दक्ष उवाच
देवदेव हरे विष्णो दीनबन्धो कृपानिधे ।
मम रक्षा विधातव्या भवता साध्वरस्य च ॥ १ ॥
रक्षकस्त्वं मखस्यैव मखकर्मा मखात्मकः ।
कृपा विधेया यज्ञस्य भङ्‌गो भवतु न प्रभो ॥ २ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्थं बहुविधां दक्षः कृत्वा विज्ञप्तिमादरात् ।
पपात पादयोस्तस्य भयव्याकुलमानसः ॥ ३ ॥
उत्थाप्य तं ततो विष्णुर्दक्षं विक्लिन्नमानसम् ।
श्रुत्वा च तस्य तद्वाक्यं कुमतेरस्मरच्छिवम् ॥ ४ ॥
स्मृत्वा शिवं महेशानं स्वप्रभुं परमेश्वरम् ।
अवदच्छिवतत्त्वज्ञो दक्षं सम्बोधयन्हरिः ॥ ५ ॥
हरिरुवाच
शृणु दक्ष प्रवक्ष्यामि तत्त्वतः शृणु मे वचः ।
सर्वथा ते हितकरं महामन्त्रसुखप्रदम् ॥ ६ ॥
अवज्ञा हि कृता दक्ष त्वया तत्त्वमजानता ।
सकलाधीश्वरस्यैव शंकरस्य परात्मनः ॥ ७ ॥
ईश्वरावज्ञया सर्वं कार्यं भवति सर्वथा ।
विफलं केवलं नैव विपत्तिश्च पदेपदे ॥ ८ ॥
अपूज्या यत्र पूज्यन्ते पूजनीयो न पूज्यते ।
त्रीणि तत्र भविष्यन्ति दारिद्र्यं मरणं भयम् ॥ ९ ॥
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन माननीयो वृषध्वजः ।
अमानितान्महेशाच्च महद्‌भयमुपस्थितम् ॥ १० ॥
अद्यापि न वयं सर्वे प्रभवः प्रभवामहे ।
भवतो दुर्नयेनैव मया सत्यमुदीर्यते ॥ ११ ॥
ब्रह्मोवाच
विष्णोस्तद्वचनं श्रुत्वा दक्षश्चिन्तापरोऽभवत् ।
विवर्णवदनो भूत्वा तूष्णीमासीद्‌भुवि स्थितः ॥ १२ ॥
एतस्मिन्नन्तरे वीरभद्रः सैन्यसमन्वितः ।
अगच्छदध्वरं रुद्रप्रेरितो गणनायकः ॥ १३ ॥
पृष्ठे केचित्समायाता गगने केचिदागताः ।
दिशश्च विदिशः सर्वे समावृत्य तथापरे ॥ १४ ॥
शर्वाज्ञया गणाः शूरा निर्भया रुद्रविक्रमाः ।
असङ्‌ख्याः सिंहनादान्वै कुर्वन्तो वीरसत्तमाः ॥ १५ ॥
तेन नादेन महता नादितं भुवनत्रयम् ।
रजसा चावृतं व्योम तमसा चावृता दिशः ॥ १६ ॥
सप्तद्वीपान्विता पृथ्वी चचालातिभयाकुला ।
सशैलकानना तत्र चुक्षुभुः सकलाब्धयः ॥ १७ ॥
एवम्भूतं च तत्सैन्यं लोकक्षयकरं महत् ।
दृष्ट्‍वा च विस्मिताःसर्वे बभूवुरमरादयः ॥ १८ ॥
सैन्योद्योगमथालोक्य दक्षश्चासृङ्मुखाकुलः ।
दण्डवत्पतितो विष्णुं सकलत्रोऽभ्यभाषत ॥ १९ ॥
दक्ष उवाच
भवद्‌बलेनैव मया यज्ञः प्रारम्भितो महान् ।
सत्कर्मसिद्धये विष्णो प्रमाणं त्वं महाप्रभो ॥ २० ॥
विष्णो त्वं कर्मणां साक्षी यज्ञानां प्रतिपालकः ।
धर्मस्य वेदगर्भस्य ब्रह्मणस्त्वं महाप्रभो ॥ २१ ॥
तस्माद्‍रक्षा विधातव्या यज्ञस्यास्य मम प्रभो ।
त्वदन्यः कः समर्थोऽस्ति यतस्त्वं सकलप्रभुः ॥ २२ ॥ ।
ब्रह्मोवाच
दक्षस्य वचनं श्रुत्वा विष्णुर्दीनतरं तदा ।
अवोचद्‌बोधयंस्तं वै शिवतत्त्वपराङ्मुखम् ॥ २३ ॥
विष्णुरुवाच
मया रक्षा विधातव्या तव यज्ञस्य दक्ष वै ।
ख्यातो मम पणः सत्यो धर्मस्य परिपालनम् ॥ २४ ॥
तत्सत्यं तु त्वयोक्तं हि किं तत्तस्य व्यतिक्रमः ।
शृणु त्वं वच्म्यहं दक्ष क्रूरबुद्धिं त्यजाऽधुना ॥ २५ ॥
नैमिषे निमिषक्षेत्रे यज्जातं वृत्तमद्‌भुतम् ।
तत्किं न स्मर्यते दक्ष विस्मृतं किं कुबुद्धिना ॥ २६ ॥

रुद्रकोपाच्च को ह्यत्र समर्थो रक्षणे तव ।
