व्यास उवाच
ब्रह्मपुत्र महाप्राज्ञ वद मे वदतां वर ।
ततः किमभवद्देवाः कथं च सुखिनोऽभवन् ॥ १ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्याकर्ण्य वचस्तस्य व्यासस्यामितधीमतः ।
सनत्कुमारः प्रोवाच स्मृत्वा शिवपदाम्बुजम् ॥ २ ॥
सनत्कुमार उवाच
अथ तत्प्रभया दग्धा देवा हीन्द्रादयस्तथा ।
संमन्त्र्य दुःखिताः सर्वे ब्रह्माणं शरणं ययुः ॥ ३ ॥
नत्वा पितामहं प्रीत्या परिक्षिप्ताखिलाः सुराः ।
दुःखं विज्ञापयामासुर्विलोक्यावसरं ततः ॥ ४ ॥
देवा ऊचुः
धातस्त्रिपुरनाथेन सतारकसुतेन हि ।
सर्वे प्रतापिता नूनं मयेन त्रिदिवौकसः ॥ ५ ॥
अतस्ते शरणं याता दुःखिता हि विधे वयम् ।
कुरु त्वं तद्वधोपायं सुखिनः स्याम तद्यथा ॥ ६ ॥
सनत्कुमार उवाच
इति विज्ञापितो देवैर्विहस्य भवकृद्विधिः ।
प्रत्युवाचाथ तान्सर्वान्मयतो भीतमानसान् ॥ ७ ॥
ब्रह्मोवाच
न भेतव्यं सुरास्तेभ्यो दानवेभ्यो विशेषतः ।
आचक्षे तद्वधोपायं शिवं शर्वः करिष्यति ॥ ८ ॥
मत्तो विवर्धितो दैत्यो वधं मत्तो न चार्हति ।
तथापि पुण्यं वर्द्धेत नगरे त्रिपुरे पुनः ॥ ९ ॥
शिवं च प्रार्थयध्वं वै सर्वे देवाः सवासवाः ।
सर्वाधीशः प्रसन्नश्चेत्स वः कार्यं करिष्यति ॥ १० ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्याकर्ण्य विधेर्वाणीं सर्वे देवाः सवासवाः ।
दुखितास्ते ययुस्तत्र यत्रास्ते वृषभध्वजः ॥ ११ ॥
प्रणम्य भक्त्या देवेशं सर्वे प्राञ्जलयस्तदा ।
तुष्टुवुर्विनतस्कन्धाः शंकरं लोकशंकरम् ॥ १२ ॥
देवा ऊचुः
नमो हिरण्यगर्भाय सर्वसृष्टिविधायिने ।
नमः स्थितिकृते तुभ्यं विष्णवे प्रभविष्णवे ॥ १३ ॥
नमो हरस्वरूपाय भूतसंहारकारिणे ।
निर्गुणाय नमस्तुभ्यं शिवायामित तेजसे ॥ १४ ॥
अवस्थारहितायाथ निर्विकाराय वर्चसे ।
महाभूतात्मभूताय निर्लिप्ताय महात्मने ॥ १५ ॥
नमस्ते भूतपतये महाभारसहिष्णवे ।
तृष्णाहराय निर्वैराकृतये भूरितेजसे ॥ १६ ॥
महादैत्यमहारण्यनाशिने दाववह्नये ।
दैत्यद्रुमकुठाराय नमस्ते शूलपाणये ॥ १७ ॥
महादनुजनाशाय नमस्ते परमेश्वर ।
अम्बिकापतये तुभ्यं नमः सर्वास्त्रधारक ॥ १८ ॥
नमस्ते पार्वतीनाथ परमात्मन्महेश्वर ।
नीलकण्ठाय रुद्राय नमस्ते रुद्ररूपिणे ॥ १९ ॥
नमो वेदान्तवेद्याय मार्गातीताय ते नमः ।
नमोगुणस्वरूपाय गुणिने गुणवर्जिते ॥ २० ॥
महादेव नमस्तुभ्यं त्रिलोकीनन्दनाय च ।
प्रद्युम्नायानिरुद्धाय वासुदेवाय ते नमः ॥ २१ ॥
