्मरणा । तो शिरीं नाचतो समजेना ।
त्रिभुवनाचा भार सोसेना । प्राण सोडूं पहातसे ॥११५॥
अनंत ब्रह्माडें ज्याचें पोटीं । तो मस्तकीं नाचे जगजेठी ।
असो कालिया होऊनि कष्टी । मूर्च्छागत पडियेला ॥११६॥
मग त्या भुजंगाच्या नितंबिनी । करीं रत्‍नदीप आरत्या घेऊनी ।
शरण येती तेचि क्षणीं । भक्तवल्लभा हरीतें ॥११७॥
देव करिती स्तुतीतें । शिवविरिंचिआदि गाती ज्यातें ।
हें कळलें नागकन्यांतें । कीं जगदात्मा हाचि पैं ॥११८॥

कालिया झाला भ्रमें मूर्च्छित । जवळी असतां नेणे भगवंत ।
सुर विमानीं स्तुति करीत । तेंही श्रवणीं पडेना ॥११९॥
शरण आल्या आपुल्या स्त्रिया । हेंही न समजेचि कालिया ।
केवळ मूढदशा पावोनियां । जगत्पतीस नेणेचि ॥१२०॥
जैसें जवळीं दिव्यरत्‍न असोनी । अंधासी कदा न दिसे नयनीं ।
कीं पिशाचासी न समजे मनीं । आपण कोण आहों तें ॥१२१॥
कीं जो सुषुप्तिडोहीं बुडाला । त्यास सहस्राक्ष प्रसन्न होऊं जरी आला ।
परी न कळे जैसें त्याला । तैसें झालें कालियातें ॥१२२॥
असो देखोनि शारंगपाणी । शरण येती भुजंगकामिनी ।
गेल्या देह विसरोनी । पतिभयें अति विव्हळ ॥१२३॥
न सांवरती कबरीभार । गळोनि पडती अलंकार ।
ढळले वक्षःस्थळींचे पदर । विव्हळ शरीर जाहलें ॥१२४॥
एकीचीं लेंकुरें करिती स्तनपाना । ते युवती दावी जगन्मोहना ।
कीं लेंकुरें देखोनि व्रजभूषणा । कृपा येईल म्हणोनि ॥१२५॥
एक पसरोनि अंचळा । चुडेदान मागती तमालनीळा ।
अश्रु वाहती एकीच्या डोळां । करुणा गोपाळा दाविती ॥१२६॥
एकी उभ्या ठाकती बद्धांजळी । एकी दृढ लागती चरणकमळीं ।
एकी काकुळती येती वनमाळी । दे म्हणती पतिदान ॥१२७॥
श्रीकृष्णपदकमळावरी । उरगतनया झाल्या भ्रमरी ।
तेथींचा मकरंद अंतरीं । सांठविती प्रीतीनें ॥१२८॥
एक करिती स्तवना । ब्रह्मानंदा जगज्जीवना ।
दीनवत्सला पीतवसना । शकटमर्दना श्रीहरे ॥१२९॥
हे सिंधुजापति जगन्निवासा । हे योगिमानसराजहंसा ।
हे घोर अविद्यावनहुताशा । परमपुरुषा विलासिया ॥१३०॥
हे गोपीमानसचकोरचंद्रा । सच्चिदानंदा आनंदभद्रा ।
हे समरधीरा प्रतापरुद्रा । मन्मथजनका जगद्गुरो ॥१३१॥
बाळक करी बहुत अन्याय । परी क्षमा करी निजमाय ।
महादुर्जन हा अहि निर्दय । तव पदरजें उद्धरला ॥१३२॥
जे दुसर्‍याचा करुं इच्छिती घात । त्यांस शासनकर्ता तूं जगन्नाथ ।
परी येणें पूर्वीं तप बहुत । किती केलें न कळे तें ॥१३३॥
बहुत केलें पुरश्चरण । कीं साधिलें पंचाग्निसाधन ।
कीं केलें सद्‌गुरुभजन । साधुसेवा प्रीतीनें ॥१३४॥
कीं ब्रह्मचर्य आचरला । कीं वानप्रस्थधर्मी राहिला ।
