श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकेशवाय नमः ॥
जय जय यदुकुळकमळदिनकरा । दुरितकाननवैश्वानरा ।
दितिसुतमर्दन्समरधीरा । इंदिरावरा गोविंदा ॥१॥
द्विसहस्रवक्‍त्र द्विसहस्रनयन । तो अनंत बोलका विचक्षण ।
रसना जाहल्या चिरोन । दोन सहस्र तयाच्या ॥२॥
मग लाजोनि चक्षुःश्रवा । शय्या तुझी जाहला रमाधवा ।
निगम बोलका बरवा । नेति म्हणोनि तटस्थ ॥३॥
व्यासवाल्मीककींच्या शिणल्या गती । तटस्थ राहिला बृहस्पती ।
पंचाननाची कुंठित मती । गुण तुझे वर्णावया ॥४॥
तुझे गुणलक्षण चिदाकाश । तेथें व्यासादिक उडती राजहंस ।
भेदीत गेले आसमास । ज्यांच्या मतीस सीमा नाहीं ॥५॥
त्यांच्या पाठीमागें शलभ । भेदीत गेले जी नभ ।
त्यांची गति न ठाके स्वयंभ । परी आत्मशक्ती उडावें ॥६॥
न कळोनि निराळाचा अंत । शक्तीऐसें द्विज क्रमीत ।
तैसा हरिप्रताप अद्‌भुत । परी यथामति वर्णावा ॥७॥
नृपें अर्गजाचें गृह केलें । दुर्बळें मृत्तिकेचें रचिलें ।
परी साउलीचें सुख न्यून आगळें । नसेचि जैसें सर्वथा ॥८॥
म्हणोनि श्रीहरीचे गुण । वर्णावे सांडूनि अभिमान ।
आतां ऐसें पूर्वानुसंधान । पूर्वाध्यायीं काय जाहलें ॥९॥
पृथ्वी प्रजा ऋषिजन । कमलोद्‌भवासी आले शरण ।
आक्रोशें करिती रुदन । पीडिलें जाण दैत्यांनीं ॥१०॥
इंद्रादि देव प्रजा समस्ता । सवें घेऊनि चालिला विधाता ।
जेथें असे आपुला जनिता । क्षीराब्धिशायी सर्वेश ॥११॥
क्षीराब्धीचा महिमा देखतां दृष्‍टीं । वर्णितां न सरे वर्षें कोटी ।
तेथें सर्वांसमवेत परमेष्ठी । पैलतीरीं उभा ठाके ॥१२॥
त्या क्षीराब्धीचें मध्यपीठ । तेथें प्रभाकर विशाल बेट ।
लक्षानुलक्ष गांवें सुभट । लांब रुंद शोभतसे ॥१३॥
तेथें निर्विकल्पवृक्ष लागले । चिदाकाश भेदूनि गेले ।
त्या छायेचें सुख आगळें । शिवविरिंचींसी दुर्लभ ॥१४॥
दिव्य नवरत्‍नीं विराजित । मध्यें मंडप शोभिवंत ।
लक्ष योजनें लखलखित । ओतप्रोत तितुकाचि ॥१५॥
सूर्यप्रभेसी आणिती उणें । ऐसे जेथें प्रभामय पाषाण ।
गरुडपाचूंच्या ज्योती पूर्ण । प्रभामय विराजती ॥१६॥
पद्मरागाचे तोळंबे स्वयंभ । वरी दिव्य हिर्‍यांचे खांब ।
निळ्यांची उथाळीं सुप्रभ । उपमा नाहीं तयांतें ॥१७॥
जें कां जांबूनद सुवर्ण । त्याचीं तुळवटें लंबायमान ।
आरक्त माणिकांचे दांडे जाण । सरळ सुवाड पसरिले ॥१८॥
शुद्ध पाचूंच्या किलच्या वरी । अभेदें जोडिल्या कळाकुसरी ।
दिव्य मुक्तांचा पंक वरी । अक्षय दृढ जडिलासे ॥१९॥
जैसे पंक्तीं बैसले गभस्ती । तैशा चर्या समान झळकती ।
नाना चक्रें ओप देती । दिव्य रत्‍नें अनेक ॥२०॥
मध्यें शिखराचा जो कळस । भेदूनि गेला महदाकाश ।
सहस्र सूर्यांचा प्रकाश । एकसरां तळपतसे ॥२१॥
निळ्याच्या मदलसा जडित । वरी मुक्तांचे राजहंस खेळत ।
रत्‍नपुतळ्या गात नाचत । असंख्यात प्रभा त्यांची ॥२२॥
दाही अवतार मूर्तिमंत । स्तंभांप्रती शोभले जडित ।
त्रैलोक्यरचना समस्त । प्रतिमा तेथें साजिर्‍या ॥२३॥
मंडपाचे अष्टकोनी ध्वज । सहस्रविजांऐसे तेजःपुंज ।
तळपतां तेणें सतेज । ब्रह्मांड समग्र जाहलें ॥२४॥
अनंत ब्रह्मांडांच्या स्थितिगती । रेखिल्या अनंत मूर्ती अनंत शक्ती।
