श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय श्रीकृष्णचंडांशा । गोपीनयनसरोजविकाशा ।
सत्यज्ञानचित्प्रकाशा । गोकुळवासा गोविंदा ॥१॥
जय जय श्रीकृष्ण उदारा । निजजनमानसचकोरचंद्रा ।
ब्रह्मानंदा ज्ञानसमुद्रा । मायातीता अनंता ॥२॥
जय भवहृदयानंदकंदा । प्रेमळभक्तचातकजलदा ।
पूर्णानंदा पूर्णसुखदा । भेदभेदातीत तूं ॥३॥
जय जय मायाविपिनदहना । मधुकैटभारे मुरमर्दना ।
धर्मपाळका सद्‌गुणवर्धना । सच्चिदानंदा परेशा ॥४॥
जय जय कमळनाभा कमळपत्राक्षा । मनमोहना निर्विकल्पवृक्षा ।
मायाचक्रचालका सर्वसाक्षा । दानवशिक्षाकारणा ॥५॥
षड्‌गुणैश्वर्यसंपन्ना । यशःश्रीकीर्तिऔदार्य-विज्ञाना ।
जय अरिषड्वर्गमदभंजना । निरंजना निरूपाधिका ॥६॥
हरे अनंतशायी अनंता । पुढें बोलें हरिविजयग्रंथा ।
तुझी लीला जगन्नाथा । तूंच बोलें सर्वही ॥७॥
तिसरे अध्यायीं निरूपण । गोकुळीं गेला मनमोहन ।
वसुदेवास आडवें विघ्न । मायाजाळ पैं आलें ॥८॥
धरितां स्वरूपानुसंधान । आडवें येत मायाविघ्न ।
तैसा हरि उदरा येऊन । वसुदेव बांधिला मायेनें ॥९॥
साधकां जों स्वरूपप्राप्ति होत । तंव सिद्धि पुढें आडवी येत ।
सिद्धिसंगें परमार्थ । सर्व जातो हातींचा ॥१०॥
सिद्धिपाठीं जो लागला । तो दिवसाच चोरीं नागविला ।
आत्मप्राप्ति तयाला । कल्पांतींही नव्हेचि ॥११॥
देवाच्या बापाच्या पायीं वहिली । मायेनें बेडी ठोकिली ।
मायिक जीव सकळी । मुक्त कैसे होती पां ॥१२॥
ऐसी दुर्धर हरीची माया । तीस कंस गेला आपटावया ।
तंव ते गेली निसटोनियां । न ये ते आया सुरासुरांच्या ॥१३॥
ब्रह्मादिकां पडली माया अटक । तेथें कंस काय मशक ।
लागला कंसासी परम धाक । निशि-दिवस विसरेना ॥१४॥
जवळी प्रधान कारभारीं । कंस धांवे तयांवरी ।
अरे तुम्ही माझे सर्व अरी । मज मारूं पाहतां ॥१५॥
भोंवते सेवकांचे भार । तों हांक फोडी कंसासुर ।
म्हणे अवघेचि दावेदार । मजभोंवते मिळाले ॥१६॥
असो आतां गोकुळीं चक्रपाणी । पहुडला यशोदेचे शयनीं ।
जागी जाहली नंदराणी । निजनयनीं अवलोकी ॥१७॥
यशोदा केवळ ज्ञानकळा । हरिप्राप्ति जाहली तिजला ।
सायास न करितां आला । घरा आपण गोविंद ॥१८॥
यशोदेचें भाग्य विशेष । कवडी देऊनि घेतला परिस ।
कोंडा देऊनि कल्पवृक्ष । हाता आला निजभाग्यें ॥१९॥
धुवण देऊनि घेतलें अमृत । कीं अजापालटें ऐरावत ।
जंबुक देऊनि यथार्थ । सिंह घरा आणिला ॥२०॥
एकें चिंतामणि गोफणिला । तो येऊनि अंगणांत पडिला ।
तैसा यशोदेसी लाभ जाहला । घरा आला श्रीहरी ॥२१॥
यशोदा बैसली उठोन । तों सेजे देखिलें निधान ।
अमलदलराजीवनयन । मोहिलें मन यशोदेचें ॥२२॥
हांसे वरी मुख करोनी । आपुले चरणींचा अंगुष्ठ धरोनी ।
घाली आपुलें वदनीं । तेज सदनीं न समाये ॥२३॥
यशोदेसी पुत्र जाहला म्हणोनी । धांवती रोहिणी आणि गौळिणी।
आनंद न समाये त्रिभुवनीं । धन्य राणी नंदाची ॥२४॥
द्वारीं उभे मंडप केले । समस्त ब्राह्मण जवळी आले ।
कुळींचा उपाध्याय ते वेळे । गर्गमुनि धांविन्नला ॥२५॥
गोकुळीं अवतरला श्रीहरी । वाद्यें वाजती अतिगजरीं ।
दाटी झाली नंदद्वारीं । देव अंबरीं पाहती ॥२६॥
नंदें करूनि मंगलस्नान । पाहों चालिला पुत्रवदन ।
