श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय अनंतब्रह्मांडनायका । चतुराननाचिया निजजनका ।
चोघांसीही नव्हे आवांका । तुझें स्वरूप वर्णावया ॥१॥
साही जणें वेडीं होती । अठरांची खुंटली गती ।
चौघीजणी तटस्थ पाहती । स्वरूपस्थिति न वर्णवे ॥२॥
पांचां नुरेचि ठाव । चारी सहजचि जाहलीं वाव ।
चौदाजणींची ठेव । न चले स्वरूप वर्णावया ॥३॥
शिणल्या बहुत चौसष्टी । आठजणी बहुत कष्टी ।
अकराही हिंपुटी । स्वरूप तुझें वर्णितां ॥४॥
आणीक बारा देखण्या । सोळाजणी चतुर शाहाण्या ।
आणि चौघी डोळेमोडण्या । लाजोनियां तटस्थ ॥५॥
पंचविसां जाहली वाव । तिघांचें नुरेचि नांव ।
दोन्ही म्हणणें भाव । हेंही तेथें विरालें ॥६॥
चहूं मुखांचा वर्णितां भागला । पांचां मुखांचा तटस्थ राहिला ।
सहा मुखांचा दडाला । कपाटामाजी जाऊनि ॥७॥
सहस्र मुखांचा वर्णितां देख । तोही जाहला तळीं तल्पक ।
थोरथोरांसी पडले अटक । एक मुखें काय वर्णूं ॥८॥
जीमूतींचें बिंदू किती । हेही एक वेळां होय गणती ।
निराळीं पायीं वेंघती । परी तुझी स्थिति अगम्य ॥९॥
होईल पृथ्वीचें वजन । गणवेल सिंधूचें जीवन ।
अवनीवरी किती तृण । मोजवेल गणितां तें ॥१०॥
अंबर आहे किती विती । हेंही गणवेल रमापती ।
परी तुझे गुण निश्चिती । न वर्णवती कोणातें ॥११॥
असो आतां पूर्वानुसंधान । द्वितीयाध्याय संपतां पूर्ण ।
कंसें देवकीचे गर्भ वधून । साही टाकिले बंदिशाळे ॥१२॥
पाप जाहलें उत्कट जाण । गांजिले गाई ब्राह्मण ।
यावरी क्षीरसागरीं जगज्जीवन । काय करिता जाहला ॥१३॥
अनंतासी म्हणे अनंत । चला अवतार घेऊं त्वरित ।
करूं दुष्‍टांचा निःपात । संत भक्त रक्षूं पैं ॥१४॥
तंव बोले धरणीधर । मी न घें आतां अवतार ।
पूर्वीं मी जाहलों सौमित्र । कष्ट फार भोगितले ॥१५॥
हांसोनि बोले द्विसहस्रनयन । अष्टाविंशति अयनें उपोषण ।
निराहार घोर अरण्य । तुम्हांसवें सेविलें जी ॥१६॥
आतां आपणांचे अवतरावें । अवतारनाट्य दाखवावें ।
गोब्राह्मण सुखी रक्षावे । प्रतिपाळावे साधुजन ॥१७॥
टाकोनि कपट कुटिलभाव । स्वामीसी हांसे भोगिराव ।
बोले कौतुकें रमाधव । शेषाप्रती स्वानंदें ॥१८॥
तूं माझा प्राणसखा । समरभूमीचा पाठिराखा ।
तुजविण भक्तटिळका । अवतार मी न घेंचि ॥१९॥
तूं माझें निजांग पूर्ण । तूं सखया माझा निजप्राण ।
तुजविण मज एक क्षण । न गमेचि जिवलगा ॥२०॥
तूं जाहलासी पूर्वीं लक्ष्मण । लंकेसी केलें रणकंदन ।
बहुत सेवा करून । मज तुवां तोषविलें ॥२१॥
आतां तूं पुढें जाय सत्वर । होईं माझा ज्येष्‍ठ सहोदर ।
मी तूझी आज्ञा पाळीन निर्धार । बळिभद्र होईं तूं ॥२२॥
वडील बंधु तूं होईं । देवकीच्या गर्भीं जाऊनि राहीं ।
मी योगमायेसी लवलाहीं । पाठवितो तुजमागें ।२३॥
कंसें वधिलें गर्भ सकळ । तुज योगमाया काढील ।
मग गोकुळीं नेऊनि ठेवील । रोहिणीच्या निजगर्भीं ॥२४॥
माया जाईल यशोदेच्या उदरा । मग मी येईन मथुरापुरा ।
देवकीचा गर्भवोवरा । माझा अवताररूप होय ॥२५॥
उपजतांचि गोकुळीं येईन । मग तुम्ही आम्ही खेळों दोघे जण ।
गोरक्षमिषें संपूर्ण । दैत्य तेथील संहारूं ॥२६॥
करूनि साष्टांग नमन । पुढें चालिला संकर्षण ।
देवकीच्या उदरीं येऊन । गर्भ राहिला सातवा ॥२७॥
दिवसेंदिवस गर्भ वाढे । मंदिरीं परम प्रकाश पडे ।
जैसा पळेंपळ सूर्य चढे । उदयाद्रीहूनि पश्चिमे ॥२८॥
