|
|
|
॥ श्रीगणेशाय नमः श्रीगौरीशंकराभ्यां नमः ॥
॥ श्रीशिवमहापुराणम् ॥ द्वितीया रुद्रसंहितायां पञ्चमः युद्धखण्डे
पञ्चत्वारिंशोऽध्यायः
युद्धप्रारम्भदूतसंवादवर्णनम्
सनत्कुमार उवाच
गतस्ततो मत्तगजेन्द्रगामी पीत्वा सुरां घूर्णितलोचनश्च । महानुभावो बहुसैन्ययुक्तः प्रचण्डवीरो वरवीरयायी ॥ १ ॥ ददर्श दैत्यः स्मरबाणविद्धो गुहां ततो वीरकरुद्धमार्गाम् । स्निग्धं यथा वीक्ष्य पतङ्गसंज्ञः दशाप्रदीपं च कृमिर्ह्युपेत्य ॥ २ ॥ तथा प्रदर्श्याशु पुनः पुनश्च सम्पीड्यमानोपि स वीरकेण । बभूव कामाग्निसुदग्धदेहोऽ न्धको महादैत्यपतिः स मूढः ॥ ३ ॥ पाषाणवृक्षाशनितोयवह्नि- भुजङ्गशस्त्रास्त्रविभीषिकाभिः । सम्पीडितोऽसौ न पुनः प्रपीड्यः पृष्टश्च कस्त्वं समुपागतोसि ॥ ४ ॥ निशम्य तद् गां स्वमतं स तस्मै चकार युद्धं स तु वीरकेण । मुहूर्तमाश्चर्यवदप्रमेयं सङ्ख्ये जितो वीरतरेण दैत्यः ॥ ५ ॥ ततस्तु सङ्ग्रामशिरो विहाय क्षुत्क्षामकण्ठस्तृषितो गतोऽभूत् । चूर्णीकृते खड्गवरे च खिन्ने पलायमानो गतविस्मयः सः ॥ ६ ॥ चक्रुस्तदाजिं सह वीरकेण प्रह्लादमुख्या दितिजप्रधानाः । लज्जाङ्कुशाकृष्टधियो बभूवुः सुदारुणाः शस्त्रशतैरनेकैः ॥ ७ ॥ विरोचनस्तत्र चकार युद्धं बलिश्च बाणश्च सहस्रबाहुः । भजिः कुजम्भस्त्वथ शम्बरश्च वृत्रादयश्चाप्यथ वीर्यवन्तः ॥ ८ ॥ ते युद्ध्यमाना विजिताः समन्ताद् द्विधाकृता वै गणवीरकेण । शेषे हतानां बहुदानवाना- मुक्तं जयत्येव हि सिद्धसङ्घैः ॥ ९ ॥ भेरुण्डजानाभिनयप्रवृत्ते मेदोवसामांससुपूयमध्ये । क्रव्यादसङ्घातसमाकुले तु भयङ्करे शोणितकर्दमे तु ॥ १० ॥ भग्नैस्तु दैत्यैर्भगवान् पिनाकी व्रतं महापाशुपतं सुघोरम् । प्रियेः मया यत्कृतपूर्वमासी- द्दाक्षायणीं प्राह सुसान्त्वयित्वा ॥ ११ ॥ शिव उवाच तस्माद्बलं यन्मम तत्प्रणष्टं मर्त्यैरमर्त्यस्य यतः प्रपातः । पुण्यक्षयाही ग्रह एव जातो दिवानिशं देवि तव प्रसङ्गात् ॥ १२ ॥ उत्पाद्य दिव्यं परमाद्भुतं तु पुनर्वरं घोरतरं च गत्वा । तस्माद् व्रतं घोरतरं चरामि सुनिर्भयः सुन्दरि वै विशोका ॥ १३ ॥ सनत्कुमार उवाच एतावदुक्त्वा वचनं महात्मा उत्पाद्य घोषं शनकैश्चकार । स तत्र गत्वा व्रतमुग्रदीप्तो गतो वनं पुण्यतमं सुघोरम् ॥ १४ ॥ चर्तुं हि शक्यं तु सुरासुरैर्य- न्न तादृशं वर्षसहस्रमात्रम् । सा पार्वती मन्दरपर्वतस्था प्रतीक्ष्यमाणागमनं भवस्य ॥ १५ ॥ पतिव्रता शीलगुणोपपन्ना एकाकिनी नित्यमथो विभीता । गुहान्तरे दुःखपरा बभूव संरक्षिता सा सुतवीरकेण ॥ १६ ॥ ततःस दैत्यो वरदानमत्तः तैर्योधमुख्यैःसहितो गुहां ताम् । विभिन्नधैर्यः पुनराजगाम शिलीमुखैर्मारसमुद्भवैश्च ॥ १७ ॥ अत्यद्भुतं तत्र चकार युद्धं हित्वा तदा भोजनपाननिद्राः । रात्रिं दिवं पञ्चशतानि पञ्च क्रुद्धः ससैन्यैः सह वीरकेण ॥ १८ ॥ खड्गैः सकुन्तैःसह भिन्दिपालैः गदाभुशुण्डीभिरथो प्रकाण्डैः । शिलीमुखैरर्द्धशशीभिरुग्रै- र्वितस्तिभिः कूर्ममुखैर्ज्वलद्भिः ॥ १९ ॥ नाराचमुख्यै निशितैश्च शूलैः परश्वधैस्तोमरमुद्गरैश्च । खड्गैर्गुडैः पर्वतपादपैश्च दिव्यैरथास्त्रैररपि दैत्यसङ्घैः ॥ २० ॥ न दीधितिर्भिन्नतनुः पपात द्वारं गुहाया पिहितं समस्तम् । तैरायुधैर्दैत्यभुजप्रयुक्तै- र्गुहामुखे मूर्छित एव पश्चात् ॥ २१ ॥ आच्छादितं वीरकमस्त्रजालै- र्दैत्यैश्च सर्वैस्तु मुहूर्तमात्रम् । अपावृतं कर्तुमशक्यमासी- न्निरीक्ष्य देवी दितिजान् सुघोरान् ॥ २२ ॥ भयेन सस्मार पितामहं तु देवी सखीभिः सहिता च विष्णुम् । सैन्यं च मद्वीरवरस्य सर्वं सस्मारयामास गुहान्तरस्था ॥ २३ ॥ ब्रह्मा तया संस्मृतमात्र एव स्त्रीरूपधारी भगवांश्च विष्णुः । इन्द्रश्च सर्वेः सह सैन्यकैश्च स्त्रीरूपमास्थाय समागतास्ते ॥ २४ ॥ भूत्वा स्त्रियस्ते विविशुस्तदानीं मुनीन्द्रसङ्घाश्च महानुभावाः । सिद्धाश्च नागास्त्वथ गुह्यकाश्च गुहान्तरं पर्वतराजपुत्र्याः ॥ २५ ॥ यस्मात्सुराज्य सनसंस्थिताना- मन्तः पुरे सङ्गमनं विरुद्धम् । ततःसहस्राणि नितम्बिनीना- मनन्तसङ्ख्यान्यपि दर्शयन्त्यः ॥ २६ ॥ रूपाणि दिव्यानि महाद्भुतानि गौर्ये गुहायां तु सवीरकार्यैः । स्त्रियः प्रहृष्टा गिरिराजकन्या गुहान्तरं पर्वतराजपुत्र्या ॥ २७ ॥ स्त्रीभिःसहस्रैश्च शतैरनेकै- र्नेदुश्च कल्पान्तरमेघघोषाः । भेर्यश्च सङ्ग्रामजयप्रदास्तु ध्माताःसुशङ्खाः सुनितम्बिनीभिः ॥ २८ ॥
मूर्छां विहायाद्भुत चण्डवीर्यः स वीरको वै पुरतः स्थितस्तु । प्रगृह्य शस्त्राणि महारथानां तैरेव शस्त्रैर्दितिजान् जघान ॥ २९ ॥ ब्राह्मी ततो दण्ड करा विरुद्धा गौरी तदा क्रोधपरीतचेताः । नारायणी शङ्खगदासुचक्र- धनुर्द्धरा पूरितबाहुदण्डा ॥ ३० ॥ विनिर्ययौ लाङ्गलदण्डहस्ता व्योमालका काञ्चनतुल्यवर्णा । धारासहस्राकुलमुग्रवेगं बैडौजसी वज्रकरा तदानीम् ॥ ३१ ॥ सहस्रनेत्रा युधि सुस्थिरा च सुदुर्जया दैत्यशतैरधृष्या । वैश्वानरी शक्तिरसौम्यवक्त्रा याम्या च दण्डोद्यतपाणिरुग्रा ॥ ३२ ॥ सुतीक्ष्णखङ्गोद्यतपाणिरूपा समाययौ नैर्ऋतिघोरचापा । तोयालिका वारणपाशहस्ता विनिर्गता युद्धमभीप्समाना ॥ ३३ ॥ प्रचण्डवातप्रभवा च देवी क्षुधावपुस्त्वङ्कुशपाणिरेव । कल्पान्तवह्निप्रतिमां गदां च पाणौ गृहीत्वा धनदोद्भवा च ॥ ३४ ॥ यक्षेश्वरी तीक्ष्णमुखा विरूपा नखायुधा नागभयङ्करी च । एतास्तथान्याः शतशो हि देव्यः सुनिर्गताः सङ्कुलयुद्धभूमिम् ॥ ३५ ॥ दृष्ट्वा च तत्सैन्यमनन्तपारं विवर्णवर्णाश्च सुविस्मिताश्च । समाकुलाः सञ्चकिता भयाद्वै देव्यो बभूबुर्हृददीनसत्त्वाः ॥ ३६ ॥ चक्रुः समाधाय मनः समस्ताः ता देववध्वो विधिशक्तिमुख्याः । सुसंमतत्वेन गिरीशपुत्र्याः सेनापतिर्वीरसुघोरवीर्यः ॥ ३७ ॥ चक्रुर्महायुद्धमभूतपूर्वं निधाय बुद्धौ दितिजाः प्रधानाः । निवर्तनं मृत्युमथात्मनश्च नारीभिरन्ये वरदानसत्त्वाः ॥ ३८ ॥ अत्यद्भुतं तत्र चकार युद्धं गौरी तदानीं सहिता सखीभिः । कृत्वा रणे चाद्भुतबुद्धिशौण्डं सेनापतिं वीरकघोरवीर्यम् ॥ ३९ ॥ हिरण्यनेत्रात्मज एव भूप- श्चक्रे महाव्यूहमरं सुकर्मा । सम्भाव्य विष्णुं च निरीक्ष्य याम्यां सुदारुणं तद्गिलनामधेयम् ॥ ४० ॥ मुखं करालं विधिसेवयास्य तस्मिन् कृते भगवानाजगाम । कल्पान्तघोरार्कसहस्रकान्ति- कीर्णञ्च वै कुपितः कृत्तिवासाः ॥ ४१ ॥ गते ततो वर्षसहस्रमात्रे तमागतं प्रेक्ष्य महेश्वरं च । चक्रुर्महायुद्धमतीवमात्रं नार्यः प्रहृष्टाःसह वीरकेण ॥ ४२ ॥ प्रणम्य गौरी गिरिशं च मूर्ध्ना सन्दर्शयन् भर्तुरतीव शौर्यमम् । गौरी प्रयुद्धं च चकार हृष्टा हरस्ततः पर्वतराजपुत्रीम् ॥ ४३ ॥ कण्ठे गृहीत्वा तु गुहां प्रविष्टो रमासहस्राणि विसर्जितानि । गौरी च सम्मानशतैः प्रपूज्य गुहामुखे वीरकमेव स्थापयन् ॥ ४४ ॥ ततो न गौरीं गिरिशं च दृष्ट्वा- सुरेश्वरो नीतिविचक्षणो हि । द्रुतं स्वदूतं विधसाख्यमेव स प्रेषयामास शिवोपकण्ठम् ॥ ४५ ॥ तैस्तैः प्रहारैरपि जर्ज राङ्ग- स्तस्मिन् रणे देवगणेरितैर्यः । जगाद वाक्यं तु सगर्वमुग्रं प्रविश्य शम्भुं प्रणिपत्य मूर्ध्ना ॥ ४६ ॥ दूत उवाच सम्प्रेषितोहं विविशे गुहां तु ह्यषौऽन्धकस्त्वां समुवाच वाक्यम् । नार्या न कार्यं तव किञ्चिदस्ति- विमुच नारीं तरुणीं सुरूपाम् ॥ ४७ ॥ प्रायोभवांस्तापसस्तज्जुषस्व क्षान्तं मया यत्कमनीयमन्तः । मुनिर्विरोधव्य इति प्रचिन्त्य न त्वं मुनिस्तापस किं तु शत्रुः ॥ ४८ ॥ अतीव दैत्येषु महाविरोधी युध्यस्व वेगेन मया प्रमथ्य । नयामि पातालतलानुरूपं यमक्षयं तापस धूर्त हि त्वाम् ॥ ४९ ॥ सनत्कुमार उवाच एतद्वचो दूतमुखान्निशम्य कपालमाली तमुवाच कोपात् । ज्वलन्विषादेन महांस्त्रिनेत्रः सतां गतिर्दुष्टमदप्रहर्ता ॥ ५० ॥ शिव उवाच व्यक्तं वचस्ते तदतीव चोग्रं प्रोक्तं हि तत्त्वं त्वरितं प्रयाहि । कुरुष्व युद्धं हि मया प्रसह्य यदि प्रशक्तोसि बलेन हि त्वम् ॥ ५१ ॥ यः स्यादशक्तो भुवि तस्य कोर्थो दारैर्धनैर्वा सुमनोहरैश्च । आयान्तु दैत्याश्च बलेन मत्ता विचार्यमेवं तु कृतं मयै तत् ॥ ५२ ॥ शरीरयात्रापि कुतस्त्वशक्तेः कुर्वन्तु यद्यद्विहितं तु तेषाम् । ममापि यद्यत्करणीयमस्ति तत्तत्त्करिष्यामि न संशऽयोत्र ॥ ५३ ॥ सनत्कुमार उवाच एतद्वचस्तद्विधसोपि तस्मा- च्छ्रुत्वा हरान्निर्गत एव हृष्टः । प्रागात्ततो गर्जितहुङ्कृतानि कुर्वंस्ततो दैत्यपतेः सकाशम् ॥ ५४ ॥ इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां पञ्चमे युद्धखण्डे युद्धप्रारम्भदूतसम्वादवर्णनंनाम पञ्चचत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४५ ॥ श्रीगौरीशंकरार्पणमस्तु |