त्या मंडपाची पाहतां स्थिती । चंद्र सूर्य खद्योतवत ॥२५॥
ऐसा मंडप लक्ष योजन । तितुकाच उंच रुंद चतुष्कोण ।
चिंतामणींचीं सोपानें पूर्ण । चहूंकडे सतेज ॥२६॥
तयावरी जो तल्पक । शुभ्र सतेज भोगिनायक ।
जैसा रजताचल निष्कलंक । असंभाव्य पसरला ॥२७॥
असंभाव्य ज्याचें शरीर । मंचक योजनें साठी सहस्र ।
चतुष्कोण मावे परिकर । निजांगींच शेषाच्या ॥२८॥
ठायीं ठायी उशा बहुवस । निजांगाच्या करी शेष ।
सहस्रफणांचीं छत्रें विशेष । प्रभा न माये निराळीं ॥२९॥
ऐसा शेष जाहला पलंग । वरी पहुडला श्रीरंग ।
लक्षार्ध योजनें अव्यंग । शेषशायी परमात्मा ॥३०॥
इंद्रनीळाचा मेरु पहुडला । कीं परब्रह्मरस ओतिला ।
भक्तांलागीं आकारला । नीलजीमूतवर्ण पैं ॥३१॥
योजनें पन्नास सहस्र । सगुण लीलाविग्रही श्रीधर ।
श्रोते म्हणती यास आधार । कोठें आहे सांग पां ॥३२॥
तरी ब्रह्मांडपुराणींची कथा अवधारा । नारद गेला होता क्षीरसागरा
तो पाहून आला सर्वेश्वरा ।भृगूचिया आश्रमाप्रती ॥३३॥
तेणें वर्णिलें हें ध्यान सुरेख । ऐका नारदमुखींचा श्लोक ।
पहुडला ब्रह्मांडनायक । क्षीरसागरीं कैसा तो ॥३४॥
श्लोक -
लक्षार्धयोजनोपेतं विग्रहं कामरुपिणम् ।
सर्वाश्चर्यमयं देवं शयानं शेषतल्पके ।१॥
टीका -
यालागीं लक्षार्ध योजनें प्रमाण । पहुडला नीलजीमूतवर्ण ।
कोटी मदन ओंवाळून । नखांवरुन सांडिजे ॥३५॥
घनश्याम कमलनयन । जें मायातीत शुद्ध चैतन्य ।
जें पूर्णब्रह्म सनातन । क्षीरसागरीं पहुडलें ॥३६॥
श्रीवत्सांकितभूषण । हृदयीं कौस्तुभप्रभा घन ।
मुक्तामाळा विराजमान । वैजयंती आपाद ॥३७॥
कल्पांतींचे सहस्र आदित्य । तैसी दिव्य मूर्ति प्रकाशवंत ।
परम जाज्वल्य कुंडलें तळपत । मकराकार उभयकर्णीं ॥३८॥
कल्पांतींच्या सहस्र विजा पूर्ण । तैसा मुकुटप्रकाश गहन ।
सरळ नासिक विशाळ नयन । धनुष्याकृति भृकुटिया ॥३९॥
अनंत ब्रह्मांडींचें सौंदर्य एकवटलें । संतापनाशक हें रूप ओतिलें ।
कीं कैवल्यसुख गोळा जाहलें । क्षीरसागरीं प्रत्यक्ष ॥४०॥
कौस्तुभतेजें क्षीरसागर । लखलखिला देदीप्यमान सुंदर ।
नाभि वर्तुळ गंभीर । बालदिवाकरप्रकाश जैसा ॥४१॥
शंख चक्र गदा पद्म । परम उदार घनश्याम ।
जो अनंत पुराण पुरुषोत्तम । पूर्णकाम सर्वेश ॥४२॥
चहूं भुजीं कीर्तिमुखें । मणगटीं हस्तकटकें सुरेखें ।
दशांगुलीं मुद्रिकांचें तेज फांके । असंभाव्य न वर्णवे ॥४३॥
नाभिस्थानीं दिव्य कमळ । त्यांत चतुर्मुख खेळे बाळ ।
सहस्र वरुषें कमलनाळ । शोधितां अंत न सांपडे ॥४४॥
सहस्र विजांचा एक भार । तैसा नेसला पीतांबर ।
त्या सुवासें अंबर । परिपूर्ण धालें हो ॥४५॥
हरितनूचा सुवास पूर्ण । जाय ब्रह्मांड भेदून ।
कटीं मेखला विराजमान । दिव्य रत्‍नीं झळकतसे ॥४६॥
माजी क्षुद्रघंटांची दाटी । अंगीं दिव्य चंदनाची उटी ।
श्यामवर्ण जगजेठी । चंदन जैसा वरी शोभे ॥४७॥
सांवळें सूर्यकन्येचें नीर । त्यावरी भागीरथीचें शुभ्र ।
कीं नीळवर्ण अंबर । त्यावरी चांदणें पौर्णिमेचें ॥४८॥
नभाचे गाभे काढिले । तैसे जानु-जघन शोभले ।
चरणीं तोडर खळाळे । वांकी नेपुरें रुणझुणती ॥४९॥
कोटी चंद्र एकवटले । चरणनखीं सुरवाडले ।
कीं स्वशरीराचीं करुनि दहा शकलें । दशांगुळीं जडिलीं हो ॥५०॥
