सनत्कुमार उवाच
शृणुष्वान्यच्चरित्रं च शिवस्य परमात्मनः ।
भक्तवात्सल्यसङ्‌गर्भि परमानन्ददायकम् ॥ १ ॥
पुरा बाणासुरो नाम दैवदोषाच्च गर्वितः ।
कृत्वा ताण्डवनृत्यं च तोषयामास शंकरम् ॥ २ ॥
ज्ञात्वा सन्तुष्टमनसं पार्वतीवल्लभं शिवम् ।
उवाच चासुरो बाणो नतस्कन्धः कृताञ्जलिः ॥ ३ ॥
बाण उवाच
देवदेव महादेव सर्वदेवशिरोमणे ।
त्वत्प्रसादाद्‌ बली चाहं शृणु मे परमं वचः ॥ ४ ॥
दोःसहस्रं त्वया दत्तं परं भाराय मेऽभवेत् ।
त्रिलोक्यां प्रतियोद्धारं न लभे त्वदृते समम् ॥ ५ ॥
हे देव किमनेनापि सहस्रेण करोम्यहम् ।
बाहूनां गिरितुल्यानां विना युद्धं वृषध्वज ॥ ६ ॥
कडून्त्या निभृतैदोंर्भिर्युयुत्सुर्दिग्गजानहम् ।
पुराण्याचूर्णयन्नद्रीन्भीतास्तेपि प्रदुद्रुवुः ॥ ७ ॥
मया यमः कृतो योद्धा वह्निश्च कृतको महान् ।
वरुणश्चापि गोपालो गवां पालयिता तथा ॥ ८ ॥
गजाध्यक्षः कुबेरस्तु सैरन्ध्री चापि निर्ऋतिः ।
जितश्चाखण्डलो लोके करदायी सदा कृतः ॥ ९ ॥
युद्धस्यागमनं ब्रूहि यत्रैते बाहवो मम ।
शत्रुहस्तप्रयुक्तैश्च शस्त्रास्त्रैर्जर्जरीकृताः ॥ १० ॥
पतन्तु शत्रुहस्ताद्वा पातयन्तु सहस्रधा ।
एतन्मनोरथं मे हि पूर्णं कुरु महेश्वर ॥ ११ ॥
सनत्कुमार उवाच
तच्छ्रुत्वा कुपितो रुद्रस्त्वट्टहासं महाद्‌भुतम् ।
कृत्वाऽब्रवीन्महामन्युर्भक्तबाधाऽपहारकः ॥ १२ ॥
रुद्र उवाच
धिग्धिक् त्वां सर्वतो गर्विन्सर्वदैत्यकुलाधम ।
बलिपुत्रस्य भक्तस्य नोचितं वच ईदृशम् ॥ १३ ॥
दर्पस्यास्य प्रशमनं लप्स्यसे चाशु दारुणम् ।
महायुद्धमकस्माद्वै बलिना मत्समेन हि ॥ १४ ॥
तत्र ते गिरिसङ्‌काशा बाहवोऽनलकाष्ठवत् ।
छिन्ना भूमौ पतिष्यन्ति शस्त्रास्त्रैः कदलीकृताः ॥ १५ ॥
यदेष मानुषशिरो मयूरसहितो ध्वजः ।
विद्यते तव दुष्टात्मंस्तस्य स्यात्पतनं यदा ॥ १६ ॥
स्थापितस्यायुधागारे विना वातकृतं भयम् ।
तदा युद्धं महाघोरं सम्प्राप्तमिति चेतसि ॥ १७ ॥
निधाय घोरं सङ्‌ग्रामं गच्छेथाः सर्वसैन्यवान् ।
साम्प्रतं गच्छ तद्वेश्म यतस्तद्विद्यते शिवः ॥ १८ ॥
तथा तान्स्वमहोत्पातांस्तत्र द्रष्टासि दुर्मते ।
इत्युक्त्वा विररामाथ गर्वहृद्‌भक्तवत्सलः ॥ १९ ॥
सनत्कुमार उवाच
तच्छ्रुत्वा रुद्रमभ्यर्च्य दिव्यैरंजलिकुड्मलैः ।
प्रणम्य च महादेवं बाणश्च स्वगृहं गतः ॥ २० ॥
कुम्भाण्डाय यथावृत्तं पृष्टः प्रोवाच हर्षितः ।
पर्यैक्षिष्टासुरो बाणस्तं योगं ह्युत्सुकः सदा ॥ २१ ॥
अथ दैवात्कदाचित्स स्वयं भग्नं ध्वजं च तम् ।
दृष्ट्‍वा तत्रासुरो बाणो हृष्टो युद्धाय निर्ययौ ॥ २२ ॥