गर्ग आदिकरून ब्राह्मण । त्रिकाळज्ञानी पातले ॥२७॥
करूनियां पुण्याहवाचन । मग पाहे कृष्णवदन ।
मधुबिंदु मुखीं घालोन । मधुसूदन तोषविला ॥२८॥
श्रीवासुदेवाचें वदन । पाहतां नंद आनंदघन ।
म्हणे अनंत जन्मींचें पुण्य । एकदांचि फळा आलें ॥२९॥
दोन लक्ष गोधनें । नानापरींचीं दिव्य रत्‍नें ।
विचित्र अलंकार भूषणें । वाटितां जाहला नंद तो ॥३०॥
अक्षय वाणें घेऊनी । धांवती नगरींच्या गौळिणी ।
अहेर-अलंकारें ते क्षणीं । गौळी पूजिती नंदातें ॥३१॥
मंडित सर्व अलंकारें । गौळिणी नेसल्या कनकांबरें ।
पायीं पैंजण वाजती गजरें । यशोदेच्या गृहीं जातां ॥३२॥
हळदीकुंकुमांची ताटें भरोनी । धांवताती नितंबिनी ।
म्हणती धन्य त्रिभुवनीं । यशोदा देखिली समर्थ ॥३३॥
एक म्हणती हें बाळ । सखे दिसतें बहु विशाळ ।
एक म्हणती त्रिभुवनासी घालील । पालाण हा पुरुषार्थें ॥३४॥
एक म्हणती होईल महावीर । एक म्हणती दिसतो उदार ।
एक म्हणती सहस्रकर । उणा तेजासी याचिया ॥३५॥
एक म्हणती नखावरोनी । काम सांडावा कुर्वंडी करोनी ।
एक म्हणती ओंवाळूनी । जाऊं तुजवरोनि बाळका ॥३६॥
एक म्हणती बोलूं नका गोष्टी । बाळास लागेल गे दृष्‍टी ।
यशोदेनें जगजेठी । पुढें ओसंगा घेतला ॥३७॥
ज्या मंदीरीं उपजला श्रीपती । केशरकस्तूरीनें लिंपिल्या भिंती ।
आरक्त चांदवे विराजती ।मुक्तझालरी भोंवत्या ॥३८॥
रत्‍नजडित पलंग । त्यापुढें ठेविला रत्‍नखचित चौरंग ।
त्यावरी यशोदा श्रीरंग । घेऊनियां बैसली ॥३९॥
ओसंगा घेतला चक्रपाणी । श्वेत चामरें करीं घेऊनी ।
ढाळिताती दोघीजणी । यशोदेवरी स्वानंदें ॥४०॥
तांबूल त्रयोदशगुणी । विडे देती दोघीजणी ।
एक पिकपात्र धरोनि । उभी असे जवळिकें ॥४१॥
कनकांबराची बुंथी । घेऊनि बैसली यशोदा सती ।
ओसंगा घेतला श्रीपती । आनंद चित्तीं न समाये ॥४२॥
भोंवते वेष्टिले विद्वज्जन । गर्गमुनि पुढें होऊन ।
पाहे बाळकाचें लक्षण । नयनीं वदन विलोकी ॥४३॥
जातक वर्णीत गर्गमुनी । नंद यशोदा ऐकती श्रवणीं ।
जें श्रवण करितां पापधुणी । होय एकदां सर्वांची ॥४४॥
हात पाहोनि गर्ग । म्हणे इंदिरावर श्रीरंग ।
धन्य यशोदे तुझें भाग्य । न वर्णवे शेषातें ॥४५॥
जें क्षीरसागरींचें निधान । जें क्षीराब्धितनयेचें जीवन ।
क्षितिधरावरी करी शयन । तो हा निधान पुत्र तुझा ॥४६॥
कमलनयन कमलवदन । कमलनाभ कमलभूषण ।
कमलप्रिय कमलशयन । तो हा पूर्ण पुत्र तुझा ॥४७॥
हा उपजला तुझ्या उदरीं । परी कीर्ति करील त्रैलोक्यभरी ।
यासी असती बहुत वैरी । परी नाटोपे कोणा हा ॥४८॥
महाविषें स्तन भरोनी । कोणी येईल कामिनी ।
स्तन पाजितां चक्रपाणी । तीस शोषोनि टाकील ॥४९॥
चंडवायु उडवूनि यातें । घेऊनि जाईल आकाशपंथें ।
मर्दूनियां त्या दैत्यातें । विजयी होईल पुत्र हा ॥५०॥
आंगावरी येईल गाडा । त्याचाही करील चुराडा ।
दोनी वृक्ष कडकडां । मोडूनि पडतील यावरी ॥५१॥
हा होईल चित्तचोर । गोरस उरों नेदी अणुमात्र ।
ऐकतां हांसती सकळ विप्र । यशोदा नंदा सुखावती ॥५२॥
मायाचक्रचालक चक्रपाणी । मोहील अवघ्या गौळिणी ।
यास थोर यमुनाजीवनीं । महासर्पमय असे ॥५३॥
तेथें विजयी होईल आपेंआप । आणिक एक बापासी गिळील सर्प ।