दिव्य मुक्तपल्लव रुळत । ऐसा दुजा पीतांबर झळकत ।
पांघरलासे दीननाथ । शेषशायी परमात्मा ॥५१॥
अंगींच्या प्रकाशशिखा पूर्ण । जाती सप्तावरण भेदून ।
ज्याच्या श्यामप्रभेनें घन । अद्यापि सांवळा दिसतसे ॥५२॥
क्षीरसागरींचा श्याम प्रकाश पडला । तोचि हा नभासी रंग चढला ।
हेचि सुनीळता डोळां । अद्यापि वरी दिसतसे ॥५३॥
क्षीरसागरीं जगदुद्धार । मंदस्मितवदन सुंदर ।
दंतपक्तींच्या तेजें थोर । कोटिसूर्य प्रकाशले ॥५४॥
सर्व आनंदाचें सदन । मिळोनि ओतिलें हरीचें वदन ।
एवढी प्रभा देदीप्यमान । परी तीव्र नव्हे सर्वथा ॥५५॥
तें तेज शांत सोज्ज्वळ। तीक्ष्ण नव्हे परम शीतळ ।
परी स्थूळ दृष्‍टीचें बळ । पहावया तेथें चालेना ॥५६॥
तेथें प्रत्यक्ष लक्ष्मीसी दर्शन । आदर्शबिंबवत विधीसी जाण ।
माध्यान्हींचा सूर्य पूर्ण । तैसा ऋषीसी दिसतसे ॥५७॥
मानवी भक्तांचिये ध्यानीं । प्रगटे साक्षात येऊनी ।
यालागीं क्षीरसागरींचें रूप नयनीं । कोणासही न पाहवे ॥५८॥
ज्ञानदृष्‍टीं जे पाहत । त्यांसी जवळी आहे भगवंत ।
अभक्तांसी न दिसे सत्य । कोटी वर्षें शोधितां ॥५९॥
असो आतां त्या अवसरीं । क्षीरसागराच्या ऐलतीरीं ।
बद्धांजलि करुनि निर्धारीं । सुरवर उभे ठाकले ॥६०॥
पुढें मुख्य आधीं परमेष्ठी । इंद्रादि देव उभे त्यापाठीं ।
जयजयकाराच्या बोभाटीं । ऋषी गर्जती ते वेळीं ॥६१॥
ॐ नमो आदिनारायणा । लक्ष्मीनारायणा मनमोहना ।
महाविष्णु मधुसूदना । कैटभारी केशवा ॥६२॥
जय जय वैकुंठपीठविहारा । शेषशायी विश्वंभरा ।
पुराणपुरुषा रमावरा । धांवें त्वरें ये वेळीं ॥६३॥
जय जय वेदोद्धारका । कूर्मरुपा सृष्‍टिपाळका ।
नमो सकळदैत्यांतका । दीनरक्षका दीनबंधो ॥६४॥
जय जय हिरण्यकशिपुमर्दना । नमो त्रिविक्रमा बलिबंधना ।
ब्राह्मणकुलपालना । नमो श्रीधरा गोविंदा ॥६५॥
नमो पौलस्तिकुलकाननदहना । नमो मीनकेतनारिहृदयजीवना ।
नमो चतुर्दशलोकपालना । पीतवसना माधवा ॥६६॥
जय जय कमळनयना कमळावरा । कमळशयना कमळवक्‍त्रा ।
कमळनाभा कमळछत्रा। कमळधरा कमलाप्रिया ॥६७॥
जय जय विश्वपाळणा । विश्वव्यापका विश्वकारणा ।
विश्वमतिचालका विश्वजीवना । विश्वरक्षणा विश्वेशा ॥६८॥
जय जय लक्ष्मीकुचकुंकुमांका । जय सकळदेवविस्तारका ।
जय सकळदेवपालका । सकळदेवदीक्षागुरो ॥६९॥
नमो निर्जरललाटपट्टलेखना । नमो सनकसनंदनमनोरंजना ।
नमो दानवकुलनिकृंतना । भवभंजना भवहृदया ॥७०॥
नमो मायाचक्रचालका । नमो अज्ञानतिमिरांतका ।
नमो वेदरुपा वेदपालका । वेदस्थापका वेदवंद्या ॥७१॥
नमो भवगजपंचानना । नमो पापारण्यकुठारतीक्ष्णा ।
नमो त्रिविधतापदाह-शमना । अनंतशयना अनंता ॥७२॥
नमो दशावतारचरित्रचालका । नमो अनंतवेषधारका ।
नमो अनंतब्रह्मांडनायका । जयदुध्दारका जगत्पते ॥७३॥
नमो सर्गस्थित्यंतकारका । नमो कैवल्यपददायका ।
अज अजित सर्वात्मका । करुणालया सुखाब्धे ॥७४॥
नमो जन्ममरणरोगवैद्या । सच्चिदानंदास्वसंवेद्या ।
मायातीता जगद्वंद्या । भेदाभेदातीत तूं ॥७५॥
नमो षड्‌विकाररहिता । नमो सकलषड्‌गुणालंकृता ।
नमो अरिषड्‌वर्गच्छेदक प्रतापवंता । शब्दातीता निरंजना ॥७६॥
वृषभाचे नाकीं वेसणी । घालूनि भोवंडी अखंड धरणी ।
