श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय जगदंकुरकंदा । सत्यज्ञाना श्रीब्रह्मानंदमूर्ति ।
सच्चिदानंदमूर्ति अभेदा । जगद्वंद्या श्रीहरे ॥१॥
जय जय गलितभेद अखिला । परमपुरुषा अतिनिर्मळा ।
अनंतकोटिब्रह्मांडपाळा । तुझी लीला अगम्य ॥२॥
नमो अनंगदहनप्रिया अनंगा । सकलांगांगचालका श्रीरंगा ।
निर्विकारा निर्द्वंद्वा अभंगा । अक्षय अव्यंगा जगद्गुरो ॥३॥
नमो महामायाआदिकारणा । जय वेदनिलया वेदरक्षणा ।
अविनाश तूं वैकुंठराणा । विष पिऊनि अक्षय ॥४॥
चौथा अध्याय संपतां तेथें । पूतना शोषिली जगन्नाथें ।
यशोदा कडे घेऊनि कृष्णातें । सद्गद जाहली सप्रेम ॥५॥
म्हणे थोर अरिष्ट टळलें । भगवंतें बाळ वांचविलें ।
माझें पूर्वपुण्य फळासी आलें । विघ्न टळलें तरीच हें ॥६॥
नंद तेव्हां नव्हता गोकुळीं । घेऊनि संगें श्रेष्ठ श्रेष्ठ गौळी ।
राज्यद्रव्य द्यावया ते वेळीं । मथुरेसी गेला होता तो ॥७॥
असो पूतनेचें प्रेत पडिलें । असंभाव्य कोणासही न ढळे ।
गौळी बहुत मिळाले । परी न उचले कोणासी ॥८॥
विशाळ प्रेत घोर थोर । न निघे मंदिराबाहेर ।
मग आणूनि तीक्ष्ण कुठार । खंडें केली तियेचीं ॥९॥
वृक्ष शाखा तोडिती बळें । तैसे हस्तचरण केलें वेगळें ।
गांवाबाहेर सरण रचिलें । बहुत काष्ठें आणूनि ॥१०॥
चेतविला वैश्वानर । माजी घातलें प्रेत थोर ।
अग्निशिखा प्रचंड तीव्र । अंबर कवळूं धांवती ॥११॥
गौळी पाहती ते वेळां । अग्निसंगें सुवास सुटला ।
जनघ्राणदेवता सकळा । तटस्थ जाहल्या सुवासें ॥१२॥
येवढा सुवास अद्‌भुत । कासयाचा असंभावित ।
तरी पूतनेच्या हृदयीं जगन्नाथ । क्रीडला अतिप्रीतीनें ॥१३॥
हरि सच्चिदानंदतनु । जो मायातीत निर्गुण अतनु ।
जो निर्विकार पुरातनु । सकळ तनूंचा साक्षी पैं ॥१४॥
जो अयोनिसंभव श्रीहरी । जगन्निवास लीलावतारी ।
तो पूतनेच्या हृदयमंदिरीं । अंतर्बाह्य पूर्ण भरला ॥१५॥
म्हणोनि अग्निसंगें सुवास येत । गोकुळीं जन जाहले तटस्थ ।
नंद आला अकस्मात । मथुरेहुनि ते वेळां ॥१६॥
लोकीं वर्तमान सांगितलें । बाळ पूर्वभाग्यें वांचलें ।
नंद आला ते वेळे । सकळ गौळियांसमवेत ॥१७॥
तों यशोदा बैसली कृष्ण घेऊन । सद्‌गदकंठ सजलनयन ।
नंद जवळी गेला धांवोन । हरीस उचलोन आलिंगी ॥१८॥
वदन सर्वानंदसदन । नंद पाहे अवलोकून ।
म्हणे विघ्न चुकलें दारुण । उत्साह पूर्ण मांडिला ॥१९॥
मंडप द्वारींउभवोन । मेळवून सकळ ब्राह्मण ।
गो-भू-हिरण्य-अन्नदान । उत्साह संपूर्ण नंद करी ॥२०॥
नंदास कैसें वाटलें । कीं जहाज बुडतां कडे लागलें ।
कीं अमृतमेघ वर्षले । आपणावरी निजभाग्यें ॥२१॥
मरणकाळीं सुधारस जोडला । कीं आनंदाचा ध्वज उभारिला ।
नंद ब्रह्मानंदें धाला । तो सोहळा न वर्णवे ॥२२॥
कळलें कंसास वर्तमान । पूतना पावली मोक्षसाधन ।
दचकलें कंसाचें मन । भयेकरूनि व्यापिला ॥२३॥
मनीं म्हणे काय करूं विचार । वैरी होतो हळू हळू थोर ।
पेटत चालिला वैश्वानर । मग नाटोपे विझवितां ॥२४॥
वाटे क्षयरोग लागला । काळसर्प गिळतो मला ।
आयुष्यवृक्ष कडाडिला । उन्मळोनि पडे आतां ॥२५॥
वाटे महाविषें अंग करपलें । गमें काळें बोलावूं धाडिलें ।
माझ्या बळसिंधूचें जळ शोषिलें । निस्तेज झालें सर्वांग ॥२६॥