वसुदेवाप्रती देवकी बोले । सहा वेळां मी गर्भिणी जाहलें ।
परी नवल वाटतें ये वेळे । या गर्भाचें मजलागीं ॥२९॥
वाटे पृथ्वी उचलीन । कीं आकाशा धीर देईन ।
सप्त समुद्र सांठवीन । नखाग्रीं मज वाटतसे ॥३०॥
हातीं घेऊन नांगर-मुसळ । मीच मर्दीन कंसदळ ।
दैत्य मारावे समूळ । मनामाजी वाटतसे ॥३१॥
वसुदेव म्हणे ते क्षणीं । न कळे ईश्वराची करणी ।
येवढा तरी वांचोनी । विजयी हो कां सर्वदा ॥३२॥
तों लागला सातवा मास । निद्रा आली देवकीस ।
वसुदेवही सावकाश । निद्रार्णवीं निमग्न ॥३३॥
तंव ती हरीची योगमाया । तिची ब्रह्मांदिकां न कळे चर्या ।
इच्छामात्रें महत्कार्या । ब्रह्मांड हें रचियेलें ॥३४॥
ब्रह्मा विष्णु शिव तीन्ही । गर्भी आलीं बाळें तान्हीं ।
परी एकासी नेत्र उघडूनी । स्वरूप पाहों नेदीचि ॥३५॥
आत्मसुखाचा समुद्र । त्यांत पहुडले जीव समग्र ।
परी चाखों नेदी अणुमात्र । गोडी तेथींची कोणातें ॥३६॥
हे चैतन्याची बुंथी । हे अरूपाची रूपकर्त्री ।
ब्रह्मांडींचे पुतळे नानागती । एका सूत्रें नाचवी पैं ॥३७॥
इनें निर्गुण गुणासी आणिलें । इनें अनामासी नाम ठेविलें ।
इनें निराकारा आकारिलें । धरविले अवतार ॥३८॥
हे पतीसी न कळतां । गर्भिणी जाहली पतिव्रता ।
ब्रह्मांड रचिलें तत्त्वतां । इच्छामात्रेंकरूनियां ।३९॥
शेजे निजवूनि भ्रतार । सृष्टी घडी मोडी समग्र ।
समाचार अणुमात्र । कळों नेदी पतीतें ॥४०॥
हे कौटाळीण निर्धारीं । नसतींचि दैवतें उभीं करी ।
जीव पाडिले अघोरीं । नाना योनीं हिंडवी ॥४१॥
धरील कोणी स्वरूपाची चाड । त्यावरी घाली नसतें लिगाड ।
पुढें स्वर्गसुख करी आड । तेंचि गोड दाखवी ॥४२॥
गोड तें कडवट केलें । कडवटा गोडपण दाखविलें ।
अहंकारामद्य जीवा पाजिलें । वेडे केले सर्वही ॥४३॥
आतां असो हे मायाराणी । इची विपरीतचि करणी ।
तिनें देवकीचा गर्भ काढूनी । गोकुळासी पैं नेला ॥४४॥
कैसा नेला काढुनी । ब्रह्मादिकां न कळे करणी ।
रोहिणी वसुदेवाची पत्‍नी । नंदागृहीं होती ते ॥४५॥
कंसाचिया भयें जाण । नंदगृहीं राहिली लपोन ।
तिच्या पोटीं नेऊन । गर्भ घातला ते क्षणीं ॥४६॥
निजले ठायीं गर्भ । पोटांत घातला स्वयंभ ।
परम तेजस्वी सुप्रभ । सूर्य जैसा तेजस्वी ॥४७॥
जागी जाहली रोहिणी । तों सात मासांची गर्भिणी ।
म्हणे कैसी जाहली करणी । चिंता मनीं वर्तत ॥४८॥
पुरुष नसतां गर्भ राहिला । परम चिंताक्रांत ते अबला ।
नंदयशोदेस कळला । समाचार सर्व तो ॥४९॥
जीवीं झोंबला चिंताग्नी । तों आकाशीं वदली देववाणी ।
चिंता करूं नको रोहिणी । वसुदेवाचा गर्भ असे ॥५०॥
पोटा येतो भोगींद्र । उतरील पृथ्वीचा भार ।
ऐकतां हें उत्तर । सुख जाहलें समस्तां ॥५१॥
लोकापवाद सर्व हरला । चिंतेचा डाग धुतला ।
तों बळिराम जन्मला । नवमास भरतांचि ॥५२॥
प्रकाशला सहस्रकिरण । तैसा बाळ देदीप्यमान ।
नंदें जातक वर्तवून । बळिभद्र नाम ठेविलें ॥५३॥
ऐसा उपजला अहींद्र । तों यशोदा जाहली गरोदर ।
हरिमायेनें अवतार । तेथें घेतला तेधवां ॥५४॥
यशोदा गर्भिणी जाहली । इकडे कथा कैसी वर्तली ।
देवकी पाहे घाबरली । तों गर्भ नाहीं पोटांत ॥५५॥
नेणों कैसी जाहली करणी । सांगे वसुदेवा लागोनी ।
म्हणे गर्भ न पडेची धरणीं । गेला जिरोनि पोटांत ॥५६॥
वसुदेव म्हणे ते वेळां । कंसधाकें गर्भ जिराला ।