परी तेथेंही याचा प्रताप । विशेष वाढेल जननीये ॥५४॥
द्वादश योजनें महाअग्न । ग्रासील हा न लागतां क्षण ।
महापर्वत उचलोन । नखाग्रींच धरील हा ॥५५॥
गोरक्षण करील हा माते । कंसासी मृत्यु याचेनि हातें ।
संहारील सर्व दैत्यांतें । बंदींचीं समस्तें सोडवील ॥५६॥
गुरूपुत्र गेला मरोन । तो पुन्हां देईल आणून ।
समुद्रांत एक पट्टण । नवेंचि रचील अद्‌भुत ॥५७॥
महादैत्य संहारूनी । वरील मुख्य पट्टराणी ।
आणिक सोळा सहस्र जणी । एकलाचि पर्णील ॥५८॥
षोडश सहस्र एक शत । आणिक आठजणी विख्यात ।
संतति वाढेल अपरिमित । नाहीं अंत निजभाग्या ॥५९॥
घेईल भक्तांचा कैवार । उतरील धरणीचा सर्व भार ।
याची लीला गातां सर्वत्र । प्राणी तरती त्रिभुवनींचे ॥६०॥
धर्माघरीं उच्छिष्टें प्रीतीं । काढील हा श्रीपती ।
होईल भक्तांचा सारथी । लाज चित्तीं धरीना ॥६१॥
दिवसेंदिवस लीलाचरित्र । दावील गति चित्रविचित्र ।
निजधामा जातां स्वगोत्र । समागमें नेईल हा ॥६२॥
ऐसें जातक ऐकतां श्रवणीं । तटस्थ जाहलीं नंदराणी ।
तों स्तनपान करितां चक्रपाणी । परतोन पाहे द्विजाकडें ॥६३॥
माझी लीला सांगितली सर्वत्र । म्हणोनि हास्य करी राजीवनेत्र ।
जो ब्रह्मानंद सर्वेश्वर । लीलाकौतुक दावी तो ॥६४॥
बारा दिवसपर्यंत । सोहळा होतसे अद्‌भुत ।
नंदें द्रव्य अपरिमित । वांटिलें विप्रा तेधवां ॥६५॥
तेरावे दिवशीं पाळणां । पहुडविला वैकुंठराणा ।
श्रीकृष्ण हें नाम जाणा । गर्गें स्थापिलें जाणोनि ॥६६॥
करितां नाना साधना । न ये ब्रह्मादिकांच्या ध्याना ।
त्यासी घालूनि पाळणां । जो जो म्हणोनि हालविता ॥६७॥
वेदशास्त्रां न ये आया । भोगींद्र झाला हरीची शय्या ।
तो पाळणां निजोनियां । लीला दावी भक्तांतें ॥६८॥
जो पयोब्धिहृदयनिवासी । पद्मा सेवी पदपद्मांसी ।
उरगरिपु वहन ज्यासी । पाळणां त्यासी पहुडविलें ॥६९॥
जलजनाभ जलजलोचन । जलधिशायी जलदवर्ण ।
जय विजय कर जोडून । द्वारीं उभे जयाच्या ॥७०॥
सनकादिक सनत्कुमार । हृदयीं चिंतिती निरंतर ।
जें मन्मथशत्रुध्येय साचार । नारददिकां गुह्य जें कां ॥७१॥
जें मूळ आदिमायेचें । जें पक्व फळ निगमवल्लीचें ।
जें देवतार्चन कमलोद्‌भवाचें । पाळण्यांत खेळतसे ॥७२॥
जो विद्वज्जनमानसमराळ । जो वैकुंठींचा वेल्हाळ ।
निजभक्तवरद तमालनील । तो पहुडला पाळणां ॥७३॥
जो अनंतगुणसंपन्न । अनंतनेत्र अनंतवदन ।
अनंतबाहु अनंतचरण । त्यास जो जो म्हणोनि हालवी ॥७४॥
जो अलक्ष्य अपरंपार । जो आदिमायेचा निजवर ।
जो त्रिभुवनाचा आधार । जो वंद्य निगमागमां ॥७५॥
जो विराट्‌वृक्षाचें मूळबीज । जो योगियांची विश्रांतिशेज ।
जो आदिप्रणवाचें निजगुज । तो पाळणां पहुडविला ॥७६॥
जो वेदविद्याचलदिनकर । जो ब्रह्मांडनगरीचा स्तंभ थोर ।
जो दानवसमरप्रतापधीर । पाळणां तो पहुडविला ॥७७॥
अज्ञानगजच्छेदकपंचानन । जो मायाघोरविपिनदहन ।
जो सर्वआनंद आद्यकारण । ब्रह्म पूर्ण श्रीकृष्ण ॥७८॥
पाळण्याभोंवत्या सुवासिनी । शांति क्षमा दया उन्मनी ।
उपरति सद्विद्या कामिनी । जो जो शब्दें हालविती ॥७९॥
निर्वाणदीक्षा तितिक्षा स्वरूपास्थिती । मुमुक्षा निष्कामना प्रतीती ।
