श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय यादवकुलावतंसा । लीलावेषधारका जगन्निवासा ।
गोकुलपालका बालवेषा । हृषीकेशा जगद्‌गुरो ॥१॥
लोक वर्णिती विविध शास्त्रें । मनरंजनकारक विचित्रें ।
परी भवच्छेदक पवित्रें । कदाकाळीं न होती ॥२॥
हरिगुणलीला न वर्णितां । व्यर्थ काय ते अलवण कविता ।
जैसा वाळूचा घाणा गाळितां । तेल न पडे कांहींच ॥३॥
नळी फुंकिली सोनारें । इकडून तिकडे जाय वारें ।
तैसी तीं व्यर्थ शास्त्रें । हरिलीला न वर्णितां ॥४॥
न वर्णितां हरिचरित्र । व्यर्थ वटवट कायसे ग्रंथ ।
जैसीं अर्कफळें क्षुधार्थ । रुचि उडे भक्षितां ॥५॥
धन्य धन्य तेचि जन । जे श्रीहरिध्यानपरायण ।
जे श्रीहरिलीला करिती श्रवण । धन्य तेचि संसारीं ॥६॥
पाखंडी जे कुतर्कवादी । त्यांस ही सांगों नये कधीं ।
जसे नवज्वरिता दुग्ध बाधी । मरण आणी तत्काळ ॥७॥
असो अष्टमाध्यायीं भगवंतें । विश्वरूप दाविलें कृपावंतें ।
असंख्य रूपें मातेतें । रमानाथें दाविलीं ॥८॥
यावरी काय झालें वर्तमान । ते साजरें ऐका भक्तजन ।
जेणें कलिकिल्मिषें दारुण । भस्म होती ऐकतां ॥९॥
एके दिवशीं प्रातःकाळीं । उठोनि यशोदा वेल्हाळी ।
शेजेसी निजला वनमाळी । मुख न्याहाळी तयाचें ॥१०॥
मुखावरूनि वस्त्र काढिलें । मायेनें हरिमुख न्याहाळिलें ।
पातीं ढाळूं विसरले डोळे । रूप सांवळे देखोनि ॥११॥
सुकुमार घनश्याममूर्ती । कर्णीं कुंडलें झळकती ।
ते पाहतां यशोदा सती । चित्तवृत्ति तन्मय ॥१२॥
श्रीकृष्णाच्या मुखावरूनी । निंबलोण करी जननी ।
म्हणे धन्य मीच त्रिभुवनीं । निजभाग्य परिपूर्ण ॥१३॥
याउपरी यशोदा सुंदरी । मंथन आरंभीं निजमंदिरीं ।
जिचें उदरीं जन्मला हरी । स्वरूप तिचें कोण वर्णी ॥१४॥
मणिमय स्तंभ विराजित । पुढें मंथनडेरा घुमत ।
अवक्र रवी असे फिरत । मांजिरीं तळपत कनकवर्णी ॥१५॥
छंदें घुसळी यशोदा सती । कनककंकणें रुणझुणती ।
पुढें रत्‍नजडित दोरे झळकती । तेजें तळपती रत्‍नकिळा ॥१६॥
माथां मोतियांची जाळी । त्यांत चंद्रसूर्यांची प्रभा आगळी ।
दिव्य कुंकुम निढळीं । विशाळनेत्रीं यशोदा ॥१७॥
कदन वेल्हाळ गौरवर्णी । मुक्तघोंस डोलती श्रवणीं ।
नासिकीं मोतीं सुपाणी । उणें आणी नक्षत्रां ॥१८॥
जे जननी होय कमलावरा । तिच्या निढळीं झळके बिजवरा ।
हिरे खाणीं जैसे अवधारा । वदनी द्विज झळकती ॥१९॥
चपळा झळके अंबरीं । तैसें दिव्य वस्त्र नेसली सुंदरी ।
रत्‍नजडित कंचुकी करीं । मंथितां सांवरी यशोदा ॥२०॥
कृष्णमाय ते ज्ञानगळा । जिचें पोटीं हरि अवतरला ।
तिनें मंथना आरंभ केला । विचार मांडिला सारासार ॥२१॥
पिंडब्रह्मांड अवघें असार । हरिस्वरूप खरें निर्विकार ।
मिथ्या माया ओडंबर । नव्हे स्थिर कदापि ॥२२॥
जैसी गारुडियाची विद्या । क्षणिक अवघी अविद्या ।
शरण रिघावें जगद्वंद्या । तरी ब्रह्मविद्या ठसावे ॥२३॥
असो ऐसे माया मंथित । सार वरी आलें नवनीत ।
सोहंभावें डेरा घुमत । विपरीतार्थ सांडोनि ॥२४॥
ऐसे मंथित असतां जननी । जागा जाहला कैवल्यदानी ।
यशोदेजवळी येऊनी । रविदंड धरियेला ॥२५॥
आधीं मज देईं स्तनपान । म्हणोनि खोळंबविले मंथन ।
यशोदा तेथेंचि पुढें घेऊन । पाजी स्तन यादवेंद्रा ॥२६॥
आला प्रेमाचा पान्हा । पाजितां अवलोकी कृष्णवदना ।
धन्य धन्य ते नंदांगना । राजीवनयनाकडे पाहे ॥२७॥
मनीं विचारीं भगवंत । म्हणे मातेचें मजवरी आहे चित्त ।
किंवा प्रपंचीं असे गुंतत । हेंचि सत्य पाहूं आतां ॥२८॥
त्रिभुवनचालक जगन्मोहन । मायातीत शुद्धचैतन्य ।
तेणें जातवेद चेतवून । दुग्ध उतोन दवडिलें ॥२९॥
अग्निसंगें दुग्ध करपतां । जननीस तो वास येतां ।
लोटोनि दिल्हें कृष्णनाथा । गेली माता त्वरेनें ॥३०॥
कृष्ण परब्रह्म रूपडें । माया टाकोनि गेली दुग्धाकडे ।
परमार्थ टाकूनि प्रपंचाकडे । प्रीति जैसी जनांची ॥३१॥
टाकूनि सुवर्ण सुंदर । जन जतन करिती खापर ।
सुरतरू सांडोनि पामर । कंटकवृक्ष आलिंगिती ॥३२॥
परमामृत टाकूनि पूर्ण । बळेंचि जाऊनि पिती धुवण ।
तैसाचि टाकूनि नारायण । माया गेली घरांत ॥३३॥
तों दुग्ध गेलें उतोन । यशोदा जाहली क्रोधायमान ।
तों बाहेर क्षीराब्धिजारण । कौतुक करी तें ऐका ॥३४॥
कीं प्रेमपान्हा न पाजूनी । मज टाकूनि गेली जननी ।
म्हणोनि कृष्णें पाषाण घेऊनी । मंथनडेरा फोडिला ॥३५॥
दहीं वाहूनियां गेलें । पुढें जगन्नाथें काय केलें ।
चिमणे बाळक मेळविले । आपणाभोंवते तेधवां ॥३६॥
काष्ठाचें उंच उखळ । पालथें घाली तमाळनीळ ।
यशोदेनें नवनीत निर्मळ । संचित ठेविलें होतें पैं ॥३७॥