असो गोकुळीं नंदमंदिरीं । हरि निजविला माजघरीं ।
तो कलथला सव्य अंगावरी । आरंभ करी रांगावया ॥२७॥
एका अंगावरी कलथला । नंदें उत्साह थोर केला ।
वस्त्रें भूषणें द्विजकुळा । वांटितां जाहला नंद पैं ॥२८॥
एके दिवशीं प्रातःकाळीं । सूर्यदर्शन करविलें वनमाळी ।
अंगणीं निजविला ते वेळीं । मायादेवीनें प्रीतीनें ॥२९॥
चिमणाच घातला तल्पक । वरी पहुडविला वैकुंठनायक ।
उदरावरी सुरेख । वस्त्र झांकी यशोदा ॥३०॥
जगाचें कवच जगज्जीवन । माया त्यासी घाली पांघरूण ।
ऐसा कृष्ण आंगणीं निजवून । माया गेली घरांत ॥३१॥
नंदही गेला बाहेरी । आंगणीं एकलाच श्रीहरी ।
तों शकटासुर दुराचारी । कंस तया पाठवीत ॥३२॥
कंसासी म्हणे शकटासुर । मी तुझा शत्रु वधीन साचार ।
मी गाडा होऊनि दुर्धर । जाईन नंदआंगणीं ॥३३॥
कृष्ण आंगणीं क्रीडतां । वरी लोटेन अवचितां ।
कंसाऐसें ऐकतां । गौरविला दुरात्मा ॥३४॥
तो आंगणीं गुप्तरूपें येऊनी । जपत होता पापखाणी ।
एकांत देखोनि ते क्षणीं । कृष्णावरीं लोटला ॥३५॥
सरसावोनि बळें सवेग । रगडूं पाहें हरीचें अंग ।
जवळी येतां श्रीरंग । चरण झाडी अवळीला ॥३६॥
नगमस्तकीं पडतां वज्र । चूर होवोनि जाय समग्र ।
तैसा चरणघातें शकटासुर । पिष्ट केला हरीनें ॥३७॥
लागतां हरीचा चरणप्रहार । प्राण सोडी शकटासुर ।
उद्धरीला दैत्य दुराचार । चरणस्पर्शें भगवंतें ॥३८॥
पूर्वीं केला अहल्योद्धार । आतां चरणीं उद्धरिला शकटासुर ।
गाड्याचा झाला चूर । तों माया बाहेर पातली ॥३९॥
नंद आला बाहेरून । तों गाडयाचें झालेंसें चूर्ण ।
मिळाले सकळ गौळीजन । आश्चर्य करिती तेधवां ॥४०॥
म्हणती कैंचा गाडा कोणें आणिला । बाळासमीप चूर्ण जाहला ।
जरी असता वरी लोटला । तरी उरी कांहीं न उरती॥४१॥
नंद म्हणे यशोदे सुंदरी । विघ्नें येतात कृष्णावरी ।
तूं यांस न विसंबे अहोरात्रीं । हृदयीं धरीं सर्वदा ॥४२॥
आसनीं शयनीं भोजनीं । विसंबूं नको चक्रपाणी ।
जागृतीं सुषुप्तीं स्वप्नीं । विसरूं नको हरीतें ॥४३॥
दळितां कांडितां घुसळितां । विसरूं नको कृष्णनाथा ।
यशोदेसी तें ऐकतां । परम सुख वाटलें ॥४४॥
परी गाडा कोणी चूर केला । कोणास न कळे हरिलीला ।
असो आंगणीं सांवळा । रांगूं लागला हळू हळू ॥४५॥
चिखली रांगें वनमाळी । दाटूनि लोळे आंगणीं धुळी ।
बळिरामही आला जवळी । खेळावया पाठिराखा ॥४६॥।
साक्षात् शेष-नारायण । ते हे यादववंशीं बळिराम-कृष्ण ।
गोष्ठांगणीं दोघेजण । रांगताती कौतुकें ॥४७॥
एक गौर एक श्यामवर्ण । कीं एक विष्णु एक मदनदहन ।
तैसे रांगती दोघेजण । चरणीं नेपुरें रुणझुणती ॥४८॥
दोघे लोळती नंदांगणीं । जैसे उडुपति आणि दिनमणी ।
दोघेही धुळी घेऊनी । जावळामाजी घालिती ॥४९॥
धुळीनें भरलें अंग वदन । हांसती एकाकडे एक पाहोन ।
झळकती लघु लघु दशन । आकर्णनयन दोघांचे ॥५०॥
कीं ते बाळ दिगंबर । दोघेही डोलती सुकुमार ।
कीं ते तपस्वी निर्विकार । नंदांगणीं शोभले ॥५१॥
यशोदा आणि रोहिणी । येऊनि पाहती जों आंगणीं ।
तों दोघे दोहींकडे धांवोनी । हांसतचि पातले ॥५२॥
मातेचें जें जानुयुगुळ । तेथें मिठी घालूनि घननीळ ।
वरी करूनि मुखकमळ । गदगदां हांसतसे ॥५३॥
धुळीनें भरलें निजांग । मातेनें उचलिला सवेग ।
पूर्णब्रह्मानंद श्रीरंग । हृदयीं दृढ धरिला ॥५४॥
