नारद उवाच
ब्रह्मन् विधे प्रजानाथ महाप्राज्ञ कृपाकर ।
श्रावितं शङ्‌करयशःसतीशङ्‌करयोः शुभम् ॥ १ ॥
इदानीं ब्रूहि सत्प्रीत्या परं तद्यश उत्तमम् ।
किमकार्ष्टां हि तत्स्थौ वै चरितं दम्पती शिवौ ॥ २ ॥
ब्रह्मोवाच
सतीशिवचरित्रं च शृणु मे प्रेमतो मुने ।
लौकिकीं गतिमाश्रित्य चिक्रीडाते सदान्वहम् ॥ ३ ॥
ततः सती महादेवी वियोगमलभन्मुने ।
स्वपतेः शङ्‌करस्येति वदन्त्येके सुबुद्धयः ॥ ४ ॥
वागर्थाविव सम्पृक्तौ शक्तीशौ सर्वदा चितौ ।
कथं घटेत च तयोर्वियोगस्तत्त्वतो मुने ॥ ५ ॥
लीलारुचित्वादथवा सङ्‌घटेताऽखिलं च तत् ।
कुरुते यद्यदीशौ च सतीशौ भवरीतिगौ ॥ ६ ॥
सा त्यक्ता दक्षजा दृष्ट्‍वा पतिना जनकाध्वरे ।
शम्भोरनादरात्तत्र देहं तत्याज सङ्‌गता ॥ ७ ॥
पुनर्हिमालये सैवाविर्भूता नामतः सती ।
पार्वतीति शिवं प्राप तप्त्वा भूरि विवाहतः ॥ ८ ॥
सूत उवाच
इत्याकर्ण्य वचस्तस्य ब्रह्मणः स तु नारदः ।
पप्रच्छ च विधातारं शिवाशिवमहद्यशः ॥ ९ ॥
नारद उवाच
विष्णुशिष्य महाभाग विधे मे वद विस्तरात् ।
शिवाशिवचरित्रं तद्‌भवाचार परानुगम् ॥ १० ॥
किमर्थं शङ्‌करो जायां तत्याज प्राणतः प्रियाम् ।
तस्मादाचक्ष्व मे तात विचित्रमिति मन्महे ॥ ११ ॥
कुतोऽध्वरजपुत्रस्यानादरोभूच्छिवस्य ते ।
कथं तत्याज सा देहं गत्वा तत्र पितुः क्रतौ ॥ १२ ॥
ततः किमभवत्तत्र किमकार्षीन्महेश्वरः ।
तत्सर्वं मे समाचक्ष्व श्रद्धायुक् तच्छ्रुतावहम् ॥ १३ ॥
ब्रह्मोवाच
शृणु तात परप्रीत्या मुनिभिः सह नारद ।
सुतवर्य महाप्राज्ञ चरितं शशिमौलिनः ॥ १४ ॥
नमस्कृत्य महेशानं हर्यादिसुरसेवितम् ।
परब्रह्म प्रवक्ष्यामि तच्चरित्रं महाद्‌भुतम् ॥ १५ ॥
सर्वेयं शिवलीला हि बहुलीलाकरः प्रभुः ।
स्वतन्त्रो निर्विकारी च सती सापि हि तद्विधा ॥ १६ ॥
अन्यथा कः समर्थो हि तत्कर्मकरणे मुने ।
परमात्मा परब्रह्म स एव परमेश्वरः ॥ १७ ॥
यं सदा भजते श्रीशोऽहं चापि सकलाः सुराः ।
मुनयश्च महात्मानः सिद्धाश्च सनकादयः ॥ १८ ॥
शेषः सदा यशो यस्य मुदा गायति नित्यशः ।
पारं न लभते तात स प्रभुः शङ्‌करः शिवः ॥ १९ ॥
तस्यैव लीलया सर्वोऽयमिति तत्त्वविभ्रमः ।
तत्र दोषो न कस्यापि सर्वव्यापी स प्रेरकः ॥ २० ॥
एकस्मिन्समये रुद्रः सत्या त्रिभुवने भवः ।
वृषमारुह्य पर्याटद्‌रसां लीलाविशारदः ॥ २१ ॥
आगत्य दण्डकारण्यं पर्यटन् सागराम्बराम् ।