स स्वसैन्यं समाहूय संयुक्तः साष्टभिर्गणैः ।
इष्टिं साङ्‌ग्रामिकां कृत्वा दृष्ट्‍वा साङ्‌ग्रामिकं मधु ॥ २३ ॥
ककुभां मंगलं सर्वं सम्प्रेक्ष्य प्रस्थितोऽभवत् ।
महोत्साहो महावीरो बलिपुत्रो महारथः ॥ २४ ॥
इति हृत्कमले कृत्वा कः कस्मादागमिष्यति ।
योद्धा रणप्रियो यस्तु नानाशस्त्रास्त्रपारगः ॥ २५ ॥
यस्तु बाहुसहस्रं मे छिनत्त्वनलकाष्ठवत् ।
तथा शस्त्रैर्महातीक्ष्णैश्च्छिनद्मि शतशस्त्विह ॥ २६ ॥
एतस्मिन्नन्तरे कालः सम्प्राप्तः शंकरेण हि ।
यत्र सा बाणदुहिता सुजाता कृतमंगला ॥ २७ ॥
माधवं माधवे मासि पूजयित्वा महानिशि ।
सुप्ता चान्तः पुरे गुप्ते स्त्रीभावमुपलम्भिता ॥ २८ ॥
गौर्या सम्प्रेषितेनापि व्याकृष्टा दिव्यमायया ।
कृष्णात्मजात्मजेनाथ रुदन्ती सा ह्यनाथवत् ॥ २९ ॥
स चापि तां बलाद्‌भुक्त्वा पार्वत्याः सखिभिः पुनः ।
नीतस्तु दिव्ययोगेन द्वारकां निमिषान्तरात् ॥ ३० ॥
मृदिता सा तदोत्थाय रुदन्ती विविधा गिरः ।
सखीभ्यः कथयित्वा तु देहत्यागे कृतक्षणा ॥ ३१ ॥
सख्या कृतात्मनो दोषं सा व्यास स्मारिता पुनः ।
सर्वं तत्पूर्ववृत्तान्तं ततो दृष्ट्‍वा च साऽभवत् ॥ ३२ ॥

अब्रवीच्चित्रलेखां च ततो मधुरया गिरा ।
ऊषा बाणस्य तनया कुम्भाण्डतनयां मुने ॥ ३३ ॥
ऊषोवाच
सखि यद्येष मे भर्ता पार्वत्या विहितः पुरा ।
केनोपायेन ते गुप्तः प्राप्यते विधिवन्मया ॥ ३४ ॥
कस्मिन्कुले स वा जातो मम येन हृतं मनः ।
इत्युषावचनं श्रुत्वा सखी प्रोवाच तां तदा ॥ ३५ ॥
चित्रलेखोवाच
त्वया स्वप्ने च यो दृष्टः पुरुषो देवि तं कथम् ।
अहं संमानयिष्यामि न विज्ञातस्तु यो मम ॥ ३६ ॥
दैत्यकन्या तदुक्ते तु रागान्धा मरणोत्सुका ।
रक्षिता च तया सख्या प्रथमे दिवसे ततः ॥ ३७ ॥
पुनः प्रोवाच सोषां वै चित्रलेखा महामतिः ।
कुम्भाण्डस्य सुता बाणतनयां मुनिसत्तम ॥ ३८ ॥
व्यसनं तेऽपकर्षामि त्रिलोक्यां यदि भाष्यते ।
समानेष्ये नरं यस्ते मनोहर्ता तमादिश ॥ ३९ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्युक्त्वा वस्त्रपुटके देवान्दैत्यांश्च दानवान् ।
गन्धर्वसिद्धनागांश्च यक्षादींश्च तथालिखत् ॥ ४० ॥
तथा नरांस्तेषु वृष्णीन् शूरमानकदुन्दुभिम् ।
व्यलिखद्‌रामकृष्णौ च प्रद्युम्नं नरसत्तमम् ॥ ४१ ॥
अनिरुद्धं विलिखितं प्राद्युम्निं वीक्ष्य लज्जिता ।
आसीदवाङ्मुखी चोषा हृदये हर्षपूरिता ॥ ४२ ॥
ऊषा प्रोवाच चौरोऽसौ मया प्राप्तस्तु यो निशि ।
पुरुषः सखि येनाशु चेतोरत्नं हृतं मम ॥ ४३ ॥