तैसे तुझ्या सत्तेंकरुनी । सकळ देव वर्तती ॥७७॥
तुझें शिरीं धररूनि शासन । वर्ततों तुझी आज्ञा पाळून ।
ऐसें असतां दैत्यीं विघ्न । पृथ्वीवरी मांडिलें ॥७८॥
कंसचाणूरादि दैत्य माजले । कालयवनें यज्ञ मोडिले ।
जरासंधें थोर पीडिलें । बंदी घातले धर्मिष्‍ठ नृप ॥७९॥
मारिले गाई ब्राह्मण । विष्णुभक्तां ओढवलें विघ्न ।
धर्म टाकिले मोडून । पृथ्वी संपूर्ण गांजिली ॥८०॥
ऐशियासी काय विचार । तूं दयार्णव जगदुद्धार ।
ऐसें बोलोनि विधि सुरवर । तटस्थरुप पाहती पैं ॥८१॥
तों क्षीरसागराहूनी । उठली अंतरिक्षध्वनी ।
नाभी नाभी म्हणोनी । चिंता मनीं करुं नका ॥८२॥
मी यादवकुळीं अवतार । घेऊन करीन दुष्‍टसंहार ।
तुम्हीं देव समग्र । यादव होऊनि येइंजे ॥८३॥
आणिक जे उपदेव सकळ । त्यांहीं गोकुळीं व्हावें गोपाळ ।
ऋषीं वत्स व्हावें सकळ । मी पाळून उद्धरीन ॥८४॥
धर्म समीर सहस्रनयन । अश्विनौदेव दोघे जण ।
यांहीं कुंतीउदरीं अवतरुन । भूमारहरण करावें ॥८५॥
बृहस्पतीनें व्हावें द्रोण । द्यावें पांडवांसी विद्यादान ।
अग्नीनें व्हावें धृष्टद्युम्न । पांचाळाचे निजयागीं ॥८६॥
कलह माजवावया आधीं । पार्वतीनें व्हावें द्रौपदी ।
लक्ष्मी रुक्मिणी त्रिशुद्धी । वैदर्भउदरीं अवतार ॥८७॥
बळिभद्र होईल संकर्षण । वसुदेव देवकी दोघेंजण ।
मी त्यांच्या पोटीं अवतरोन । करीन पावन तयांसी ॥८८॥
जें तीन जन्मपर्यंत । त्यांहीं तप केलें बहुत ।
तें फळा आलें समस्त । मी होईन सुत तयांचा ॥८९॥
ऐसी अंतरिक्षीं होतां ध्वनी । देवीं जयजयकार करुनी ।
नमस्कार साष्टांग घातला धरणीं । आनंद मनीं न समाये ॥९०॥
ते शब्द देवांसी कैसे वाटले । कीं सुखाचे सागर लोटले ।
कीं चातकासी ओळले । मेघ जैसे आकाशीं ॥९१॥
जन्मवरी दरिद्रें पीडिला । त्यासी धनाचा कूप सांपडला ।
कीं मरे तयासी जोडला । सुधासिंधु अकस्मात ॥९२॥
कीं जननी चुकोनि गेली । ते बाळकासी जैसी भेटली ।
कीं तृषाक्रांतें देखिली । भागीरथी अकस्मात ॥९३॥
कीं जन्मांधासी आले नयन । कीं रोगिया जोडलें दिव्य रसायन ।
कीं वणव्यांत जळतां पूर्ण । अद्‌भुत घन वर्षला ॥९४॥
कीं वांचवावया लक्ष्मण । हनुमंतें आणिला गिरि द्रोण ।
वानर सुखावले देखोन । तैसेच देव हर्षले ॥९५॥
कीं अयोध्येसी आला रघुनाथ । देखोनि आनंदला भरत ।
तैसेच देव समस्त । ब्रह्मानंदें कोंदले ॥९६॥
आनंद जाहला सकळां । देव पावले स्वस्थळा ।
चिंतेचा दुष्काळ गेला । सुखसोहळा थोर वाटे ॥९७॥
इकडे यदुवंशीं शूरसेन । त्यासी जाहलें पुत्रनिधान ।
आनकदुंदुभि नाम पूर्ण । वासुदेव तोचि जाण पां ॥९८॥
वसुदेवाच्या जन्मकाळीं । देवीं दुंदुभी वाजविल्या निराळीं ।
आनकदुंदुभि नाम ते वेळीं । वासुदेवासी ठेविलें ॥९९॥
दुंदुभी वाजवावयाचें कारण । याचे पोटीं वासुदेव आपण ।
अवतरेल हें जाणून । देवीं दुंदुभी वाजविल्या ॥१००॥
याचें उदरीं अवतरेल वासुदेव । म्हणोन नांव ठेवविलें वसुदेव ।
त्याचा आरंभिला विवाह । मथुरेमाजी गजरेंसीं ॥१०१॥
उग्रसेन मथुरानाथ । कंस दुरात्मा त्याचा सुत ।
परी तें पितृरेत नव्हे निश्चित । अन्यवीर्य मिसळलें ॥१०२॥
उग्रसेनाची स्त्री पतिव्रता । परमसात्विक शुचिस्मिता ।