कीं चतुर्थाश्रम अवलंबिला । तरी पावला पद तुझें ॥१३५॥
तुझ्या आंगींची चित्कळा । तेचि चरणीं राहिली कमला ।
तिजपरीस भाग्यें आगळा । कालिया आम्हां वाटतो ॥१३६॥
एवढा अन्याय करूनि क्षमा । वज्रचुडेदान देईं आम्हां ।
हा तों परम मूढ दुष्टात्मा । तुझा महिमा नेणेचि ॥१३७॥
हे अनंत ब्रह्मांडपाळका । देवशिखामणि गजरक्षका ।
येवढा अन्याय कमलानायका । घालीं पोटांत आतांचि ॥१३८॥
भृगूनें तुज मारिली लात । परी तूं जगदात्मा पूर्ण शांत ।
तैसे अन्याय याचे समस्त । क्षमा करीं गोविंदा ॥१३९॥
ऐशा उरगकन्याविनविती । अहिशिरीं नाचे जगत्पती ।
तों कालियाचे प्राण निघों पाहती । नेत्रीं तंद्री लागली हो ॥१४०॥
देखोनियां अंतसमया । करुणा भाकिती भोगितनया ।
करुणालया यादवराया । प्राण जाती कीं याचे ॥१४१॥
हरीपुढें पदर पसरिती । करिती नाना काकुळती ।
दीनवदनें मुख विलोकिती । दीनबंधूचें तेधवां ॥१४२॥
अहा श्रीकृष्णा आत्मयारामा । प्रेतदशा आली भुजंगोत्तमा ।
आमुची निराशा सर्वोत्तमा । झाली आतां येथूनियां ॥१४३॥
आम्ही भणंगें अनाथ दीन देख । पतिप्राणाची मागतों भीक ।
तूं उदार जगत्पालक । कां कृपणता धरियेली ॥१४४॥
स्वामी त्वां ध्रुवास अढळपद दिधलें । शक्रारिजनकानुजा त्वांचि स्थापिलें ।
आतां कृपण चित्त कां केलें । ब्रीद आपुलें सांभाळीं ॥१४५॥
ऐसी ऐकूनि करुणा । कृपा उपजली व्रजभूषणा ।
पुरें करूनि कालियामर्दना । भक्तवचना पाळिलें ॥१४६॥
सर्प मूर्च्छागत जाहला । तैसाचि पायें परत लोटिला ।
जयजयकार करीत ते वेळां । नागकन्या ओंवाळिती ॥१४७॥
तव कालिया अत्यंत क्षीण । हळूच उघडोनि पाहे नयन ।
तों देव विमानीं करिती स्तवन । तें श्रवण ऐके भुजंग ॥१४८॥
वैकुंठनाथ हा परमात्मा । तेव्हां कळलें भुजंगमा ।
स्तवावया वैकुंठधामा । तत्काळ जाहला नररूप ॥१४९॥
जैसें व्यथाभूत बाळक जाण । वदे मंजुळ मंजुळ वचन ।
तैसे भुजंग हरिपद धरून । करी स्तवन तेधवां ॥१५०॥
जय जय यादवकुलतिलका । नंदकुमारा व्रजपालका ।
त्रैलोक्यनाथा चित्तचालका । शरणागता रक्षीं तूं ॥१५१॥
प्राण्याचे जे जे जैसे संस्कार । चराचर जीव नाना विकार ।
ते ते सुटती निर्धार । जातिस्वभावेंकरूनियां ॥१५२॥
तुवां सकळ जाती निर्मोनी । आम्हांस घातलें सर्पयोनीं ।
महातामस पापखाणी । सदा मनीं द्वेष वाढे ॥१५३॥
वेष्टिलें बहुत कामक्रोधें । नागविलें मत्सरदंभमदें ।
यालागीं तुझीं चरणारविंदें । भ्रमेंकरूनि नोळखों जी ॥१५४॥
अहा लागली प्रपंचाची गोडी । पायीं ठोकिली अज्ञानबेडी ।