न कळे ईश्वराची कळा । कंसास कळला समाचार ॥५७॥
दूत सांगती कंसातें । गर्भ जिरला तेथिंचा तेथें ।
कंस म्हणे आतां आठव्यातें । बहुत जपा सर्वही ॥५८॥
देवकी होतांचि गर्भिण । जागा नेत्रीं तेल घालून ।
आठव्याची आठवण । विसरूं नका सर्वथा ॥५९॥
देवकीउदरींचा आठवा । निजध्यास बैसला कंसभावा ।
जनीं वनीं आघवा । आठवा आठवा आठवत ॥६०॥
जागृतीं सुषुप्तीं स्वप्नीं । आठवा दिसे ध्यानीं मनीं ।
आठवा दिसे भोजनीं । आठवा शयनीं सोडीना ॥६१॥
भूमि दिसे आठव्याऐसी । आठवा दिसे आकाशीं ।
आठव्यानें व्यापिलें त्यासी । दिवसनिशीं आठवा ॥६२॥
क्षीरसागरीं श्रीहरी । क्षीराब्धिसुतेसी आज्ञा करी ।
पद्माक्षि तूं क्षितीवरी । क्षितीपाळउदरीं अवतरें ॥६३॥
वैदर्भदेशींचा भीमक राजा । तयाची तूं होय आत्मजा ।
तात्काळ चालली कमळजा । नमस्कारूनि हरीतें ॥६४॥
जगद्वंद्य स्वयें आपण । प्रवेशला मथुरापट्टण ।
देवकीचे गर्भीं येऊन । राहता जाहला कौतुकें ॥६५॥
गर्भवासा आला भगवंत । म्हणतां हांसतील साधुसंत ।
लीलावतारी जगन्नाथ । जन्म-मृत्यु त्या कैंचा ॥६६॥
ज्याचें करितां स्मरण । जाय जन्म-मृत्यु खंडोन ।
तो राहिला गर्भीं येऊन । कल्पांतींही घडेना ॥६७॥
उगाच लौकिकभाव । दाविली मृत्युलोकींची टेव ।
तो ब्रह्मानंद स्वयमेव । जन्म-मृत्यु त्या कैंचा ॥६८॥
क्षीरसागरींहून हरि आला । तरी तो ठाव काय ओस पडिला ।
तो तैसाचि संचला । लक्ष्मी-शेषांसमवेत ॥६९॥
अनंत रूपें अनंत नामें । अनंत अवतार अनंत कर्में ।
अनंत लीला घनश्यामें । भक्तांलागीं दाविल्या ॥७०॥
अनंत ब्रह्मांडें अनंत शक्ती । अनंत युगींच्या अनंत कीर्ती ।
अनंत रूपें अनंत मूर्ती । अतर्क्य गति वेदशास्त्रां ॥७१॥
असो लौकिक विचार देख । गर्भीं आला लक्ष्मीनायक ।
कंसासी लाविला धाक । देखिला नसतां सर्वदा ॥७२॥
देवकी जाहली गर्भिणी । तेज न माये गगनीं ।
खेद कांहीं न वाटे मनीं । सुखेंकरूनि डुल्लत ॥७३॥
पोटा आला विदेही हरी । देवकी नाहीं देहावरी ।
जनीं वनीं दिगंतरीं । अवघा मुरारी दिसतसे ॥७४॥
वसुदेव म्हणे देवकीप्रती । तुज चिंता कां न वाटे चित्तीं ।
आठव्याची कैसी गती । होईल ते न कळे पां ॥७५॥
कंस जपतो बहुत । आठव्याचा करावया घात ।
यावरी देवकी बोलत । प्रतिउत्तर काय तेव्हां ॥७६॥
भुजा पिटोनि बोले वचन । कंसास मारीन आपटोन ।
मुष्टिकचाणूरांचा प्राण । क्षणमात्रें घेईन मी ॥७७॥
हांक फोडोन गर्जे थोर । उतरीन पृथ्वीचा भार ।
करूनि दैत्यांचा संहार । बंदिशाळा फोडीन मी ॥७८॥
आणीं वेगें धनुष्यबाण । युद्ध करीन मी दारुण ।
जरासंध रथीं बांधोन । सत्रा वेळां आणीन मी ॥७९॥
भस्म करीन कालयवन । रचीन द्वारकापट्टण ।
सकळ नृपां शिक्षा लावून । पट्टराणी आणीन मी ॥८०॥
हांक फोडिली क्रोधें थोर । जिवें मारीन भौमासुर ।
निवटीन कौरवभार । निजभक्तकैवारें ॥८१॥
मी भक्तांचा सारथी होईन । दुष्ट सर्व संहारीन ।
मी ब्रह्मानंद परिपूर्ण । अवतरलों पृथ्वीवर ॥८२॥
वसुदेवासी चिंता वाटे । ही गर्जते येवढ्या नेटें ।
जरि बाहेर मात प्रकटे । तरी अनर्थ होईल पां ॥८३॥
वसुदेव बोले वचन । देवकी धरीं आतां मौन ।
येरी म्हणे कैंची देवकी पूर्ण । ब्रह्म सनातन मी असें ॥८४॥
स्त्री पुरुष नपुंसक । त्यांहूनि वेगळा मी निष्कलंक ।
सकळमायाचक्रचाळक । कर्ता हर्ता मीचि पैं ॥८५॥