एक दैत्य आला अवचिता । तेणें उचलोन ते नेली ॥१०३॥

अरण्यांत नेऊन बळें । सती भोगिली चांडाळें ।
मग दैत्य म्हणे ते वेळें । पुत्र तुज होईल ॥१०४॥
मग सती काय बोले बोल । तुझा पुत्र जो का होईल ।
त्यासी श्रीकृष्ण वधील । आपटोन क्षणमात्रें ॥१०५॥
सती देखोनि क्रोधायमान । दैत्य पळाला टाकून ।
त्यावरी कंस दुर्जन । पुत्र जाहला तोचि पैं ॥१०६॥
सदा पितयासी द्वेषी । देखों न शके मातेसी ।
यादवांसी उपहासी । संगतीसी राहूं नेदी ॥१०७॥
बापास मागें लोटून । स्वइच्छें राज्य करी आपण ।
विष्णुभक्त गाई ब्राह्मण । त्यासी आणूनि जिवें मारी ॥१०८॥
दैत्य जे कां दुष्‍ट दुर्जन । तेचि केले आपुले प्रधान ।
गांवांतून गेले सज्जन । अधर्म पूर्ण वर्तला ॥१०९॥
नरकींचे राहणार किडे । त्यांसी दुर्गंधीच बहु आवडे ।
विष्ठा देखोनि सुरवाडे । काक जैसा दुरात्मा ॥११०॥
जो मद्यपी दुर्जन । त्यासी नावडे तत्त्‍वज्ञान ।
दिवाभीतालागून । नावडे दिन सर्वथा ॥१११॥
शशी नावडे तस्करा । सत्संग नावडे पापी नरा ।
हिंसकाचिया अंतरा । दया कैंची उद्‌भवे ॥११२॥
कृपणासी नावडे धर्म । स्त्रीलुब्धा नावडे सत्कर्म ।
निंदकासी नावडे प्रेम । भजनमार्ग सर्वथा ॥११३॥
कीर्तन नावडे भूतप्रेतां । दुग्ध नावडे नवज्वरिता ।
टवाळासी तत्त्वतां । जपानुष्ठान नावडे ॥११४॥
तैसें कंसें मथुरेस केलें। धर्म सत्कर्म बुडालें ।
दैत्य अवघे मिळाले । कंसाभोंवते सर्वदा ॥११५॥
मुष्टिक आणि चाणूर । केशी प्रलंब अघासुर ।
जळासुर दुराचार । असुरासुर पापात्मा ॥११६॥
कागासुर आणिक खर । शल तोशल धेनुकासर ।
परम निर्दय अरिष्टासुर । व्योमासुर महाक्रोधी ॥११७॥
परम सुंदर लोकमान्या । उग्रसेनासी जाहली कन्या ।
देवकी नामें परम धन्या । सर्वलक्षणीं युक्त जे ॥११८॥
जैसा शुक्लपक्षींचा चंद्र । तैसा ते वाढे सुकुमार ।
देखोनियां उपवर । वसुदेव वर नेमिला ॥११९॥
निजभारेंसी शूरसेन । मथुरेसी आला करावया लग्न ।
सामोरे जाऊन कंस उग्रसेन । सीमांतपूजा त्या केली ॥१२०॥
परम सुंदर वसुदेव वर । पुढें भेरी धडकती चंद्रानना थोर ।
मुखद्वयाचे गंभीर । मृदंग वाद्यें गर्जती ॥१२१॥
मुखवायूचें लागतां बळ । सनया गर्जती रसाळ ।
झल्लरी टाळ घोळ । पणव ढोल गर्जती ॥१२२॥
तंत वितंत घन सुस्वर । चतुर्विध वाद्यांचा गजर ।
लोक पहावया येती समग्र । वसुदेव वर कैसा हें ॥१२३॥
जानवशासी घर । दिधलें विशाळ सुंदर ।
देवकप्रतिष्‍ठा करुनि सत्वर । लग्नघटिका घातली ॥१२४॥
मिरवत आणिला वसुदेव । अंबरीं हर्षले सकळ देव ।
याच्या पोटीं अवतरेल वासुदेव । सत्य शब्द हा एक ॥१२५॥
ज्याच्या पोटीं येईल जगज्जीवन । त्याची पूजा करी उग्रसेन ।
यथाविधि पाणिग्रहण । केलें बहुत आनंदें ॥१२६॥
दोन सहस्र दासी आंदण । दिधले लक्ष एक वारण ।
पवनवेगी तुरंग सहित आभरण । दोन लक्ष दीधले ॥१२७॥
मिरवावया दोघें वधूवरें । वरात काढिली कंसासुरें ।
रथावरी बैसविलीं ओहरें । आपण धुरे सारथी जाहला ॥१२८॥
पुढें होती वाद्यांचे गजर । दारुनळियांचे भडिमार ।
चंद्रज्योती चंद्राकार । तेजें अंबर प्रकाशे ॥१२९॥
आपण कंस जाहला सारथी । पुढें वेत्रपाणी लोकांस सारिती ।
रथ चालवावया वाव करिती । कंसाच्या चित्तीं सुख वाटे ॥१३०॥
