नारद उवाच
जीविते गिरिजापुत्रे देव्या दृष्टे प्रजेश्वर ।
ततः किमभवत्तत्र कृपया तद्वदाधुना ॥ १ ॥
ब्रह्मोवाच
जीविते गिरिजापुत्रे देव्या दृष्टे मुनीश्वर ।
यज्जातं तच्छृणुष्वाद्य वच्मि ते महदुत्सवम् ॥ २ ॥
जीवितःस शिवापुत्रो निर्व्यग्रो विकृतो मुने ।
अभिषिक्तस्तदा देवैर्गणाध्यक्षैर्गजाननः ॥ ३ ॥
दृष्ट्‍वा स्वतनयं देवी शिवा हर्षसमन्विता ।
गृहीत्वा बालकं दोर्भ्यां प्रमुदा परिषस्वजे ॥ ४ ॥
वस्त्राणि विविधानीह नानालङ्‌करणानि च ।
ददौ प्रीत्या गणेशाय स्वपुत्राय मुदाम्बिका ॥ ५ ॥
पूजयित्वा तया देव्या सिद्धिभिश्चाप्यनेकशः ।
करेण स्पर्शितः सोऽथ सर्वदुःखहरेण वै ॥ ६ ॥
पूजयित्वा सुतं देवी मुखमाचुम्ब्य शाङ्‌करी ।
वरान्ददौ तदा प्रीत्या जातस्त्वं दुःखितोऽधुना ॥ ७ ॥
धन्योसि कृतकृत्योसि पूर्वपूज्यो भवाधुना ।
सर्वेषाममराणां वै सर्वदा दुःखवर्जितः ॥ ८ ॥
आनने तव सिन्दूरं दृश्यते साम्प्रतं यदि ।
तस्मात्त्वं पूजनीयोसि सिन्दूरेण सदा नरैः ॥ ९ ॥
पुष्पैर्वा चन्दनैर्वापि गन्धेनैव शुभेन च ।
नैवेद्ये सुरम्येण नीराजेन विधानतः ॥ १० ॥
तांम्बूलैरथ दानैश्च तथा प्रक्रमणैरपि ।
नमस्कारविधानेन पूजां यस्ते विधास्यति ॥ ११ ॥
तस्य वै सकला सिद्धिर्भविष्यति न संशयः ।
विघ्नान्यनेकरूपाणि क्षयं यास्यन्त्यसंशयम् ॥ १२ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्युक्त्वा च तदा देवी स्वपुत्रं तं महेश्वरी ।
नानावस्तुभिरुत्कृष्टैः पुनरप्यर्चयत्तथा ॥ १३ ॥
ततःस्वास्थ्यं च देवानां गणानां च विशेषतः ।
गिरिजाकृपया विप्र जातं तत्क्षणमात्रतः ॥ १४ ॥
एतस्मिंश्च क्षणे देवा वासवाद्याः शिवं मुदा ।
स्तुत्वा प्रसाद्य तं देवं भक्ता निन्युः शिवान्तिकम् ॥ १५ ॥
संसाद्य गिरिशं पश्चादुत्सङ्‌गे सन्न्यवेशयन् ।
बालकं तं महेशान्यास्त्रिजगत्सुखहेतवे ॥ १६ ॥
शिवोपि तस्य शिरसि दत्त्वा स्वकरपङ्‌कजम् ।
उवाच वचनं देवान् पुत्रोऽयमिति मेऽपरः ॥ १७ ॥
गणेशोपि तदोत्थाय नमस्कृत्य शिवाय वै ।
पार्वत्यै च नमस्कृत्य मह्यं वै विष्णवे तथा ॥ १८ ॥
नारादाद्यानृषीन्सर्वान्स त्वास्थाय पुरोऽब्रवीत् ।
क्षन्तव्यश्चापराधो मे मानश्चैवेदृशो नृणाम् ॥ १९ ॥
अहं च शंकरश्चैव विष्णुश्चैते त्रयः सुराः ।
प्रत्यूचुर्युगपत्प्रीत्या ददतो वरमुत्तमम् ॥ २० ॥