मी सर्वद्रष्टा अतींद्रिय । मी अज अव्यय निरामय ।
अजित अपार निष्क्रिय । आनंदमय वर्तें मी ॥८६॥
मी प्रळयकाळाचा शास्ता । मी आदिमायेचा नियंता ।
मी चहूं वाचांपरता । मायानिर्मिता मीच पैं ॥८७॥
मीच सगुण मीच निर्गुण । मीच थोर मीच लहान ।
देव दैत्य निर्मून । पाळिता हर्ता मीच पैं ॥८८॥
ऐसें देवकी बोलोन । मागुती धरिलें मौन ।
तों आकाशीं देव संपूर्ण । गजर करिती दुंदुभींचा ॥८९॥
अवतरेल आतां भगवंत । करील दुष्‍टांचा निःपात ।
देव मिळोनि समस्त । गुप्त मथुरेंत उतरले ॥९०॥
ब्रह्मादिक आणि चंद्र । बंदिशाळे पातळे समग्र ।
देवकीस प्रदक्षिणा करिती सुरवर । एक नमस्कार घालिती ॥९१॥
उभे ठाकूनि बद्धांजली । गर्भस्तुति आरंभिली ।
जय सच्चिदानंद वनमाळी । देवकीजठरगर्भा ॥९२॥
जय हरे नारायणा गोविंदा । इंदिरावर आनंदकंदा ।
सर्वेशा मुकुंदा परमानंदा । परमपुरुषा परज्ञा ॥९३॥
पद्मजजनका पुरातना । पंकजनेत्रा परमपावना ।
पद्मवल्लभा पशुपतिजीवना । पयोब्धिवासा परेशा ॥९४॥
पतितपावना पंकजधारका । कमनीयरूपा निष्कलंका ।
कमळस्वरूपा कमलानायका । किल्बिषमोचका कमलेशा ॥९५॥
कर्ममोचका करिवरतारणा । कैवल्यनिधि कैटभभंजना ।
करुणाकरा कामविहीना । काळनाशना काळात्मया ॥९६॥
आदिकेशवा विश्वभूषणा । विश्वंभरा वेदपाळणा ।
वेदपुरुषा वेदस्थापना । विश्वाधीशा विश्वपते ॥९७॥
अनंतेवषा अनंतवदना । अनंतनामा अनंतनयना ।
अनंतपाणि अनंतचरणा । अनंतकल्याणा नमोस्तु ते ॥९८॥
अव्ययरूपा अपरंपारा । अगण्या अगुणा अगोचरा ।
अनामा असंगा अक्षरा । आदिकारणा आत्मया ॥९९॥
अमानुइषा अविद्याछेदना । आनंदरूपा आनंदसदना ।
अभेदा अबोधा अमळपूर्णा । आदिमूळा अव्यक्ता ॥१००॥
सर्वतीता सर्वज्ञा । गुणसागरा गुणज्ञा ।
आम्ही सकळ सुर तवाज्ञा । पाळोनियां राहतों ॥१०१॥
ऐसी स्तुति करूनि जाणा । देव पावले अंतर्धाना ।
आनंद न माये मना । सुरवरांच्या तेधवां ॥१०२॥
कंसासी रात्रंदिवस । लागला आठव्याचा निजध्यास ।
आठही प्रहर तयास । आठवावयास दुजें नाहीं ॥१०३॥
दूतींप्रती पुसे कंस । गर्भास किती जाहले मास ।
त्या म्हणती संपावयास । नव मासां अवधि थोडी हो ॥१०४॥
आपण येऊन कंसासुर । उभा राहे देवकीसमोर ।
तंव ते आनंदरूप साचार । चिंता अणुमात्र नाहींचि ॥१०५॥
नासाग्रीं ठेवून दृष्टि । कृष्णरूप पाहे सृष्‍टी ।
कृष्णरूप पाहे पाठीं पोटीं । बोलतां ओठीं कृष्णचि ये ॥१०६॥
कृष्णरूप आसन वसन । कृष्णरूप अन्न पान ।
कृष्णरूप दिसे सदन । भूषण संपूर्ण कृष्णरूप ॥१०७॥
पृथ्वी आप तेज वायु निराळ । कृष्णरूप दिसे सकळ ।
स्थावर जंगम निर्मळ । घननीळरूप दिसतसे ॥१०८॥
पुढें उभा कंस देख । परी निर्भय देवकी सुरेख ।
महेशापुढें मशक । तैसा कंस भासतसे ॥१०९॥
इंद्रापुढें जैसा रंक । कीं ज्ञानियापुढें महामूर्ख ।
कीं केसरीपुढें जंबुक । का सूर्यापुढें खद्योत पैं ॥११०॥
कीं हंसापुढें बग । कीं कोकिळेपुढें काग ।
कीं विप्रासमोर मांग । तैसा खळ उभा तेथें ॥१११॥
कीं नामापुढें पाप देख । कीं वेदांतापुढें चार्वाक ।
कीं शंकरापुढें मशक । मीनकेतन उभा जैसा ॥११२॥

कीं पंडितापुढें अजापाळक । कीं श्रोतियापुढें हिंसक ।
कीं वासुकीपुढें मूषक । लक्षणें पाहूं पातला ॥११३॥
अग्नीपुढें जैसें तृण । कीं ज्ञानियापुढें अज्ञान ।