पदरें पुसिली अंगींची धुळी । मातेचें वदन विलोकी वनमाळी ।
धन्य ते यशोदा वेल्हाळी । चुंबन देत हरीतें ॥५५॥
शेष-नारायण उचलिले । दोघे गृहांत नेऊनि सोडिले ।
तों गौळणी पातल्या ते वेळे । खेळवावया कृष्णातें ॥५६॥
तों श्रीरंग दुडदुडां धांवत । रांगत बैसोनि पिरंगत ।
सवेंचि बळरामाकडे पाहात । गदगदां हांसती दोघेही ॥५७॥
आकर्णनेत्र कर्णीं कुंडलें । कंठीं वाघनखपदक शोभलें ।
वांकी मणगट्या बिंदलीं सुढाळें । झळकताती मुद्रिका ॥५८॥
कटीं झळके कटिसूत्र । क्षुद्रघंटा किणकिणित सुस्वर ।
जैशा वेदश्रुती गंभीर । सूक्ष्म अर्थ बोलती ॥५९॥
नेपुरें रुणझुणती साजिरीं । मातेनें कृष्ण धरूनि करीं ।
पाचूबंद भूमीवरी । हळू हळू चालवीत ॥६०॥
मंद मंद चाले गोविंद । हळूच नेपुरें करिती शब्द ।
तों जवळी पातला नंद । हस्त धरीत हरीचा ॥६१॥
नंदहस्ताश्रयेंकरून । चाले वैकुंठींचें निधान ।
सवेंचि पडतो अडखळोन । नंद सांवरोन धरीतसे ॥६२॥
बळिराम आणि जगज्जीवन । एक एकाचा आश्रय करून ।
कांपत कांपत दोघेजण । उठोनि उभे राहती ॥६३॥
सवेंचि आदळती धरणीं । गदगदां हांसे चक्रपाणी ।
सवेंचि उभे राहोनी । दुडदुडां नाचताती ॥६४॥
नंद आणि यशोदा जननी । भोंवत्या मिळाल्या नितंबिनी ।
शेष आणि चक्रपाणी । नाचती दोघे पाहती तें ॥६५॥
लास्य आणि तांडव । दोन्ही नृत्यांचे भाव ।
लास्यकळा माधव । दावीतसे तेधवां ॥६६॥
करटाळिया नितंबिनी । वाजविती कौतुकेंकरूनी ।
म्हणती नाच नाच रे चक्रपाणी । नंद नयनीं पाहात ॥६७॥
हस्तसंकेत दावी भगवंत । नृत्य करी डोलत डोलत ।
भोंवत्या गौळिणी हांसत । हरि पाहात त्यांकडे ॥६८॥
वेष्टित गौळिणी सुकुमार । त्याच कमळकर्णिका सुंदर ।
मध्यें श्रीरंग भ्रमर । नीळवर्ण रुणझुणे ॥६९॥
सूर्याभोंवतीं जैसीं किरणें । कीं शशिवेष्टित तारागणें ।
कीं मुगुटाभोंवतीं रत्‍नें । तैशा कामिनी विलसती ॥७०॥
कीं देवीं वेष्टिला सहस्रनयन । कीं प्रेमळ भक्तीं उमारमण ।
कीं ऋषिवेष्टित कमलासन । जगज्जीवन तेवी शोभे ॥७१॥
नृत्य करी जगज्जीवन । मंद मंद हांसे उदारवदन ।
ते नृत्यकला देखोन । सकळा गौळिणी विस्मित ॥७२॥
विचित्र कला दावी माधव । दशावतारींचा हावभाव ।
देखतां सद्‌गद सर्व । गौळिणी तेव्हां जाहल्या ॥७३॥
नंद यशोदा गौळिणी । नाचती तेव्हां प्रेमेंकरोनी ।
तों आकाश आणि धरणी । नाचूं लागलीं तेधवां ॥७४॥
तेज वायु जळ । नाचों लागती सुरवर सकळ ।
नाचे कैलासा जाश्वनीळ । भवानीसहित आदरें ।७५॥
नाचे वैकुंठ सत्यलोक । चंद्र सूर्य शचीनायक ।
गण गंधर्व वसु अष्टक । ऋषिमंडळ नाचतसे ॥७६॥
स्वर्ग मृत्यु पाताळ । नाचती चतुर्दश लोक सकळ ।
नाचती पृथ्वीचे नृपाळ । परीवारेंसीं तेघवां ॥७७॥
नव खंडें सप्त द्वीपें । नाचताती हरिप्रतापें ।
छप्पन्न देश अनुतापें । नाचताती तेधवां ॥७८॥
मेरु पर्वत थोर थोर । वनस्पती नाचती अठरा भार ।
वेद शास्त्रें पुराणें समग्र । कृष्णच्छंदें नाचती ॥७९॥
नाचती गोकुळींचीं मंदिरें । नाचती उतरंडी देव्हारें ।
धातुमूर्ति एकसरें । नाचतचि त्या येती ॥८०॥
उखळें जांतीं मुसळें । पदार्थमात्र एकेचि वेळे ।
नाचों लागलीं घननीळें । कौतुक भक्तां दाखविलें ॥८१॥
नंद धांवोनि जवळी आला । म्हणे सुकुमार माझा भागला ।
