व्यास उवाच
ब्रह्मपुत्र नमस्तेऽस्तु धन्यस्त्वं शैवसत्तम ।
यच्छ्राविता महादिव्या कथेयं शाङ्‌करी शुभा ॥ १ ॥
इदानीं ब्रूहि सुप्रीत्या चरितं वैष्णवं मुने ।
स वृन्दां मोहयित्वा तु किमकार्षीत्कुतो गतः ॥ २ ॥
सनत्कुमार उवाच
शृणु व्यास महाप्राज्ञ शैवप्रवर सत्तम ।
वैष्णवं चरितं शम्भुचरिताढ्यं सुनिर्मलम् ॥ ३ ॥
मौनीभूतेषु देवेषु ब्रह्मादिषु महेश्वरः ।
सुप्रसन्नोऽवदच्छम्भुः शरणागतवत्सलः ॥ ४ ॥
शम्भुरुवाच
ब्रह्मन्देववराः सर्वे भवदर्थे मया हतः ।
जलन्धरो मदंशोपि सत्यं सत्यं वदाम्यहम् ॥ ५ ॥
सुखमापुर्न वा ताताः सत्यं ब्रूतामराः खलु ।
भवत्कृते हि मे लीला निर्विकारस्य सर्वदा ॥ ६ ॥
सनत्कुमार उवाच
अथ ब्रह्मादयो देवा हर्षादुत्फुल्ललोचनाः ।
प्रणम्य शिरसा रुद्रं शशंसुर्विष्णुचेष्टितम् ॥ ७ ॥
देवा ऊचुः
महादेवा त्वया देव रक्षिताः शत्रुजाद्‌ भयात् ।
किञ्चिदन्यत्समुद्‌भूतं तत्र किं करवामहै ॥ ८ ॥
वृन्दां विमोहिता नाथ विष्णुना हि प्रयत्नतः ।
भस्मीभूता द्रुतं वह्नौ परमां गतिमागता ॥ ९ ॥
वृन्दालावण्यसम्भ्रान्तो विष्णुस्तिष्ठति मोहितः ।
तच्चिताभस्मसन्धारी तव मायाविमोहितः ॥ १० ॥
स सिद्धमुनिसङ्‌घैश्च बोधितोऽस्माभिरादरात् ।
न बुध्यते हरिः सोथ तव मायाविमोहितः ॥ ११ ॥
कृपां कुरु महेशान विष्णुं बोधय बोधय ।
त्वदधीनमिदं सर्वं प्राकृतं सचराचरम् ॥ १२ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्याकर्ण्य महेशो हि वचनं त्रिदिवौकसाम् ।
प्रत्युवाच महालीलः स्वच्छन्दस्तान्कृताञ्जलीन् ॥ १३ ॥
महेश उवाच
हे ब्रह्मन्हे सुराःसर्वे मद्वाक्यं शृणुतादरात् ।
मोहिनी सर्वलोकानां मम माया दुरत्यया ॥ १४ ॥
तदधीनं जगत्सर्वं यद्देवासुरमानुषम् ।
तयैव मोहितो विष्णुः कामाधीनोऽभवद्धरिः ॥ १५ ॥
उमाख्या सा महादेवी त्रिदेवजननी परा ।
मूलप्रकृतिराख्याता सुरामा गिरिजात्मिका ॥ १६ ॥
गच्छध्वं शरणा देवा विष्णुमोहापनुत्तये ।
शरण्यां मोहिनीं मायां शिवाख्यां सर्वकामदाम् ॥ १७ ॥
स्तुतिं कुरुत तस्याश्च मच्छक्तेस्तोषकारिणीम् ।
सुप्रसन्ना यदि च सा सर्वकार्यं करिष्यति ॥ १८ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्युक्त्वा तान्सुरान् शम्भुः पञ्चास्यो भगवान्हरः ।
अन्तर्दधे द्रुतं व्यास सर्वैश्च स्वगणैः सह ॥ १९ ॥
देवाश्च शासनाच्छम्भोर्ब्रह्माद्या हि सवासवाः ।
मनसा तुष्टुवुर्मूलप्रकृतिं भक्तवत्सलाम् ॥ २० ॥
देवा ऊचुः
यदुद्‌भवाःसत्त्वरजस्तमोगुणाः
सर्गस्थितिध्वंसविधानकारका ।
यदिच्छया विश्वमिदं भवाभवौ