कीं महावातासी आडवें पूर्ण । जलदजाल जैसें कां ॥११४॥
ऐसा कंस देवकीपुढें । तीस न्याहाळूनि पाहे निवाडें ।
तंव तें चतुर्भुज रूपडें । शंख-चक्रयुक्त दिसे ॥११५॥
न दिसे स्त्रियेची आकृती । परम देदीप्यमान विष्णुमूर्ती ।
आरक्तनेत्र सुदर्शन हातीं । ऊर्ध्व करूनि उभी असे ॥११६॥
मुरकुंडी कंसाची वळली । शस्त्रें हातींचीं गळालीं ।
बोबडी तोंडासी पडली । हांक फोडिली भयें तेव्हां ॥११७॥
आरडोनियां कंस पळे । थरथरां कांपे वाटे अडखळे ।
पिशाचवत संचरलें । गृहामाजी आपुलिया ॥११८॥
कंस तेव्हां शस्त्र घेऊनी । रागें आपटीत मेदिनीं ।
आठव्यास जिवें मारूनी । टाकीन मी निर्धारें ॥११९॥
आठव्यानें मज व्यापिलें । त्यासी मी गिळीन सगळें ।
कंस रागें फिरवी डोळे । आल्यागेल्यावरी पैं ॥१२०॥
आतां श्रीकृष्णाचा जन्मकाळ । पाहों आले निर्जर सकळ ।
दुंदुभिनादें निराळ । दुमदुमलें तेधवां ॥१२१॥
विमानांची जाहाली दाटी । वाव नाहीं नभापोटीं ।
करिती दिव्य सुमनवृष्‍टी । आनंद पोटीं न समाये ॥१२२॥
वर्षाऋतु श्रावणमास । बुधाष्टमी कृष्णपक्ष ।
अवतरला कमलदलाक्ष । रोहिणी नक्षत्र ते दिवशीं ॥१२३॥
सोमवंशीं अवतार । म्हणोनि साधिला चंद्रपुत्रवार ।
जाहला शशीचा उद्धार । दशा आली वंशासी ॥१२४॥
मध्यरात्रीं अष्टमीस । देवकीपुढें परमपुरुष ।
चतुर्भुज हृषीकेश । निमासुर डोळस पैं ॥१२५॥
आठां वर्षांची मूर्ती । असंभाव्य पडली दीप्ती ।
तेजें दश दिशा उजळती । तेथें लपती शशि-सूर्य ॥१२६॥
पदकमळींचा आमोद सेवावया । भ्रमरी जाहली क्षीराब्धितनया ।
सर्वकाळ न विसंबे पायां । कृपण जैसा धनातें ॥१२७॥
भागीरथी चरणीं उद्‌भवली । सागरीं ते एक जाहली ।
परी न विसंबे निजमुळीं । कदाकाळीं तुटेना ॥१२८॥
अरुणबालार्कसंध्याराग । दिव्य रत्‍नांचे काढिले रंग ।
तैसे तळवे आरक्त सुरंग । श्रीरंगाचे शोभती ॥१२९॥
चंद्र क्षयरोगें जाहला कष्टी । मग राहिला चरणांगुष्ठीं ।
कीं दशधा होऊनि दाही बोटीं । सुरवाडला शशी तो ॥१३०॥
वज्र ध्वज पद्म अंकुश । ऊर्ध्वरेखा चक्र पदीं विशेष ।
सामुद्रिक चिन्हें सुरस । काय अर्थ सुचविला ॥१३१॥
साधकास ऊर्ध्वरेखा । ऊर्ध्वमार्ग दावी देखा ।
सत्त्वशीळा प्रेमळ भाविका । ऊर्ध्वसंकेत दावीतसे ॥१३२॥
विद्यामदें जाहले जे मस्त । कोणास न लेखिती गज उन्मत्त ।
त्यांसी आकर्षावया वैकुंठनाथ । क्षमांकुश धरी पदीं ॥१३३॥
पद्म कां धरिलें पायीं । पद्मा वसे तया ठायीं ।
आणिकांतें प्राप्त नाहीं । घोर तप आचरतां ॥१३४॥
अहंकार पर्वत थोर । भक्तांस बाधक जड फार ।
तो फोडावया वज्र । हरीनें पायीं धरियेलें ॥१३५॥
कीं तें चरणलक्षण जहाज । वरी विशाळ भक्तिध्वज ।
भक्त तारावया अधोक्षज । सदा उदित वाट पाहे ॥१३६॥
जीव शरण येती जडरूप । त्यांचें छेदावया सर्व पाप ।
चक्र पायीं देदीप्य । तेज अमूप झळकतसे ॥१३७॥
प्रपदें दिसती विमल । घोटी त्रिकोण सोज्ज्वळ ।
इंद्रनीळमणि सुढाळ । परी उपमे पुरेना ॥१३८॥
तळवे आरक्त विराजती । कीं बहु श्रमली सरस्वती ।
म्हणोनि घ्यावया विश्रांती । तळवां राहिली हरीच्या ॥१३९॥
विश्वाचीं पापें किती हरावीं । म्हणोनि श्रमली जाह्नवी ।
शुभ्र वांकीरूप जाहली बरवी । म्हणोनि सत्कवि वर्णिती हो ॥१४०॥
कालिंदी कृतांताची भगिनी । ऐसें बोलिजे सर्वजनीं ।
तो अपवाद चुकवावया लागूनी । मांडया सुनीळ झाली ते ॥१४१॥
