ब्रह्मोवाच
एवं तयोर्मुनिश्रेष्ठ दर्शनं काङ्‌क्षमाणयोः ।
विगर्वयोश्च सुरयोः सदा नौ स्थितयोर्मुने ॥ १ ॥
दयालुरभवच्छम्भुर्दीनानां प्रतिपालकः ।
गर्विणां गर्वहर्ता च सर्वेषां प्रभुरव्ययः ॥ २ ॥
तदा समभवत्तत्र नादो वै शब्दलक्षणः ।
ओमोमिति सुरश्रेष्ठात्सुव्यक्तः प्लुतलक्षणः ॥ ३ ॥
किमिदं त्विति सञ्चिन्त्य मया तिष्ठन्महास्वनः ।
विष्णुःसर्वसुराराध्यो निर्वैरस्तुष्टचेतसा ॥ ४ ॥
लिङ्‌गस्य दक्षिणे भागे तथापश्यत्सनातनम् ।
आद्यं वर्णमकाराख्यमुकारं चोत्तरं ततः ॥ ५ ॥
मकारं मध्यतश्चैव नादमन्तेऽस्य चोमिति ।
सूर्यमण्डलवद्दृष्ट्‍वा वर्णमाद्यं तु दक्षिणे ॥ ६ ॥
उत्तरे पावकप्रख्यमुकारमृषिसत्तम ।
शीतांशुमण्डलप्रख्यं मकारं तस्य मध्यतः ॥ ७ ॥
तस्योपरि तदाऽपश्यच्छुद्धस्फटिकसुप्रभम् ।
तुरीयातीतममलं निष्कलं निरुपद्रवम् ॥ ८ ॥
निर्द्वन्द्वं केवलं शून्यं बाह्याभ्यन्तरवर्जितम् ।
स बाह्याभ्यन्तरे चैव बाह्याभ्यन्तरसंस्थितम् ॥ ९ ॥
आदिमध्यान्तरहितमानन्दस्यापिकारणम् ।
सत्यमानन्दममृतं परं ब्रह्मपरायणम् ॥ १० ॥
कुत एवात्र सम्भूतः परीक्षावोऽग्निसम्भवम् ।
अधोगमिष्याम्यनलस्तम्भस्यानुपमस्य च ॥ ११ ॥
वेदशब्दोभयावेशं विश्वात्मानं व्यचिन्तयत् ।
तदाऽभवदृषिस्तत्र ऋषेःसारतमं स्मृतम् ॥ १२ ॥
तेनैव ऋषिणा विष्णुर्ज्ञातवान्परमेश्वरः ।
महादेवं परं ब्रह्म शब्दब्रह्मतनुं परम् ॥ १३ ॥
चिन्तया रहितो रुद्रो वाचो यन्मनसा सह ।
अप्राप्य तन्निवर्तन्ते वाच्यस्त्वेकाक्षरेण सः ॥ १४ ॥
एकाक्षरेण तद्वाक्यमृतं परमकारणम् ।
सत्यमानन्दममृतं परं ब्रह्म परात्परम् ॥ १५ ॥
एकाक्षरादुकाराख्याद्‌भगवान्बीजकोऽण्डजः ।
एकाक्षरादुकाराख्याद्धरिः परमकारणम् ॥ १६ ॥
एकाक्षरान्मकाराख्याद्‌भगवान्नीललोहितः ।
सर्गकर्ता त्वकाराख्यो ह्युकाराख्यस्तु मोहकः ॥ १७ ॥
मकाराख्यस्तु यो नित्यमनुग्रहकरोऽभवत् ।
मकाराख्यो विभुर्बीजी ह्यकारो बीज उच्यते ॥ १८ ॥
उकाराख्यो हरिर्योनिः प्रधानपुरुषेश्वरः ।
बीजी च बीजं तद्योनिर्नादाख्यश्च महेश्वरः ॥ १९ ॥
बीजी विभज्य चात्मानं स्वेच्छया तु व्यवस्थितः ।
अस्य लिङ्‌गादभूद्‌बीजमकारो बीजिनः प्रभोः ॥ २० ॥
उकारयोनौ निःक्षिप्तमवर्द्धत समन्ततः ।
सौवर्णमभवच्चाण्डमावेद्य तदलक्षणम् ॥ २१ ॥
अनेकाब्दं तथा चाप्सु दिव्यमण्डं व्यवस्थितम् ।
ततो वर्षसहस्रान्ते द्विधाकृतमजोद्‌भवम् ॥ २२ ॥
अण्डमप्सु स्थितं साक्षाद्व्याघातेनेश्वरेण तु ।
तथाऽस्य सुशुभं हैमं कपालं चोर्ध्वसंस्थितम् ॥ २३ ॥
जज्ञे सा द्यौस्तदपरं पृथिवी पञ्चलक्षणा ।
तस्मादण्डाद्‌भवो जज्ञे ककाराख्यश्चतुर्मुखः ॥ २४ ॥
स स्रष्टा सर्वलोकानां स एव त्रिविधः प्रभुः ।
एवमोमोमिति प्रोक्तमित्याहुर्यजुषां वराः ॥ २५ ॥
यजुषां वचनं श्रुत्वा ऋचः समानि सादरम् ।
एवमेव हरे ब्रह्मन्नित्याहुश्चावयोस्तदा ॥ २६ ॥
ततो विज्ञाय देवेशं यथावच्छक्तिसम्भवैः ।
मन्त्रं महेश्वरं देवं तुष्टाव सुमहोदयम् ॥ २७ ॥