शिंकी घालोनि हात । कवळ नवनीताचे काढीत ।
भोंवते अर्भकांसी देत । आपण सेवीत लवलाहें ॥३८॥
गडियांसी म्हणे लवकर भक्षा । माय येतां करील शिक्षा ।
ऐसें बोलतां कमळपत्राक्षा । काय अपूर्व वर्तलें ॥३९॥
मंथनडेरा फोडिला घननीळें । नवनीतही सकल सारिलें ।
दुग्ध घरांत उतोन गेलें । कार्य नासले चहूंकडे ॥४०॥
यशोदा न सोडिती भगवंता । तरी हा नाश कासया होता ।
श्रीकृष्णासी अंतर पडतां । मग अनर्था उणें काय ॥४१॥
भगवंतीं मिठी घालितां सप्रेम । प्रपंचचि होय परब्रह्म ।
तो भक्तांचा पुरवी काम । आत्माराम सर्वेश ॥४२॥
असो दुग्ध उतलें म्हणोनी । परम क्रोधायमान जननी ।
म्हणे कृष्णें बाहेर काय करणी । केली असेल कळेना ॥४३॥
म्हणोनि वेताटी हातीं घेऊनी । बाहेर आली नंदराणी ।
तों दहीं वाहोनि गेलें आंगणीं । आणि नवनीतही सारिलें ॥४४॥
देखतांचि जननी । उडी टाकोनि चक्रपाणी ।
पळाला बाळें घेऊनी । नंदपत्‍नी पाठीं लागे ॥४५॥
वेताटीं घेऊनि हातीं । बिदीं धांवे यशोदा सती ।
तंव तो चपळ श्रीपती । कोणासही न सांपडे ॥४६॥
शोधितां न सांपडे वेदशास्त्रां । ठायीं न पडे द्विसहस्रनेत्रा ।
न पवे चतुर्वक्‍त्रा । पंचमुखा दुर्लभ ॥४७॥
निराहारी फलाहारी । नग्न मौनी जटाधारी ।
बहु शोधिति गिरिकंदरीं । परि श्रीहरि न सांपडे ॥४८॥
नाना तीर्थें हिंडतां । बहु विद्या अभ्यास करितां ।
पंचाग्निसाधन साधितां । परी तो कदा न लाभेचि ॥४९॥
हरि नातुडे बळवंता । न चढे धनवंताच्या हाता ।
चतुःषष्टि कला दावितां । ठायीं तत्त्वतां पडेना ॥५०॥
एक सद्‌भावाविण । हातीं न लाभे जगज्जीवन ।
प्रेमाविण मनमोहन । कोणासही न सांपडे ॥५१॥
प्रेमाविण कायसें ज्ञान । प्रेमाविण व्यर्थ ध्यान ।
प्रेमाविण जें गायन । व्यर्थ जैसें गोरियाचें ॥५२॥
प्रेमाविण व्यर्थ पूजा । कदा नावडे अधोक्षजा ।
प्रेमाविण अभ्यास सहजा । व्यर्थ सर्व विद्येचा ॥५३॥
एक नसतां प्रेमकळा । त्याविण अवघ्या त्या विकळा ।
शरण न रिघतां तमाळनीळा । सकळ साधनें व्यर्थचि ॥५४॥
स्त्री सर्वलक्षणीं सुंदर पूर्ण । परी पतिसेवेसी नाहीं मन ।
तिचें चातुर्य शहाणपण । व्यर्थचि काय जाळावें ॥५५॥
गळसरीविण अलंकार । भूतदयेविण आचार ।
कीं रविशशीविण अंबर । तमें जैसें व्यापिलें ॥५६॥
कीं गुरुकृपेविण ज्ञान । कीं आवडीविण भजन ।
कीं गृहस्वामिणीविण सदन । व्यर्थ जैसें भणभणित ॥५७॥
कीं रायाविण परिवार । कीं नासिकेविण जैसें वक्त्र ।
तैसा प्रेमाविण स्मरारिमित्र । कदाकाळीं न सांपडे ॥५८॥
असो धांवता यशोदा सती । कदा नाटोपे श्रीपती ।
म्हणे हरि आतां गृहाप्रती । कैसा येसील तें पाहूं ॥५९॥
माता धांवतां श्रमली । स्वदेबिंदु दिसती भाळीं ।
तें देखोनि वनमाळीं । कृपा दाटली हृदयांत ॥६०॥
इणें बहुत जन्म तप केलें । जन्मोजन्मीं प्रेमें बांधिलें ।
म्यां सगुणरूप धरिलें । भक्ति देखोनि इयेची ॥६१॥
श्रीकृष्ण सुहास्यवदन । मातेकडे पाहे कृपेंकरून ।
तों यसोदेनें धांवोन । हस्त धरिला हरीचा ॥६२॥
हस्तीं धरूनि वेताटी । केली परम क्रोधदृष्टी ।
तें देखोनि जगजेठी । कांपतसे थरथरां ॥६३॥
करूनियां दीन वदन । जगज्जीवन करी रुदन ।
नेत्रींच्या जीवनेंकरून । जात वाहून काजळ ॥६४॥
वेत उगारितां जननी । वरी पाणी करी चक्रपाणी ।
श्रीमुख करूनि दीनवाणी । स्फुंदस्फुंदोनी रडतसे ॥६५॥
वेत उगारीत जननी । परी न हाणवे तियेनी ।
तो ब्रह्मानंद कैवल्यदानी । जो श्रुतीचेनि न वर्णवे ॥६६॥
मग करीं धरूनि चक्रपाणी । निजमंदिरा गेली जननी ।
म्हणे यासी उखळीं बांधोनी । शिक्षा लावीन मी आतां ॥६७॥
तों बहुत गौळिणी आल्या तेथें । म्हणती दृढ बांधा या चोरातें ।
दावें आणोनि स्वहस्तें । नंदराणी बांधीतसे ॥६८॥
झाली गौळिणींची दाटी । मंदमंद रडे जगजेठी ।
दावें वेष्टिलें कटीं । उखळासमवेत मायेनें ॥६९॥
काकुळती येतो हरी । म्हणे आजिच्यानें मी न करीं चोरी ।
म्हणोन वैकुंठपीठविहारी । दीनवदन बोलतसे ॥७०॥
जो अनंत पुराण पुरुषोत्तम । जो अनादि निर्गुण अनाम ।
जो मायातीत अगम्य । त्यासी कोण बांधील ॥७१॥
तो दावें न पुरें बांधाया । दुसरें जोडी त्यासी माया ।
तेंही न पुरे म्हणोनियां । तिसरें आणोनि लाविलें ॥७२॥
दोन बोटें उणें येतें । म्हणोनि लाविलें दावें चौथें ।
नाकळेचि चौघांतें । सहा त्यातें न पुरती ॥७३॥
बारा सोळा अठरा । न पुरतीच जगदुद्धारा ।
पंचविसांच्या विचारा । न ये खरा गोविंद ॥७४॥
गोपिका दावें आणूनि देती । हांवे पेटली यशोदा सती ।
नवलक्ष दावीं न पुरती । अगाध कीर्ति हरीची ॥७५॥