तों अकस्मात तये वेळीं । देववाणी गर्जे निराळीं ।
लोक तटस्थ सकळी । वाद्यें राहिलीं वाजतां ॥१३१॥
म्हणे रे कंसा निर्दैवा । खळा धरितोसी बहुत हांवा ।
परी देवकीचा पुत्र आठवा । तुज वधील निर्धारें ॥१३२॥
ऐसें ऐकतां श्रवणीं । कंस दचकला अंतःकरणीं ।
म्हणे आतां कासयाची भगिनी । टाकूं वधोनि येधवां ॥१३३॥
वेणीसी देवकी धरिली । आसडोनि रथाखालीं पाडिली ।
जैसी रंभा ताडिली । शुंडादंडें वारणें ॥१३४॥
कीं कमळिणी सुकुमार । धक्का लागतां होय चुर ।
कीं शिरसफूल अरुवार । क्षणमात्रे कुंचुंबे ॥१३५॥
कंसें शस्त्र उपसिलें । देवकीच्या मानेवरी ठेविलें ।
करुणास्वरें ते वेळे । देवकी बोले बंधूसी ॥१३६॥
अरे तूं कंसा माझा बंधु प्रसिद्ध । काय देखिलासी सख्या अपराध ।
कां रे करितोसी माझा वध । बंधुराया सुजाणा ॥१३७॥
बा रे तूं माझ्या कैवारिया । कां कोपलासी कंसराया ।
म्हणोनि देवकी लागे पायां । करुणास्वरें रुदन करी ॥१३८॥
हिंसकें धरिली जेवीं गाय । कंठीं सुरी घाली निर्दय ।
कीं व्याघ्रें महापापियें । हरिणी ग्रीवें धरियेली ॥१३९॥
करुणास्वरें आक्रंदे सुंदर । परी न सोडीच दुराचार ।
विदेहकन्या नेतां दशकंधर । न सोडी जैसा दुरात्मा ॥१४०॥
देखोनि देवकीची करुणा । अश्रू आले जनांच्या नयना ।
परम खेद उग्रसेना । दुःखार्णवीं बुडतसे ॥१४१॥
म्हणे रे कंसा चांडाळा । कां वधिसी माझी वेल्हाळा ।
माझ्या गळ्याची चंपकमाळा । रुळत पडली भूतळीं ॥१४२॥
माज्या हृदयींचें दिव्य रत्‍न । लज्जापंकीं गेलें बुडोन ।
माझें सुढाळ मुक्त जाण । दावाग्नींत पडियेलें ॥१४३॥
माझी सुकुमार सुमनकळी । पडली जनांच्या पायांतळीं ।
कंबरीवरी पडली धुळी । म्लान मुख दिसतसे ॥१४४॥
तुटली शिरींची मुक्ताजाळी । विजवरा पडिला भूमंडळीं ।
वदनचंद्रा लागली धुळी । मुक्तें विखुरलीं कंठींचीं ॥१४५॥
जाहला एकचि हाहाकार । रडती समस्त नारीनर ।
रथाखालीं शूरसेनकुमर । उडी टाकोनि पातला ॥१४६॥
येऊन धरी कंसाचा हात । म्हणे स्त्री वधितां पाप बहुत ।
या पापासी नाहीं गणित । धर्मशास्त्रीं बोलिलें ॥१४७॥
एक रथभरी वधितां किडे । एक मेषवधाचें पाप घडे ।
शत मेष मारितां पडे । एक वृषभहत्या पैं ॥१४८॥
शत वृषभ वधिले । एक गोहत्येचें पाप घडलें ।
शंभर गोवधांहूनि आगळें । ब्रह्महत्येचें पाप पैं ॥१४९॥
शत ब्रह्महत्यांचें पाप जाण । एक स्त्रीहत्येसमान ।
कंसराया तूं परम सुजाण । स्त्रीदान मज देईं ॥१५०॥
कंस म्हणे इचा पुत्र देख । माझिया जीवाचा घातक ।
मी ईस वधीन आवश्यक । म्हणोनि शस्त्र उचलिलें ॥१५१॥
वसुदेव घेईं भाक । जो मज सुत होईल देख ।
तो तुज देईन निःशंक । त्रिवाचा हें सत्य पैं ॥१५२॥
भाक देऊनि ते वेळीं । सोडविली ते वेल्हाळी ।
अश्रु वाहती नेत्रकमळीं । अधोवदनें स्फुंदत ॥१५३॥
सोहळ्यामाजी अनर्थ । जैसें दुग्धामाजी सैंधव पडत ।
कीं दिव्य अन्नामाजी कालवत । विष महादुर्धर ॥१५४॥
कीं सुमनशेजे अरुवारीं । पहुडला दिव्य मंदिरीं ।
तों तें घर आंगावरी । अकस्मात पडियेलें ॥१५५॥
कीं द्रव्याचा घट लाधला । म्हणोनि कर आंत घातला ।
तों तेथें भुजंग प्रकटला । तेणें डंखिलें क्षणमात्रें ॥१५६॥
साधावया जातां निधान । तों विवशी पडे गळां येऊन ।