ऐसी हरिपदीं त्रिवेणी सुरंग । अज्ञानच्छेदक दिव्य प्रयाग ।
अक्षयवट सुरंग । ध्वजांकुश तेचि पैं ॥१४२॥
चरणीं सुरवाडले प्रेमळ । तेच तेथें पूर्ण मराळ ।
वांकींवरी रत्‍नें तेजाळ । तपोधन तपती ते ॥१४३॥
प्रयागीं मोक्ष ठेवितां देह । येथींच्या श्रवणें होय विदेह ।
भावें माघमासीं निःसंदेह । त्रिवेणीमाधव सेविजे ॥१४४॥
त्या प्रयागीं जातां कष्ट । हा ध्यानींच होतो प्रगट ।
या प्रयागीं नीलकंठ । क्षेत्रसंन्यास घेत पैं ॥१४५॥
वांकी नेपुरें तोडर । करिती दैत्यांवरी गजर ।
पोटर्‍या जंघा सुकुमार । श्यामसुंदर दिसती पैं ॥१४६॥
कीं ते सरळ कर्दळीस्तंभ । कीं गरुडपाचूंचे उगवले कोंभ ।
कीं शोधूनियां सुनीळ नभ । जानु जंघा ओतिल्या ॥१४७॥
कीं मिळोनि सहस्र सौदामिनी । शीतळ होऊनि पीतवसनीं ।
जडल्या चंचळपण टाकूनी । हरिजघनीं सर्वदा ॥१४८॥
कटीं मेखळेचें तेज आगळें । दिव्य रत्‍नें मिरवती सुढाळें ।
कीं एकहारी सूर्यमंडळें । हरिजघनीं जडलीं पैं ॥१४९॥
नाभि वर्तुळ गंभीर । जैसा कां बालभास्कर ।
तेथें उद्‌भवला चतुर्वक्‍त्र । सृष्टीचिये आदिकाळीं ॥१५०॥
उदरीं त्रिवळी सुकुमार । कौस्तुभतेजें झांके अंबर ।
वैजयंती मुक्ताहार । चरणांगुष्ठापर्यंत पैं ॥१५१॥
वक्षःस्थळीं श्रीवत्सलांछन । सव्यभागीं शोभायमान ।
वामभागीं श्रीनिकेतन । वास्तव्यस्थळ श्रीचें पैं ॥१५२॥
शंख चक्र गदा पद्म । चतुर्बाहु उत्तमोत्तम ।
कीं धर्मार्थमोक्षकाम । चारी पुरुषार्थ उभारिले ॥१५३॥
पांघुरला जो पिंताबर । जडितपल्लव मनोहर ।
कीं तेणें रूपें सहस्रकर । अवतरला भासतसे ॥१५४॥
चांदणें शोभे शुद्ध निराळीं । तैसी उटी आंगीं शोभली ।
कीं इंद्रनीळा गवसणी घातली । काश्मीराची सुरंग ॥१५५॥
कंबुकंठ विराजमान । नासिक सरळ सुहास्यवदन ।
मंदस्मित झळकती दशन । चंद्रतेज उणें पैं ॥१५६॥
कीं सर्वही आनंद मिळोन । हरिमुखीं वसती अनुदिन ।
त्रैलोक्यसौंदर्य विसांवोन । तेथेंच गोळा जाहलें ॥१५७॥
कुंडलें तळपती मकराकार । तेजें लखलखिलें अंबर ।
मज वाटे शशि-दिनकर । हरिश्रोत्रीं लागले ॥१५८॥
कुंडलांची दिव्य दीप्ती । गंडस्थळीं झळके ज्योती ।
कुंडलांसी कर्ण शोभविती । कर्णाची दीप्ती विशेष ॥१५९॥
कृष्णतनूच्या सुरवाडें । अलंकारांसी प्रभा चढे ।
कपाळीं टिळक निवाडे । मृगमदाचा सतेज ॥१६०॥
कल्पांतींचा सूर्य प्रगटला । तैसा मुकुट तेजागळा ।
वरी दिव्य मणि मिरवला । तो वर्णिला नवजाय ॥१६१॥
बाहुदंडीं कीर्तिमुखें । हस्तकंकणें दिव्य सुरेखें ।
मुद्रिकांचें तेज झळके । चपळेहूनि विशेष ॥१६२॥
ऐसा एकाएकीं बंदिशाळे । देवकी देखे घनसांवळें ।
जिवाचें निंबलोण केलें । हरीवरूनि तेधवां ॥१६३॥
आनंद न माये अंबरीं । म्हणे भक्तवत्सला श्रीहरी ।
तूं माझिया निजोदरीं । पुत्र होवोनि अवतरें ॥१६४॥
तूं विश्वंभर बहु थोर । परी लोक म्हणती माझा पुत्र ।
ऐसा होईं तूं राजीवनेत्र । आळी माझी पुरवावी ॥१६५॥
हरी म्हणे ते वेळां । मी बाळक होईन अवलीळा ।
परी मज सत्वर गोकुळा । नेऊनियां घालावें ॥१६६॥
तेथें माझा प्राणमित्र । ज्येष्ठ बंधु बळिभद्र ।
मग दोघेही येऊं साचार । दर्शनालागीं तूमच्या ॥१६७॥
ऐसें बोलून जगज्जीवन । हास्यवदनें अवलोकून ।
आपुली योगमाया घालून । देवकीसी मोहिलें ॥१६८॥
सच्चिदानंद घननीळ । देवकीपुढें जाहला बाळ ।
तीस वाटलें केवळ । माझें उदरीं जन्मला ॥१६९॥