हृदयीं धरूनि आलिंगिला । चुंबन दिधलें तेधवां ॥८२॥
नंदें अनंत जन्में तप केलें । तें एकदांचि फळा आलें ।
कीं यशोदेचें सुकृत प्रगटलें । एकदांचि ये वेळे ॥८३॥
त्या दोघीं मातापितरीं । वाटे तप केलें हिमकेदारीं ।
तरीच मांडीवरी श्रीहरी । रात्रंदिवस खेळतसे ॥८४॥
कीं शरीर कर्वतीं घालून । टाकिलें प्रयागीं त्रिवेणीं ।
तरीच हरिमुख चुंबूनी । वारंवार पाहती ॥८५॥
कीं साधिले पंचाग्निसाधन । कीं निराहार तृणशेजे शयन ।
तरीच त्यास पुढें घेऊन । यशोदा नंद निजताती ॥८६॥
कीं महाक्रतु केलें थोर । विपुल हस्तें पूजिले धरामर ।
तरीच सांगाते घेऊनि सर्वेश्वर । नंद यशोदा जेवीत ॥८७॥
कीं सप्रेम केलें हरिकीर्तन । कीं केलें संतांचें अर्चन ।
तरीच नवपंकजदलनयन । मिठी घाली निजगळां ॥८८॥
जो ब्रह्मानंद परात्पर । तो जाहला नंदाचा कुमार ।
कीं गौळियांचे तपतरुवर । उंचावले ब्रह्मांडीं ॥८९॥
जो नाकळे वेदश्रुती । त्यास गौळिणी बोलूं शिकविती ।
बोबडें बोलूनि श्रीपती । मन मोही तयांचें ॥९०॥
जो बोल बोले हृषीकेशी । अर्थ न कळे ब्रह्मादिकांसी ।
गौळिणी म्हणती कृष्णासी । गूढ बोलणें न कळे तुझें ॥९१॥
शेष आणि नारायण । आंगणीं धांवती दोघेजण ।
यशोदेच्या गळां येऊन । मिठी घालिती साक्षेपें ॥९२॥
एक गौर एक सांवळे । यशोदेसी दृढ धरिले ।
बळिभद्र म्हणे ते वेळे । माझी माय यशोदा ॥९३॥
कृष्ण म्हणे माझी माय । बळिभद्र म्हणे माझी होय ।
कृष्ण गे माय । बळिभद्रासी सांग कांहीं ॥९४॥
तंव तो बळिभद्र उगा न राहे । मागुती म्हणे माझी माये ।
कृष्णे लोळणी लवलाहें । घातली तेव्हां रडतचि ॥९५॥
यशोदा हरीस हृदयीं धरून । म्हणे मी जननी तुझीच पूर्ण ।
मागुती खेळावया दोघेजण । गृहाबाहेर चालिले ॥९६॥
भलतीकडे दोघे धांवती । गारी कंटक न पाहती ।
एकामागें एक पळती । अडखळती वाटेसी ॥९७॥
मागुती दोघे उठोन । भलतीकडे जाती धांवोन ।
बळिरामासी म्हणे जगज्जीवन । पक्षी धरून नेऊं चला ॥९८॥
रावे काग साळिया । दोघे धांती धरावया ।
तों पक्षी जाती उडोनियां । क्षणमात्र न लगतां ॥९९॥
मग ऊर्ध्व वदनें करोनी । तटस्थ विलोकिती नयनीं ।
कृष्ण म्हणे उडोनी । पक्षी आणीन अवघेचि ॥१००॥
हरि म्हणे मी आकाशीं उडेन । येरू म्हणे मी पृथ्वी उचलीन ।
ऐसे ते शेष-जगज्जीवन । बाळलीला दाविती ॥१०१॥
सोडिती तान्हीं वांसरें । तीं उडती नानाविकारें ।
वात्सांसारिख्या उड्या निर्धारें । दोघे घेती एकदांचि ॥१०२॥
वांसरें हुंबरती नाना गती । आपणही तैसेंचि करिती ।
वत्सें कौतुकें नाचती । थै थै म्हणती दोघेजण ॥१०३॥
आळोआळीं पिटिती वांसरें । धांवतां धापा टाकिती त्वरें ।
तों एक बाळ बोले चांचरें । त्यासी तैसेंचि वेडाविती ॥१०४॥
धाकुटे मेळवूनि गोपाळ । मध्यें शोभतो वैकुंठपाळ ।
खेळतसे नाना खेळ । बाललीला करोनियां ॥१०५॥
इकडे मथुरेसी कंस चिंताक्रांत । म्हणे वैरी वाढतो गोकुळांत ।
आतां कोण जाऊनि अकस्मात । वधूनि येईल तयातें ॥१०६॥
तों तृणावर्त म्हणे कंसातें । मी वधीन तुझ्या अरीतें ।
वायुरूपें गगनपंथें । अकस्मात आणीन मी ॥१०७॥

जैसा पक्षी आमिष उचलीत । तैसा उडवीन अकस्मात ।
कीं सुधारसघट त्वरित । उरगरिपु नेत जैसा ॥१०८॥
तैसा अकस्मात शत्रूसी । उचलूनि आणीन तुजपासीं ।
