ऋषय ऊचुः
सूत सूत महाप्राज्ञ वर्णिता ह्यद्‌भुता कथा ।
धन्या तु शाम्भवी माया तदधीनं चराचरम् ॥ १ ॥
गतयोर्गणयोः शम्भोः स्वयमात्मेच्छया विभोः ।
किं चकार मुनिः क्रुद्धो नारदः स्मरविह्वलः ॥ २ ॥
सूत उवाच
विमोहितो मुनिर्दत्त्वा तयोः शापं यथोचितम् ।
जले मुखं निरीक्ष्याथ स्वरूपं गिरिशेच्छया ॥ ३ ॥
शिवेच्छया न प्रबुद्धः स्मृत्वा हरिकृतच्छलम् ।
क्रोधो दुर्विषहं कृत्वा विष्णुलोकं जगाम ह ॥ ४ ॥
उवाच वचनं कुद्धः समिद्ध इव पावकः ।
दुरुक्तिगर्भितं व्यङ्‌गः नष्टज्ञानः शिवेच्छया ॥ ५ ॥
नारद उवाच
हे हरे त्वं महादुष्टः कपटी विश्वमोहनः ।
परोत्साहं न सहसे मायावी मलिनाशयः ॥ ६ ॥
मोहिनीरूपमादाय कपटं कृतवान्पुरा ।
असुरेभ्योऽपाययस्त्वं वारुणीममृतं न हि ॥ ७ ॥
चेत्पिबेन्न विषं रुद्रो दयां कृत्वा महेश्वरः ।
भवेन्नष्टाऽखिला माया तव व्याजरते हरे ॥ ८ ॥
गतिः स कपटा तेऽतिप्रिया विष्णो विशेषतः ।
साधुस्वभावो न भवान्स्वतन्त्रः प्रभुणा कृतः ॥ ९ ॥
कृतं समुचितन्नैव शिवेन परमात्मना ।
तत्प्रभावबलं ध्यात्वा स्वतन्त्रकृतिकारकः ॥ १ ० ॥
त्वद्‌गतिं सुसमाज्ञाय पश्चात्तापमवाप सः ।
विप्रं सर्वोपरि प्राह स्वोक्तवेदप्रमाणकृत् ॥ ११ ॥
तज्ज्ञात्वाहं हरे त्वाद्य शिक्षयिष्यामि तद्‌बलात् ।
यथा न कुर्याः कुत्रापीदृशं कर्म कदाचन ॥ १२ ॥
अद्यापि निर्भयस्त्वं हि सङ्‌गं नाप्तस्तरस्विना ।
इदानीं लप्स्यसे विष्णो फलं स्वकृतकर्मणः ॥ १३ ॥
इत्थमुक्त्वा हरिं सोऽथ मुनिर्मायाविमोहितः ।
शशाप क्रोधनिर्विण्णो ब्रह्मतेजः प्रदर्शयन् ॥ १४ ॥
स्त्रीकृते व्याकुलं विष्णो मामकार्षीर्विमोहकः ।
अन्वकार्षीः स्वरूपेण येन कापट्यकार्यकृत् ॥ १५ ॥
तद्‌रूपेण मनुष्यस्त्वं भव तद्दुःखभुग्घरे ।
यन्मुखं कृतवान्मे त्वं ते भवन्तु सहायिनः ॥ १६ ॥
त्वं स्त्रीवियोगजं दुःखं लभस्व परदुःखदः ।
मनुष्यगतिकः प्रायो भवाज्ञानविमोहितः ॥ १७ ॥
इति शप्त्वा हरिं मोहान्नारदोऽज्ञानमोहितः ।
विष्णुर्जग्राह तं शापं प्रशंसञ्शाम्भवीमजाम् ॥ १६ ॥
अथ शम्भुर्महालीलो निश्चकर्ष विमोहिनीम ।
स्वमायां मोहितो ज्ञानी नारदोप्यभवद्यथा ॥ १९ ॥
अन्तर्हितायां मायायां पूर्ववन्मतिमानभूत् ।
नारदो विस्मितमनाः प्राप्तबोधो निराकुलः ॥ २० ॥
पश्चात्तापमवाप्याति निनिन्द स्वं मुहुर्मुहुः ।
प्रशशंस तदा मायां शाम्भवीं ज्ञानिमोहिनीम् ॥ २१ ॥
अथ ज्ञात्वा मुनिःसर्वं मायाविभ्रममात्मनः ।
अपतत्पादयोर्विष्णोर्नारदो वैष्णवोत्तमः ॥ २२ ॥
हर्युपस्थापितः प्राह वचनं नष्ट दुर्मतिः ।
मया दुरुक्तयः प्रोक्ता मोहितेन कुबुद्धिना ॥ २३ ॥
दत्तः शापोऽपि ते नाथ वितथं कुरु तं प्रभो ।
महत्पापमकार्षं हि यास्यामि निरयं धुवम् ॥ २४ ॥
कमुपायं हरे कुर्यां दासोऽहं ते तमादिश ।
येन पापकुलं नश्येन्निरयो न भवेन्मम ॥ २५ ॥
इत्युक्त्वा स पुनर्विष्णोः पादयोर्मुनिसत्तमः ।