सुलीनता समाधि सद्‌गती । लीला गाती आनंदें ॥८०॥
परा पश्यंती मध्यमा वैखरी । गजरें गाती चारी नारी ।
चारी मुक्ति निर्धारीं । चहूं कोनीं तटस्थ ॥८१॥
घरांत मुख्य या सुंदरी । इतर बैसल्या बाहेरी ।
जागृती सुषुप्ति नारी । त्यांसी हरी दिसेना ॥८२॥
असंभावना विपरीतभावना । विक्षिप्ता त्यागिता येतां जाणा ।
तुर्या दावी शहाणपणा । जाणती असें बहुत मी ॥८३॥
बारा सोळा चौदा नारी । गलबला करिती बाहेरी ।
चौसष्टी दाविती कलाकुसरी । परी अंतरीं प्रवेश नव्हे ॥८४॥
असो आतां सकल नितंबिनी । ओंटी यशोदेची भरोनी ।
अलंकार वस्त्रें अर्पूनी । सदना आपुल्या त्या गेल्या ॥८५॥
वस्त्रें भूषणें देऊन । नंदें बोळविले ब्राह्मण ।
गर्ग गौरविला संपूर्ण । वस्त्राभरणीं तेधवां ॥८६॥
गोकुळीं अवतरतां गोपाळ । सकळ वृक्ष सदाफळ ।
धेनु दुभती त्रिकाळ । दुग्ध तुंबळ वर्षती ॥८७॥
आधिव्याधिरहित लोक । नाही चिंता दरिद्रदुःख ।
शुष्क धरणीस अपार पीक । पिकों लागलें तेधवां ॥८८॥
अवतरतांचि रमारमण । जग जरारहित जाहलें तरुण ।
विकल्प पाप समूळून । देशधडी जाहलें ॥८९॥
दरिद्री ते जाहले भाग्यवंत । मूर्ख ते होती बोलके पंडित ।
कुरूप ते जाहले रूपवंत । देदीप्यमान तेजस्वी ॥९०॥
अवतरतां श्रीकृष्णपरब्रह्म । निःशेष गेलें रज-तम ।
गौळियां सुकाळ परम । स्वानंदाचा जाहला ॥९१॥
गृहीं प्रकाशतां प्रभाकर । मग कैंचा उरेल अंधकार ।
गृहस्वामी येतांचि तस्कर । पळोनि जाती चहूंकडे ॥९२॥
कीं बोलतां ज्ञानवेदांत । सकळ मतें होती कुंठित ।
कीं सद्विवेक होतां प्राप्त । संसारदुःख वितळे पैं ॥९३॥
कीं प्रवेशतां वैराग्य शांती । दुष्ट काम-क्रोध पळती ।
तैसा अवतरतां कमलापती । दोषदुष्काळ पळाले ॥९४॥
असो इकडे मथुरेप्रती । दुश्चिन्हें कंसासी जाणवती ।
राजद्वारीं शुनी रडती । विजा पडती सभेवरी ॥९५॥
महास्फोट होऊनि धरा । क्षणक्षणां कांपे थरथरां ।
मेघ पडला नसतां धारा । शोणिताच्या वर्षताती ॥९६॥
कंस सभेसी चालिला । उगाच मुकुट खालीं पडिला ।
गेली सभेची सर्व कळा । प्रेतवत वीर दिसती ॥९७॥
आपुलें शिरीं तेल शेंदूर । स्वप्नीं देखे कंसासुर ।
दिवाभीतांचे घुंघाट स्वर । दिवसाच कंस आयके ॥९८॥
उगेंच छत्र मोडून पडलें । कंसा वाटे मरण आलें ।
कंसास्त्रियांनीं स्वप्नीं देखिलें । महादुश्चिन्ह दारुण ॥९९॥
विधवा स्त्रिया स्वप्नकाळीं । ओंटी भरिती घेऊनि धुळी ।
मंगळसूत्र गळसरी तोडिली । काळपुरुषें अकस्मात ॥१००॥
नाना विघ्नें देखोनी । कंस भयभीत मनीं ।
सदा जाळी चिंताग्नी । कदा शयनीं नीज न ये ॥१०१॥
प्रधानाशीं कंस विचार करी । आमुचा वैरी उर्वीवरी ।
अवतरला परी निर्धारीं । ठायीं न पडे शोधितां ॥१०२॥
कोणे ग्रामीं कोणे घरीं । वाढतो न कळे माझा वैरी ।
जो ठायीं पाडील निर्धारीं । त्यासी इच्छिलें देईन मी ॥१०३॥
शत्रू जों लहान आहे । तों वेगें करावा क्षय ।
दंदशूक लघु म्हणों नये । देखतांचि वधावा ॥१०४॥
तृणामाजी किंचित अग्न । तो जाळील न लगतां क्षण ।
घर जों न पडे मोडून । तों बाहेर आधीं व्हावें ॥१०५॥

शस्त्राचा घाय जों न पडे । तों आधींचि वोढण करावें पुढें ।
तैसा शत्रु जो न वाढे । तों आधींच घात योजावा ॥१०६॥