तृणावर्त बोलतां मानसीं । कंसरावो संतोषला ॥१०९॥
वस्त्रें भूषणें देऊनि गौरविला । तृणावर्त वायुरूपें चालिला ।
गोकुळासमीप पातला । वात सुटला अद्‌भुत ॥११०॥
इकडे यशोदा आपलें आंगणीं । कडे घेऊनि चक्रपाणी ।
उभी ठाकली ते क्षणीं । गौळिणींसी बोलत ॥१११॥
जगदात्मा मनमोहन । तृणावर्त येतो जाणोन ।
काय करी जगज्जीवन । जड बहुत जाहला ॥११२॥
जड बहुत हरि वाटला । यशोदेनें खालीं उतरिला ।
हरि दुडदुडां बाहेर गेला । तों सुटला वात प्रचंड ॥११३॥
सुटला हो प्रलयसमीर । धुळीनें भरलें अंबर ।
त्यामाजी गोकुळ समग्र । दिसेनासें जाहलें ॥११४॥
एक मुहूर्तपर्यंत । हलकल्लोळ गोकुळीं होत ।
वृक्ष उन्मळोनि जात । आकाशमार्गें द्विज जैसे ॥११५॥
न दिसे कोणी कोणातें । माता नोळखे बाळकांतें ।
नेत्र झांकोनि निजहस्तें । जन जाहले मूर्च्छित पैं ॥११६॥
वाटे पृथ्वी जाते रसातळांत । कीं गोकुळ उडालें आकाशपंथें ।
कीं गगन आलें खालतें । अवनी वरी गेली पैं ॥११७॥
चहुंकडे वृक्ष उडोन । पडती गोकुळावरी कडकडोन ।
मंदिरें जाती मोडून । विदारती प्रळयवातें ॥११८॥
तृणावर्त हरीसी उचलोन । निराळमार्गें गेला घेऊन ।
तें जाणोनि मनमोहन । स्वरूप अद‌भुत प्रकटवी ॥११९॥
ग्रीवेसी धरिला तृणावर्त । श्रीहरीचें बळ अद‌भुत ।
शिरकमल अकस्मात । पिळूनि खुडिलें केशवें ॥१२०॥
गोकुळप्रदेशीं अरण्यांत । पडिलें तृणवर्ताचें प्रेत ।
मागुती कमलदलाक्ष गोकुळांत । प्रवेशला तेधवां ॥१२१॥
वायु राहिला अद्‌भुत । लोक झाले सावचित ।
यशोदा म्हणे कृष्णनाथ । काय जाहला येथूनि ॥१२२॥
यशोदा चहूंकडे धांवत । आळोआळीं कृष्ण पाहत ।
धबधबां वक्षःस्थळ बडवीत । थोर आकांत जाहला ॥१२३॥
नंद धांवे बिदोबिदीं । गौळी हुडकिती सांदोसांदीं ।
यशोदेभोंवतीं मांदी । गौळिणींची मिळाली हो ॥१२४॥
गोकुळींचे जन समस्त । बुडाले शोकसमुद्रांत ।
तों दुडदुडां धांवत । कृष्ण येतां देखिला ॥१२५॥
मायेनें धांवोनि उचलिला । सप्रेम हृदयीं आलिंगिला ।
नंद गौळी ते वेळां । परमानंदें धांवती ॥१२६॥
नंदें हरि कडे घेतला । म्हणे कोठें गेला होतासी बाळा ।
इंदिरावर मंदिरीं आणिला । मोठा सोहळा नंद करी ॥१२७॥
गो-भू-हिरण्य-रत्‍नदानें । द्विजांसी दिधलीं नंदानें ।
मग यशोदेसी नंद म्हणे । न विसंबें कृष्णासी ॥१२८॥
असो कंसासी कळला वृत्तांत । प्राणासी मुकला तृणावर्त ।
कंस परम चिंताक्रांत । धगधगीत मनामाजी ॥१२९॥
गात्रें जाहलीं विकळें । जैसा सर्प वणव्यानें आहाळे ।
कीं महाव्याघ्र आरंबळे । कपाळशूळेंकरूनियां ॥१३०॥
कीं पंकगर्तेमाजी वारण । कीं कूपीं अडकला पंचानन ।
कीं इंद्रजित पडलियावरी रावण । चिंताक्रांत जैसा पैं ॥१३१॥
असो इकडे गोकुळीं । वोसंगी घेऊनि वनमाळी ।
स्तनपान करवी वेल्हाळी । यशोदादेवी एकदां ॥१३२॥
पिंपळपान नीट केलें । जावळ मागें सरसाविलें ।
तों जांभई दिधली ते वेळे । मुख विकासलें हरीचें ॥१३३॥
कानामागील मळी । काढीत यशोदा वेल्हाळी ।
जांभई देतां ते वेळीं । मुखामाजी विलोकीत ॥१३४॥
तों ब्रह्मांडरचना समस्त । मुखामाजी तेव्हां दिसत ।
असंख्य कृष्णमूर्ति तेथ । घवघवीत दिसती हो ॥१३५॥
द्वीपें खंडें शैल सागर । सप्त पाताळ उरगेंद्र ।
गंगा काननें मनोहर । मुखामाजी दिसती पैं ॥१३६॥