फेरे फिरतां जाहलों वेडीं । न भजों आवडीं कदा तूतें ॥१५५॥
हरि म्हणे कालियाला । बहुत न बोलें वेळ जाहला ।
तूं परिवारेंसीं येचि वेळां । जाय सत्वर सागराप्रति ॥१५६॥
जरी उरगरिपुभेणें पाहीं । तूं लपलासी यमुनाडोहीं ।
तुज आतां तो न करी कांहीं । सुखी राहें येथूनियां ॥१५७॥
माझ्या पदमुद्रा तुझें शिरीं । यालागीं खगेंद्र तुज न मारी ।
मम वरें त्या सागरीं । सुखें राहें कालिया ॥१५८॥
तुज म्यां केलें शासन । ही लीला गाती जे अनुदिन ।
त्यांस तुम्हीं न डंखावें पूर्ण । पळावें उठोन देखतां ॥१५९॥
हे कालियामर्दनकथा सत्य । त्रिकाल जो पुढे पुण्यवंत ।
त्याचे दृष्टीनेंचि त्वरित । महाविष उतरेल ॥१६०॥
कालियामर्दनपुस्तक । जो गृहीं संग्रही भाविक ।
तें गृह सोडूनि तात्कालिक । सर्प जाती तेथोनियां ॥१६१॥
जेणें ऐकिलें कालियामर्दन । त्यास काळ करुं न शके बंधन ।
मग कैंचें सर्पदंशाचें विघ्न । त्यासी बाधक होईल ॥१६२॥
जो सर्प आज्ञा न मानी प्रमाण । त्याचें मस्तक होईल चूर्ण ।
असो कालिया आज्ञा वंदून । करी पूजन हरीचें ॥१६३॥
अर्पूनि षोडशोपचार पूजा । प्रदक्षिणा करी गरुडध्वजा ।
म्हणे लक्ष्मीविलासा महाराजा । कृपा बहुत असो दे ॥१६४॥
ऐसें बोलोनि सहपरिवारें । विखार सागरा गेला त्वरें ।
यमुना अमृतमय नीरें । वाहो लागली ते क्षणीं ॥१६५॥
जैसा परीस झगटतां पूर्ण । लोह होय तत्काळ सुवर्ण ।
कीं मित्रकुलभूषणपदरजेंकरून । विरिंचितनया उद्धरली ॥१६६॥
त्याचपरी हो श्रीदीननाथें । शुद्ध केलें यमुनार्‍हदातें ।
मुरली वाजविली स्वहस्तें । ऐलतीरा आला जगद्गुरु ॥१६७॥
म्हणती आला आला वनमाळी । पूर्ण ब्रह्मानंद जाहला ते वेळीं।
दुंदभी गर्जती निराळीं । सुमनें भूतळीं वर्षती ॥१६८॥
समीप देखोनि अनंता । सद्गदित जाहली माता ।
धांवोनि भेटली जगन्नाथा । दृष्टांत आतां काय देऊं ॥१६९॥
चतुर्दश वर्षें वनीं क्रमून । अयोध्येसी आला रघुनंदन ।
कौसल्या माता धांवोन । तैसाचि कृष्ण आलिंगिला ॥१७०॥
पाहोनियां कृष्णवदना । स्तनीं दर्दरोनि फुटला पान्हा ।
आडवे घेवोनि जगन्मोहना । प्रेमें माया न सोडी ॥१७१॥
नेत्रीं सुटल्या अश्रुधारा । तेणें अभिषेक जाहला श्यामसुंदरा ।
म्हणे माझिया सांवळ्या श्रीधरा । कैसा वांचोनि आलासी ॥१७२॥
जैसें कृपणाचें ठेवणें चुकलें । तें बहु श्रमतां सांपडलें ।
कीं जहाज बुडतां कडे लागलें । तैसें जाहलें मायेसी ॥१७३॥
कीं चोरीं मारितां अरण्यांत । एकाएकीं धांवणें धांवत ।
त्याच्या सुखासी नसे अंत । तैसें जाहलें मायेसी ॥१७४॥