पावावया स्वरूपप्राप्ती । असंख्य वेदश्रुती गर्जती ।
तैशा गौळिणी हरीस बांधिती । बहुत करिती गलबला ॥७६॥
मातेकडे पाहे गोविंद । नेत्र चोळी रडे मंद ।
भोंवता गौळिणींचा वृंद । दाटोदाटी झोंबतो ॥७७॥
बांधिती नवलक्ष गोकंठपाश । तरी नाकळेचि परमपुरुष ।
हा पूर्णब्रह्म सर्वेश । हें मायेस न स्मरे ॥७८॥
माता न करीच विचारा । बांधीन म्हणे विश्वोद्धारा ।
कृपा आली यादवेंद्रा । बांधो द्यावें म्हणे आतां ॥७९॥
तों दावें पुरलें अकस्मात । दृढ ग्रंथि माया देत ।
गौळिणी भोंवत्या हांसत । कैसें आतां निजचोरा ॥८०॥
बहुत लोकांसी तुवां पीडिलें । त्याचें उटें आजि निघालें ।
मातेनें तुज बांधिलें । आतां कैसा जासील ॥८१॥
गौळिणींस म्हणे नंदांगना । तुम्ही जा आपुल्या सदना ।
आंगणीं टाकूनि मनमोहना । माया गेली गृहांत ॥८२॥
कोणी न दिसे आंगणीं । पुराणपुरुष कैवल्यदानी ।
उखळ ओढीत मेदिनीं । हळूहळू नेतसे ॥८३॥
चंडवृक्ष नंदांगणीं । यमलार्जुननामें दोन्ही ।
ते नारदें पूर्वीं शापोनी । वृक्षजन्मा घातले ॥८४॥
हे पूर्वीं कुबेरपुत्र । नांवें यांची नलकूबेर ।
परम उन्मत अविचार । सारासार कळेना ॥८५॥
नग्न होऊनि स्त्रियांसमवेत । जलक्रीडा दोघे करीत ।
तों नारदमुनि अकस्मात । त्याचि पंथें पातला ॥८६॥
दृष्टीं देखिला ब्रह्मसुत । परी ते विषयांध उन्मत्त ।
परम अविचारी शंकरहित । नारदें ते देखिले ॥८७॥
आधींचि तारुण्यमदें मातले । त्याहीवरी मद्यपान केलें ।
विशेष शब्दज्ञान शिकले । बोलों न देती कोणातें ॥८८॥
त्याहीवरी भाग्यमंद । स्त्रीसंगमे झाले विषयांध ।
तेचि चांडाळ भाग्यमद । जे अपमानिती साधूंतें ॥८९॥
आम्ही जाणते सर्वज्ञ । म्हणोनि संतांसी ठेविती दूषण ।
ऐसियांसी संतीं दंडून । शुद्धमार्गीं लावावे ॥९०॥
जो पिशाच जाहला निश्चितीं । त्यासी पंचाक्षरी दृढ बांधिती ।
तैसे दुष्ट दंडून संतीं । भजनस्थितीं लावावे ॥९१॥
असो नारदें कोपोनी । ते दुष्ट शापिले तेचि क्षणीं ।
म्हणे दोघे वृक्ष होवोनी । जडमूढदशा पावाल ॥९२॥
ऐसे ऐकतांचि वचन । दोघीं धरिले नारदाचे चरण ।
म्हणती स्वामी शापमोचन । देऊनि वरदान करावें ॥९३॥
मग नारद बोले ते वेळीं । तुम्ही वृक्ष व्हाल गोकुळीं ।
रांगत येईल वनमाळी । उद्धरील उभयांतें ।९४॥
त्यांचा करावया उद्धार । उखळ ओढीत यादवेंद्र ।
दोन्ही वृक्षांतून सर्वेश्वर । रमावर चालिला ॥९५॥
वृक्षसंधीं अडकलें उखळ । एकांत देखोनि वैकुंठपाळ ।
दोन्ही वृक्ष सबळ । बळें उन्मळोनि पाडिले ॥९६॥
तो दोन्ही वृक्षांमधूनी । दोन पुरुष निघाले तेच क्षणीं ।
उभे ठाकले कर जोडोनी । हरिस्तवनीं प्रवर्तले ॥९७॥
वैकुंठपालका परमपुरुषा । क्षीरसागरहृदयविलासा ।
सच्चिदानंदा सर्वेशा । जगदानंदा मूळकंदा ॥९८॥
जय जय गोपालवेषधारका । अनंतब्रह्मांडप्रतिपालका ।
जय जय हरि वेदरक्षका । मत्स्यरूपा केशवा ॥९९॥
नारायणा आदिकूर्मा । वराहरूपा पुरुषोत्तमा ।
नरहरिरूपा परब्रह्मा । वामनवेषा त्रिविक्रमा ॥१००॥
निःक्षत्रिय केली धरणी । पंचवटीवासिया चापपाणी ।
तोचि तूं गोकुळीं अवतरोनी । लीला दाविसी भक्तांतें ॥१०१॥
ऐसें दोघे स्तवन करोनी । ऊर्ध्वपंथें गेले तेचि क्षणीं ।
पावले आपुल्या स्वस्थानीं । हरि चरणप्रसादें ॥१०२॥
असो बाहेरून आला नंद । तंव दोन्ही वृक्ष सुबद्ध ।
उन्मळोनि पडिले गोविंद । वृक्षसंधींत सांपडला ॥१०३॥
ते देखोनि नंद गजबजिला । धांवा धांवा म्हणे सकळां ।
वृक्षाखालीं कृष्ण सांपडला । सोडूनि उचलिला नंदानें ॥१०४॥
वार्ता ऐकोनि श्रवणीं । हृदय पिटी धबधबां जननी ।
धांवती सकळ गोपाळ गौळणी । नदांगणीं दाटी जाहलीं ॥१०५॥
नंदाजवळी होता हरी । मायेनें घेतला कडेवरी ।
सद्‌गदित यशोदा नारी । अश्रु नेत्रीं वाहती ॥१०६॥
स्फुंदस्फुंदोनि यशोदा रडत । हे जळोत गे माझे हात ।
म्यां बांधिला कृष्णनाथ । मोठा अनर्थ चूकला ॥१०७॥
नंद म्हणे नसतां चंड प्रभंजन । कां वृक्ष पडिले उन्मळोन ।
आश्चर्य करिती सकळ जन । अनर्थ गहन चूकला ॥१०८॥
तेथें मुलें धाकुटीं होतीं । तीं सांगती नंदाप्रती ।
कृष्णेंच वृक्ष निश्चितीं । बळेंचि मोडून पाडिले ॥१०९॥
त्यांतूनि दोन पुरुष निघाले । श्रीकृष्णासीं काय बोलिले ।
तें आम्हांलागीं न कळे । मग गेले ऊर्ध्वपंथें ॥११०॥
हांसती सकळ ते अवसरीं । मुलांची गोष्ट न वाटे खरी ।
यशोदा म्हणे मुरारी । थोर दैवें वांचला ॥१११॥
नंदें केला सोहळा थोर । मेळवूनियां धरामर ।
आनंद जाहला अपार । गोकुळामाजी घरोघरीं ॥११२॥
निंबलोण तेचि क्षणीं । कृष्णावरूनि उतरी जननी ।
हृदयीं दृढ धरोनी । चुंबन देत प्रीतीनें ॥११३॥