प्रधान म्हणे ते वेळीं । जनवदंता ऐसी ऐकिली ।
वैरी वाढतो गोकुळीं । गौळियाघरीं म्हणोनियां ॥१०७॥
लक्षानुलक्ष गौळिणी । गोकुळीं असती बाळंतिणी ।
परी वैरी असे कोण्या सदनीं । तोचि ठायीं पाडिजे ॥१०८॥
कापटयवेषें दैत्य बरवा । धूर्त तार्किकी पाठवावा ।
अरि ठायीं पाडोनि वधावा । नाना उपायेंकरोनी ॥१०९॥
तों महाबळ नामें दैत्य । कंसासी पैज बोलत ।
मी विप्र होऊनि त्वरित । पाळती घेतों गोकुळीं ॥११०॥
कंस बहुत संतोषला । महाबळ दैत्य गौरविला ।
तो तत्काळ धरियेला । विप्रवेष कापट्यें ॥१११॥
धोत्रें कळोत्रें नेसला । यज्ञोपवीत रुळे गळां ।
कापट्यवेष अवलंबिला । हातीं पंचांग घेतलें ॥११२॥
धोत्रें वोळी सरसावी । टिळे वाटे लोकांसी दावी ।
मी ब्राह्मण हें लटिकेंचि मिरवी । परी अंतरीं कापट्य ॥११३॥
लटिका दाखवी आचार । परी अंतरीं दुराचार ।
वृंदावनफळ वरीच सुंदर । अंतरीं काळकूट भरियेलें ॥११४॥
कीं बक पक्षियाचें शुष्क ध्यान । कीं धनलुब्धकाचें तत्त्वज्ञान ।
कीं दांभिकाचें भजन । वरी वरी दावी असत्य ॥११५॥
स्त्रीलंपटाचें विरक्तपण । कीं वेश्येचें मुखमंडण ।
कीं कोल्हाटियाचें शूरत्व पूर्ण । वरी वरी व्यर्थ पैं ॥११६॥
विश्वासघातक्याचे बोल । वरी वरी दिसती रसाळ ।
कीं मैंदाची शांति निर्मळ । वरी धरीच व्यर्थ पैं ॥११७॥
तैसा तो दैत्य महाबळ । वरी वरी जाहला सुशीळ ।
प्रवेशता जाहला गोकुळ । धूर्त कुटिल दुरात्मा ॥११८॥
पुसताहे लोकां सकळां । कोणाचे घरीं होतो पुत्रसोहळा ।
तों ते सांगती कृष्ण अवतरला । नंदाचिये मंदिरीं ॥११९॥
हरिवंश-भागवतीं पाहीं । महाबळ विप्राची कथा नाहीं ।
शोध करितां सर्वांठायीं । नारदपुराणीं देखिली ॥१२०॥
तेथें ही कथा लिहिली जाण । श्रोतीं न धरावा अनमान ।
मुळावेगळी कथा पूर्ण । सहसाही वाढेना ॥१२१॥
नाना पुराणींचे इतिहास । बोलिला स्वामी वेदव्यास ।
यालागीं कदापि दोष । न ठेवावा ग्रंथातें ॥१२२॥
असो तो धूर्त महाबळ विप्र । प्रवेशला नंदाचें मंदिर ।
गौळी करिती नमस्कार । भावें करोनि विप्रातें ॥१२३॥
बैसावया दिधलें आसन । केलें ब्राह्मणाचें पूजन ।
यशोदा कृष्णासी घेऊन । स्तनपान करवीत ॥१२४॥
यशोदा म्हणे ब्राह्मणासी । शुभग्रह पहा कृष्णासी ।
जन्मकाळची दशा कैसी । तें आम्हांसी सांगिजे ॥१२५॥
पूर्वीं गर्गें जातक । परमकल्याण शुभसूचक ।
तुम्हीं सांगावें सम्यक । दशा पाहोन कृष्णाची ॥१२६॥
तंव तो कापट्येंकरून । पंचांग पाहे उकलोन ।
क्षणएक ग्रीवा तुकावून । सांगता जाहला तेधवां ॥१२७॥
म्हणे गर्गादि ऋषीश्वर । सकळ चुकले गुणाकार ।
सर्वांचे मुळीं साचार । कृष्ण उपजला जाण पां ॥१२८॥
यास उपजतां लागलें मूळ । हा करील सर्वांचें निर्मूळ ।
याच्या पायीं गोकुळ । निर्दाळेल सर्वही ॥१२९॥
हा उपजला हो मूळीं । करील स्वगोत्राची होळी ।
तरी तुम्ही सकळ मिळोनि गौळी । लेंकरूं बाहेर टाका हें ॥१३०॥
गर्तेमाजी नेऊनी । जितचि पुरावें ये क्षणीं ।
तरीच कल्याण तुम्हांलागुनी । निश्चयेंसीं जाणिजे ॥१३१॥
बाळ नव्हें हा काळ । गिळील तुमचें कुळ सकळ ।
ऐसें ऐकतांच वैकुंठपाळ । काय चरित्र मांडिलें ॥१३२॥
जो सकळचराचरव्यापक । जो मायाचक्रचालक ।