त्रयो वयं सुरवरा यथा पूज्या जगत्त्रये ।
तथायं गणनाथश्च सकलैः प्रतिपूज्यताम् ॥ २१ ॥
वयं च प्राकृताश्चायं प्राकृतः पूज्य एव च ।
गणेशो विघ्नहर्ता हि सर्वकामफलप्रदः ॥ २२ ॥
एतत्पूजां पुरा कृत्वा पश्चात्पूज्या वयं नरैः ।
वयं च पूजिताः सर्वे नायं चापूजितो यदा ॥ २३ ॥
अस्मिन्नपूजिते देवाः परपूजाकृता यदि ।
तदा तत्फलहानिः स्यान्नात्र कार्या विचारणा ॥ २४ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्युक्त्वा स गणेशानो नानावस्तुभिरादरात् ।
शिवेन पूजितः पूर्वं विष्णुनाऽनु प्रपूजितः ॥ २५ ॥
ब्रह्मणा च मया तत्र पार्वत्या च प्रपूजितः ।
सर्वैर्देवैर्गणैश्चैव पूजितः परया मुदा ॥ २६ ॥
सवैर्मिलित्वा तत्रैव ब्रह्मविष्णुहरादिभिः ।
सगणेशः शिवातुष्ट्यै सर्वाध्यक्षो निवेदितः ॥ २७ ॥
पुनश्चैव शिवेनास्मै सुप्रसन्नेन चेतसा ।
सर्वदा सुखदा लोके वरा दत्ता ह्यनेकशः ॥ २८ ॥
शिव उवाच
हे गिरीन्द्रसुतापुत्र सन्तुष्टोऽहं न संशयः ।
मयि तुष्टे जगत्तुष्टं विरुद्धः कोपि नो भवेत् ॥ २९ ॥
बालरूपोपि यस्मात्त्वं महाविक्रमकारकः ।
शक्तिपुत्रः सुतेजस्वी तस्माद्‌भव सदा सुखी ॥ ३० ॥
त्वन्नाम विघ्नहन्तृत्वे श्रेष्ठं चैव भवत्विति ।
मम सर्वगणाध्यक्षः सम्पूज्यस्त्वं भवाधुना ॥ ३१ ॥
एवमुक्त्वा शंकरेण पूजाविधिरनेकशः ।
आशिषश्चाप्यनेका हि कृतास्तस्मिंस्तु तत्क्षणात् ॥ ३२ ॥
ततो देवगणाश्चैव गीत वाद्यं च नृत्यकम् ।
मुदा ते कारयामासुस्तथैवप्सरसां गणाः ॥ ३३ ॥
पुनश्चैव वरो दत्तःसुप्रसन्नेन शम्भुना ।
तस्मै च गणनाथाय शिवेनैव महात्मना ॥ ३४ ॥
चतुर्थ्यां त्वं समुत्पन्नो भाद्रे मासि गणेश्वर ।
असिते च तथा पक्षे चन्द्रस्योदयने शुभे ॥ ३५ ॥
प्रथमे च तथा यामे गिरिजायाः सुचेतसः ।
आविर्बभूव ते रूपं यस्मात्ते व्रतमुत्तमम् ।३६ ॥
तस्मात्तद्दिनमारभ्य तस्यामेव तिथौ मुदा ।
व्रतं कार्यं विशेषेण सर्वसिद्ध्यै सुशोभनम् ॥ ३७ ॥
यावत्पुनः समायाति वर्षान्ते च चतुर्थिका ।
तावद्‌व्रतं च कर्तव्यं तव चैव ममाज्ञया ॥ ३८ ॥
संसारे सुखमिच्छन्ति येऽतुलं चाप्यनेकशः ।
त्वां पूजयन्तु ते भक्त्या चतुर्थ्यां विधिपूर्वकम् ॥ ३९ ॥

मार्गशीर्षे तथा मासे रमा या वै चतुर्थिका ।
प्रातः स्नानं तदा कृत्वा व्रतं विप्रान्निवेदयेत् ॥ ४० ॥