पपात सुमतिर्भक्त्या पश्चात्तापमुपागतः ॥ २६ ॥
अथ विष्णुस्तमुत्थाप्य बभाषे सूनृतं वचः ।
विष्णुरुवाच
न खेदं कुरु मे भक्तवरस्त्वं नात्र संशयः ॥ २७ ॥
शृणु तात प्रवक्ष्यामि सुहितं तव निश्चयात् ।
निरयस्ते न भविता शिवः शं ते विधास्यति ॥ २८ ॥
यदकार्षीः शिववचो वितथं मदमोहितः ।
स दत्तवानीदृशं ते फलं कर्म फलप्रदः ॥ २९ ॥
शिवेच्छाऽखिलं जातं कुर्वित्थं निश्चितां मतिम् ।
गर्वापहर्ता स स्वामी शङ्‌करः परमेश्वरः ॥ ३० ॥
परं ब्रह्म परात्मा स सच्चिदानन्दबोधनः ।
निर्गुणो निर्विकारो च रजः सत्वतमः परः ॥ ३१ ॥
स एवदाय मायां स्वां त्रिधा भवति रूपतः ।
ब्रह्मविष्णुमहेशात्मा निर्गुणोऽनिर्गुणोऽपि सः ॥ ३२ ॥
निर्गुणत्वे शिवाह्वो हि परमात्मा महेश्वरः ।
परब्रह्माव्ययोऽनन्तो महादेवेति गीयते ॥ ३३ ॥
तत्सेवया विधिः स्रष्टा पालको जगतामहम् ।
स्वयं सर्वस्य संहारी रुद्ररूपेण सर्वदा ॥ ३४ ॥
साक्षी शिवस्वरूपेण मायाभिन्नः स निर्गुणः ।
स्वेच्छाचारी संविहारी भक्तानुग्रहकारकः ॥ ३५ ॥
शृणु त्वं नारद मुने सदुपायं सुखप्रदम् ।
सर्वपापापहर्त्तारं भुक्तिमुक्तिप्रदं सदा ॥ ३६ ॥
त्यक्त्वा स्वसंशयं सर्वं गायन् शङ्‌करसद्यशः ।
शत नाम शिवस्तोत्रं सदानन्यमतिर्जप ॥ ३७ ॥
यज्जपित्वा द्रुतं सर्वं तव पापं विनश्यति ।
इत्युक्त्वा नारदं विष्णुः पुनः प्राह दयान्वितः ॥ ३८ ॥

मुने न कुरु शोकं त्वं त्वया किञ्चित्कृतं नहि ।
स्वेच्छया कृतवान्शम्भुरिदं सर्वं न संशयः ॥ ३९ ॥
अहार्षित् त्वन्मतिं दिव्यां कामक्लेशमदात्स ते ।
त्वन्मुखाद्दापयाञ्चक्रे शापं मे स महेश्वरः ॥ ४० ॥
इत्थं स्वचरितं लोके प्रकटीकृतवान् स्वयम् ।
मृत्युञ्जयः कालकालो भक्तोद्धारपरायणः ॥ ४१ ॥
न मे शिवसमानोऽस्ति प्रियः स्वामी सुखप्रदः ।
सर्वशक्तिप्रदो मेऽस्ति स एव परमेश्वरः ॥ ४२ ॥
तस्योपास्यां कुरु मुने तमेव सततं भज ।
तद्यशः शृणु गाय त्वं कुरु नित्यं तदर्चनम् ॥ ४३ ॥
कायेन मनसा वाचा यः शङ्‌करमुपैति भोः ।
स पण्डित इति ज्ञेयः स जीवन्मुक्त उच्यते ॥ ४४ ॥
शिवेति नामदावाग्नेर्महापातकपर्वताः ।
भस्मीभवन्त्यनायासात् सत्यं सत्यं न संशयः ॥ ४५ ॥
पापमूलानि दुःखानि विविधान्यपि तान्यतः ।
शिवार्चनैकनश्यानि नान्य नश्यानि सर्वथा ॥ ४६ ॥
स वैदिकः स पुण्यात्मा स धन्यःस बुधो मुने ।
यः सदा कायवाक्चित्तैः शरणं याति शङ्‌करम् ॥ ४७ ॥
भवन्ति विविधा धर्मा येषां सद्यः फलोन्मुखाः ।
तेषां भवति विश्वासस्त्रिपुरान्तकपूजने ॥ ४८ ॥
पातकानि विनश्यन्ति यावन्ति शिवपूजया ।
भुवि तावन्ति पापानि न सन्त्येव महामुने ॥ ४९ ॥
ब्रह्महत्यादिपापानां राशयोप्यमिता मुने ।
शिवस्मृत्या विनश्यन्ति सत्यं सत्यं वदाम्यहम् ॥ ५० ॥
शिवनामतरीं प्राप्य संसाराब्धिं तरन्ति ते ।
संसारमूलपापानि तस्य नश्यन्त्यसंशयम् ॥ ५१ ॥