जग हाचि पट सुरेख । परी तंतु देख श्रीकृष्ण ॥१३३॥
नाना परींचे विचित्र मणी । परी ओंविले एकाचि गुणीं ।
कीं अनेक तरंग सिंधुजीवनी । परी उदक एकचि निर्धारें ॥१३४॥
कीं नाना घटीं एक दिनकर । कीं बहु मंदिरें एक अंबर ।
कीं एक सुवर्ण नाना अलंकार । तैसा व्यापक श्रीहरी ॥१३५॥
कीं नाना मातृकांचा उच्चार । परी त्यांत एकचि ॐकार ।
नाना घटांचे आकार । परी मृत्तिका एकचि ॥१३६॥
तैसा श्रीकृष्ण सर्वचित्तचालक । जो मनोबुद्धींचा प्रवर्तक ।
तेणें मांडिलें हो कौतुक । परम नाटकी श्रीहरी ॥१३७॥
बाहेर टाकावा बाळ । ऐसें बोलतां महाबळ ।
तों दह्यांचें मडकें सबळ । कपाळावरी आदळलें ॥१३८॥
बोलतो उत्तरें अमंगळें । म्हणोनि लाटणें आवेशलें ।
मुखामाजी उभेंचि शिरलें । कपटियाच्या तेधवां ॥१३९॥
ऐसें कौतुक गौळी पाहती । तंव घरांतून देव्हारे पाट धांवती ।
उरावरी धडधडां आदळती । नाहीं शक्ति पळावया ॥१४०॥
पाटे वरवंटे मोडिती पाय । कपटिया तेथूनि पळों पाहे ।
बाजही आडवी उभी राहे । वाट नेदी दुर्जना ॥१४१॥
पाट चौक्या पाहारा अर्गळा । घण कुदळी कुर्‍हाडी सबळा ।
गोंवर्‍यांसी जीव आला । पक्ष्यांसारिख्या धांवती ॥१४२॥
होती मुसळांचे मार । धोत्र फिटोनि गेलें समग्र ।
पंचांग फाटोनि जाहलें चूर । जानवें गेलें तुटोनि ॥१४३॥
ढुंगणाचें धोत्र गळालें । नागवाचि कपटी पळे ।
पदार्थ तितुके धांवती बळें । मार देती दारुण ॥१४४॥
गौळी हांसती सकळ । आमच्या कृष्णासी ठेविला बोल ।
परी त्याचें फळ तात्काळ । प्राप्त जाहलें तयासी ॥१४५॥
गदगदां हांसती गौळिणी । अपवित्र बोलिला पापखाणी ।
जळो जळो त्याची वाणी । बरा झोडिला भगवंतें ॥१४६॥
इकडे कपटी नागवाचि पळत । पावला त्वरे मथुरेआंत ।
चळचळां कांपत रडत । कंसाजवळी पातला ॥१४७॥
कंसासी म्हणे तुझा अरी । वाढतो गोकुळाभीतरी ।
तो अनिवार सकळ धरित्री । निर्वैर करील वाटतें ॥१४८॥
थोर मार जो मज बैसला । पदार्थमात्रासी जीव आला ।
हे नव्हे मानवी कळा । तो अवतरला श्रीविष्णु ॥१४९॥
कंसासी म्हणे महाबळ । गोकुळीं वाढतो तुझा काळ ।
तो दिसतो जरी बाळ । परी नाकळे कृतांता ॥१५०॥
कंसा मज वाटतें पूर्ण । कीं जवळी आलें तुझें मरण ।
ऐकतां दचकलें मन । कंसरायाचें तेधवां ॥१५१॥
केसरीचा प्रताप ऐकोन । थरथरां कांपे वारण ।
कीं गरुडाचें ऐकोन स्तवन । उरग चित्तीं दचकती ॥१५२॥
ऐकोन सभाग्याची स्तुती । दुर्जन दचके परम चित्तीं ।
कीं वेदांतींच्या ऐकोन श्रुती । मतवादी भयभीत ॥१५३॥
तैसाच कंस दचकोन । म्हणे दिसतें वर्तमान कठीण ।
आतां वैरियासी शोधून । कोण मारील सत्वर ॥१५४॥
कीं व्याधि जों उद्‌भव न धरी । तों निर्मूळ करावा लौकरी ।
अग्नि आणि वैरी । धाकुटा म्हणों नये कीं ॥१५५॥
लघु म्हणूं नये दंदशूक । पुढें दुष्ट विघ्नकारक ।
तों पूतना येऊनि संमुख । पैज बोले कंसासी ॥१५६॥
क्षणामाजी तुझा वैरी । शोधूनि मारीन निर्धारीं ।
मी जाणें कपटकळाकुसरी । आज्ञा देईं मज आतां ॥१५७॥
कंस परम संतोषला । गौरवोनि निरोप दिधला ।
कपटस्वरूप ते वेळां । नटली रंभेसारखी ॥१५८॥
पायीं रुणझुणती पैंजण । नेत्रीं सोगयाचें अंजन ।
सर्व अळंकारीं नटली पूर्ण । परम पापीण पूतना ॥१५९॥