तनोति मूलप्रकृतिं नताः स्म ताम् ॥ २१ ॥
पाहि त्रयोविंशगुणान् सुशब्दितान्
जगत्यशेषे समधिष्ठिता परा ।
यद्‌रूपकर्माणिजगत्त्रयोऽपि ते
विदुर्न मूलप्रकृतिं नताः स्म ताम् ॥ २२ ॥
यद्‌भक्तियुक्ताः पुरुषास्तु नित्यं
दारिद्र्यमोहात्ययसम्भवादीन् ।
न प्राप्नुवन्त्येव हि भक्तवत्सलां
सदैव मूलप्रकृतिं नताः स्म ताम् ॥ २३ ॥
कुरु कार्यं महादेवि देवानां नः परेश्वरि ।
विष्णुमोहं ह शिवे दुर्गे देवि नमोऽस्तु ते ॥ २४ ॥
जलन्धरस्य शम्भोश्च रणे कैलासवासिनः ।
प्रवृत्ते तद्वधार्थाय गौरीशासनतः शिवे ॥ २५ ॥
वृन्दा विमोहिता देवि विष्णुना हि प्रयत्नतः ।
स्ववृषात्त्याजिता वह्नौ भस्मीभूता गतिं गता ॥ २६ ॥
जलन्धरो हतो युद्धे तद्‌भयान्मोचिता वयम् ।
गिरिशेन कृपां कृत्वा भक्तानुग्रहकारिणा ॥ २७ ॥
तदाज्ञया वयं सर्वे शरणं ते समागताः ।
त्वं हि शम्भुर्युवां देवि भक्तोद्धारपरायणौ ॥ २८ ॥
वृन्दालावण्यसम्भ्रातो विष्णुस्तिष्ठति तत्र वै ।
तच्चिताभस्मसन्धारी ज्ञानभ्रष्टो विमोहितः ॥ २९ ॥
संसिद्धसुरसङ्‌घैश्च बोधितोऽपि महेश्वरि ।
न बुध्यते हरिःसोथ तव मायाविमोहितः ॥ ३० ॥
कृपां कुरु महादेवि हरिं बोधय बोधय ।
यथा स्वलोकं पायात्स सुचित्तः सुरकार्यकृत् ॥ ३१ ॥

इति स्तुवन्तस्ते देवाः तेजोमण्डलमास्थितम् ।
ददृशुर्गगने तत्र ज्वालाव्याप्तादिगन्तरम् ॥ ३२ ॥
तन्मध्याद्‌भारतीं सर्वे ब्रह्माद्याश्च सवासवाः ।
अमराः शुश्रुवुर्व्यास कामदां व्योमचारिणीम् ॥ ३३ ॥
आकाशवाण्युवाच
अहमेव त्रिधा भिन्ना तिष्ठामि त्रिविधैर्गुणैः ।
गौरी लक्ष्मीः सुरा ज्योती रजःसत्त्वतमोगुणैः ॥ ३४ ॥
तत्र गच्छत यूयं वै तासामन्तिक आदरात् ।
मदाज्ञया प्रसन्नास्ता विधास्यन्ते तदीप्सितम् ॥ ३५ ॥
सनत्कुमार उवाच
शृण्वतामिति तां वाचमन्तर्द्धानमगान्महः ।
देवानां विस्मयोत्फुल्लनेत्राणां तत्तदा मुने ॥ ३६ ॥
ततःसर्वेऽपि ते देवाः श्रुत्वा तद्वाक्यमादरात् ।
गौरीं लक्ष्मीं सुरां चैव नेमुस्तद्वाक्यचोदिताः ॥ ३७ ॥
तुष्टुवुश्च महाभक्त्या देवीस्ताः सकलाःसुराः ।
नानाविधाभिर्वाग्भिस्ते ब्रह्माद्या नतमस्तकाः ॥ ३८ ॥
ततोऽरं व्यास देव्यस्ता आविर्भूताश्च तत्पुरः ।
महाद्‌भुतैः स्वतेजोभिर्भासयन्त्यो दिगन्तरम् ॥ ३९ ॥
अथ ता अमरा दृष्ट्‍वा सुप्रसन्नेन चेतसा ।
प्रणम्य तुष्टुवुर्भक्त्या स्वकार्यं च न्यवेदयन् ॥ ४० ॥
ततश्चैताः सुरान्दृष्ट्‍वा प्रणतान्भक्तवत्सलः ।
बीजानि प्रददुस्तेभ्यो वाक्यमूचुश्च सादरम् ॥ ४१ ॥
देव्य ऊचुः
इमानि तत्र बीजानि विष्णुर्यत्रावतिष्ठति ।