वैकुंठ कैलास क्षीरसागर । अनंतशायी सर्वेश्वर ।
दिसती असंख्य हरीचे अवतार । दिसती भार ऋषींचे ॥१३७॥
इंद्र अग्नि यम नैर्ऋत्यपती । वरुण समीर कुबेर उमापती ।
लोकसमवेत निश्चितीं । मुखीं दिसती हरीच्या ॥१३८॥
गोकुळ गोपाळ यशोदा नंद । मुखामाजी दिसती विशद ।
तेथे स्तनपान करी गोविंद । मायेपुढें दिसतसे ॥१३९॥
तेथेंही जांभई जगज्जीवन । देतसे मुख पसरून ।
त्यांत दुसरें ब्रह्मांड पूर्ण । यशोदा तें पाहातसे ॥१४०॥
अनंतब्रह्मांडनाथ । लीला त्याची परमाद्‌भुत ।
यशोदा झाली तटस्थ । बोलों चालों विसरली ॥१४१॥
अनंत यशोदा अनंत कृष्ण । अनंत नामें अनंत गुण ।
पाहतां यशोदेचें मन । झालें उन्मन ब्रह्मानंदीं ॥१४२॥
सवेंचि घातलें मायाजाळ । जैसें सूर्याआड जलदपटळ ।
मागुती स्तनपान गोपाळ । पूर्ववत करीतसे ॥१४३॥
मुखीं दाविलें विश्वरूप । धन्य धन्य जननीचें तप ।
ब्रह्मानंद तो अररूप । मायेनें पुढें घेतलासे ॥१४४॥
जो लावण्यामृतसागर । जो आदिमायेचा प्रियकर ।
जो भक्तमंदिरांगणमांदार । जलजोद्‌भवजनक जो ॥१४५॥
जो भक्तमानसचकोरचंद्र । अज्ञानतिमिरच्छेदक दिवाकर ।
जो षड्‌गुणैश्वर्यसमुद्र । लीला दावी भक्तांतें ॥१४६॥
यशोदेनें उचलिला । रत्‍नजडित पालखीं निजविला ।
गीत गातसे वेल्हाळा । यशोदादेवी तेधवां ॥१४७॥
श्रीरामचरित्र चांगलें । यशोदेनें तेव्हां गाइलें ।
ऐकतां जें सकळें । कलिकिल्मिषें न होती ॥१४८॥
पाळणां सावध कृष्णनाथ । आपुली पूर्वलीला कौतुकें ऐकत ।
यशोदा स्वानंदें डुल्लत । पालखा हालवीत हरीच्या ॥१४९॥
जो कमळिणीमित्रकुळभूषण । अनंगदहनहृदयजीवन ।
विद्वज्जनमानसमांदुसरत्‍न । तो रघुनंदन साजिरा ॥१५०॥
जो ब्रह्मानंद निर्मळ । तो झाला दशरथाचा बाळ ।
लीलावतारी तमालनीळ । अयोध्येमाजी अवतरला ॥१५१॥
जो जलजनाभ जलदवर्ण । जलधिशायी जलजलोचन ।
भवजलतारक जलजवदन । जगत्प्राण जगद्गुरु ॥१५२॥
जो कमलोद्‌भवाचा गुरु पूर्ण । तो वसिष्ठासी रिघाला शरण ।
गुरुमुखें निजज्ञान । रघुनंदन श्रवण करी ॥१५३॥
दशरथासीं मागे विश्वामित्र । म्हणे दे तुझा राम राजीवनेत्र ।
पिशिताशन अपवित्र । क्रतु माझा भंगिती ॥१५४॥
सौमित्रासमवेत स्मरारिमित्र । घेऊनि चालिला गाधिपुत्र ।
वाटेसी ताटिका दुर्धर । राक्षसी उभी ठाकली ॥१५५॥
दशसहस्र कुंजरांचें बळ । येवढी ताटिका सबळ ।
गाई ब्राह्मण देखतां तत्काळ । दाढे घालूनि रगडीत ॥१५६॥
ऐसिये ताटिकेसी राजीवनयनें । निर्दाळिलें एकेचि बाणें ।
पुढें सिध्दाश्रमीं रघुनंदनें । कीर्ति केली अगाध ॥१५७॥
वीस कोटी सेनेसहित सुबाहु । तत्काळ मारी आजानुबाहु ।
पिशिताशनांचे समूहु । राजीवनेत्रें भंगिले ॥१५८॥
मिथिलेसी येतां रघुनंदन । वेष्टित समागमें विद्वज्जन ।
जैसा श्रुतिवेष्टित वेदोनारायण । तैसा रघुनंदन जातसे ॥१५९॥
कीं निर्जरांसमवेत सहस्राक्ष । कीं तापसवेष्टित विरूपाक्ष ।
तैसा राम कमलपत्राक्ष । धरामरीं वेष्टिला ॥१६०॥
तो पद्मजातकन्यका सुंदरी । पद्माक्षीवर वाटेस उद्धरी ।
चरणरजें ते पद्मनेत्री । पावन झाली तेधवां ॥१६१॥
जे गौतमाची प्रिय ललना । ते नमस्कारूनि रविकुळभूषणा ।
म्हणे सजलजलदवर्णा । उद्धरिलें मजलागीं ॥१६२॥
पुढें त्र्यंबकधनु भंगूनि रघुवीरें । जानकी पर्णिली प्रतापशूरें ।