यस्य संस्पर्शनादेव मोहिताहं तथाभवम् ।
तमहं ज्ञातुमिच्छामि वद सर्वं च भामिनि ॥ ४४ ॥
कस्यायमन्वये जातो नाम किं चास्य विद्यते ।
इत्युक्ता साब्रवीन्नाम योगिनी तस्य चान्वयम् ॥ ४५ ॥
सर्वमाकर्ण्य सा तस्य कुलादि मुनिसत्तम ।
उत्सुका बाणतनया बभाषे सा तु कामिनी ॥ ४६ ॥
ऊषोवाच
उपायं रचय प्रीत्या तत्प्राप्त्यै सखि तत्क्षणात् ।
येनोपायेन तं कान्तं लभेयं प्राणवल्लभम् ॥ ४७ ॥
यं विनाहं क्षणं नैकं सखि जीवितुमुत्सहे ।
तमानयेह सद्यत्नात्सुखिनीं कुरु मां सखि ॥ ४८ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्युक्ता सा तथा बाणात्मजया मन्त्रिकन्यका ।
विस्मिताभून्मुनिश्रेष्ठ सुविचारपराऽभवत् ॥ ४९ ॥
ततःसखीं समाभाष्य चित्रलेखा मनोजवा ।
बुद्ध्वा तं कृष्णपौत्रं सा द्वारकां गन्तुमुद्यता ॥ ५० ॥
ज्येष्ठकृष्णचतुर्दश्यां तृतीये तु गतेऽहनि ।
आप्रभातान्मुहूर्ते तु सम्प्राप्ता द्वारकां पुरीम् ॥ ५१ ॥
एकेन क्षणमात्रेण नभसा दिव्ययोगिनी ।
ततश्चान्तःपुरोद्याने प्राद्युम्निर्ददृशे तया ॥ ५२ ॥
क्रीडन्नारीजनैःसार्द्धं प्रपिबन्माधवी मधु ।
सर्वाङ्‌गसुन्दरः श्यामः सुस्मितो नवयौवनः ॥ ५३ ॥
ततः खट्‍वां समारूढमन्धकारपटेन सा ।
आच्छादयित्वा योगेन तामसेन च माधवम् ॥ ५४ ॥
ततःसा मूर्ध्नि तां खट्‍वां गृहीत्वा निमिषान्तरात् ।
सम्प्राप्ता शोणितपुरं यत्र सा बाणनन्दिनी ॥ ५५ ॥
कामार्ता विविधान्भावाञ्चकारोन्मत्तमानसा ।
आनीतमथ तं दृष्ट्‍वा तदा भीता च साऽभवत् ॥ ५६ ॥
अन्तःपुरे सुगुप्ते च नवे तस्मिन्समागमे ।
यावत्क्रीडितुमारब्धं तावज्ज्ञातं च तत्क्षणात् ॥ ५७ ॥
अन्तःपुरद्वारगतैर्वेत्रजर्जरपाणिभिः ।
इङ्‌गितैरनुमानैश्च कन्यादौःशील्यमाचरन् ॥ ५८ ॥
स चापि दृष्टस्तैस्तत्र नरो दिव्यवपुर्धरः ।
तरुणो दर्शनीयस्तु साहसी समरप्रियः ॥ ५९ ॥
तं दृष्ट्‍वा सर्वमाचख्युर्बाणाय बलिसूनवे ।
पुरुषास्ते महावीराः कन्यान्तःपुररक्षकाः ॥ ६० ॥
द्वारपाला ऊचुः
देव कश्चिन्न जानीते गुप्तश्चान्तःपुरे बलात् ।
स कस्तु तव कन्यां वै स्वयंग्राहादधर्षयत् ॥ ६१ ॥
दानवेन्द्र महाबाहो पश्यपश्यैनमत्र च ।
यद्युक्तं स्यात्तत्कुरुष्व न दुष्टा वयमित्युत ॥ ६२ ॥
सनत्कुमार उवाच
तेषां तद्वचनं श्रुत्वा दानवेन्द्रो महाबलः ।
विस्मितोभून्मुनिश्रेष्ठ कन्यायाः श्रुतदूषणः ॥ ६३ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहि तायां पञ्चमे
युद्धखण्डे ऊषाचरित्रवर्णनं नाम द्विपञ्चाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५२ ॥