कीं उपजतां वैराग्यतत्त्वज्ञान । प्रारब्ध आडवें धांवत ॥१५७॥
तैसें कंसें केलें ते वेळा । कैंचे साडे कैंचा सोहळा ।
भगिनी शालक उभयतांला । बंदिशाळे रक्षिलें ॥१५८॥
शृंखला घालून उभयतांप्रती । रक्षण दृढ ठेवी भोंवतीं ।
जैसे चंदनासी रक्षिती । महाभुजंग सर्वदा ॥१५९॥
ऐसी कंसें केली करणी । तंव देवकी जाहली गर्भिणी ।
परम चिंता वाटे मनीं । तंव ते प्रसूत जाहली वो ॥१६०॥
जाहला प्रथमचि पुत्र । परम सुंदर सुनेत्र ।
बाळ घेऊनि पवित्र । मुख पाहिलें वसुदेवें ॥१६१॥
मग वसुदेव बोले वचन । बाळा तुजला आलें रे मरण ।
देवकीचे आंसुवें नयन । भरले तेव्हां सद्गद ॥१६२॥
वसुदेव म्हणे प्रणाम । कंसासी दिधलें भाकदान ।
देवकी म्हणे नेऊन । अवश्य द्यावें स्वामिया ॥१६३॥
वसुदेवें उचलिलें बाळ । भडभडां वाहे अश्रुजळ ।
तों कंसासी कळलें तात्काळ । आणवी बाळ क्षणमात्रें ॥१६४॥
तों देवकी म्हणे वसुदेवा । तुम्हीं पुत्र तेथें न्यावा ।
जरी कृपा आली बंधुवा । तरी एवढें सोडील ॥१६५॥
बाळ घेवोनि वसुदेव चालिला । परम मुखचंद्र उतरला ।
पायीं तैसीच शृंखला । वाजे खळखळां चालतां ॥१६६॥
श्मश्रुकेश बहु वाढले । नखांचे गुंडाळें वळलें ।
आंग परम मळलें । शेणें घोळिलें मुक्त जैसें ॥१६७॥
कीं केतूनें व्यापिला दिनकर । कीं राहूनें आच्छादिला क्षीराब्धिपुत्र ।
तैसा वसुदेव पवित्र । जातां दिसे म्लान पैं ॥१६८॥
मागें पुढें रक्षिती सेवक । कंसापाशीं आणिलें बाळक ।
रायापुढें ठेविलें देख । शूरसेनसुतें ते वेळीं ॥१६९॥
बाळक सुंदर देखिला । कंसासी स्नेह दाटला ।
मग प्रधानासी ते वेळां । काय बोलिला कंस तो ॥१७०॥
म्हणे जो आठवा होईल सुत । तोचि आमुचा शत्रु निश्चित ।
हे कासया वधावे सात । याचे यास असोत हे ॥१७१॥
कंस म्हणे वसुदेवा । हा आपुला तुम्हीं बाळ न्यावा ।
मुख्य आम्हांसी आठवा द्यावा । तो मीच वधीन स्वहस्तें ॥१७२॥
ऐसें ऐकतांचि उत्तर । परतला शूरसेनकुमार ।
मनीं म्हणे नवल थोर । खळासी उपजला सद्‌भाव ॥१७३॥
म्हणे गोड कैसें जाहलें हालाहल । जातवेद कैसा जाहला शीतळ ।
पन्नगाच्या मुखींचें गरळ । सुधारसतुल्य जाहलें ॥१७४॥
पाषाणाचें हृदय द्रवलें । वृश्चिकें साधुपण धरिलें ।
कंटकशेजे निवालें । आंग आजी वाटतें ॥१७५॥
मद्यपियासी उपजलें ज्ञान । हिंसक जाहला दयाघन ।
महाकृपणें सकल धन । दान आजि दीधलें ॥१७६॥
व्याघ्रें धरिली आजि शांती । खळासि उपजली हरिभक्ती ।
वज्रधार निश्चिती । नम्र आजि वाटतसे ॥१७७॥
वसुदेव वेगें ते वेळे । प्रवेशला हो बंदिशाळे ।
देवकीपाशीं बाळ दिधलें । सांगितलें वर्तमान ॥१७८॥
देवकीसी संतोष वाटला । जैसा प्राण जातां परतला ।
तंव तो नारद ते वेळां । येतां जाहला कंससभे ॥१७९॥
नारदातें कंसें पूजिलें । सकळ वर्तमान निवेदिलें ।
नारद म्हणे भुललें । चित्त कां तुझें कंसराया ॥१८०॥
तुवां सोडिलें वसुदेवसुता । परि तुझा शत्रु कोणता ।
आठांपासून उफराटें गणितां । तरी पहिलाच शत्रु तुझा ॥१८१॥
दुसरा कीं तिसरा चौथा । शत्रु तुझा रे तत्त्वतां ।
आठांमध्यें तुझ्या घाता । प्रवर्तेल कोण तो न कळे ॥१८२॥
ऐकोन ब्रह्मसुताचें वचन । कंसें तुकाविली मान ।