पुढें भार्गव जिंकोनि त्वरें । अयोध्येसी राम आले ॥१६३॥
कैकेयीवरदानानिमित्त । वना चालला रघुनाथ ।
सीता-सौमित्रांसमवेत । राम जात तपोवना ॥१६४॥
वनासी गेलिया रघुनंदन । मागें दशरथ पावला मरण ।
चौदा वर्षें महा अरण्य । कौसल्यात्मजें सेविलें ॥१६५॥
श्रीराम आला पंचवटीं । सौमित्रासमवेत गोरटी ।
रणरंगधीर जगजेठी । राहिला तटीं गौतमीच्या ॥१६६॥
तेथें कपटें येऊनि रावण । करी जानकीचें हरण ।
तों श्रीकृष्णें पाळण्यांतून । गर्जोनि हांक फोडिली ॥१६७॥
पाळण्याखालीं उडी टाकून । हातीं घेऊनि धनुष्यबाण ।
सुंदर निमासुर वदन । रघुनंदन उभा तेथें ॥१६८॥
आरक्त दिसती राजीवनयन । चाप ओढिलेंसे आकर्ण ।
म्हणे कोठें दावीं तो रावण । टाकीन छेदून क्षणार्धें ॥१६९॥
कोठें नल नीळ सौमित्र । कोठें निराळोद्‌भवपुत्र ।
कोठें जांबुवंत तरणिकुमर । वालिसुत कोठें आहे ॥१७०॥
पाषाणीं झांका रे समुद्र । सुवेळेसी जाऊं द्या दळभार ।
लंकेसी अग्नि लावा सत्वर । रजनीचर संहारा ॥१७१॥
बाहेर रावण आणा रे त्वरें । छेदितों आतां दाही शिरें ।
हांक दिधली आवेशें थोरें । पंकजनेत्रें तेधवां ॥१७२॥
यशोदा भयभीत तटस्थ । म्हणे काय मांडिला कल्पान्त ।
एकाएकीं रघुनाथ । अकस्मात प्रकटला ॥१७३॥
ऐसें कौतुक यादवरायें । दाविलें आपुले जननीये ।
सवेंचि यशोदा पाळण्यांत पाहे । तों रडत आहे स्वच्छंदें ॥१७४॥
यशोदेसी नवल वाटलें । म्हणे मीं काय स्वप्न देखिलें ।
अद्‌भुत हरिलीला न कळे । भव-विरिंचींसी पाहतां ॥१७५॥
कृष्ण म्हणे वो जननीये । मज घेईं वेगें कडिये ।
अंगणीं तूं उभी राहें । मी खेळेन क्षणभरी ॥१७६॥
धन्य धन्य तें नंदाचें आंगण । जेथें क्रीडे मनमोहन ।
तों नीलबंद भूमीवरी जगज्जीवन । सहज जाऊनि बैसला ॥१७७॥
कृष्ण केवळ घननीळ । नीलबंद भूमिका सुढाळ ।
दोहींचें एकरूप निर्मळ । दुसरेपण दिसेना ॥१७८॥
जवळी असोनि घननीळ । माय म्हणे काय जाहला बाळ ।
घाबरली यशोदा वेल्हाळ । मंदिरामाजी पाहात ॥१७९॥
मागुती धांवे आंगणीं । म्हणे कोठें गेला चक्रपाणी ।
आळोआळीं नंदराणी । धुंडीत हिंडे हरीतें ॥१८०॥
हिंडली संपूर्ण गोकुळ । परी ठायीं न पडे घननीळ ।
गोपी धांवल्या सकळ । नंदमंदिरीं तेधवां ॥१८१॥
यशोदा परतोनि आली मंदिरीं । हृदय पिटीत दोहीं करीं ।
म्हणे मी आतां कडेवरी । घेतला होता श्रीकृष्ण ॥१८२॥
पृथ्वीमाजी अदृश्य जाहला । कीं गधर्वीं उचलोनि नेला ।
म्हणोनि यशोदा वेल्हाळा । शोक करीत अद्‌भुत ॥१८३॥
आंगणीं असोनि श्रीहरी । परी न दिसे तिच्या नेंत्रीं ।
जन भुलले याचिपरी । नाना साधनें भजती हो ॥१८४॥
जवळी असोन जगज्जीवन । कां सेविती थोर विपिन ।
निराहार पंचाग्निसाधन । नाना यज्ञ करिती एक ॥१८५॥
एक घेती वायुआहार । एक नग्न मौनी जटाधर ।
एक हिंडती दिगंबर । परी श्रीधर न सांपडे ॥१८६॥
शम दम अष्टांगसाधन । नानाव्रताचरण तीर्थाटन ।
एक वेदाभ्यासीं शास्त्रीं निपुण । परी तें निधान न सांपडे ॥१८७॥
ब्रह्मचर्य गृहस्थाश्रम । वानप्रस्थ चतुर्थाश्रम ।
परी ठायीं न पडे मेघश्याम । व्यर्थ श्रम पावती ते ॥१८८॥
न करितां सारासारविचार । टांगून घेती पिती धूर ।
संतास न पुसती पामर । व्यर्थ गिरिकंदर सेविती ॥१८९॥
अभ्यासिल्या चतुर्दश विद्या । परी नेणती त्या जगद्वंद्या ।
