सूत उवाच
इत्याकर्ण्य वचस्तस्य विधेरमितधीमतः ।
पप्रच्छ नारदः प्रीत्या विस्मितस्तं द्विजोत्तमः ॥ १ ॥
नारद उवाच
शिवं विहाय दक्षस्य सुरैर्यज्ञं हरिर्गतः ।
हेतुना केन तद्ब्रूहि यत्रावज्ञाऽ भवत्ततः ॥ २ ॥
जानाति किं स शम्भुं नो हरिः प्रलयविक्रमम् ।
रणं कथं च कृतवांस्तद्‌गणैरबुधो यथा ॥ ३ ॥
एष मे संशयो भूयांस्तं छिन्धि करुणानिधे ।
चरितं ब्रूहि शम्भोस्तु चित्तोत्साहकरं प्रभो ॥ ४ ॥
ब्रह्मोवाच
द्विजवर्य शृणु प्रीत्या चरितं शशिमौलिनः ।
यत्पृच्छते कुर्वतश्च सर्वसंशयहारकम् ॥ ५ ॥
दधीचस्य मुनेः शापाद्‌भ्रष्टज्ञानो हरिः पुरा ।
सामरो दक्षयज्ञं वै गतः क्षुवसहायकृत् ॥ ६ ॥
नारद उवाच
किमर्थं शप्तवान्विष्णुं दधीचो मुनिसत्तमः ।
कोपाकारः कृतस्तस्य हरिणा तत्सहायिना ॥ ७ ॥
ब्रह्मोवाच
समुत्पन्नो महातेजा राजा क्षुव इति स्मृतः ।
अभून्मित्रं दधीचस्य मुनीन्द्रस्य महाप्रभोः ॥ ८ ॥
चिरात्तपः प्रसङ्‌गाद्वै वादः क्षुवदधीचयोः ।
महानर्थकरः ख्यातस्त्रिलोकेष्वभवत्पुरा ॥ ९ ॥
तत्र त्रिवर्णतः श्रेष्ठो विप्र एव न संशयः ।
इति प्राह दधीचो हि शिवभक्तस्तु वेदवित् ॥ १० ॥
तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य दधीचस्य महामुने ।
क्षुवः प्राहेति नृपतिः श्रीमदेन विमोहितः ॥ ११ ॥
क्षुव उवाच
अष्टानां लोकपालानां वपुर्धारयते नृपः ।
तस्मान्नृपो वरिष्ठो हि वर्णाश्रमपतिः प्रभुः ॥ १२ ॥
सर्वदेवमयो राजा श्रुति प्राहेति तत्परा ।
महती देवता या सा सोऽहमेव ततो मुने ॥ १३ ॥
तस्माद्विप्राद्वरो राजा च्यवनेय विचार्यताम् ।
नावमन्तव्य एवातः पूज्योऽहं सर्वथा त्वया ॥ १४ ॥
ब्रह्मोवाच
श्रुत्वा तथा मतं तस्य क्षुवस्य मुनिसत्तमः ।
श्रुतिस्मृतिविरुद्धं तं चुकोपातीव भार्गवः ॥ १५ ॥
अथ क्रुद्धो महातेजा गौरवाच्चात्मनो मुने ।
अताडयत्क्षुवं मूर्ध्नि दधीचो वाममुष्टितः ॥ १६ ॥
वज्रेण तं च चिच्छेद दधीचं ताडितः क्षुवः ।
जगर्जातीव सङ्‌क्रुद्धो ब्रह्माण्डाधिपतिः कुधीः ॥ १७ ॥
पपात भूमौ निहतो तेन वज्रेण भार्गवः ।
शुक्रं सस्मार क्षुवकृद्‌भार्गवस्य कुलन्धरः ॥ १८ ॥
शुक्रोऽथ सन्धयामास ताडितं च क्षुवेन तु ।
योगी दधीचस्य तदा देहमागत्य स द्रुतम् ॥ १९ ॥
सन्धाय पूर्ववद्देहं दधीचस्याह भार्गवः ।
शिवभक्ताग्रणीर्भृत्यञ्जयविद्याप्रवर्तकः ॥ २० ॥
शुक्र उवाच
दधीच तात सम्पूज्य शिवं सर्वेश्वरं प्रभुम् ।
महामृत्युञ्जयं मन्त्रं श्रौतमग्र्यं वदामि ते ॥ २१ ॥
त्र्यम्बकं यजामहे त्रैलोक्यं पितरं प्रभुम् ।
त्रिमण्डलस्य पितरं त्रिगुणस्य महेश्वरम् ॥ २२ ॥