संसारमूलभूतानां पातकानां महामुने ।
शिवनामकुठारेण विनाशो जायते ध्रुवम् ॥ ५२ ॥
शिवनामामृतं पेयं पापदावानलार्दितैः ।
पापदावाग्नितप्तानां शान्तिस्तेन विना न हि ॥ ५३ ॥
शिवेति नामपीयूषवर्षधारापरिप्लुतः ।
संसारदवमध्येऽपि न शोचति न संशयः ॥ ५४ ॥
न भक्तिः शङ्‌करे पुंसां रागद्वेषरतात्मनाम् ।
तद्‌विरुद्धजनानां हि मुक्तिर्भवति सर्वथा ॥ ५५ ॥
अनन्तजन्मभिर्येन तपस्तप्तं भविष्यति ।
तस्यैव भक्तिर्भवति भवानी प्राणवल्लभे ॥ ५६ ॥
जातापि शङ्‌करे भक्तिरन्यसाधारणी वृथा ।
परन्त्वव्यभिचारेण शिवभक्तिरपेक्षिता ॥ ५७ ॥
यस्या साधारणी शम्भौ भक्तिरव्यभिचारिणी ।
तस्यैव मोक्षः सुलभो नान्यस्येति मतिर्मम ॥ ५८ ॥
कृत्वाप्यनन्तपापानि यदि भक्तिर्महेश्वरे ।
सर्वपापविनिर्मुक्तो भवत्येव न संशयः ॥ ५९ ॥
भवन्ति भस्मसाद्वृक्षा दवदग्धा यथा वने ।
तथा भवन्ति दग्धानि शाङ्‌कराणामघान्यपि ॥ ६० ॥
यो नित्यं भस्मपूताङ्‌गो शिवपूजोन्मुखो भवेत् ।
स तरत्येव संसारमपारमतिदारुणम् ॥ ६१ ॥
ब्रह्मस्वहरणं कृत्वा हत्वापि ब्राह्मणान्बहून् ।
न लिप्यते नरः पापैर्विरूपाक्षस्य सेवकः ॥ ६२ ॥
विलोक्य वेदानखिलाञ्छिवस्यैवार्चनं परम् ।
संसारनाशनोपाय इति पूर्वैर्विनिश्चितम् ॥ ६३ ॥
अद्यप्रभृति यत्नेन सावधानो यथाविधि ।
साम्बं सदाशिवं भक्त्या भज नित्यं महेश्वरम् ॥ ६४ ॥
आपादमस्तकं सम्यक् भस्मनोद्धूल्य सादरम् ।
सर्वश्रुतिश्रुतं शैवम्मन्त्रञ्जप षडक्षरम् ॥ ६५ ॥
सर्वाङ्‌गेषु प्रयत्नेन रुद्राक्षाञ्छिववल्लभान् ।
धारयस्वातिसद्‌भक्त्या समन्त्रं विधिपूर्वकम् ॥ ६६ ॥
शृणु शैवीं कथां नित्यं वद शैवीं कथां सदा ।
पूजयस्वातियत्नेन शिवभक्तान्पुनः पुनः ॥ ६७ ॥
अप्रमादेन सततं शिवैकशरणो भव ।
शिवार्चनेन सततमानन्दः प्राप्यते यतः ॥ ६८ ॥
उरस्याधाय विशदे शिवस्य चरणाम्बुजौ ।
शिवतीर्थानि विचर प्रथमं मुनिसत्तम ॥ ६९ ॥
पश्यन्माहात्म्यमतुलं शङ्‌करस्य परात्मनः ।
गच्छानन्दवनं पश्चाच्छम्भुप्रियतमं मुने ॥ ७० ॥
तत्र विश्वेश्वरं दृष्ट्‍वा पूजनं कुरु भक्तितः ।
नत्वा स्तुत्वा विशेषेण निर्विकल्पो भविष्यसि ॥ ७१ ॥
ततश्च भवता नूनं विधेयं गमनं मुने ।
ब्रह्मलोके स्वकामार्थं शासनान्मम भक्तितः ॥ ७२ ॥
नत्वा स्तुत्वा विशेषेण विधिं स्वजनकं मुने ।
प्रष्टव्यं शिवमाहात्म्यं बहुशः प्रीतचेतसा ॥ ७३ ॥
स शैवप्रवरो ब्रह्मा माहात्म्यं शङ्‌करस्य ते ।
श्रावयिष्यति सुप्रीत्या शतनामस्तवं च हि ॥ ७४ ॥
अद्यतस्त्वं भव मुने शैवश्शिवपरायणः ।
मुक्तिभागी विशेषेण शिवस्ते शं विधास्यति ॥ ७५ ॥
इत्थं विष्णुर्मुनिं प्रीत्या ह्युपदिश्य प्रसन्नधीः ।
स्मृत्वा नुत्वा शिवं स्तुत्वा ततस्त्वन्तरधीयत ॥ ७६ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां प्रथमखण्डे
सृष्ट्युपाख्याने नारदस्य विष्णूपदेशवर्णनो नाम चतुर्थोऽध्यायः ॥ ४