एके दिवशीं मेघश्याम । देव्हारां खेळे पुरुषोत्तम ।
नंदाचे सकळ शालिग्राम । वदनी घालोनि गिळियेले ॥११४॥
नंद आला स्नान करून । करूं बैसला देवतार्चन ।
तों शालिग्राम न दिसती पूर्ण । मग यशोदेसी बोलतसे ।१५॥
देव्हारीं शालिग्राम नसती । येरी म्हणे तेथें खेळत होता श्रीपती ।
आपण पुसावें तयाप्रती । शालिग्राम देईल तो ॥१६॥
नंद म्हणे राजीवनेत्रा । शालिग्राम देईं चारुगात्रा ।
कडेवरी घेतले इंदिरावरा । चुंबन देऊनि पुसतसे ॥११७॥
मग तो नीलोत्पलदलवर्ण । मायातीत शुद्धचैतन्य ।
परम उदार सुहास्य वदन । नंदाप्रती बोलत ॥११८॥
शालिग्राम मी नेणें तत्त्वतां । मजवरी वृथा आळ घालितां ।
मी सर्वातीत अकर्ता । करणें न करणें मज नाहीं ॥११९॥
नंद म्हणे न देखतां देवतार्चन । मी कदापिही न घें अन्न ।
देखोनि नंदाचें निर्वाण । पसरी वदन जगद्‌गुरु ॥१२०॥
तो असंख्य शालिग्राममूर्ति । असंख्य सूर्य असंख्य शक्ति ।
असंख्य गणेश उमापति । अगाध कीर्ति हरीची ॥१२१॥
अनंतब्रह्मांडरचना ते क्षणीं । नंदे आनंदें देखतां नयनीं ।
गेला देहभाव विसरोनी । शब्द न फुटे बोलतां ॥१२२॥
विसरला कार्यकारण । विसरला स्नान देवतार्चन ।
नाठवे भोजन शयन । मन निमग्न हरिरूपीं ॥१२३॥
सवेंच घातलें मायाआवरण । दिधलें नंदाचें देवतार्चन ।
मनांत नंद भावी पूर्ण । यासी मूल कोण म्हणेल ॥१२४॥
देवतार्चनविधि सारून नंद । कडिये घेतला सच्चिदानंद ।
जो भोजना बैसतां आनंद । गगनामाजी न समाये ॥१२५॥
करिती नाना याग-यजन । तेथें कदा न घे अवदान ।
त्याच्या मुखीं नंद आपण । ग्रास घाली स्वहस्तें ॥१२६॥
असो एके दिवशीं प्रातःकाळीं । माया मंथन आरंभी ते वेळीं ।
जवळ येऊनि वनमाळी । मातेलागी बोलत ॥१२७॥
मातेसी म्हणे वैकुंठनायक । मी घुसळीन क्षण एक ।
मग नंद म्हणे पहा कौतुक । बिरडें हातीं देईं कां ॥१२८॥
हातीं दिधला रविदोर । घुसळण आरंभी श्रीधर ।
मातेसी म्हणे श्रमलीस थोर । विश्रांति घेईं क्षणभरी ॥२९॥
कौतुक पाहती तात-माता । घुसळीतसे सरसिजोद्‌भवपिता ।
तेणें आनंद झाला बहुतां । कित्येकां चिंता प्रवर्तली ॥१३०॥
देव सुखावले देखोन । आतां करूं सुधारसपान ।
इंद्र म्हणे रत्‍नें संपूर्ण । हातां येतील चतुर्दश ॥१३१॥
वासुकी जाहला दीनवदन । कूर्मे पाठी देत सरसावून ।
शिव म्हणे हालहाल पूर्ण । पुढती कोठें सांठवूं ॥१३२॥
लक्ष्मी म्हणे दुजी निघेल कमळा । मजहून सुंदर वेल्हाळा ।
तीच प्रिय होईल गोपाळा । मोठा मांडिला अनर्थ ॥१३३॥
नंद म्हणे यशोदेसी । पुरे मंथन भागला हृषीकेशी ।
नंद उचलोनि हृदयासी । भगवंतासी धरी तेव्हां ॥१३४॥
ऐका नवल वर्तलें एकें दिनीं । मिळती बारा सोळा गौळणी ।
म्हणती पुरुषार्थ करूनी । गोरस रक्षूं सर्वदा ॥१३५॥
दृढ गृह एक पाहूनी । गोरस ठेविती सांठवूनी ।
दृढ कुलपें घालूनी । राखिती गौळणी सर्वदा ॥१३६॥
आपण ओसरिये राहती । कुलपें कदा न काढिती ।
तों राजबिदीं ये जगत्पती । खेळे गडियांसमवेत ॥१३७॥
वडजे वांकुडे गोवळ । तयांसी म्हणे तमाळनीळ ।
एके घरीं गौळिणी सकळ । गोरस रक्षिती मज भेणें ॥१३८॥
बहुत ठकविती आम्हांतें । चला अवघे जाऊं तेथें ।
गडी म्हणती कोण्या पंथें । जावें सांग गोविंदा ॥१३९॥
हरि म्हणे एक ऐका । अवघे तुम्ही नेत्र झांका ।
ऐसे बोलतां वैकुंठनायका । नेत्र झाकिले समस्तीं ॥१४०॥
आपुली योगमाया स्मरोनि हरी । क्षण न लागतां ते अवसरीं ।
सौंगडे नेले सदनांतरीं । न कळे बाहेरी कोणातें ॥१४१॥
दधि घृत नवनीत । भक्षिले गडियांसमवेत ।
खांबासी पुसिले हात । भोजनें समस्त फोडिलीं ॥१४२॥
इतुकें घरांत वर्तलें । परी बाहेर गौळिणींसी न कळे ।
जैसें जीवासी नेणवे वहिलें । स्वरूप आपुलें सर्वथा ॥१४३॥
कृष्ण म्हणे गडे हो ऐका । आतां फोडा अवघेचि हांका ।
ऐसें बोलतां यदुनायका । कोल्हाळ केला समस्तीं ॥१४४॥
गौळिणी चमकल्या बाहेरी । म्हणती कोण्या द्वारें गेला भीतरी ।
सबळ कुलपें तैसींचि द्वारीं । बरा अंतरीं सांपडला ॥१४५॥
एक बोलती गोपीका । कुलपें कदा काढूं नका ।
एक यशोदेप्रती देखा । सांगो गेल्या तेधवां ॥४६॥
वेताटी घेऊनि करीं । सक्रोध बोलती सुंदरी ।
आतां पोरें येतां बाहेरी । शिक्षा बरी लावूं तयां ॥१४७॥

एक म्हणती पोरें सोडावीं । एक बोलती स्तंभीं बांधावीं ।
मुख्य चोर जो मायालाघवी । त्यास सर्वथा सोडूं नये ॥१४८॥
माया करूनियां पुढें । आपण मागें मागें दडे ।
जैसा वारिजकोशांत पहुडे । भ्रमर जेवीं कळेना ॥१४९॥
ऐसें गोपी सक्रोध बोलत । पोरें आंत रडती समस्त ।
एक चळचळां कांपत । बोलती स्फुंदत हरीसी ॥१५०॥