कीं प्राण जातां एकाएकीं । सुधारस घातला मुखीं ।
तो प्राणी जैसा होय सुखी । तैसें मायेसी जाहलें ॥१७५॥
कीं वणव्यामाजी जळतां । घन वर्षे कां अवचिता ।
तैसें देखतां श्रीकृष्णनाथा । जाहलीं माता सुखी ते ॥१७६॥
मातेच्या चरणांवरी । नमन करी मधुकैटभारी ।
तों नंद येऊनि झडकरी । हृदयीं धरीं श्रीरंगा ॥१७७॥
नंद हृदयीं ऐसें भावित । कीं त्रिभुवनीं मीच भाग्यवंत ।
नंद आनंदें नाचत । सुख गगनांत न समाये ॥१७८॥
की शक्तीनें भेदिला सुमित्रासुत । औषधि घेऊनि आला हनुमंत ।
अनुज उठतां आनंदें रघुनाथ । नंद आनंदे त्यापरी ॥१७९॥
कीं साधूनि मंत्र संजीवनी । गुरुसुत आला परतोनी ।
जेवीं सहस्राक्ष भेटे धांवोनी । नंदाचें मनीं तेवीं वाटे ॥१८०॥
असो हरीनें नमिलें नंदातें । तों बळिराम धांवे भेटावयातें ।
हांसो आलें संकर्षणातें । हरिमुखातें पाहोनियां ॥१८१॥
तरी कां संकर्षण हांसिन्नला । काय तो अर्थ सुचविला ।
कीं म्यां शोक नाहीं केला । प्रताप अद्‌भुत जाणोनि ॥१८२॥
कृतांतासही शासनकर्ता । मग शोक कां करावा वृथा ।
आदि अंत मध्य पहातां । तुजपरता कोण असे ॥१८३॥
देखोनियां त्रिभुवनायका । प्रेमें सद्गदित झाल्या गोपिका ।
आंगीं तटतटिल्या कंचुका । हर्ष पोटीं न समाये ॥१८४॥
दंडकडीं रत्‍नजडित । मणगटापाशीं तीं दाटत ।
गोपी येऊनि चरणीं लागत । ब्रह्मानंदेंकरूनियां ॥१८५॥
सकळ गौळियां लहानथोरां । भेटला परात्परसोयरा ।
जो दुर्लभ सकळ सुरवरां । सुलभ झाला तो गोकुळीं ॥१८६॥
तंव अस्तमाना गेला गभस्ती । तेथेंचि लोकीं केली वस्ती ।
सकळ निद्रार्णवीं निमग्न होती । चिंता चित्तीं नसेचि पैं ॥१८७॥
अस्ताचळा जातां वासरमणी । द्विज बैसती स्थळीं येऊनी ।
मिलिंद वारिजकोशीं प्रवेशूनी । आमोदातें सेविती ॥१८८॥
तरुण जे जे विषयपर । त्यांचें हृदयीं चंचरे पंचशर ।
रात्र झाली दोन प्रहर । श्वापदें दुधर्र बाहती ॥१८९॥
परम दाटली घोर रजनी । द्विजांच्या उठती नाना ध्वनी ।
रिसें वाघुळा मिठी घालूनी । वृक्षडाहाळिये लोंबती ॥१९०॥
वनदेवता गंधर्व यक्षिणी । गोंधळ घालिती महावनीं ।
आसरा जाज्वल्यरूप दावूनी । तेचि क्षणीं गुप्त होती ॥१९१॥
नाना वल्लींचे भंबाळ । दिसतीं अवचितेंचि कल्लोळ ।।
प्रेतगण मिळाले सकळ ॥ भ्यासुर केवळ दिसतीं पैं ॥१९२॥
विकार करिती भूतें प्रेतें । छळिती अमंगळ अपवित्रातें ।
दिवाभीतांचे घुंघाट तेथें । पिंगळे थोर किलबिलती ॥१९३॥
भालुवा भुंकती क्षणक्षणीं । टिटवे शब्द करिती गगनीं ।
करुणास्वरेंकरूनी । चक्रवाकें बाहती ॥१९४॥
चंद्रकुमुदिनी विकासती । भ्रमर तेथें पाहों येती ।