पहिला प्रताप विसरली । बाळ देखोन घाबरली ।
असंभाव्य प्रभा पडली । बंदिशाळे न समाये ॥१७०॥
रात्र जाहली दोन प्रहर । वसुदेवासी उठवी सुंदर ।
म्हणे शब्द जाईल बाहेर । तरी कंस धांवेल पैं ॥१७१॥
कोठें तरी कृष्ण लपवावा । बाहेर तर्क कळों न द्यावा ।
मौनेंचि हृदयीं धरावा । तरीच लाभेल कृष्ण हा ॥१७२॥
वसुदेव लावलाहें धांविन्नला । श्रीकृष्ण हृदयीं धरिला ।
म्हणे कोठें लपवूं याला । हा झांकिला नवजाय ॥१७३॥
सूर्य काय मुष्टींत झांके । चंद्र न लपे कदा कांखे ।
ऐरावत शक्राचा देखें । लपे कैसा पर्णकुटीं ॥१७४॥
सिंधु न माये रांजणीं । बोचक्यांत न लपे कदा अग्नी ।
मेरु काखेसी घालूनी । कोणा लपवे सांग पां ॥१७५॥
मूर्खांमाजी पंडित । अभाग्यांत श्रीमंत ।
क्लीबांमाजी प्रतापवंत । शूर कैसा झांके पां ॥१७६॥
लवणाचा घट थोर । आवरूं न शके गंगापूर ।
वानरांमाजीं रघुवीर । कदाकाळीं झांकेना ॥१७७॥
भूतांमाजी शंकर । किरडांमाजी धरणीधर ।
रंकामाजी राजेंद्र । कदा झांकिला जाईना ॥१७८॥
कस्तुरी चोरिली चोरें । परी परिमळें हाट भरे ।
तैसा कृष्ण न झांके वो सुंदरे । लपवितां कोठेंही ॥१७९॥
बाहेर प्रकटतां मात । तात्काळ होईल अनर्थ ।
ज्यासी द्रव्यकूप सांपडत । तेणें लोकातें न सांगावें ॥१८०॥
तों हळूच बोले देवकी बोला । हा अयोनिसंभव पुतळा ।
यास नेऊन घाला गोकुळा । भय तुम्हांला कदा नाहीं ॥१८१॥
तंव वसुदेव म्हणे । पदीं शृंखला द्वारीं रक्षणें ।
लोहारें ठोकूनि घणे । कुलुपें कपाटें दृढ केलीं ॥१८२॥
मध्यरात्रीं पर्जन्यकाळ । यमुनेसी पूर असे तुंबळ ।
बेडी वाजे खळखळ । द्वारपाळ जागे पैं ॥१८३॥
घन वर्षतो मंदमंद । वसुदेव जाहला सद्गद ।
हृदयीं धरिला ब्रह्मानंद । चैतन्यघन श्रीकृष्ण ॥१८४॥
अवलोकिता श्रीकृष्णवदन । बेडी तुटली न लागतां क्षण ।
ज्यांचे करितांच स्मरण । भावबंधन निरसे पैं ॥१८५॥
नवल वाटलें वसुदेवा । घेवोनि चालिला वासुदेवा ।
माय धांवोनि तेधवां । वदन विलोकी पुत्राचें ॥१८६॥
पुन्हां बाळा दावीं वदन । आंसुवें भरले तेव्हां नयन ।
कृष्ण करी हास्यवदन । मातेकडे पाहोनियां ॥१८७॥
तो चहूं दारवंटा ते वेळे । दृढ कुलुपें ठोकिले खिळे ।
जावळी येता घननीळें । पायें स्पर्शिलीं कपाटें ॥१८८॥
तात्काळ उघडलीं चारीं द्वारें । रक्षक व्यापिले निद्राभरें ।
वसुदेव चालिला त्वरें । कोणी दुसरें आढळेना ॥१८९॥
वर्षती पर्जन्याच्या धारा । तों फणींद्र धांविन्नला त्वरा ।
विशाळ फणा ते अवसरा । कृष्णावरी उभारिला ॥१९०॥
खालीं पिता नेत राजीवनेत्र । भोगींद्र वरी जाहला छत्र ।
वेगें पावला यमुनातीर । तों महापूर भरलासे ॥१९१॥
मागें पुढें वसुदेव पाहे । म्हणे येथें करावें काय ।
उदकामाजी लवलाहें । बाळ घेवोन संचरला ॥१९२॥
जों जों उचली कृष्णातें । तों तों जीवन चढे वरुतें ।
स्पर्शावया जगज्जीवनातें । यमुनेतें आल्हाद ॥१९३॥
वरी उचलितां माधवा । आकंठ उदक जाहलें वसुदेवा ।
वसुदेव म्हणे कमळाधवा । वैकुंठपति धांवें कां ॥१९४॥
तंव श्रीकृष्णें दक्षिणचरण । तात्काळ बाहेर काढून ।
स्पर्शिलें यमुनाजीवन । जाहली पावन तेणें ते ॥१९५॥
परमसुखें यमुना सवेग । तात्काळ जाहली दोन भाग ।
जैसा स्त्रिया करिती भांग । क्षणमात्र न लगतां ॥१९६॥
वसुदेव उतरूनि यमुना । तात्काळ आला नंदभवना ।