एकदां काढीं येथूनी । दुसर्‍यानें हे न करूं करणीं ।
म्हणोनि लागती हरिचरणीं । चक्रपाणी हांसत ॥१५१॥
गडी म्हणती हसतोसी गोविंदा । उखळीं तुज जैं बांधील यशोदा ।
सकळ गौळिणी तुज परमानंदा । शिक्षा आतां करितील ॥१५२॥
आम्हां ताडितील गौळिणी । घरीं मारिती पिता-जननी ।
भुवनसुंदरा गदापाणी । काढीं येथूनि आम्हांसी ॥१५३॥
हरि म्हणे एक ऐका । पुढती आतां नेत्र झांका ।
कदा डोळे उघडूं नका । नेतों सकळिकां बाहेरी ॥१५४॥
सकळीं नेत्र झांकिले । गवाक्षद्वारें बाहेरी काढिले ।
पेंध्यानें किंचित डोळे उघडिले । माया हरीची पहावया ॥१५५॥
डोळे उघडितां त्वरित । पेंधा अडकला साहण्यांत ।
अंतरिक्षी पाय लोंबत । म्हणे धांव आतां गोविंदा ॥१५६॥
कुलपें काढूनि त्वरित । गोपी आल्या मंदिरांत ।
तों पेंधा देखिला लोंबत । गोपी सडकीत पाय त्याचे ॥१५७॥
म्हणे धांव धांव मधुसूदना । बहुत मारिती गजगामिना ।
मी अन्यायी मनमोहना । जगज्जीवना सोडवीं ॥१५८॥
हरि म्हणे पेंधियासी ते वेळे । त्वां नेत्र बहुतेक उघडिले ।
येरू म्हणे थोडेसें पाहिलें । तरी झालें ऐसें हें ॥१५९॥
हात देऊनि पंकजपाणी । पेंधा नेला तेच क्षणीं ।
तों यशोदेसी घेऊनि गौळिणी । निजमंदिरीं प्रवेशल्या ॥१६०॥
तो बोलें यशोदा जननी । कोठें दावा गे चक्रपाणी ।
मग बोलती नितंबिनी । करूनि करणी गेला हो ॥१६१॥
माग दिसतसे घरांत । गौळिणी यशोदेसी दावीत ।
येरी म्हणे कृष्णनाथ । कोंडिला कोठें तुम्हीं हो ॥१६२॥
चहूंकडे पाहती डोळसां । आला गेला न कळे कैसा ।
ज्याची लीला न कळे महेशा । सहस्रक्षा विरंचीतें ॥१६३॥
यशोदा म्हणे ते अवसरीं । प्रातःकाळपासून निजमंदिरीं ।
खेळत होता मुरारी । तुमच्या घरीं कैंसा आला ॥१६४॥
कुलपें द्वारीं तैसींचि सबळ । तरी कोण्या द्वारें आला तमाळनीळ ।
नसतीच घेतां हरीवरी आळ । जावें गोकुळ टाकोनि ॥१६५॥
एक बोले गजगामिनी । गवाक्षद्वारें येतो चक्रपाणी ।
यशोदा हांसे ऐकोनी । गोष्टीं घडे कैसी हे ॥१६६॥
इतुकीं मुलें घेऊनि सरसीं । आला गेला हृषीकेशी ।
येरी म्हणे ब्रह्मादिकांसी । चरित्र न कळे कृष्णाचें ॥१६७॥
तटस्थ जाहलिया व्रजसुंदरी । माया म्हणे मज दावा गे श्रीहरी ।
असो तुमचें खादलें किती तरी । सांगा तितुकें देईन ॥१६८॥
मग सकळ भाजनें दावीत । तों तोंडावरी भरलें नवनीत ।
रांजणी माथरी समस्त । घृतेंकरोनि भरियेल्या ॥१६९॥
जें जें पात्र पाहती उघडून । त्यांत भरिले गोरस पूर्ण ।
आंगणी आड दुग्धेंकरून । उचंबळोन आला असे ॥१७०॥
कृष्णमुखीं गोरसबिंदु अर्पिता । कोटिगुणें वाढे तत्त्वतां ।
जैसें वटबीज सूक्ष्म पेरितां । सहस्रगुणे वाढत ॥१७१॥
कीं सत्पात्रीं देतां दान । कोटिगुणें वाढे संपूर्ण ।
तैसें बिंदुमात्र सेवून । सिंधुसमान तो देत ॥१७२॥
कृष्णमुखीं जें अर्पिलें । अनंतमखफळ हातां आलें ।
गौळिणी म्हणती प्रकटलें । भाग्य आमुचें अगाध ॥१७३॥
यशोदा म्हणे नष्टा समस्त । गौळिणी तुम्ही परम असत्य ।
नानापरींचें आळ बहुत । बाळावरी घेतां गे ॥१७४॥
घरा गेलिया यशोदा । खेळतां देखिलें आनंदकंदा ।
माया हृदयीं धरूनि गोविंदा । मुख चुंबीत प्रीतीनें ॥१७५॥
आणि एके दिवशीं वनमाळी । एके गृहीं प्रवेशे माध्यान्हकाळीं ।
दधि भक्षितां ते वेळीं । घरा आली गौळिणी ते ॥१७६॥
तिणें दृढ मनगटीं धरूनी । ओढूनि आणिला जेथें जननी ।
दहीं माखलेंसे वदनी । भाजनपात्र हातीं तें ॥१७७॥
यशोदे बहुत दिवस जपतां । आजि सांपडला अवचिता ।
माया म्हणे कृष्णनाथा । काय केलें तुवां हें ॥१७८॥
कृष्ण म्हणे ऐक माते । मी यथार्थ सांगतों तूंतें ।
ही जितुकीं वचनें बोलते । तितुकीं व्यर्थ असत्य ॥१७९॥
माया म्हणे वदनीं पाहीं । माखलेंसें तुझ्या दहीं ।
खाऊनि म्हणसी नाही । राजसा तूं कैसा रे ॥१८०॥
हरि म्हणे ऐक सावचित्त । मी राजबिदीसी होतों खेळत ।
तों गोवळे आले बहुत । इच्या गृहांत प्रवेशले ॥१८१॥
पोरें म्हणती ते अवसरीं । हरि येतोसी काय करूं चोरी ।
बळेंचि मज धरूनि करीं । घेऊनि गेले जननीये ॥१८२॥
त्यांहीं गोरस भक्षिला समस्त । मी उगाचि दूर होतों पाहत ।
चोरावें इचें नवनीत । हेंही मज कळेना ॥१८३॥
ही येतांचि मंदिरांत । गोवळे पळाले समस्त ।
इणें मज धरिलें त्वरित । अन्याय कांहीं न करितां ॥१८४॥
माझ्या मुखीं दहीं इणें चर्चिलें । दटावूनि मडकें हातीं दिधलें ।
तुजजवळी ओढूनि आणिलें । बळेंचि मज जननीये ॥१८५॥
जे दहीं हरोनि गेले गोवळे । त्यांसी न धरवे इचेनि वहिलें ।
ज्यांहीं चोरिले त्यांसी सोडिलें । विरहण आलें मजवरी ॥१८६॥