उरग बाहेर निघती । सैर हिंडती चहूंकडे ॥१९५॥
निधानें चरावया निघती । क्षणक्षणां प्रभा दाविती ।
सभाग्यास बोलाविती । येऊं म्हणती गृहा तुझ्या ॥१९६॥
तंव तो वसंत ऋतु उष्णकाल । वनें वाळूनि गेलीं सकळ ।
पूर्वींच कालियाचा मुखानळ । जाळीत होता वनातें ॥१९७॥
तों अद्‌भुत वात सुटला । अग्नि गौळियांवरी परतला ।
सभोंवतीं वेढा पडिला । आंत झांकळिला पर्वत ॥१९८॥
आकाश कवळिलें ज्वाळें । तडतडां फुटती वेळूनळे ।
पाळती पक्षियांचे पाळे । आहाळोनि माजीं पडताती ॥१९९॥
एकाएकीं निदसुरे गौळी । आरडत उठती ते वेळीं ।
तों आकाश झांकिलें अग्निकल्लोळीं । ठाव नाहीं पळावया ॥२००॥
जाग्या झाल्या गौळिणी । हडबडोनि उठे नंदराणी ।
म्हणे कोठें लपवूं चक्रपाणी । देईं मेदिनी ठाव आतां ॥२०१॥
गौळी गौळिणी करिती चिंता । आमुचे प्राण जावोत आतां ।
परी कैसें करावें कृष्णनाथा । वांचेल कैसा नेणवे ॥२०२॥
गौळी करिती थोर धांवा । धांवें वैकुंठपते कमलाधवा ।
विश्वव्यापका केशवा । कृष्ण आमुचा वांचवीं ॥२०३॥
दीनवदनें हांक फोडिती । ज्वाळा आल्या आल्या म्हणती ।
एकावरी एक पडती । दुर्धर गति ही ओढवली ॥२०४॥
मायेनें हरि धरिला हृदयीं । म्हणे कृष्णा वांचवा रे या समयीं ।
पळावया ठाव नाहीं । धांव लवलाही भगवंता ॥२०५॥
देखोनि तयांची करुणा । कृपा उपजली कमलनयना ।
सांगे अवघ्या व्रजजनां । झांका नयनां समस्तही ॥२०६॥
हरिवदनीं विश्वास धरूनी । नेत्र झांकिले समस्त जनीं ।
ब्रह्मांडनायक त्याची करणी । शिव विरिंचींसी कळेना ॥२०७॥
असंभाव्य पसरिलें वदन । जो विराट्‌स्वरूपी भगवान ।
द्वादशगांवें महाअग्न । न लगतां क्षण गिळियेला ॥२०८॥
मागुती झाला सहा वर्षांचा । साही शास्त्रां न कळे अंत ज्याचा ।
हरि सकळांस वदे वाचा । नेत्र उघडा सर्वही ॥२०९॥
सकळीं उघडिले नयन । अणुमात्र कोठें न दिसे अग्न ।
गौळी भेटती हरीस येऊन । म्हणती महिमा न कळे तुझा ॥२१०॥
तों सवेंचि झाली प्रभात । जान्हवीवरून येत वात ।
दानवगुरु उदय पावत । अरुण प्रकाशे पाहीं पां ।२११॥
कीं पूर्वदिशेनें मुख धुतलें । आरक्त कुंकुम निढळीं रेखिलें ।
उडुगणतेज हरपलें । ज्ञानें निसरलें अज्ञान जेवीं ॥२१२॥
पक्षी उडोनि चालिले । भ्रमर कमळांतूनि मुक्त झाले ।
तस्कर ठायीं ठायीं लपाले । हिंडों लागले श्रेष्ठ पैं ॥२१३॥
निजगृहास येऊनि जार । मांडिला दांभिक आचार ।
जे स्मशानीं जप करणार । कुटिल नर पळतासी ॥२१४॥
कुक्कुट काग बाहती । चिमण्या ठायीं ठायीं गुजगुजती ।
अग्निहोत्री स्नान करिती । होम द्यावयाकारणें ॥२१५॥