सङ्‌कर्षणाय देवाय नमस्ते कंसनाशिने ।
चाणूरमर्दिने तुभ्यं दामोदर विषादिने ॥ २२ ॥
हृषीकेशाच्युत विभो मृड शंकर ते नमः ।
अधोक्षज गजाराते कामारे विषभक्षणः ॥ २३ ॥
नारायणाय देवाय नारायणपराय च ।
नारायणस्वरूपाय नाराणयतनूद्‌भव ॥ २४ ॥
नमस्ते सर्वरूपाय महानरकहारिणे ।
पापापहारिणे तुभ्यं नमो वृषभवाहन ॥ २५ ॥
क्षणादिकालरूपाय स्वभक्तबलदायिने ।
नानारूपाय रूपाय दैत्यचक्रविमर्दिने ॥ २६ ॥
नमो ब्रह्मण्यदेवाय गोब्राह्मणहिताय च ।
सहस्रमूर्त्तये तुभ्यं सहस्रावयवाय च ॥ २७ ॥
धर्मरूपाय सत्त्वाय नमः सत्त्वात्मने हर ।
वेदवेद्यस्वरूपाय नमो वेदप्रियाय च ॥ २८ ॥
नमो वेदस्वरूपाय वेदवक्त्रे नमो नमः ।
सदाचाराध्वगम्याय सदाचाराध्वगामिने ॥ २९ ॥
विष्टरश्रवसे तुभ्यं नमः सत्यमयाय च ।
सत्यप्रियाय सत्याय सत्यगम्याय ते नमः ॥ ३० ॥

नमस्ते मायिने तुभ्यं मायाधीशाय वै नमः ।
ब्रह्मगाय नमस्तुभ्यं ब्रह्मणे ब्रह्मजाय च ॥ ३१ ॥
तपसे ते नमस्त्वीश तपसा फलदायिने ।
स्तुत्याय स्तुतये नित्यं स्तुतिसम्प्रीतचेतसे ॥ ३२ ॥
श्रुत्याचारप्रसन्नाय स्तुत्याचारप्रियाय च ।
चतुर्विधस्वरूपाय जलस्थलजरूपिणे ॥ ३३ ॥
सर्वे देवादयो नाथ श्रेष्ठत्वेन विभूतयः ।
देवानामिन्द्ररूपोऽसि ग्रहाणां त्वं रविर्मतः ॥ ३४ ॥
सत्यलोकोऽसि लोकानां सरितां द्युसरिद्‌भवान् ।
श्वेतवर्णोऽसि वर्णानां सरसां मानसं सरः ॥ ३५ ॥
शैलानां गिरिजातातः कामधुक्त्वं च गोषु ह ।
क्षीरोदधिस्तु सिन्धूनां धातूनां हाटको भवान् ॥ ३६ ॥
वर्णानां ब्राह्मणोऽसि त्वं नृणां राजासि शंकर ।
मुक्तिक्षेत्रेषु काशी त्वं तीर्थानां तीर्थराड् भवान् ॥ ३७ ॥
उपलेषु समस्तेषु स्फटिकस्त्वं महेश्वर ।
कमलस्त्वं प्रसूनेषु शैलेषु हिमवांस्तथा ॥ ३८ ॥
भवान्वाग्व्यवहारेषु भार्गवस्त्वं कविष्वपि ।
पक्षिष्वेवासि शरभः सिंहो हिंस्रेषु संमतः ॥ ३९ ॥
शालग्रामशिला च त्वं शिलासु वृषभध्वज ।
पूज्य रूपेषु सर्वेषु नर्मदालिङ्‌गमेव हि ॥ ४० ॥
नन्दीश्वरोऽसि पशुषु वृषभः परमेश्वर ।
वेदेषूपनिष‌द्‌रूपी यज्वनां शीतभानुमान् ॥ ४१ ॥
प्रतापिनां पावकस्त्वं शैवानामच्युतो भवान् ।
भारतं त्वं पुराणानां मकारोऽस्यक्षरेषु च ॥ ४२ ॥
प्रणवो बीजमन्त्राणां दारुणानां विषं भवान् ।
व्योमव्याप्तिमतां त्वं वै परमात्मासि चात्मनाम् ॥ ४३ ॥
इन्द्रियाणां मनश्च त्वं दानानामभयं भवान् ।
पावनानां जलं चासि जीवनानां तथा मतम् ॥ ४४ ॥
