सनत्कुमार उवाच
अथ बाणासुरः क्रुद्धस्तत्र गत्वा ददर्श तम् ।
दिव्यलीलात्तवपुषं प्रथमे वयसि स्थितम् ॥ १ ॥
तं दृष्ट्‍वा विस्मितं वाक्यं किं कारणमथाब्रवीत् ।
बाणः क्रोधपरीतात्मा युधि शौण्डो हसन्निव ॥ २ ॥
अहो मनुष्यो रूपाढ्यःसाहसी धैर्यवानिति ।
कोयमागतकालश्च दुष्टभाग्यो विमूढधीः ॥ ३ ॥
येन मे कुलचारित्रं दूषितं दुहिता हिता ।
तं मारयध्वं कुपिताः शीघ्रं शस्त्रैः सुदारुणैः ॥ ४ ॥
दुराचारं च तं बद्ध्वा घोरे कारागृहे ततः ।
रक्षध्वं विकटे वीरा बहुकालं विशेषतः ॥ ५ ॥
न जाने कोऽयमभयः को वा घोरपराक्रमः ।
विचार्येति महाबुद्धिः संदिग्धोऽभूच्छरासुरः ॥ ६ ॥
ततो दैत्येन सैन्यं तु दशसाहस्रकं शनैः ।
वधाय तस्य वीरस्य व्यादिष्टं पापबुद्धिना ॥ ७ ॥
तदादिष्टास्तु ते वीराः सर्वतोन्तःपुरं द्रुतम् ।
छादयामासुरत्युग्राश्छिन्धि भिन्दीति वादिनः ॥ ८ ॥
शत्रुसैन्यं ततो दृष्ट्‍वा गर्जमानः स यादवः ।
अन्तःपुरं द्वारगतं परिघं गृह्य चातुलम् ॥ ९ ॥
निष्क्रान्तो भवनात्तस्माद्वज्रहस्त इवान्तकः ।
तेन तान्किङ्‌करान् हत्वा पुनश्चान्तःपुरं ययौ ॥ १० ॥
एवं दशसहस्राणि सैन्यानि मुनिसत्तम ।
जघान रोषरक्ताक्षो वर्द्धितः शिवतेजसा ॥ ११ ॥
लक्षे हतेऽथ योधानां ततो बाणासुरो रुषा ।
कुभाण्डं स गृहीत्वा तु युद्धे शौण्डं समाह्वयत् ॥ १२ ॥
अनिरुद्धं महाबुद्धिं द्वन्द्वयुद्धे महाहवे ।
प्राद्युम्निं रक्षितं शैवतेजसा प्रज्वलत्तनुम् ॥ १३ ॥
ततो दशसहस्राणि तुरंगाणां रथोत्तमान् ।
युद्धप्राप्तेन खड्गेन दैत्येन्द्रस्य जघान सः ॥ १४ ॥
तद्वधाय ततः शक्तिं कालवैश्वानरोपमाम् ।
अनिरुद्धो गृहीत्वा तां तया तं निजघान हि ॥ १५ ॥
रथोपस्थे ततो बाणस्तेन शक्त्याहतो दृढम् ।
स साश्वस्तत्क्षणं वीरस्तत्रैवान्तरधीयत ॥ १६ ॥
तस्मिंस्त्वदर्शनं प्राप्ते प्राद्युम्निरपराजितम् ।
आलोक्य ककुभःसर्वाः तस्थौ गिरिरिवाचलः ॥ १७ ॥
अदृश्यमानस्तु तदा कूटयोधः स दानवः ।
नानाशस्त्रसहस्रैस्तं जघान हि पुनः पुनः ॥ १८ ॥
छद्मनां नागपाशैस्तं बबन्ध स महाबलः ।
बलिपुत्रो महावीरः शिवभक्तः शरासुरः ॥ १९ ॥
तं बद्ध्वा पञ्जरान्तःस्थं कृत्वा युद्धादुपारमत् ।
उवाच बाणः सङ्‌कुद्धः सूतपुत्रं महाबलम् ॥ २० ॥
बाणासुर उवाच
सूतपुत्र शिरश्छिन्धि पुरुषस्यास्य वै लघु ।
येन मे दूषितं पूतं बलाद्दुष्टेन सत्कुलम् ॥ २१ ॥
छित्वा तु सर्वगात्राणि राक्षसेभ्यः प्रयच्छ भोः ।
अथास्य रक्तमांसानि क्रव्यादा अपि भुञ्जताम् ॥ २२ ॥
अगाधे तृणसङ्‌कीर्णे कूपे पातकिनं जहि ।
किं बहूक्त्या सूतपुत्र मारणीयो हि सर्वथा ॥ २३ ॥
सनत्कुमार उवाच
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा धर्मबुद्धिर्निशाचरः ।
कुम्भाण्डस्त्वब्रवीद्वाक्यं बाणं सन्मन्त्रिसत्तमम् ॥ २४ ॥
कुम्भाण्ड उवाच
नैतत्कर्तुं समुचितं कर्म देव विचार्यताम् ।
अस्मिन् हते हतो ह्यात्मा भवेदिति मतिर्मम ॥ २५ ॥
अयं तु दृश्यते देव तुल्यो विष्णोः पराक्रमैः ।
वर्धितश्चन्द्रचूडस्य त्वद्दुष्टस्य सुतेचसा ॥ २६ ॥
अथ चन्द्रललाटस्य साहसेन समत्स्वयम् ।
इमामवस्थां प्राप्तोऽसि पौरुषे संव्यवस्थितः ॥ २७ ॥

अयं शिवप्रसादाद्वै कृष्णपौत्रो महाबलः ।
अस्मांस्तृणोपमान् वेत्ति दष्टोऽपि भुजगैर्बलात् ॥ २८ ॥