तरी विद्या तेचि अविद्या । ब्रह्मविद्या जया नाहीं ॥१९०॥
हरिप्राप्तीविण कोरडें ज्ञान । तयाचें नांव अज्ञान ।
भगवत्प्राप्तीविण दावी भजन । तें सोंग जाण नटाचें ॥१९१॥
कृष्णप्राप्तीविण कर्म । तो तयासी पडिला भ्रम ।
हरिप्राप्तीविण धर्म । तोच अधर्म जाणावा ॥१९२॥
हरिप्राप्तीविण कीर्तन । वाउगेंच काय करून ।
कोल्हाटी शस्त्र दावी झळकावून । परी रणपंडित नव्हे तो ॥१९३॥
जैसी मैंदाची शांति जाण । कीं बकाचें जैसें ध्यान ।
कीं पारध्याचें गायन । कीं मुखमंडण वेश्येचें ॥१९४॥
कीं बेगडीचे केले नग । कीं पतंगाचा क्षणिक रंग ।
तैसी कृपा न करितां श्रीरंग । सर्व साधनें व्यर्थचि ॥१९५॥
आंगणीं असोन जगज्जीवन । व्यर्थ गोपी गेल्या भुलोन ।
मृगनाभीं कस्तूरी असोन । तया ज्ञान नव्हे तें ॥१९६॥
नाकीचें मोतीं सुढाळ । गळां घाली एक वेल्हाळ ।
तें विसरूनि तत्काळ । घरीं केर शोधीतसे ॥१९७॥
तैसी यशोदा म्हणे सकळ सदनें। शोधिलीं म्यां हरिकारणें ।
स्थूल लिंग कारण महाकारणें । शोधोनियां पाहिलीं ॥१९८॥
अवस्था भोग गुणखाणी । चारी अभिमान चारी वाणी ।
पिंडब्रह्मांडींचीं तत्त्वें शोधूनी । हरीलागीं पाहिलीं म्यां ॥१९९॥
वेदशास्त्रें पुराणें । नाना ग्रंथ नाना साधनें ।
उपरमाडिया हरीकारणें । षट्‌चक्रांच्या शोधिल्या ॥२००॥
यशोदा म्हणे करूं काय । कैसी मज हरिप्राप्ती होय ।
कोणाचे गे धरूं पाय । कृष्णप्राप्तीकारणें ॥२०१॥
नंद आला अंगणांत । तों यशोदा करीतसे आकांत ।
भोंवत्या गौळणी रडत । कृष्णनाथ पाहातसे ॥२०२॥
मग म्हणे जगज्जीवन । माया तत्काळ सोडील प्राण ।
नीलबंद भूमीवरून । दुडदुडां हरि धांविन्नला ॥२०३॥
तों नंदें देखिला अकस्मात । धांवोनि सप्रेम हृदयीं धरीत ।
यशोदा गौळिणी समस्त । जवळी धांवती तेधवां ॥२०४॥
मायेसी फुटला प्रेमपान्हा । आडवें घेतलें राजीवनयना ।
म्हणे बापा जगज्जीवना । कोठें गेला होतासी ॥२०५॥
कृष्ण म्हणे वो जननी । मी येथेंचि होतों आंगणीं ।
यशोदेचें निजमनीं । ब्रह्मानंद उचंबळला ॥२०६॥
घरांत घेऊन गेली कृष्णा । पहुडविला हृदयपाळणां ।
शुक म्हणे कुरुभूषणा । हरिलीला अद्‌भुत ॥२०७॥
जनमेजयासी म्हणे वैशंपायन । अगाध गौळियांचें पूर्वपुण्य ।
अवतरला इंदिराजीवन । पावन केलें समस्तां ॥२०८॥
श्रीकृष्णकथा रत्‍नखाणी । उघडली पूर्वपुण्येंकरूनी ।
येथींचे जोहारी संतज्ञानी । निजनयनीं पाहती ते ॥२०९॥
नाना दृष्टांत साहित्यरचना । हीं रत्‍नें अमोलिक जाणा ।
सभाग्य पाहोनि नयनां । निजहृदयीं संग्राहिती ॥२१०॥
जे अभाविक अभाग्य अत्यंत । त्यांस नावडे हरिविजयग्रंथ ।
ग्रंथरूपें यथार्थ । भीमरथी केवळ हे ॥२११॥
हरिविजयग्रंथ भीमा पूर्ण । चंद्रभागा मध्यें निजजीवन ।
तो हा पंचमाध्याय जाण । येथें स्नान भक्त करिती ॥२१२॥
या तीर्थीं करितां स्नान । प्रत्यक्ष होय पांडुरंगदर्शन ।
उभा कटीं कर ठेवून । स्वामी माझा तिष्ठतसे ॥२१३॥
भीमातीरीं दिगंबरा । श्रीब्रह्मानंद विश्वंभरा ।
जगद्वंद्या श्रीधरवरा । निर्विकारा अभंगा ॥२१४॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
चतुर श्रोते परिसोत संत । पंचमोऽध्याय गोड हा ॥२१५॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