दूर्वाभिः पूजनं कार्यमुपवासस्तथाविधः ।
रात्रेश्च प्रहरे जाते स्नात्वा सम्पूजयेन्नरः ॥ ४१ ॥
मूर्तिं धातुमयीं कृत्वा प्रवालसम्भवां तथा ।
श्वेतार्कसम्भवां चापि मार्द्दिकां निर्मितां तथा ॥ ४२ ॥
प्रतिष्ठाप्य तदा तत्र पूजयेत्प्रयतः पुमान् ।
गन्धैर्नानाविधैर्दिव्यैश्चन्दनैः पुष्पकैरिह ॥ ४३ ॥
वितस्तिमात्रा दूर्वा च त्र्यङ्‌गा वै मूलवर्जिता ।
ईदृशानां तद्‌बलानां शतेनैकोत्तरेण ह ॥ ४४ ॥
एकविंशतिकेनैव पूजयेत्प्रतिमां स्थिताम् ।
धूपैर्दीपैश्च नैवेद्यैर्विविधैर्गणनायकम् ॥ ४५ ॥
ताम्बूलाद्यर्घसद्द्रव्यैः प्रणिपत्य स्तवैस्तथा ।
त्वां तत्र पूजयित्वेत्थं बालचन्द्रं च पूजयेत् ॥ ४६ ॥
पश्चाद्विप्रांश्च सम्पूज्य भोजयेन्मधुरैर्मुदा ।
स्वयं चैव ततो भुञ्ज्यान्मधुरं लवणं विना ॥ ४७ ॥
विसर्जयेत्ततः पश्चान्नियमं सर्वमात्मनः ।
गणेशस्मरणं कुर्यात्सम्पूर्णं स्याद्‌व्रतं शुभम् ॥ ४८ ॥
एवं व्रतेन सम्पूर्णे वर्षे जाते नरस्तदा ।
उद्यापनविधिं कुर्याद्‌व्रतसम्पूर्त्तिहेतवे ॥ ४९ ॥
द्वादश ब्राह्मणास्तत्र भोजनीया मदाज्ञया ।
कुम्भमेकं च संस्थाप्य पूज्या मूर्तिस्त्वदीयिका ॥ ५० ॥
स्थण्डिलेऽष्टपलं कृत्वा तदा वेदविधानतः ।
होमश्चैवात्र कर्तव्यो वित्तशाठ्यविवर्जितैः ॥ ५१ ॥
स्त्रीद्वयं च तथा चात्र बटुकद्वयमादरात् ।
भोजयेत्पूजयित्वा वै मूर्त्यग्रे विधिपूर्वकम् ॥ ५२ ॥
निशि जागरणं कार्यं पुनः प्रातः प्रपूजयेत् ।
विसर्जनं ततश्चैव पुनरागमनाय च ॥ ५३ ॥
बालकाच्चाशिषो ग्राह्याःस्वस्तिवाचनमेव च ।
पुष्पाञ्जलिं प्रदद्याच्च व्रतसम्पूर्ण हेतवे ॥ ५४ ॥
नमस्कारांस्ततः कृत्वा नानाकार्यं प्रकल्पयेत् ।
एवं व्रतं कृतं येन तस्येप्सितफलं भवेत् ॥ ५५ ॥
यो नित्यं श्रद्धया सार्द्धं पूजां चैव स्व शक्तितः ।
कुर्यात्तव गणेशान सर्वकामफलाप्तये ॥ ५६ ॥
सिन्दूरैश्चन्दनैश्चैव तण्डुलैः केतकैस्तथा ।
उपचारैरनेकैश्च पूजयेत्त्वां गणेश्वरम् ॥ ५७ ॥
एवं त्वां पूजयेयुर्ये भक्त्या नानोपचारतः ।
तेषां सिद्धिर्भवेन्नित्यं विघ्ननाशो भवेदिह ॥ ५८ ॥
सर्वैर्वर्णैः प्रकर्त्तव्या स्त्रीभिश्चैव विशेषतः ।
उदयाभिमुखैश्चैव राजभिश्च विशेषतः ॥ ५९ ॥
यं यं कामयते यो वै तं तमाप्नोति निश्चितम् ।
अतः कामयमानेन तेन सेव्यः सदा भवान् ॥ ६० ॥