न यस्याभिमतं दक्ष यस्त्वां रक्षति दुर्मतिः ॥ २७ ॥
किं कर्म किमकर्मेति तत्र पश्यसि दुर्मते ।
समर्थं केवलं कर्म न भविष्यति सर्वदा ॥ २८ ॥
स्वकर्मविद्धि तद्येन समर्थत्वेन जायते ।
न त्वन्यः कर्मणो दाता शंभवेदीश्वरं विना ॥ २९ ॥
ईश्वरस्य च यो भक्त्या शान्तस्तद्‌गतमानसः ।
कर्मणो हि फलं तस्य प्रयच्छति तदा शिवः ॥ ३० ॥
केवलं ज्ञानमाश्रित्य निरीश्वरपरा नराः ।
निरयं ते च गच्छन्ति कल्पकोटिशतानि च ॥ ३१ ॥
पुनः कर्ममयैः पाशैर्बद्ध्वा जन्मनि जन्मनि ।
निरयेषु प्रपच्यन्ते केवलं कर्मरूपिणः ॥ ३२ ॥
अयं रुद्रगणाधीशो वीरभद्रोऽरिमर्दनः ।
रुद्रकोपाग्निसम्भूतः समायातोऽध्वराङ्‌गणे ॥ ३३ ॥
अयमस्मद्विनाशार्थमागतोऽस्ति न संशयः ।
अशक्यमस्य नास्त्येव किमप्यस्तु तु वस्तुतः ॥ ३४ ॥
प्रज्वाल्यास्मानयं सर्वान् ध्रुवमेव महाप्रभुः ।
ततः प्रशान्तहृदयो भविष्यति न संशयः ॥ ३५ ॥
श्रीमहादेवशपथं समुल्लङ्‌घ्य भ्रमान्मया ।
यतः स्थितं ततः प्राप्यं मया दुःखं त्वया सह ॥ ३६ ॥
शक्तिर्मम तु नास्त्येव दक्षाद्यैतन्निवारणे ।
शपथोल्लङ्‌घनादेव शिवद्रोही यतोऽस्म्यहम् ॥ ३७ ॥
कालत्रयेऽपि न यतो महेशद्रोहिणां सुखम् ।
ततोऽवश्यं मया प्राप्तं दुःखमद्य त्वया सह ॥ ३८ ॥
सुदर्शनाभिधं चक्रमेतस्मिन्न लगिष्यति ।
शैवचक्रमिदं यस्मादशैवलयकारणम् ॥ ३९ ॥
विनापि वीरभद्रेण नामैतच्चक्रमैश्‍वरम् ।
हत्वा गमिष्यत्यधुना सत्वरं हरसन्निधौ ॥ ४० ॥
शैवं शपथमुल्लङ्‌घ्य स्थितं मां चक्रमीदृशम् ।
असंहत्यैव सहसा कृपयैव स्थिरं परम् ॥ ४१ ॥
अतः परमिदं चक्रमपि न स्थास्यति ध्रुवम्
गमिष्यत्यधुना शीघ्रं ज्वालामालासमाकुलम् । ४२ ॥
वीरभद्रः पूजितोपि शीघ्रमस्माभिरादरात् ।
महाक्रोधसमाक्रान्तो नास्मान् संरक्षयिष्यति ॥ ४३ ॥
अकाण्डप्रलयोऽस्माकमागतोद्य हि हा हहा ।
हा हा बत तवेदानीं नाशोऽस्माकमुपस्थितः ॥ ४४ ॥
शरण्योऽस्माकमधुना नास्त्येव हि जगत्त्रये ।
शंकरद्रोहिणो लोके कः शरण्यो भविष्यति ॥ ४५ ॥
तनुनाशेपि सम्प्राप्यास्तैश्चापि यमयातनाः ।
तानैव शक्यते सोढुं बहुदुःखप्रदायिनीः ॥ ४६ ॥
शिवद्रोहिणमालोक्य दष्टदन्तो यमः स्वयम् ।
तप्ततैलकटाहेषु पातयत्येव नान्यथा ॥ ४७ ॥
गन्तुमेवाहमुद्युक्तं सर्वथा शपथोत्तरम् ।
तथापि न गतः शीघ्रं दुष्टसंसर्गपापतः ॥ ४८ ॥
यदद्य क्रियतेस्माभिः पलायनमितस्तदा ।
शार्वो ना कर्षकः शस्त्रैरस्मानाकर्षयिष्यति ॥ ४९ ॥
स्वर्गे वा भुवि पाताले यत्र कुत्रापि वा यतः ।
श्रीवीरभद्रशस्त्राणां गमनं न हि दुर्ल भम् ॥ ५० ॥
यावन्तश्च गणाःसन्ति श्रीरुद्रस्य त्रिशूलिनः ।
तावतामपि सर्वेषां शक्तिरेतादृशी धुवम् ॥ ५१ ॥
श्रीकालभैरवः काश्यां नखाग्रेणैव लीलया ।
पुरा शिरश्च चिच्छेद पञ्चमं ब्रह्मणो ध्रुवम् ॥ ५२ ॥
एतदुक्त्वा स्थितो विष्णुरतित्रस्तमुखाम्बुजः ।
वीरभद्रोपि सम्प्राप तदैवाऽध्वरमण्डपम् ॥ ५३ ॥
एवं ब्रुवति गोविन्द आगतं सैन्यसागरम् ।
वीरभद्रेण सहितं ददृशुश्च सुरादयः ॥ ५४ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां द्वितीये
सतीखण्डे सत्युपाख्याने विष्णुवाक्यवर्णनं नाम पञ्चत्रिंशोऽध्यायः ॥ ३५ ॥