कापडी तीर्थपंथें जाती । भक्तप्रातःस्मरणें गर्जती ।
वैष्णव विष्णूतें चिंतिती । शैव ध्याती शिवातें ॥२१६॥
हातीं घेऊनि अर्घ्यजल । सौर पाहती सूर्यमंडल ।
गाणपत्य परम सुशील । गणपतीतें चिंतिती ॥२१७॥
शाक्त चिंतिती शक्तीतें । गुरुभक्त आठविती गुरुचरणांतें ।
विद्यार्थी नानापरींचे एकचित्तें । विद्याभ्यास करिताती ॥२१८॥
गृहींगृहींच्या ललना उठती । अंग प्रक्षालूनि कुंकुमें रेखिती ।
सडासंमार्जनें करूनि निश्चितीं । घालिती रंगमाळा ॥२१९॥
करूनियां गोदोहन । वेगीं आरंभिती घुसळण ।
असो उदय पावला सहस्रकिरण । गौळी तेथूनि निघाले ॥२२०॥
घेऊनियां तमालनीळा । समस्त चालिले मग गोकुळा ।
वाद्यांचा गजर ते वेळां । अति जाहला सधन पैं ॥२२१॥
मोहरी पांवे मृदंग । डफडीं सनया उपांग ।
मिरवत जातसे श्रीरंग । नंदयशोदेस हित पैं ॥२२२॥
कृष्णावरी पालव छत्रें । गौळी धरिती अत्यादरें ।
चंद्रप्रभेऐसीं चामरें । एक वरि धरिताती ॥२२३॥
सहा वर्षांची मूर्ती । केली अद्‌भुत त्रिभुवनीं कीर्ती ।
कर्णीं कुंडलें ढाळ देती । नयन विकासती आकर्ण ॥२२४॥
कपाळीं त्रिपुंड्र रेखिला । सर्वांगीं चंदन चर्चिला ।
चिमणीच मुरली सांवळा । चिमण्या स्वरें वाजवीत ॥२२५॥
पुढें चिमणे गोप मिळोनी । हुंबरी घालिती छंदेंकरूनी ।
एक सामोर्‍या येती गौळणी । आरत्या घेऊनी हरीतें ॥२२६॥
यशोदा करी निंबलोण । हरी घेतला कडे उचलोन ।
गृहीं प्रवेशले शेषनारायण । धन्य भाग्य नंदाचें ॥२२७॥
हरीचे अवतार सर्व उत्तम । परी ये अवतारींचें जें कर्म ।
अत्यद्‌भुत लीला परम । जे न वर्णवे शेषातें ॥२२८॥
दिवसदिवसाप्रती । अद्‌भुत लीला अद्‌भुत कीर्ती ।
शिणल्या व्यासादिकांच्या मती । तेथें मी पामर काय वर्णूं ॥२२९॥
ऐसा थोर पवाडा दाविला । केवळ काळ कालिया मर्दिला ।
द्वादश गांवें अग्नि गिळिला । वांचवूनियां सकळांसी ॥२३०॥
कलियुगीं भवनदीपूर । अत्यंत दाटला दुर्धर ।
हरिविजयग्रंथ थोर । नौका तेथें तरावया ॥२३१॥
भाविक हो धांवा लवकरी । सत्वर बैसा या नौकेवरी ।
प्रेमाचा ध्वज निर्धारीं । अति सतेज फडकत ॥२३२॥
ही नाव परतीरा न्यावया त्वरित । नावडी येथें सद्‌गुरुनाथ ।
तो ब्रह्मानंद स्वामी समर्थ । भीमातीरविहारी जो ॥२३३॥
ब्रह्मानंदस्वामीचे चरण । हेंचि कमळ सुवासिक पूर्ण ।
तेथें श्रीधर भ्रमर रिघोन । मकरंद पूर्ण सेवीत ॥२३४॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
प्रेमळ परिसोत पंडित । एकादशोऽध्याय गोड हा ॥२३५॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु॥