दर्शयंस्तत्रगां शोभां सत्यै सत्यपणः प्रभुः ॥ २२ ॥
तत्र रामं ददर्शासौ लक्ष्मणेनान्वितं हरः ।
अन्विष्यन्तं प्रियां सीतां रावणेन हृतां छलात् ॥ २३ ॥
हा सीतेति प्रोच्चरन्तं विरहाविष्टमानसम् ।
यतस्ततश्च पश्यन्तं रुदन्तं हि मुहुर्मुहुः ॥ २४ ॥
समिच्छन्तं च तत्प्राप्तिं पृच्छन्तं तद्‌गतिं हृदा ।
कुजादिभ्यो नष्टधियमत्रपं शोकविह्वलम् ॥ २५ ॥
सूर्यवंशोद्‌भवं वीरं भूपं दशरथात्मजम् ।
भरताग्रजमानन्दरहितं विगतप्रभम् ॥ २६ ॥
पूर्णकामों वराधीनं प्राणमत्स्म मुदा हरः ।
रामं भ्रमन्तं विपिने सलक्ष्मणमुदारधीः ॥ २७ ॥
जयेत्युक्त्वाऽन्यतो गच्छन्नदात्तस्मै स्वदर्शनम् ।
रामाय विपिने तस्मिन् शङ्‌करो भक्तवत्सलः ॥ २८ ॥
इतीदृशीं सतीं दृष्ट्‍वा शिवलीलां विमोहनीम् ।
सुविस्मिता शिवं प्राह शिवमायाविमोहिता ॥ २९ ॥
सत्युवाच
देव देव परब्रह्म सर्वेश परमेश्वर ।
सेवन्ते त्वां सदा सर्वे हरिब्रह्मादयःसुराः ॥ ३० ॥
त्वं प्रणम्यो हि सर्वेषां सेव्यो ध्येयश्च सर्वदा ।
वेदान्तवेद्यो यत्नेन निर्विकारी परप्रभुः ॥ ३१ ॥

काविमौ पुरुषौ नाथ विरहव्याकुलाकृती ।
विचरन्तौ वने क्लिष्टौ दीनौ वीरौ धनुर्धरौ ॥ ३२ ॥
तयोर्ज्येष्ठं कञ्जश्यामं दृष्ट्‍वा वै केन हेतुना ।
मुदितः सुप्रसन्नात्माऽभवो भक्त इवाधुना ॥ ३३ ॥
इति मे संशयं स्वामिञ्शङ्‌कर श्रोतुमर्हसि ।
सेव्यस्य सेवके नैव घटते प्रणतिः प्रभो ॥ ३४ ॥
ब्रह्मोवाच
आदिशक्तिः सती देवी शिवा सा परमेश्वरी ।
शिवमायावशीभूत्वा पप्रच्छेत्थं शिवं प्रभुम् ॥ ३५ ॥
तदाकर्ण्य वचःसत्याः शङ्‌करः परमेश्वरः ।
तदा विहस्य स प्राह सतीं लीलाविशारदः ॥ ३६
परमेश्वर उवाच
शृणु देवि सति प्रीत्या यथार्थं वच्मि नच्छलम् ।
वरदानप्रभावात्तु प्रणामं चैवमादरात् ॥ ३७ ॥
रामलक्ष्मणनामानौ भ्रातरौ वीरसम्मतौ ।
सूर्यवंशोद्‌भवौ देवि प्राज्ञौ दशरथात्मजौ ॥ ३८ ॥
गौरवर्णौ लघुर्बन्धुः शेषेशो लक्ष्मणाभिधः ।
ज्येष्ठो रामाभिधो विष्णुः पूर्णांशो निरुपद्रवः ॥ ३९ ॥
अवतीर्णं क्षितौ साधुरक्षणाय भवाय नः ।
इत्युक्त्वा विररामाऽसौ शम्भुस्मृतिकरः प्रभुः ॥ ४० ॥
श्रुत्वाऽपीत्थं वचः शम्भोर्न विशश्वास तन्मनः ।
शिवमाया बलवती सैव त्रैलोक्यमोहिनी ॥ ४१ ॥
अविश्वस्तं मनो ज्ञात्वा तस्याः शम्भुः सनातनः ।
अवोचद्वचनं चेति प्रभुलीलाविशारदः ॥ ४२ ॥
शिव उवाच