त्रितत्त्वस्य त्रिवह्नेश्च त्रिधाभूतस्य सर्वतः ।
त्रिदिवस्य त्रिबाहोश्च त्रिधाभूतस्य सर्वतः ॥ २३ ॥
त्रिदेवस्य महादेवः सुगन्धिं पुष्टिवर्द्धनम् ।
सर्वभूतेषु सर्वत्र त्रिगुणेषु कृतौ यथा ॥ २४ ॥
इन्द्रियेषु तथान्येषु देवेषु च गणेषु च ।
पुष्पे सुगन्धिवत्सूरः सुगन्धिममरेश्वरः ॥ २५ ॥
पुष्टिश्च प्रकृतेर्यस्मात्पुरुषाद्वै द्विजोत्तम ।
महदादिविशेषान्तविकल्पश्चापि सुव्रत ॥ २६ ॥
विष्णोः पितामहस्यापि मुनीनां च महामुने ।
इन्द्रियाणां च देवानां तस्माद्वै पुष्टिवर्द्धनः ॥ २७ ॥
तं देवममृतं रुद्रं कर्मणा तपसापि वा ।
स्वाध्यायेन च योगेन ध्यानेन च प्रजापते ॥ २८ ॥
सत्येनान्येन सूक्ष्माग्रान्मृत्युपाशाद्‌भवः स्वयम् ।
बन्धमोक्षकरो यस्मादुर्वारुकमिव प्रभुः ॥ २९ ॥
मृतसञ्जीवनीमन्त्रो मम सर्वोत्तमः स्मृतः ।
एवं जपपरः प्रीत्या नियमेन शिवं स्मरन् ॥ ३० ॥
जप्त्वा हुत्वाभिमन्त्र्यैव जलं पिब दिवानिशम् ।
शिवस्य सन्निधौ ध्यात्वा नास्ति मृत्युभयं क्वचित् ॥ ३१ ॥
कृत्वा न्यासादिकं सर्वं सम्पूज्य विधिवच्छिवम् ।
संविधायेदं निर्व्यग्रः शंकरं भक्तवत्सलम् ॥ ३२ ॥
ध्यानमस्य प्रवक्ष्यामि यथा ध्यात्वा जपन्मनुम् ।
सिद्धमन्त्रो भवेद्धीमान् यावच्छम्भुप्रभावतः ॥ ३३ ॥
हस्ताम्भोजयुगस्थकुम्भयुगला-
     दुद्धृत्यतोयं शिरः ।
सिञ्चन्तं करयोर्युगेन दधतं
     स्वाङ्‌केभकुम्भौ करौ ।

अक्षस्रङ्मृगहस्तमम्बुजगतं
     मूर्द्धस्थचन्द्रस्रवत्
पीयूषार्द्रतनुं भजे सगिरिजं
     त्र्यक्षं च मृत्युञ्जयम् ॥ ३४ ॥
ब्रह्मोवाच
उपदिश्येति शुक्रस्तं दधीचिं मुनिसत्तमम् ।
स्वस्थानमगमत्तात संस्मरन् शंकरं प्रभुम् ॥ ३५ ॥
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा दधीचो हि महामुनिः ।
वनं जगाम तपसे महाप्रीत्या शिवं स्मरन् ॥ ३६ ॥
तत्र गत्वा विधानेन महामृत्युञ्जयाभिधम् ।
तं मनुं प्रजपन् प्रीत्या तपस्तेपे शिवं स्मरन् ॥ ३७ ॥
तन्मनुं सुचिरं जप्त्वा तपसाराध्य शंकरम् ।
शिवं सन्तोषयामास महामृत्युञ्जयं हि सः ॥ ३८ ॥
अथ शम्भुः प्रसन्नात्मा तज्जपाद्‌भक्तवत्सलः ।
आविर्बभूव पुरतस्तस्य प्रीत्या महामुने ॥ ३९ ॥
तं दृष्ट्‍वा स्वप्रभुं शम्भुं स मुमोद मुनीश्वरः ।
प्रणम्य विधिवद्‌भक्त्या तुष्टाव सुकृताञ्जलिः ॥ ४० ॥
अथ प्रीत्या शिवस्तात प्रसन्नश्च्यावनिं मुने ।
वरं ब्रूहीति स प्राह सुप्रसन्नेन चेतसा ॥ ४१ ॥
तच्छ्रुत्वा शम्भुवचनं दधीचो भक्तसत्तमः ।
साञ्जलिर्नतकः प्राह शंकरं भक्तवत्सलम् ॥ ४२ ॥
दधीच उवाच
देवदेव महादेव मह्यं देहि वरत्रयम् ।