सरडा कंटकवृक्षीं बैसोन । ग्रीवा जैसी हालवी ॥१८३॥
नारद हितशत्रु होय । हित सांगोन करवी क्षय ।
बाळहिंसा करितां पाहें । अल्पायुषी होय तो ॥१८४॥
कुलक्षय होऊनि राज्य बुडे । ऐसे नारद सांगे निवाडे ।
कंसासी ते बुद्धि आवडे । म्हणे बरवें कथिलें जी ॥१८५॥
कंस क्रोधें धांविन्नला । बंदिशाळेमाजी आला ।
जैसा तस्कर संचरला । धनाढ्याचें निजगृहीं ॥१८६॥
कीं देवघरीं रिघे श्वान । कीं मूषकबिळीं व्याळ दारुण ।
कीं होमशाळेमाजी मळिण । अत्यंज जैसा पातला ॥१८७॥
कीं हरिणीचें पाडस सुकुमार । न्यावया आला महाव्याघ्र ।
कीं गोवत्स देखोनि सुंदर । वृक जैसा धांविन्नला ॥१८८॥
ऐसा बंदिशाळेमाजी आला । देवकीसी काळच भासला ।
बाळ हृदयीं दृढ धरिला । आच्छादिला निजपल्लवें ॥१८९॥
कोठें गे कोठें बाळ । म्हणोनि बोले चांडाळ ।
देवकी म्हणे तूं स्नेहाळ । बंधुराया सुजाणा ॥१९०॥
ओंटी पसरी म्लानवदन । येवढें दे मज पुत्रदान ।
म्हणोनि धरिले चरण । निर्दयाचे तेधवां ॥१९१॥
कंसें बळें हात घालूनी । बाळ धरिला दृढ चरणीं ।
येरी आरडत पडे धरणीं । केळी जैसी चंडवातें ॥१९२॥
द्वारीं होती चंड शिळ । तिजवरी निर्दयें आपटिलें बाळ ।
तें छिन्नभिन्न जाहलें तात्काळ । पक्व फळासारिखें ॥१९३॥
दुर्जनासी कैंची दया । वाटपाड्यासी कैंची माया ।
उपरति पैशून्यवादिया कदाकाळीं नव्हेचि ॥१९४॥
ऐसें मारूनि तें बाळ । निघोन गेला कंस खळ ।
मागुती गरोदर झाली ते वेल्हाळ । दुसर्‍यानें प्रसूत जाहली ॥१९५॥
स्वयें येऊन आपण । तेंही मारिलें आपटून ।
तिसरें जाहलें सगुण । तेंही मारिलें क्षणार्धें ॥१९६॥
चौथें पांचवें सहावें नेटें । तेंही लाविलें मृत्युवाटे ।
वसुदेवाचें दुःखें हृदय फुटे । म्हणे कर्मं मोठें दुर्धर ॥१९७॥
कंसें सहा गर्भ वधिले । पाप असंभाव्य सांचलें ।
गाई विप्र भक्त गांजिले । थोर मांडिलें पाप पैं ॥१९८॥
आतां श्रीहरि क्षीरसागरीं । यावरी कैसा विचार करी ।
तें कथाकौतुक चतुरीं । सेविजे सादर होवोनियां ॥१९९॥
श्रीकृष्णकथाकमळ सुकुमार । सज्जन श्रोते त्यावरी भ्रमर ।
माजी पद्यरचना केसर । अतिसुवासें सेविजे ॥२००॥
कीं कृष्णकथा दुग्ध सुरस । सज्जन तुम्ही राजहंस ।
सेवा होवोनि सावकाश । निद्रा आळस टाकूनियां ॥२०१॥
कीं हे कथा सुधारस सुंदर । तुम्ही संत श्रोते निर्जर ।
हें अमृतपान करिता दुर्धर । जन्ममरण तुटे पैं ॥२०२॥
स्वर्गींचें अमृत देव प्राशिती । तो नाश पावती कल्पांतीं ।
त्यांसी आहे पुनरावृत्ती । जन्मपंक्ति सुटेना ॥२०३॥
तैसी नव्हे ही कथा । पुनरावृत्ति नाहीं कल्पांता ।
ब्रह्मानंदपद ये हाता । तेथींच्या अर्था पाहतां हो ॥२०४॥
ब्रह्मानंदकृपेच्या बळें । हें ग्रंथजहाज चाले ।
भक्तीचें शीड वरी लाविलें । दयावातें फडकतसे ॥२०५॥
ब्रह्मानंदरूप साचार । तुम्ही संत श्रोते निर्धार ।
वारंवार श्रीधर । चरण वंदी प्रीतीनें ॥२०६॥
या अध्यायाचें अनुसंधान । वसुदेवाचें जाहलें लग्न ।
कंसें येऊनि आपण । बाळें मारिलीं सहाही ॥२०७॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ । संमत हरिवंश भागवत ।
चतुर परिसोत संत । द्वितीयोऽध्याय गोड हा ॥२०८॥
॥श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