मातेच्या पदरें मुख पुसिलें । भाजनपात्र भिरकाविलें ।
कंठीं मिठी ते वेळे । दृढ गोपाळें घातली ॥१८७॥
गदगदां हांसोनि गोपिका । आपुल्या गृहा गेल्या देखा ।
मनीं म्हणती हरिलीला ब्रह्मादिकां । न कळे सहसा निर्धारें ॥१८८॥
मातेसी म्हणे गोविंद । मज जेवूं घालीं भातदुग्ध ।
मातेचे कंठीं वेदवंद्य । मिठी घालीत पुढती पैं ॥१८९॥
माया म्हणे श्यामसुंदरा । आतां निकेतनपति येती मंदिरा ।
त्यां सांगातें जेवीं सुकुमारा । तों गोदोहन करितें मी ॥१९०॥
ऐसी ऐकतांचि गोष्टी । उठे हांसत जगजेठी ।
त्याचा महिमा वर्षकोटी । वर्णितांही सजेना ॥१९१॥
एके दिवशीं कमलासनपिता । प्रातःकाळ जाहला असतां ।
मातेसी म्हणे तत्त्वतां । दूध प्यावयासी दे मज ॥१९२॥
माता म्हणे आजि मित्रवार । दुग्ध अनसूट असे समग्र ।
खंडेराव दैवत तीव्र । पुसे रमावर कोठें आहे ॥१९३॥
माता म्हणे देव्हारां । पाहें जाय सुकुमारा ।
डोळसा मदनताता सुंदरा । सर्वेश्वरा गोविंदा ॥१९४॥
देव्हारां येऊनि गोपाळ । पाहे देवाधिदेव निर्मळ ।
तंव ते टांक देवांचे सकळ । दोरियेनें गोंविले ॥१९५॥
मातेसी म्हणे क्षीराब्धिजाकांत । येवढें देवांचें सांगसी सत्त्व ।
तरी ह्या दोरीनें निश्चित । कां आकळूनि रक्षिले ॥१९६॥
काय तुझा देव करील । म्हणोनियां वैकुंठपाळ ।
बळेंचि दुग्ध सकळ । तमालनीळ पीतसे ॥१९७॥
त्याउपरी ते रात्र क्रमिली । प्रातःकाळीं उठोनि वनमाळी ।
मातेसी म्हणे ते वेळीं । कडेवरी घेईं मज ॥१९८॥
माझी वांकडी झाली मान । दोन्ही दुखताती नयन ।
माता म्हणे मल्लारी पूर्ण । हरि तुजवरी क्षोभला ॥१९९॥
खंडेराव दैवत दुरळ । प्रचीत दाविली तत्काळ ।
मातेचे नेत्रीं वाहे जळ । म्हणे आतां काय करूं मी ॥२००॥
कडेवरी घेतला कृष्ण । मायेचे खांदां टाकिली मान ।
जैसा भ्रमर बैसे संकोचून । कमलकोषीं प्रीतीनें ॥२०१॥
देव्हारां येऊनि माया । म्हणे मार्तंडा खंडेराया ।
हरिवरी कृपा करीं लवलाह्या । म्हणोनि लावी आंगारा ॥२०२॥
तों अकस्मात म्हाळसापती । देदीप्यमान दिव्यमूर्ती ।
तडिदंबरप्रभा फांकती । कैलासपति साक्षात ॥२०३॥
खंडा झळके दक्षिणकरीं । हरिद्राचूर्ण उधळे वरी ।
तुरंगवहन त्रिपुरारी । उमानाथ प्रकटला ॥२०४॥
दिव्य तेजें भरलें गगन । जो मणिमल्ल-प्राणहरण ।
तो साक्षात शिव हयवाहन । यशोदेसी बोलत ॥२०५॥
तुझें पूर्वपुण्य अद्‌भुत । उदरा आला त्रैलोक्यनाथ ।
त्याच्या अंगीं दैवतें समस्त । देव आम्ही यशोदे ॥२०६॥
ब्रह्मानंद हा साक्षात । यासी भजें घरीं भावार्थ ।
यासी पूजितां देव समस्त । तृप्त होतीं निर्धारें ॥२०७॥
ऐसें बोलोनि तये वेळां । खंडेराव गुप्त जाहला ।
मातेसी हृदयीं कळला । हरिप्रताप अद्‌भुत ॥२०८॥
एके दिवशी अधोक्षज । म्हणे आधीं जेवूं घालीं मज ।
जो मायातीत विश्वबीज । आदिपुरुष परात्पर ॥२०९॥
त्यासी माया म्हणे कान्हया । आधीं देवपूजा करोनियां ।
मग मी तुज रे बा तान्हया । जेवूं घालीन निर्धारें ॥२१०॥
हरि म्हणे मातेप्रती । देव तरी आहेत किती ।
माता म्हणे भगवती । परम दैवत दारुण ॥२११॥
खंडेराव महाखडतर । भैरव दैवत महातीव्र ।
गणेश पावतो सत्वर । नाम घेतां आरंभीं ॥२१२॥
ऐसें बोलतां माता ते । गदगदां हांसोनि जगन्नाथें ।
म्हणे भज देवाधिदेवातें । ते म्हणे आम्हांतें कैसा दिसे ॥२१३॥
तत्काळ चतुर्भुज घनश्याम । शंख चक्र गदा पद्म ।
पीतांबरधारी पुरुषोत्तम । यशोदेनें देखिला ॥२१४॥
यशोदा नमस्कारी तत्काळ । सवेंचि घालोनि मायाजाळ ।
जैसा पूर्वीं होता बाळ । दीनदयाळ तैसा झाला ॥२१५॥
एके दिनीं जगत्पती । बोलावी देव्हार्‍याच्या मूर्ती ।
म्हणे सांगा तुम्हीं मातेप्रती । कीं कृष्णास आधीं वाढिजे ॥२१६॥
माया आली देव्हारियाजवळी । तों धातुमूर्ती बोलती ते वेळीं ।
म्हणती सच्चिदानंदवनमाळी । भजें यासी सद्‌भावें ॥२१७॥
कृष्णासी आधीं जेवूं घालीं । तरी तुझी पूजा आम्हांसी पावली ।
ऐसें ऐकतां माया ते वेळी । तटस्थ जाहली सप्रेम ॥२१८॥
असो एके दिनीं श्रीहरी । खेळत असतां ओसरीवरी ।
माया म्हणे मुरारी । दुग्धपान करीं कां ॥२१९॥
हरि म्हणे मी दुग्धपान न करीं । माता म्हणे बळिराम गेलां बाहेरी ।
तोंवरी तूं पूतनारी । दूध झडकरीं पिईं कां ॥२२०॥
बळिराम बाहेरूनि आलिया । तुज वांटा मागेल तान्हया ।
हरि म्हणे दुग्ध प्यालिया । काय होतें मज सांगा ॥२२१॥
बा रे शिखा वाढते साचार । काळे आंग होतें गौर ।
ऐकोनि हांसे यादवेंद्र । म्हणे पाहूं प्रचीत याचा ॥२२२॥
दुग्धाची वाटी मुखीं लाविली । शेंडी धरूनि पाहे वनमाळी ।
म्हणे कां शिखा नाहीं वाढली । तनू काळीं दिसतसे ॥२२३॥