निर्वपध्वं ततः कार्यं भवतां सिद्धिमेष्यति ॥ ४२ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्युक्त्वा तास्ततो देव्योऽन्तर्हिता अभवन्मुने ।
रुद्रविष्णुविधीनां हि शक्तयस्त्रिगुणात्मिकाः ॥ ४३ ॥
ततस्तुष्टाः सुराःसर्वे ब्रह्माद्याश्च सवासवाः ।
तानि बीजानि सङ्‌गृह्य ययुर्यत्र हरिः स्थितः ॥ ४४ ॥
वृन्दाचिताभूमितले चिक्षिपुस्तानि ते सुराः ।
स्मृत्वा ताः संस्थितास्तत्र शिवशक्त्यंशका मुने ॥ ४५ ॥
निक्षिप्तेभ्यश्च बीजेभ्यो वनस्पत्यस्त्रयोऽभवन् ।
धात्री च मालती चैव तुलसी च मुनीश्वर ॥ ४६ ॥
धात्र्युद्‌भवा स्मृता धात्री माभवा मालती स्मृता ।
गौरीभवा च तुलसी तमःसत्त्वरजोगुणाः ॥ ४७ ॥
विष्णुर्वनस्पतीर्दृष्ट्‍वा तदा स्त्रीरूपिणीर्मुने ।
उदतिष्ठत्तदा तासु रागातिशयविभ्रमः ॥ ४८ ॥
दृष्ट्‍वा स याचते मोहात्कामासक्तेन चेतसा ।
तं चापि तुलसी धात्री रागेणैवावलोकताम् ॥ ४९ ॥
यच्च बीजं पुरा लक्ष्म्या माययैव समर्पितम् ।
तस्मात्तदुद्‌भवा नारी तस्मिन्नीर्ष्यापराभवत् ॥ ५० ॥
अतःसा बर्बरीत्याख्यामवापातीव गर्हिताम् ।
धात्रीतुलस्यौ तद्‌रागात्तस्य प्रीतिप्रदे सदा ॥ ५१ ॥
ततो विस्मृतदुःखोऽसौ विष्णुस्ताभ्यां सहैव तु ।
वैकुण्ठमगमत्तुष्टः सर्वदेवैर्नमस्कृतः ॥
कार्तिके मासि विप्रेन्द्र धात्री च तुलसी सदा ।
सर्वदेवप्रियाज्ञेया विष्णोश्चैव विशेषतः ॥ ५३ ॥
तत्रापि तुलसी धन्यातीव श्रेष्ठा महामुने ।
त्यक्त्वा गणेशं सर्वेषां प्रीतिदा सर्वकामदा ॥ ५४ ॥
वैकुण्ठस्थं हरिं दृष्ट्‍वा ब्रह्मेन्द्राद्याश्च तेऽमराः ।
नत्वा स्तुत्वा महाविष्णुं स्वस्वधामानि वै ययुः ॥ ५५ ॥
वैकुण्ठोऽपि स्वलोकस्थो भ्रष्टमोहः सुबोधवान् ।
सुखी चाभून्मुनिश्रेष्ठ पूर्ववत्संस्मरन् शिवम् ॥ ५६ ॥
इत्याख्यानमघोघघ्नं सर्वकामप्रदं नृणाम् ।
सर्व कामविकारघ्नं सर्वविज्ञानवर्द्धनम् ॥ ५७ ॥
य इदं हि पठेन्नित्यं पाठयेद्वापि भक्तिमान् ।
शृणुयाच्छ्रावयेद्वापि स याति परमां गतिम् ॥ ५८ ॥
पठित्वा य इदं धीमानाख्यानं परमोत्तमम् ।
सङ्‌ग्रामं प्रविशेद्वीरो विजयी स्यान्न संशयः ॥ ५९ ॥
विप्राणां ब्रह्मविद्यादं सत्रियाणां जयप्रदम् ।
वैश्यानां सर्वधनदं शूद्राणां सुखदं त्विदम् ॥ ६० ॥
शम्भुभक्तिप्रदं व्यास सर्वेषां पापनाशनम् ।
इहलोके परत्रापि सदा सद्‌गतिदायकम् ॥ ६१ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां पञ्चमे युद्धखण्डे
जलन्धरवधानन्तरदेवीस्तुतिविष्णुमोहविध्वंसवर्णनं नाम षड्विंशोऽध्यायः ॥ २६ ॥