सनत्कुमार उवाच
एतद्वाक्यं तु बाणाय कथयित्वा स दानवः ।
अनिरुद्धमुवाचेदं राजनीतिविदुत्तमः ॥ २९ ॥
कुम्भाण्ड उवाच
कोसि कस्यासि रे वीर सत्यं वद ममाग्रतः ।
केन वा त्वमिहानीतो दुराचार नराधम ॥ ३० ॥
दैत्येन्द्रं स्तुहि वीरं त्वं नमस्कुरु कृताजलिः ।
जितोस्मीति वचो दीनं कथयित्वा पुनः पुनः ॥ ३१ ॥
एवं कृते तु मोक्षःस्यादन्यथा बन्धनादि च ।
तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य प्रतिवाक्यमुवाच सः ॥ ३२ ॥
अनिरुद्ध उवाच
रे रे दैत्याऽधमसखे करपिण्डोपजीवक ।
निशाचर दुराचार शत्रुधर्मं न वेत्सि भोः ॥ ३३ ॥
दैन्यं पलायनं चाथ शूरस्य मरणाधिकम् ।
विरुद्धं चोपशल्यं च भवेदिति मतिर्मम ॥ ३४ ॥
क्षत्रियस्य रणे श्रेयो मरणं सम्मुखे सदा ।
न वीरमानिनो भूमौ दीनस्येव कृताञ्जलिः ॥ ३५ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्यादि वीरवाक्यानि बहूनि स जगाद तम् ।
तदाकर्ण्य सबाणोऽसौ विस्मितोऽभूच्चुकोप च ॥ ३६ ॥
तदोवाच नभोवाणी बाणस्याश्वासनाय हि ।
शृण्वतां सर्ववीराणामनिरुद्धस्य मन्त्रिणः ॥ ३७ ॥
व्योमवाण्युवाच
भो भो बाण महावीर न क्रोधं कर्तुमर्हसि ।
बलिपुत्रोसि सुमते शिवभक्त विचार्यताम् ॥ ३८ ॥
शिवः सर्वेश्वरः साक्षी कर्मणां परमेश्वरः ।
तदधीनमिदं सर्वं जगद्वै सचराचरम् ॥ ३९ ॥
स एव कर्ता भर्ता च संहर्ता जगतां सदा ।
रजः सत्त्वतमोधारी विधिविष्णुहरात्मकः ॥ ४० ॥
सर्वस्यान्तर्गतः स्वामी प्रेरकः सर्वतः परः ।
निर्विकार्यव्ययो नित्यो मायाधीशोऽपि निर्गुणः ॥ ४१ ॥
तस्येच्छयाऽबलो ज्ञेयो बली बलिवरात्मज ।
इति विज्ञाय मनसि स्वस्थो भव महामते ॥ ४२ ॥
गर्वापहारी भगवान्नानालीलाविशारदः ।
नाशयिष्यति ते गर्वमिदानीं भक्तवत्सलः ॥ ४३ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्याभाष्य नभोवाणी विरराम महामुने ।
बाणासुरस्तद्वचनादनिरुद्धं न जघ्निवान् ॥ ४४ ॥
किं तु स्वान्तःपुरं गत्वा पपौ पानमनुत्तमम् ।
मद्वाक्यं च विसस्मार विजहार विरुद्धधीः ॥ ४५ ॥
ततोनिरुद्धो बद्धस्तु नागभोगैर्विषोल्बणैः ।
प्रिययाऽतृप्तचेतास्तु दुर्गां सस्मार तत्क्षणात् ॥ ४६ ॥
अनिरुद्ध उवाच
शरण्ये देवि बद्धोऽस्मि दह्यमानस्तु पन्नगैः ।
आगच्छ मे कुरु त्राणं यशोदे चण्डरोषिणि ॥ ४७ ॥
शिवभक्ते महादेवि सृष्टिस्थित्यन्तकारिणी ।
त्वां विना रक्षको नान्यस्तस्माद्‌रक्ष शिवे हि माम् ॥ ४८ ॥
सनत्कुमार उवाच
तेनेत्थं तोषिता तत्र काली भिन्नाञ्जनप्रभा ।
ज्येष्ठकृष्णचतुर्दश्यां सम्प्राप्तासीन्महानिशि ॥ ४९ ॥
गुरुभिर्मुष्टिनिर्घातैर्दारयामास पञ्जरम् ।
शरांस्तान्भस्मसात्कृत्वा सर्परूपान् भयानकान् ॥ ५० ॥
मोचयित्वानिरुद्धं तु ततश्चान्तःपुरं ततः ।
प्रवेशयित्वा दुर्गा तु तत्रैवादर्शनं गता ॥ ५१ ॥
इत्थं देव्याः प्रसादात्तु शिवशक्तेर्मुनीश्वर ।
कृच्छ्रमुक्तोनिरुद्धोभूत्सुखी चैव गतव्यथः ॥ ५२ ॥
अथ लब्धजयो भूत्वानिरुद्धः शिवशक्तितः ।
प्राद्युम्निर्बाणतनयां प्रियां प्राप्य मुमोद च ॥ ५३ ॥
पूर्ववद्विजहारासौ तया स्वप्रियया सुखी ।
पीतपानःसुरक्ताक्षः स बाणसुतया ततः ॥ ५४ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां पञ्चमे युद्धखण्डे
ऊषाचरित्रे अनिरुद्धोषाविहारवर्णनंनाम त्रिपञ्चाशत्तमो ऽध्याय ॥ ५३ ॥