ब्रह्मोवाच
शिवेनैव तदा प्रोक्तं गणेशाय महात्मने ।
तदानीं दैवतैश्चैव सर्वैश्च ऋषिसत्तमैः ॥ ६१ ॥
तथेत्युक्त्वा तु तैःसर्वैर्गणैः शम्भुप्रियैर्मुने ।
पूजितो हि गणाधीशो विधिना परमेण सः ॥ ६२ ॥
ततश्चैव गणाः सर्वे प्रणेमुस्ते गणेश्वरम् ।
समानर्चुर्विशेषेण नानावस्तुभिरादरात् ॥ ६३ ॥
गिरिजायाःसमुत्पन्नो यश्च हर्षो मुनीश्वर ।
चतुर्भिर्वदनैर्वै तमवर्ण्यं च कथं ब्रुवे ॥ ६४ ॥
देवदुन्दुभयो नेदुर्ननृतुश्चाप्सरोगणाः ।
जगुर्गन्धर्वमुख्याश्च पुष्पवर्षं पपात ह ॥ ६५ ॥
जगत्स्वास्थ्यं तदा प्राप गणाधीशे प्रतिष्ठिते ।
महोत्सवो महानासीत् सर्वं दुःखं क्षयं गणम् ॥ ६६ ॥
शिवाशिवौ च मोदेतां विशेषेणाति नारद ।
आसीत्सुमंगलं भूरि सर्वत्र सुखदायकम् ॥ ६७ ॥
ततो देवगणाः सर्वे ऋषीणां च गणास्तथा ।
समागताश्च ये तत्र जग्मुस्ते तु शिवाज्ञया ॥ ६८ ॥
प्रशंसन्तः शिवां तत्र गणेशं च पुनः पुनः ।
शिवं चैव तथा स्तुत्वा कीदृशं युद्धमेव च ॥ ६९ ॥
यदा सा गिरिजा देवी कोपहीना बभूव ह ।
शिवोऽपि गिरिजां तत्र पूर्ववत्सम्प्रपद्य ताम् ॥ ७० ॥
चकार विविधं सौख्यं लोकानां हितकाम्यया ।
स्वात्मारामोऽपि परमो भक्तकार्योद्यतः सदा ॥ ७१ ॥
विष्णुश्च शिवमापृच्छ्य ब्रह्माहं तं तथैव हि ।
आगच्छाव स्वधामं च शिवौ संसेव्य भक्तितः ॥ ७२ ॥
नारद त्वं च भगवन्सङ्‌गीय शिवयोर्यशः ।
आगमो भवनं स्वं च शिवौ पृष्ट्‍वा मुनीश्वर ॥ ७३ ॥
एतत्ते सर्वमाख्यातं मया वै शिवयोर्यशः ।
भवत्पृष्टेन विघ्नेश यशः संमिश्रमादरात् ॥ ७४ ॥
इदं सुमंगलाख्यानं यः शृणोति सुसंयतः ।
सर्वमंगल संयुक्तः स भवेन्मंगलालयः ॥ ७५ ॥
अपुत्रो लभते पुत्रं निर्धनो लभते धनम् ।
भार्यार्थी लभते भार्यां प्रजार्थी लभते प्रजाम् ॥ ७६ ॥
आरोग्यं लभते रोगी सौभाग्यं दुर्भगो लभेत् ।
नष्टपुत्रं नष्टधनं प्रोषिता च पतिं लभेत् ॥ ७७ ॥
शोकाविष्टः शोकहीनः स भवेन्नात्र संशयः ।
इदं गाणेशमाख्यानं यस्य गेहे च तिष्ठति ॥ ७८ ॥
सदा मंगलसंयुक्तः स भवेन्नात्र संशयः ।
यात्राकाले च पुण्याहे यः शृणोति समाहितः ।
सर्वाभीष्टं स लभते श्रीगणेशप्रसादतः ॥ ७९ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां चतुर्थे
कुमारखण्डे गणेशगणाधिपपदवीवर्णनं नामाष्टादशोऽध्यायः ॥ १८ ॥