एतस्मिन्नन्तरेऽन्यच्च रूपमद्‌भुतसुन्दरम् ।
ददर्श च मया सार्द्धं भगवान्विश्वपालकः ॥ २८ ॥
पञ्चवक्त्रं दशभुजं गौरकर्पूरवन्मुने ।
नानाकान्तिसमायुक्तं नानाभूषणभूषितम् ॥ २९ ॥
महोदारं महावीर्यं महापुरुषलक्षणम् ।
तं दृष्ट्‍वा परमं रूपं कृतार्थोऽभून्मया हरिः ॥ ३० ॥
अथ प्रसन्नो भगवान्महेशः परमेश्वरः ।
दिव्यं शब्दमयं रूपमाख्याय प्रहसन्स्थितः ॥ ३१ ॥
अकारस्तस्य मूर्द्धा हि ललाटो दीर्घ उच्यते ।
इकारो दक्षिणं नेत्रमीकारो वामलोचनम् ॥ ३२ ॥
उकारो दक्षिणं श्रोत्रमूकारो वाम उच्यते ।
ऋकारो दक्षिणं तस्य कपोलं परमेष्ठिनः ॥ ३३ ॥
वामं कपोलमूकारो लृ लॄ नासापुटे उभे ।
एकारश्चोष्ठ ऊर्ध्वश्च ह्यैकारस्त्वधरो विभोः ॥ ३४ ॥
ओकारश्च तथौकारो दन्तपङ्‌क्तिद्वयं क्रमात् ।
अमस्तु तालुनी तस्य देवदेवस्य शूलिनः ॥ ३५ ॥
कादिपञ्चाक्षराण्यस्य पञ्च हस्ताश्च दक्षिणे ।
चादिपञ्चाक्षराण्येवं पञ्च हस्तास्तु वामतः ॥ ३६ ॥
टादिपञ्चाक्षरं पादास्तादिपञ्चाक्षरं तथा ।
पकार उदरं तस्य फकारः पार्श्व उच्यते ॥ ३७ ॥
बकारो वामपार्श्वस्तु भकारः स्कन्ध उच्यते ।
मकारो हृदयं शम्भोर्महादेवस्य योगिनः ॥ ३८ ॥
यकारादिसकारान्ता विभोर्वै सप्तधातवः ।
हकारो नाभिरूपो हि क्षकारो घ्राण उच्यते ॥ ३९ ॥
एवं शब्दमयं रूपमगुणस्य गुणात्मनः ।
दृष्ट्‍वा तमुमया सार्द्धं कृतार्थोऽभून्मया हरिः ॥ ४० ॥
एवं दृष्ट्‍वा महेशानं शब्दब्रह्मतनुं शिवम् ।
प्रणम्य च मया विष्णुः पुनश्चापश्यदूर्ध्वतः ॥ ४१ ॥
ॐकारप्रभवं मन्त्रं कलापञ्चकसंयुतम् ।
शुद्धस्फटिकसङ्‌काशं शुभाष्टत्रिंशदक्षरः ॥ ४२ ॥
मेधाकरो ह्यभूद्‌भूयः सर्वधर्मार्थसाधकम् ।
गायत्रीप्रभवं मन्त्रं सुहितो वश्यकारकः ॥ ४३ ॥
चतुर्विंशतिवर्णाढ्यश्चतुष्कालमनुत्तमः ।
अथ पञ्चसितं मन्त्रं कलाष्टकसमायुतः ॥ ४४ ॥
आभिचारिककामार्थे प्रायस्त्रिंशच्छुभाक्षरः ।
यजुर्वेदसमायुक्तः पञ्चविंशच्छुभाक्षरः ॥ ४५ ॥
कलाष्टकसमायुक्तः सुश्वेतः शान्तिकस्तथा ।
त्रयोदशकलायुक्तो बालादीनां सदा हितः ॥ ४६ ॥
बभूवायं सदोत्पत्तिवृद्धिसंहारकारिणी ।
वर्णा एकाधिकाः षष्टिरस्य मन्त्रवरस्य तु ॥ ४७ ॥
पुनर्मृत्युञ्जयो मन्त्रस्ततः पञ्चाक्षरो मतः ।
चिन्तामणिस्तथा मन्त्रो दक्षिणामूर्तिसञ्ज्ञकः ॥ ४८ ॥
ततस्तत्त्वमसीत्युक्तं महावाक्यं हरस्य च ।
पञ्चमन्त्रांस्तथा लब्ध्वा जजाप भगवान्हरिः ॥ ४९ ॥
अथ दृष्ट्‍वा कलावर्णमृग्यजुः सामरूपिणम् ।
ईशानमीशमुकुटं पुरुषाख्यं पुरातनम् ॥ ५० ॥
अघोरहृदयं हृद्यं सर्वगुह्यं सदाशिवम् ।
वामपादं महादेवं महाभोगीन्द्रभूषणम् ॥ ५१ ॥
विश्वतः पादवन्तं तं विश्वतोक्षिकरं शिवम् ।
ब्रह्मणोऽधिपतिं सर्गस्थितिसंहारकारणम् ॥ ५२ ॥
तुष्टाव वाग्भिरिष्टाभिः साम्बं वरदमीश्वरम् ।
मया च सहितो विष्णुर्भगवांस्तुष्टचेतसा ॥ ५३ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां प्रथमखण्डे
सृष्ट्युपाख्याने शब्दब्रह्मतनुवर्णनो नामाष्टमोऽध्यायः ॥ ८ ॥