कंस म्हणे पूतने अवधारीं । गांवोगांवींचीं बाळकें मारीं ।
त्यांत सांपडेल माझा वैरी । तो तूं झडकरी वधीं कां ॥१६०॥
आधीं पूतना परम चांडाळी । त्यावरी कंसाची आज्ञा झाली ।
येरीनें तेचि हृदयीं धरिली । अतिप्रीतीनें तेधवां ॥१६१॥
आधींच शंख करावयाची हौस । त्यावरी पातला फाल्गुनमास ।
कीं राजाज्ञा झाली तस्करास । यथासुखें हिंडावया ॥१६२॥
आधींच जार दुराचारी । तो स्त्रीराज्यांत कारभारी ।
आधींच पैशुन्यदुष्ट अघोरी । त्यावरी नृपति पाठिराखा ॥१६३॥
कीं मदिरा पाजिली मर्कटाला । त्यांत भूतसंचारहीं जाहला ।
त्यामाजी वृश्चिकें दंश केला । तैसें जाहलें पूतनेसी ॥१६४॥
की मद्यपियानें देखिलें शिंदीवन । कीं वमन देखोनि धांवे श्वान ।
कीं काग क्षत देखोन । अतिसाक्षेपें उकरी पैं ॥१६५॥
तैसी राक्षसी ते अवसरीं । गांवोगांवीचीं बाळकें मारी ।
प्रवेशतां लोकमंदिरीं । न वारिती कोणीच ॥१६६॥
तीस देखोन म्हणती । लक्ष्मीच आली की गृहाप्रति ।
बाळें मारी गुप्तगती । तें कोणास कळेना ॥१६७॥
ऐसी ते बाळकांची महामारी । प्रवेशली गोकुळामाझारी ।
स्तन मुखीं लावितांच झडकरि । बाळें प्राण टाकिती ॥१६८॥
महाविषें भरोनि स्तन । प्रवेशली यशोदेचें सदन ।
यशोदा म्हणे बाळ कृष्ण । पहावया आली गोपी हे ॥१६९॥
पाळण्याजवळी आली पूतना । दृष्टीं अवलोकी राजीवनयना ।
ते बाळलीला देखोन मना । परम सुख वाटतें ॥१७०॥
नीलवर्ण केश कुरळ । आकर्ण नेत्र विशाळ भाळ ।
दिव्य पिंपळपान सुढाळ । झगझगीत सतेज ॥१७१॥
कर्णीं कुंडलें तळपती । लघुदंत चौकींचे झळकती ।
सुहास्यवदन श्रीपती । कंठीं शोभती वाघनखें ॥१७२॥
पदक एकावळी मुक्ताहार । तेणें शोभला बाळ दिगंबर ।
वांकी बिंदलीं परिकर । तडित्प्राय झळकती ॥१७३॥
चिमणीं बोटें चिमणे हात । चिमण्या मुद्रिका लखलखित ।
चिमणीच कटी मेखळा झळकत । क्षुद्रघंटा किणकिणती ॥१७४॥
पायीं पैंजण वाळे वाजती । चरणांगुष्ठ धरिला हातीं ।
वदनीं घालूनि रमापती । चोखी प्रीतीकरूनियां ॥१७५॥
तो वैकुंठपती वरिष्ठ । कां मुखीं घातला चरणांगुष्ठ ।
तरी चरणीं गोडी आहे उत्कृष्ट । ऐसें भक्त बोलती ॥१७६॥
जे ते भक्त चरणीं रंगती । गोड म्हणोनि वाखाणिती ।
ते गोडी पहावया श्रीपती । जपत होता बहुत दिवस ॥१७७॥
तें गोकुळीं फावलें स्पष्ट । म्हणवोनि चोखी चरणांगुष्ठ ।
कीं स्वचरणींचा महिमा वरिष्ठ । आबाळ लोक नेणती ॥१७८॥
जैसें पितयानें अमृतफळ आणिलें । ते बाळकाहातीं दिधलें ।
परी त्याची गोडी त्यासी न कळे । वदनीं न घाली सर्वथा ॥१७९॥
तेंच फळ पिता चोखितां । बाळ झोंबोनि लागे हाता ।
तैसा हा जगत्पितयाचा पिता । गोडी आधीं सेवीत ॥१८०॥
गोडीनें चरण चोखी श्रीपती । यालागीं भक्तांच्या मिठ्या पडती ।
असो पालखाजवळी निश्चितीं । पूतना ते उभी असे ॥१८१॥
पूतना उचली वनमाळी । स्तन घातला मुखकमळीं ।
परम आवडीनें ते वेळीं । स्तनपान करीतसे ॥१८२॥
हातीं धरोनियां स्तन । मुखीं घाली जगज्जीवन ।
पूतनेच्या खांद्यावरी जाण । एक हात ठेविला ॥१८३॥
विष शोषिलें संपूर्ण । दुग्धही गेलें सरोन ।
सर्वांगीच्या शिरा ओढून । तुंबडी एकचि लागली ॥१८४॥
पूतनेसी नवल वाटले । म्हणे विष शोषून बाळ वांचलें ।