माता म्हणे जगन्नायका । आजचि कैसी वाढे शिखा ।
हांसे येतसे वैकुंठनायका । बोल मातेचे ऐकोनि ॥२२४॥
एके दिवशीं राम आणि कृष्ण । आंगणीं खेळती दोघेजण ।
हरीसी म्हणे संकर्षण । तुज हें कळलें नाहीं कीं ॥२२५॥
कोंडा देऊनियां जाणा । तुज पोसणें घेतलें कृष्णा ।
याची प्रचीत जगज्जीवना । पाहें तुज सांगतों ॥२२६॥
मायबापें गोरीं तुझी गोपाळा । त्यांचे पोटींचा तूं तरी काळा ।
कोंडा देऊनि घेतलें तुला । तैसेंच मजला कळलें पैं ॥२२७॥
ऐसे बोलतां बळिभद्र । स्फुंदस्फुंदोनि रडे यादवेंद्र ।
माता येऊनि सत्वर । हृदयीं धरी गोपाळा ॥२२८॥
पल्लवें पुसी राजीवनयन । म्हणे तुज बोलिलें कोण ।
स्फुंदस्फुंदोनि सांगे जगज्जीवन । मज पोसणा म्हणे दादा ॥२२९॥
माता म्हणे माझ्या उदरीं । तूं जन्मलासी मुरारी ।
बळिराम चाळवितो निर्धारीं । तुजलागीं गोपाळा ॥२३०॥
मातेनें कडेवरी घेतला । मुख चुंबीत वेळोवेळां ।
निंबलोण उतरी वेल्हाळा । कृष्णावरूनि झडकरी ॥२३१॥
एके दिवसीं उषःकाळीं । उठोनियां वनमाळीं ।
एके गोपीचें घरीं ते वेळीं । कौतुक केलें अद्‌भुत ॥२३२॥
ब्राह्मीं मुहूर्तीं उठोनि जाणा । गोपी गेलिया माघस्नाना ।
मागें सकळ गाई राना । लावूनियां दीधल्या ॥२३३॥
बैल आणूनियां सकळ । तिच्या वाडियांत बांधी घननीळ ।
गोपी गृहा आली तत्काळ । धारा काढूं धांवतसे ॥२३४॥
भरणा घेऊनि बैसे खालती । तों वृषण हातासी लागती ।
सर्व गाईंच्या कांसा धरीत हातीं । एकचि गति चहूंकडे ॥२३५॥
विस्मित जाहली बाला । तों तमांतक उगवला ।
तो वृषभांनीं वाडा भरला । एकही गाय दिसेना ॥२३६॥
कळली कृष्णाची करणी । गार्‍हाणीं सांगों येती गौळणी ।
माया वेताटी घेऊनी । शिक्षा करावया धांवत ॥२३७॥
वेगें पळाला गोविंद । तों त्याचि वाटेनें आला नंद ।
तों यशोदा म्हणे मुकुंद । धरा धरा वेगेंसी ॥२३८॥
तों नंएं धरिला ते समयीं । दृढ आलिंगिला निजहृदयीं ।
चुंबन देऊनि लवलाहीं । यशोदेसी बोलत ॥२३९॥
नंद म्हणे कां हो धांवसी । माया म्हणे सोडूं नका यासी ।
याणें पीडिलें गौळिणींसी । याचे खोडीसी अंत नाहीं ॥२४०॥
नंदापाशी सांगे सांवळा । ह्या धमकटी गौळिणी सकळा ।
मातेपाशीं वेळोवेळां । लटकींचि देती गार्‍हाणीं ॥२४१॥
घेती नसतीचि मजवरी आळ । मातेसी खरें वाटे सकळ ।
हांसे यशोदा वेल्हाळ । नंदमुख विलोकूनि ॥२४२॥
घरासी आणिलें जगन्नाथा । नंद म्हणे मजपरता ।
भाग्याचा नाहीं तत्त्वतां । त्रिभुवनीं शोधितां हो ॥२४३॥
एकदां बळिरामासीं हरि खेळे । गोपाळ दोहींकडे वांटले ।
तों कृष्णाकडे ते वेळे । डाव लागला खेळतां ॥२४४॥
ऐसें देखोनि चक्रपाणी । बळिरामाची दोघे मुलें धरूनी ।
त्यांच्या शिखा परस्परें बांधोनी । वृक्षावरी घालीत ॥२४५॥
मुलें ठेवूनि वृक्षावरती । आपण लपाला श्रीपती ।
बाळें सोडविलीं निश्चितीं । बळिरामें येऊनियां ॥२४६॥
यशोदेजवळी गार्‍हाणी । सांगों येती गजगामिनी ।
म्हणती मुलांच्या शिखा बांधोनी । वृक्षडहाळीवरी ठेवी ॥२४७॥
माता म्हणे पूतनारी । किती सोसाव्या खोडी तरी ।
ऐक शास्त्र तरी पुढें मुरारी । यावरी हरि बोलतसे ॥२४८॥
हरि म्हणे मातेसी । शास्त्र जें मज पढविसी ।
तें कोणाचें शास्त्र निश्चयेंसीं । सांग मजसी जननीये ॥२४९॥
माता म्हणे देवाचें शास्त्र । मग बोले राजीवनेत्र ।
तें शास्त्र पढतां साचार । काय देतो देव पैं ॥२५०॥
माता म्हणे देतो मुक्तीतें । हरि म्हणे ते तुजचि होऊं दे माते ।
मी न सोडीं चोरीतें । नवनीताच्या कदापि ॥२५१॥
यशोदा म्हणे कृष्णनाथा । आण वाहें तूं तत्त्वतां ।
जे मी चोरी न करीं सर्वथा । शपथ आतां बोलें पैं ॥२५२॥
गोरसावांचोनि न करीं चोरी । माते आण तुझी निर्धारीं ।
ऐसें बोलतां कैटभारी । माता हांसे गदगदां ॥२५३॥
एके दिवशीं यशोदा । जेवूं घाली परमानंदा ।
दहींभात पुढें मुकुंदा । कालवोनि दीधला ॥२५४॥
लोणचें आणींमाते झडकरी । येरी म्हणे आहे सोंवळ्याभीतरी ।
लोळणी घालीत मुरारी । म्हणे न जेवीं सर्वथा ॥२५५॥
मग सोंवळें विटाळोनी । आलें निंबें घाली जननी ।
गौळी भुलले अहंममतेंकरूनी । नेणती करणी हरीची ॥२५६॥
गोकुळींची एक म्हातारी । सुनेसी राखी दिवसरात्रीं ।
म्हणे कृष्णाचा वारा निर्धारीं । पडों नेदीं सर्वदा ॥२५७॥
यासी येऊं देशील जरी मंदिरा । तरी मुकलीस आपुल्या संसारा ।
नांवरूपा न उरे थारा । झणीं यदुवीरा ऐक्य होसी ॥२५८॥
तों वृद्धा दिवशीं मंदिरीं । एकलीच होती सुंदरी ।
वृद्धा गेली बाहेरी । तों मागें हरि पातला ॥२५९॥
त्या गोपीस हरि भोगीत । तों वृद्धा पातली घरांत ।