शृणु मद्वचनं देवि न विश्वसिति चेन्मनः ।
तव रामपरिक्षां हि कुरु तत्र स्वया धिया ॥ ४३ ॥
विनश्यति यथा मोहस्तत्कुरु त्वं सति प्रिये ।
गत्वा तत्र स्थितस्तावद्वटे भव परीक्षिका ॥ ४४ ॥
ब्रह्मोवाच
शिवाज्ञया सती तत्र गत्वाऽचिन्तयदीश्वरी ।
कुर्यां परीक्षां च कथं रामस्य वनचारिणः ॥ ४५ ॥
सीतारूपमहं धृत्वा गच्छेयं रामसन्निधौ ।
यदि रामो हरिः सर्वं विज्ञास्यति न चान्यथा ॥ ४६ ॥
इत्थं विचार्य सीता सा भूत्वा रामसमीपतः ।
आगमत्तत्परीक्षार्थं सती मोहपरायणा ॥ ४७ ॥
सीतारूपां सतीं दृष्ट्‍वा जपन्नाम शिवेति च ।
विहस्य तत्प्रविज्ञाय नत्वाऽवोचद्‌रघूद्वहः ॥ ४८ ॥
राम उवाच
प्रेमतस्त्वं सति ब्रूहि क्व शम्भुस्ते नमो गतः ।
एकाकी विपिने कस्मादागता पतिना विना ॥ ४९ ॥
त्यक्त्वा स्वरूपं कस्मात्ते धृतं रूपमिदं सति ।
ब्रूहि तत्कारणं देवि कृपां कृत्वा ममोपरि ॥ ५० ॥
ब्रह्मोवाच
इति रामवचः श्रुत्वा चकिताऽऽसीत्सती तदा ।
स्मृत्वा शिवोक्तं मत्वा चावितथं लज्जिता भृशम् ॥ ५१ ॥
रामं विज्ञाय विष्णुं तं स्वरूपं संविधाय च ।
स्मृत्वा शिवपदं चित्ते सत्युवाच प्रसन्नधीः ॥ ५२ ॥
शिवो मया गणैश्चैव पर्यटन् वसुधां प्रभुः ।
इहागच्छच्च विपिने स्वतन्त्रः परमेश्वरः ॥ ५३ ॥
अपश्यदत्र स त्वां हि सीतान्वेषणतत्परम् ।
सलक्ष्मणं विरहिणं सीतया श्लिष्टमानसम् ॥ ५४ ॥
नत्वा त्वां सगतो मूले वटस्य स्थित एव हि ।
प्रशंसन् महिमानं ते वैष्णवं परमं मुदा ॥ ५५ ॥
चतुर्भुजं हरिं त्वां नो दृष्ट्‍वैव मुदितोऽभवत् ।
यथेदं रूपममलं पश्यन्नानन्दमाप्तवान् ॥ ५६ ॥
तच्छ्रुत्वा वचनं शम्भौर्भ्रममानीय चेतसि ।
तदाज्ञया परीक्षा ते कृतवत्यस्मि राघव ॥ ५७ ॥
ज्ञातं मे राम विष्णुस्त्वं दृष्टा ते प्रभुताऽखिला ।
निःसशंया तदापि त्वं शृणु तच्च महामते ॥ ५८ ॥
कथं प्रणम्यस्त्वं तस्य सत्यं ब्रूहि ममाग्रतः ।
कुरु निःसंशयां त्वं मां शमलं प्राप्नुहि द्रुतम् ॥ ५९ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्याकर्ण्य वचस्तस्या रामश्चोत्फुल्ललोचनः ।
अस्मरत्स्वं प्रभुं शम्भुं प्रेमाभूद्धृदि चाधिकम् ॥ ६० ॥
सती विनाज्ञया शम्भुसमीपं नागमन्मुने ।
संवर्ण्य महिमानं च प्रावोचद्‍राघवः सतीम् ॥ ६१ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां द्वितीये
सतीखण्डे रामपरीक्षावर्णनं नाम चतुर्विंशोऽध्यायः ॥ २४ ॥