तंव यशोदेसी जाहली कन्या । परी ते कांहीं नेणेचि ॥१९७॥
ते योगमाया हरीची पूर्ण । तिनें निद्रिस्त केले सकळ जन ।
यशोदेशी न कळे वर्तमान । कन्यारत्‍न पुढें तें ॥१९८॥
कपाटें मोकळीं सर्वही । वसुदेव प्रवेशला अंतर्गृहीं ।
कृष्णा ठेवूनि लवलाही । कन्या वेगें उचलिली ॥१९९॥
पुत्र ठेवूनि कन्या नेली । कोणासी न कळे गोकुळीं ।
वसुदेव तेच वेळीं । बंदिशाळे पातला ॥२००॥
वसुदेव परम ठकला । कृष्ण हातींचा दूर टाकिला ।
माया आणितां शृंखला । पायीं दृढ तैसीच ॥२०१॥
कपाटें तैसींच सकळिक । द्वारीं जागती सेवक ।
मायेसी घेतां अटक । सर्व जाहली पूढती ॥२०२॥
हिरा ठेवूनि आणिली गार । सूर्य देऊनि घेतला अंधकार ।
पाच देऊनि निर्धार । कांच घरा आणिली ॥२०३॥
परीस देऊनि घेतला खडा । पंडित देऊनि आणिला वेडा ।
चिंतामणि देऊनि रोकडा । पलांडू घेतला वळेंचि ॥२०४॥
अमृत देऊनि घेतली कांजी । कल्पवृक्ष देऊनि घेतली भाजी ।
कामधेनु देऊनि सहजी । अजा घेतली पालटें ॥२०५॥
निजसुख देऊनि घेतलें दुःख । कस्तूरी देऊनि घेतली राख ।
सोनें देऊनि सुरेख । शेण जैसें घेतलें ॥२०६॥
हंस देऊनि घेतला काग । विप्र देऊनि घेतला मांग ।
मुक्त देऊनि सुरंग । गुंज जैसी घेतली ॥२०७॥
देवोनियां रायकेळें । घेतलीं अर्कीचीं फळें ।
ज्ञान देऊनि घेतलें । अज्ञानत्व जैसें पैं ॥२०८॥
तैसें वसुदेवें केलें । कृष्ण ठेवूनि मायेसी आणिलें ।
तंव ते कन्या कोल्हाळें । रडतां कळलें रक्षकां ॥२०९॥
चहूंकडूनि सेवक धांवत । राया देवकी जाहली प्रसूत ।
येरू उठिला त्वरित । पिशाचवत धांवतसे ॥२१०॥
बिडालक धांवे मूषकावरी । तैसा आला बंदिशाळेभीतरी ।
कोठें गे कोठें आठवा अरी । म्हणोनियां धीट बोलत ॥२११॥
तों देवकी म्हणे बंधु । करूं नको येवढा वधु ।
देवकी रडे करी खेदु । काकुळती येतसे ॥२१२॥
देवकी वोसंगा घेऊनि बैसली । कंस ओढीत तये वेळीं ।
पुत्र कीं कन्या नाहीं ओळखिली । रात्रिभागीं तेधवां ॥२१३॥
रागें भोवंडी दुराचारी । आपटावी जंव शिळेवरी ।
तंव ते महाशक्ति झडकरी । गेली अंबरी निसटूनियां ॥२१४॥
सहस्र कडकडती चपला । तैसा प्रलय तेव्हां वर्तला ।
कंस भयभीत जाहला । म्हणे वैरी गेला हातींचा ॥२१५॥
कंस जंव वरतें पाहे । तंव ते महाशक्ति तळपत आहे ।
तेज अंबरीं न समाये । बोले काय कंसासी ॥२१६॥
अरे मूढा दुराचारा । महामलिना खळा निष्ठुरा ।
तुझा वैरी पामरा । पृथ्वीवरी वाढतसे ॥२१७॥
ऐकतांच ऐसें वचन । धगधगलें कंसाचें मन ।
शक्ति गेली अदृश्य होऊन । कंस आला मंदिरासी ॥२१८॥
श्रोतीं व्हावें सादर । पुढें कथा मनोहर ।
गोकुळा गेला जगदुद्धार । परिसा चरित्र तयाचें ॥२१९॥
श्रीकृष्णकथा मुक्तमाळा । सभाग्य श्रोते हो घाला गळां ।
ब्रह्मानंद श्रीकृष्ण पुतळा । धन्य गोकुळा करील तो ॥२२०॥
तुमच्या हृदयगोकुळीं । शांतियशोदेजवळी ।
शेजे पहुडला वनमाळी । पुराणपुरुष तो पहा ॥२२१॥
ब्रह्मानंद म्हणे श्रीधर । धन्य तें गोकुळ पवित्र ।
जेथें अवतरला यादवेंद्र । त्रिभुवनसुंदर जगदात्मा ॥२२२॥
या अध्यायाचें निरूपण । कंस येऊनि आपण ।
माया आपटावी जों धरून । तंव ते हातींची निसटली ॥२२३॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंशभागवत ।
विचक्षण परिसोत संत । तृतीयोऽध्याय गोड हा ॥२२४॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