व्यास उवाच
सनत्कुमार सर्वज्ञ नारदे हि गते दिवि ।
दैत्यराट् किमकार्षीत्स तन्मे वद सुविस्तरात् ॥ १ ॥
सनत्कुमार उवाच
तमामन्त्र्य गते दैत्यं नारदे दिवि दैत्यराट् ।
तद् रूपश्रवणादासीदनङ्‌गज्वरपीडितः ॥ २ ॥
अथो जलन्धरो दैत्यः कालाधीनः प्रनष्टधीः ।
दूतमाह्वाय यामास सैंहिकेयं विमोहितः ॥ ३ ॥
आगतं तं समालोक्य कामाक्रान्तमनाः स हि ।
सुसम्बोध्य समाचष्ट सिन्धुपुत्रो जलन्धरः ॥ ४ ॥
जलन्धर उवाच
भोभो दूतवरश्रेष्ठ सर्वकार्यप्रसाधक ।
सैंहिकेय महाप्राज्ञ कैलासं गच्छ पर्वतम् ॥ ५ ॥
तत्रास्ति योगी शम्भ्वाख्य स्तपस्वी च जटाधरः ।
भस्मभूषितसर्वाङ्‌गो विरक्तो विजितेन्द्रियः ॥ ६ ॥
तत्र गत्वेति वक्तव्यं योगिनं दूत शंकरम् ।
जटाधरं विरक्तं तं निर्भयेन हृदा त्वया ॥ ७ ॥
हे योगिंस्ते दयासिन्धो जायारत्नेन किं भवेत् ।
भूतप्रेतपिशाचादिसेवितेन वनौकसा ॥ ८ ॥
मन्नाथे भुवने योगिन्नोचिता गतिरीदृशी ।
जायारत्नमतस्त्वं मे देहि रत्नभुजे निजम् ॥ ९ ॥
यानियानि सुरत्नानि त्रैलोक्ये तानि सन्ति मे ।
मदधीनं जगत्सर्वं विद्धि त्वं सचराचरम् ॥ १० ॥
इन्द्रस्य गजरत्नं चोच्चैःश्रवोरत्नमुत्तमम् ।
बलाद्‌गृहीतं सहसा पारिजा ततरुस्तथा ॥ ११ ॥
विमानं हंससंयुक्तमङ्‌गणे मम तिष्ठति ।
रत्नभूतं महादिव्यमुत्तमं वेधसोद्‌भुतम् ॥ १२ ॥
महापद्मादिकं दिव्यं निधिरत्नं स्वदस्य च ।
छत्रं मे वारुणं गेहे काञ्चनस्रावि तिष्ठति ॥ १३ ॥
किञ्जल्किनी महामाला सर्वदाऽम्लानपङ्‌कजा ।
मत्पितुःसा ममैवास्ति पाशश्च कम्पतेस्तथा ॥ १४ ॥
मृत्योरुत्क्रान्तिदा शक्तिर्मया नीता बलाद्वरा ।
ददौ मह्यं शुचिर्दिव्ये शुचिशौचे च वाससी ॥ ।१५ ॥
एवं योगीन्द्र रत्नानि सर्वाणि विलसन्ति मे ।
अतस्त्वमपि मे देहि स्वस्त्रीरत्नं जटाधर ॥ १६ ॥
सनत्कुमार उवाच
इति श्रुत्वा वचस्तस्य नन्दिना स प्रवेशितः ।
जगामोग्रसभां राहुर्विस्मयोद्‌भुतलोचनः ॥ १७ ॥
तत्र गत्वा शिवं साक्षाद्देवदेवं महाप्रभुम् ।
स्वतेजोध्वस्ततमसं भस्मलेपविराजितम् ॥ १८ ॥
महाराजोपचारेण विलसन्तं महाद्‌भुतम् ।
सर्वाङ्‌गसुन्दरं दिव्यभूषणैर्भूषितं हरम् ॥ १९ ॥
प्रणनाम च तं गर्वात्तत्तेजः क्रान्तविग्रहः ।
निकटं गतवाञ्छम्भोः स दूतो राहुसञ्ज्ञकः ॥ २० ॥
अथो तदग्र आसीनो वक्तुकामो हि सैंहिकः ।
त्र्यम्बकं स तदा सञ्ज्ञाप्रेरितो वाक्यमब्रवीत् ॥ २१ ॥
दैत्यपन्नगसेव्यस्य त्रैलोक्याधिपतेःसदा ।
दूतोऽहं प्रेषितस्तेन त्वत्सकाशमिहागतः ॥ २२ ॥
राहुरुवाच
जलन्धरोब्धितनयःसर्वदैत्यजनेश्वरः ॥ ऽ
त्रैलोक्यस्येश्वरः सोथाभवत्सर्वाधिनायकः ॥ २३ ॥
स दैत्यराजो बलवान्देवानामन्तकोपमः ।
योगिनं त्वां समुद्दिश्य स यदाह शृणुष्व तत् ॥ २४ ॥
महादिव्यप्रभावस्य तस्य दैत्यपतेः प्रभोः ।
सर्वरत्नेश्वरस्य त्वमाज्ञां शृणु वृषध्वज ॥ २५ ॥
श्मशानवासिनो नित्यमस्थिमालाधरस्य च ।
दिगम्बरस्य ते भार्या कथं हैमवती शुभम् ॥ २६ ॥
अहं रत्नाधिनाथोस्मि सा च स्त्रीरत्नसञ्ज्ञिता ।
तस्मान्ममैव सा योग्या नैव भिक्षाशिनस्तव ॥ २७ ॥