वज्रास्थित्वमवध्यत्वमदीनत्वं हि सर्वतः ॥ ४३ ॥
ब्रह्मोवाच
तदुक्तवचनं श्रुत्वा प्रसन्नः परमेश्वरः ।
वरत्रयं ददौ तस्मै दधीचाय तथास्त्विति ॥ ४४ ॥
वरत्रयं शिवात्प्राप्य सानन्दश्च महामुनिः ।
क्षुवस्थानं जगामाशु वेदमार्गे प्रतिष्ठितः ॥ ४५ ॥
ब्रह्मोवाच
प्राप्यावध्यत्वमुग्रात्स वज्रास्थित्वमदीनताम् ।
अताडयच्च राजेन्द्रं पादमूलेन मूर्द्धनि ॥ ४६ ॥
क्षुवो दधीचं वज्रेण जघानोरस्यथो नृपः ।
क्रोधं कृत्वा विशेषेण विष्णुगौरवगर्वितः ॥ ४७ ॥
नाभून्नाशाय तद्वज्रं दधीचस्य महात्मनः ।
प्रभावात्परमेशस्य धातृपुत्रो विसिस्मिये ॥ ४८ ॥
दृष्ट्‍वाप्यवध्यत्वमदीनतां च
     वज्रस्य चात्यन्तपरप्रभावम् ।
क्षुवो दधीचस्य मुनीश्वरस्य
     विसिस्मिये चेतसि धातृपुत्रः ॥ ४९ ॥
आराधयामास हरिं मुकुन्द-
     मिन्द्रानुजं काननमाशु गत्वा ।
प्रपन्नपालश्च पराजितो हि
     दधीचमृत्युञ्जयसेवकेन ॥ ५० ॥
पूजया तस्य सन्तुष्टो भगवान् मधुसूदनः ।
प्रददौ दर्शनं तस्मै दिव्यं वै गरुडध्वजः ॥ ५१ ॥
दिव्येन दर्शनेनैव दृष्ट्‍वा देवं जनार्दनम् ।
तुष्टाव वाग्भिरिष्टाभिः प्रणम्य गरुडध्वजम् ॥ ५२ ॥
सम्पूज्य चैवं त्रिदशेश्वराद्यैः
     स्तुत्वा स्तुतं देवमजेयमीशम् ।
विज्ञापयामास निरीक्ष्य भक्त्या
     जनार्दनाय प्रणिपत्य मूर्ध्ना ॥ ५३ ॥
राजोवाच
भगवन् ब्राह्मणः कश्चिद्दधीच इति विश्रुतः ।
धर्मवेत्ता विनीतात्मा सखा मम पुराऽभवत् ॥ ५४ ॥
अवध्यः सर्वदा सर्वैः शंकरस्य प्रभावतः ।
तमाराध्य महादेवं मृत्युञ्जयमनामयम् ॥ ५५ ॥
सावज्ञं वामपादेन मम मूर्ध्नि सदस्यपि ।
ताडयामास वेगेन स दधीचो महातपाः ॥ ५६ ॥
उवाच तं च गर्वेण न बिभेमीति सर्वतः ।
मृत्युञ्जयाप्तसुवरो गर्वितो ह्यतुलं हरिः ॥ ५७ ॥
ब्रह्मोवाच
अथ ज्ञात्वा दधीचस्य ह्यवध्यत्वं महात्मनः ।
सस्मारास्य महेशस्य प्रभावमतुलं हरिः ॥ ५८ ॥
एवं स्मृत्वा हरिः प्राह क्षुवं विधिसुतं द्रुतम् ।
विप्राणां नास्ति राजेन्द्र भयमण्वपि कुत्रचित् ॥ ५९ ॥
विशेषाद्‌रुद्रभक्तानां भयं नास्ति च भूपते ।
दुःखं करोति विप्रस्य शापार्थं ससुरस्य मे ॥ ६० ॥
भविता तस्य शापेन दक्षयज्ञे सुरेश्वरात् ।
विनाशो मम राजेन्द्र पुनरुत्थानमेव च ॥ ६१ ॥
तस्मात्समेत्य राजेन्द्र सर्वयज्ञो न भूयते ।
करोमि यत्नं राजेन्द्र दधीचविजयाय ते ॥ ६२ ॥
श्रुत्वा वाक्यं क्षुवः प्राह तथास्त्विति हरेर्नृपः ।
तस्थौ तत्रैव तत्प्रीत्या तत्कामोत्सुकमानसः ॥ ६३ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां द्वितीय
सतीखण्डे क्षुवदधीचवादवर्णनं नामाष्टत्रिंशोऽध्यायः ॥ ३८ ॥