सर्वांग तिचें कांपों लागलें । सोडी म्हणे श्रीकृष्णा ॥१८५॥
गोपाळा गोविंदा श्रीपती । सोडीं सोडीं कां मजप्रती ।
मी परतोनि न यें मागुतीं । या गोकुळामाजी पैं ॥१८६॥
सांवळे गोपाळे माझे आई । सोडीं सोडीं कृष्णे कान्हाई ।
म्हणोनि मुखाकडे ते समयीं । पूतना विलोकी सद्‌गद ॥१८७॥
सोडीं वेधका वनमाळी । तुझी माता कैसी वांचली ।
धन्य ती यशोदा वेल्हाळी । स्तनपान करवी तूंतें ॥१८८॥
माझा शोषिसी कां जीवप्राण । सोडीं न यें मी आतां परतोन ।
खालीं पडें मूर्च्छा येऊन । तरी जगज्जीवन सोडीना ॥१८९॥
सकळ गात्रें शोषिलीं । पूतना अवलोकी वनमाळी ।
तंव ते मूर्ति सांवळी । हृदयावरी विराजे ॥१९०॥
अवलोकित कृष्णाचें वदन । हृदयीं बिंबलें तेंच ध्यान ।
मुखीं करी हरिस्मरण । कृष्णा गोविंदा माधवा ॥१९१॥
जय जय मुकुंदा मुरारी । पुराणपुरुषा श्रीहरी ।
माझा भवपाश निर्धारीं । छेदीं आतां विश्वेशा ॥१९२॥
जो सजलजलदवर्ण । वदन उदार आकर्णनयन ।
अवलोकितां सोडिला प्राण । पूतनेनें तेधवां ॥१९३॥
स्थूल लिंग कारण महाकारण । हरीनें शोषिलें न लागतां क्षण ।
दश इंद्रियें पंच प्राण । शोषी अंतःकरणचतुष्टयासी ॥१९४॥
अवस्था भोग भोगूनि स्थानें । संपूर्ण शोषिलीं जगज्जीवनें ।
पूतनेचें भाग्य वानावें कवणें । केली धन्य भगवंते ॥१९५॥
गेला पूतनेचा प्राण । तरी न सोडी जगज्जीवन ।
यशोदा पाहें घरांत येऊन । तों विशाळ असुरी पसरली ॥१९६॥
महाभयानक विक्राळ वदन । दंत दाढा भ्यासुर पूर्ण ।
जिव्हा लांब सिंदूरवर्ण । लळलळे मुखाबाहेरी ॥१९७॥
भाळीं चर्चिला शेंदूर । बाबरझोटी भयंकर ।
कीं हे ताटिकाचि निर्धार । कृष्णावतारीं जन्मली हो ॥१९८॥
नरशिरांच्या रुळती माळा । यशोदेनें देखिली ते वेळां ।
हांक फोडोनि बोलावी सकळां । धांवा धांवा म्हणतसे ॥१९९॥
गौळी पातले समस्त । थरथरां यशोदा कांपत ।
महाभयानक प्रेत । राक्षसीचें पसरलें ॥२००॥
गौळी पाहती सकळ । तों तिच्या वक्षःस्थळीं घननीळ ।
सच्चिदानंदघन निर्मळ । स्तन मुखीं धरिलासे ॥२०१॥
गौळियानें कृष्ण उचलिला । यशोदेपाशीं दिधला ।
अश्रू वाहती मातेच्या डोळां । हृदयीं धरोनि स्फुंदत ॥२०२॥
मोठा चुकला गे अनर्थ । कैंची राक्षसी आली घरांत ।
मागुती कृष्णवदन पाहात । अश्रू पडती हरीवरी ॥२०३॥
भ्याला असेल गे श्रीपती । म्हणोनि आपुले पायींची माती ।
कृष्णाचे ललाटीं लाविती । नवल भक्ति तयांची ॥२०४॥
एक करिती निंबलोण । एकीं कृष्णाचें पाहोनि वदन ।
म्हणति जाऊं ओंवाळून । तुजवरोन डोळसा ॥२०५॥
भालदोरी करूनि गोरटी । घालिती हरीच्या निजकंठीं ।
दृढ बांधिती रिठे गांठीं । होईल दृष्टि म्हणवोनी ॥२०६॥
श्रीकृष्णकथा प्रयाग थोर । भावमाघमासी सुंदर ।
येथें माघस्नान भक्तनर । त्रिकाळ करिती अनुतापें ॥२०७॥
की हा हरिविजयग्रंथराशी । हे आनंदवन वाराणसी ।
येथें जे होती क्षेत्रवासी । ते कृष्णासी परम प्रिय ॥२०८॥
जो भीमातीरविहार । श्रीब्रह्मानंद जगदुध्दार ।
जो श्रीधरवरद उदार । त्याचें चरित्र परिसा आतां ॥२०९॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
चतुर श्रोते परिसोत । चतुर्थोऽध्याय गोड हा ॥२१०॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