मम वश्यास्त्रयो लोका भुञ्जेऽहं मखभागकान् ।
यानि सन्ति त्रिलोकेस्मिन् रत्नानि मम सद्मनि ॥ २८ ॥

वयं रत्नभुजस्त्वं तु योगी खलु दिगम्बरः ।
स्वस्त्रीरत्नं देहि मह्यं राज्ञः सुखकराः प्रजाः ॥ २९ ॥
सनत्कुमार उवाच
वदत्येवं तथा राहौ भ्रूमध्याच्छूलपाणिनः ।
अभवत्पुरुषो रौद्रस्तीव्राशनिसमस्वनः ॥ ३० ॥
सिंहास्यप्रचलजिह्वः सज्ज्वालनयनो महान् ।
ऊर्ध्वकेशः शुष्कतनुर्नृसिंह इव चापरः ॥ ३१ ॥
महातनुर्महाबाहुस्तालजङ्‌घो भयङ्‌करः ।
अभिदुद्राव वेगेन राहुं स पुरुषो द्रुतम् ॥ ३२ ॥
स तं खादितु मायान्तं दृष्ट्‍वा राहुर्भयातुरः ।
अधावदात वेगेन बहिस्तस्य च दधार तम् ॥ ३३ ॥
राहुरुवाच
देवदेव महेशान पाहि मां शरणा गतम् ।
सुराऽसुरैः सदा वन्द्यः परमैश्वर्यवान् प्रभुः ॥ ३४ ॥
ब्राह्मणं मां महादेव खादितुं समुपागतः ।
पुरुषोयं तवेशान सेवकोतिभयङ्‌करः ॥ ३५ ॥
एतस्माद्‍रक्ष देवेश शरणागतवत्सलः ।
न खादेत यथायं मां नमस्तेऽस्तु मुहुर्मुहुः ॥ ३६ ॥
सनत्कुमार उवाच
महादेवो वचः श्रुत्वा ब्राह्मणस्य तदा मुने ।
अब्रवीत्स्वगणं तं वै दीनानाथप्रियः प्रभुः ॥ ३७ ॥
महादेव उवाच
प्रभुं च ब्राह्मणं दूतं राह्वाख्यं शरणागतम् ।
शरण्या रक्षणीया हि न दण्ड्या गणसत्तम ॥ ३८ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्युक्तौ गिरिजेशेन सगणः करुणात्मना ।
राहुं तत्याज सहसा ब्राह्मणेति श्रुताक्षरः ॥ ३९ ॥
राहुं त्यक्त्वाम्बरे सोथ पुरुषो दीनया गिरा ।
शिवोपकण्ठमागत्य महादेवं व्यजिज्ञपत् ॥ ४० ॥
पुरुष उवाच
देवदेव महादेव करुणाकर शंकर ।
त्याजितं मम भक्ष्यं ते शरणागतवत्सलः ॥ ४१ ॥
क्षुधा मां बाधते स्वामिन्क्षुत्क्षामश्चास्मि सर्वथा ।
किं भक्ष्यं मम देवेश तदाज्ञापय मां प्रभो ॥ ४२ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्याकर्ण्य वचस्तस्य पुरुषस्य महाप्रभुः ।
प्रत्युवाचाद्‌भुतोतिः स कौतुकी स्वहितङ्‌करः ॥ ४३ ॥
महेश्वर उवाच
बुभुक्षा यदि तेऽतीव क्षुधा त्वां बाधते यदि ।
सम्भक्षयात्मनः शीघ्रं मांसं त्वं हस्तपादयोः ॥ ४४ ॥
सनत्कुमार उवाच
शिवेनैवमाज्ञप्तश्चखाद पुरुषः स्वकम् ।
हस्तपादोद्‌भवं मांसं शिरः शेषोऽभवद्यथा ॥ ४५ ॥
दृष्ट्‍वा शिरोवशेषं तु सुप्रसन्नःसदाशिवः ।
पुरुषं भीमकर्माणं तमुवाच सविस्मयः ॥ ४६ ॥
शिव उवाच
हे महागण धन्यस्त्वं मदाज्ञाप्रतिपालकः ।
सन्तुष्टश्चास्मि तेऽतीव कर्मणानेन सत्तम ॥ ४७ ॥
त्वं कीर्तिमुखसञ्ज्ञो हि भव मद्‍द्वारकः सदा ।
महागणो महावीरः सर्वदुष्टभयङ्‌करः ॥ ४८ ॥
मत्प्रियस्त्वं मदर्चायां सदा पूज्योऽहि मज्जनैः ।
त्वदर्चां ये न कुर्वन्ति नैव ते मत्प्रियङ्‌कराः ॥ ४९ ॥
सनत्कुमार उवाच
इति शम्भोर्वरं प्राप्य पुरुषः प्रजहर्ष सः ।
तदाप्रभृति देवेश द्वारे कीर्तिमुखः स्थितः ॥ ५० ॥
पूजनीयो विशेषेण स गणःशिवपूजने ।
नार्चयन्तीह ये पूर्वं तेषामर्चा वृथा भवेत् ॥ ५१ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां
पञ्चमे युद्धखण्डे जलन्धरवधोपाख्याने दूतसंवादो
नाम एकोनविंशोऽध्यायः ॥ १९ ॥