लाभानां पुत्रलाभोऽसि वायुर्वेगवतामसि ।
नित्यकर्मसु सर्वेषु सन्ध्योपास्तिर्भवान्मतः ॥ ४५ ॥
क्रतूनामश्वमेधोऽसि युगानां प्रथमो युगः ।
पुष्यस्त्वं सर्वधिण्यानाममावास्या तिथिष्वसि ॥ ४६ ॥
सर्वर्तुषु वसन्तस्त्वं सर्वपर्वसु सङ्‌क्रमः ।
कुशोऽसि तृणजातीनां स्थूलवृक्षेषु वै वटः ॥ ४७ ॥
योगेषु च व्यतीपातःसोमवल्ली लतासु च ।
बुद्धीनां धर्मबुद्धिस्त्वं कलत्रं सुहृदां भवान् ॥ ४८ ॥
साधकानां शुचीनां त्वं प्राणायामो महेश्वर ।
ज्योतिर्लिङ्‌गेषु सर्वेषु भवान् विश्वेश्वरो मतः ॥ ४९ ॥
धर्मस्त्वं सर्वबन्धूनामाश्रमाणां परो भवान् ।
मोक्षस्त्वं सर्ववर्णेषु रुद्राणां नीललोहितः ॥ ५० ॥
आदित्यानां वासुदेवो हनूमान्वानरेषु च ।
यज्ञानां जपयज्ञोऽसि रामः शस्त्रभृतां भवान् ॥ ५१ ॥
गन्धर्वाणां चित्ररथो वसूनां पावको ध्रुवम् ।
मासानामधिमासस्त्वं व्रतानां त्वं चतुर्दशी ॥ ५२ ॥
ऐरावतो गजेन्द्राणां सिद्धानां कपिलो मतः ।
अनन्तस्त्वं हि नागानां पितॄणामर्यमा भवान् ॥ ५३ ॥
कालः कलयतां च त्वं दैत्यानां बलिरेव च ।
किं बहूक्तेन देवेश सर्वं विष्टभ्य वै जगत् ॥ ५४ ॥
एकांशेन स्थितस्त्वं हि बहिःस्थोऽन्वित एव च ॥ ५५ ॥
सनत्कुमार उवाच
इति स्तुत्वा सुराः सर्वे महादेवं वृषध्वजम् ।
स्तोत्रैर्नानाविधैदिंव्यैः शूलिनं परमेश्वरम् ॥ ५६ ॥
प्रत्यूचुः प्रस्तुतं दीनाःस्वार्थं स्वार्थविचक्षणाः ।
वासवाद्या नतस्कधाः कृताञ्जलि पुटा मुने ॥ ५७ ॥
देवा ऊचुः
पराजिता महादेव भ्रातृभ्यां सहितेन तु ।
भगवंस्तारकोत्पन्नैः सर्वे देवाः सवासवाः ॥ ५८ ॥
त्रैलोक्यं स्ववशं नीतं तथा च मुनिसत्तमाः ।
विध्वस्ताः सर्वसंसिद्धाः सर्वमुत्सादितं जगत् ॥ ५९ ॥
यज्ञभागान्समग्राँस्तु स्वयं गृह्णाति दारुणः ।
प्रवर्तितो ह्यधर्मस्तैर्ऋषीणां च निवारितः ॥ ६० ॥
अवध्याःसर्वभूतानां नियतं तारकात्मजाः ।
तदिच्छया प्रकुर्वन्ति सर्वे कर्माणि शंकर ॥ ६१ ॥
यावन्न क्षीयते दैत्यैर्घोरैस्त्रिपुरवासिभिः ।
तावद्विधीयतां नीतिर्यया संरक्ष्यते जगत् ॥ ६२ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्याकर्ण्य वचस्तेषामिन्द्रादीनां दिवौकसाम् ।
शिवः सम्भाषमाणानां प्रतिवाक्यमुवाच सः ॥ ६३ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां
पञ्चमे युद्धखण्डे देवस्तुतिर्नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ ॥