दोघांजणां हातीं धरीत । बिदीस नेत ओढूनि ॥२६०॥
वृद्धा सांगे अवघ्यांजणां । हीं दोघें धरिलीं पहा नयनां ।
लोक म्हणती सून पुत्र दोघांजणां । कोठें नेतीस म्हातार्‍ये ॥२६१॥
वृद्धा म्हणे हा घननीळ । तुम्ही नेणां काय लोक सकळ ।
नंदगृहासी तत्काळ । दोघां घेऊनि पातली ॥२६२॥
तों तेथें खेळे हृषीकेशी । विस्मय वाटे वृद्धेसी ।
नंद म्हणे पुत्रसुनेसी । कां आणिलें चावडिये ॥२६३॥
वृद्धा म्हणे या दोघांसी धरिलें । नंद म्हणे तुझें काय गेलें ।
अवघ्यांनीं वृद्धेसी गोफाटिलें । निर्भर्त्सिलें सकळिकीं ॥२६४॥
यशोदा म्हणे बाळावरी आळ । ऐसेचि घेती जन सकळ ।
पूर्णब्रह्मानंद निर्मळ । कृष्ण माझा निर्धारीं ॥२६५॥
मग आपुल्या घरा गेली वृद्धा । सोडूनि दिधलें परमानंदा ।
ज्याचिया गुणाची मर्यादा । शिव स्वयंभू नेणेचि ॥२६६॥
एकदां कडे घेऊनि हृषीकेशी । गोपी आल्या रविकन्यातीरासी ।
जैसा विद्युल्लताभार आकाशीं । तैसा दिसे समुदाय ॥२६७॥
तों तेथें नाव खुंटली । घरास गेले तारक सकळी ।
गोपिकांनीं नाव सोडिली । आंत बैसल्या सर्वही ॥२६८॥
एक नौकादंड करीं घेती । सव्य अपसव्य आवलिती ।
तों धारेमाजी निश्चितीं । नाव गेली तेधवां ॥२६९॥
जुनी नाव अत्यंत पाहीं । छिद्रें पडलीं ठायीं ठायीं ।
माजी उदक आलें लवलाहीं । धरवत अतिवेगेंसीं ॥२७०॥
उदक देखतां युवती । परम भयभीत होती ।
म्हणती काय करावें श्रीपती । नौका बुडेल कीं आतां ॥२७१॥
हरि म्हणे कंचुक्या काढूनी । बोळे घालोनि कोंडा पाणी ।
ऐसें ऐकोनि गजगामिनी । नावेचीं छिद्रें कोंडिती ॥२७२॥
बोळे निघोनियां गेले । अधिकच पाणी आंत भरलें ।
गोपी म्हणता ये वेळे । काय सांग करावें ॥२७३॥
हरि म्हणे वस्त्रें काढून बुजा । तैसेंचि करिती आरजा ।
म्हणती काय करावें अधोक्षजा । संकट थोर मांडलें ॥२७४॥
तों तेथें सूर्य मावळला । असंभाव्य पर्जन्य वळला ।
तमें नभमंडप भरला । मोठा सुटला प्रभंजन ॥२७५॥
भयानक लाटा उचंबळती । जळचरांचे पोळे धांवती ।
भ्यासुर मुखें पसरिती । प्रळयगति ओढवली ॥२७६॥
गोपी म्हणती वैकुंठनाथा । विश्वव्यापका रमाकांता ।
पुराणपुरुषा अव्यक्ता । धांवें आतां ये वेळीं ॥२७७॥
आमुचे प्राण गेले तरी काय । परी हरि बुडेल कीं आतां सये ।
प्रळय करील कीं याची माय । प्राण देईल ऐकतां ॥२७८॥
पाहोनियां कृष्णमुखा । सद्‌गद रडती गोपिका ।
धांवें पावें इंदिरानायका । कृष्ण आमुचा वांचवी ॥२७९॥
जानूइतुकें नीर गोपिकांसी जाहलें । श्रीकृष्णास नाभीपर्यंत आलें ।
हरीस कडियेवरी घेतलें । कंठ दाटले गोपिकांचे ॥२८०॥
हृदयपर्यंत जाहलें जीवन । स्कंधीं घेतला जगज्जीवन ।
आकंठ उदक जाहलें पूर्ण । म्हणती मरण आलें कीं ॥२८१॥
देहांत आला जवळी । गोपिकांनीं मूर्ति सांवळी ।
हृदयीं तैसीच रेखिली । वृत्ति मुराली हरिरूपीं ॥२८२॥
गोपी म्हणती सांवळे कान्हाई । जगन्मोहने कृष्णाबाई ।
ऐसें जन्मोजन्मीं देईं । दर्शन तुझें राजसे ॥२८३॥
आम्ही अनंत घेऊं जन्मां । परी तूं आम्हांसी खेळे मेघश्यामा ।
भक्तकामकल्पद्रुमा । ऐसाचि भेटें पुढती तूं ॥२८४॥
आपणां आलें निकट मरण । परी गोपिका न सोडिती स्मरण ।
निर्वाणींचे भक्तां जाण । राजीवनयन तुष्टला ॥२८५॥
पर्जन्य अकस्मात उघडला । अभ्र वितळलें सूर्य प्रगटला ।
जळचरांचा मेळा दूर गेला । समीर राहिला स्थिर पैं ॥२८६॥
अकस्मात नाव कडेसी । लागली देखोनि गोपिकांसी ।
आनंद जाहला न माये आकाशीं । निजगृहासी पातल्या ॥२८७॥
यशोदेसी सांगती कृष्णचरित्र । आजि हरीनें केलें विचित्र ।
पापारण्य सर्वत्र । भस्म करी जाळूनि ॥२८८॥
नाव तीरास लागली जेव्हां । गोपींचीं वस्त्रें तैसींच तेव्हां ।
तो जगद्‌गुरु त्याचिया भावा । ब्रह्मादिकां न कळती ॥२८९॥
जो अनंतब्रह्मांडनायक । लीलावतारी जगद्‌व्यापक ।
वस्त्रें निर्मावया काय अशक्य । दीनबंधु सर्वात्मा ॥२९०॥
हरिविजयग्रंथ हाचि समुद्र । साहित्यमुक्तें अतिपवित्र ।
त्यांचे शोधक सज्जन नर । बुडया देती स्वानंदें ॥२९१॥
बुडी दिधल्याविण हाता । मुक्तें न येती सर्वथा ।
अविंध होती जीं तत्त्वतां । गुरुकृपें विंधिलीं तीं ॥२९२॥
तीं ओविलीं सद्‌गुणगुणीं । समसमान चहूंकडूनी ।
ते मुक्तामाळ सतेजपणीं । संतांचे कंठीं डोलत ॥२९३॥
ब्रह्मानंदा परात्परा । गोकुळपाळका दिगंबरा ।
वेदवंद्या श्रीधरवरा । निर्विकारा अभंगा ॥२९४॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ ॥ संमत हरिवंशभागवत ।
चतुर श्रोते परिसोत ॥ नवमाध्याय गोड हा ॥२९५॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु॥